Cyceron, Marek Tulliusz - Mowy(1).pdf - e-booki - akania

MAREK TULLIUSZ CYCERON

MOWY

MOWA W SPRAWIE NACZELNEGO

DOWÓDZTWA GNEJUSZA POMPEJUSZA

SŁOWO WSTĘPNE

Mowa w sprawie naczelnego dowództwa Gnejusza Pompejusza była pierwszą

w pełni polityczną mową Cycerona. Wygłosił ją w r. 66, popierając wniosek

Gajusza

Maniliusza, który radził powierzyć Pompejuszowi naczelne dowództwo w wojnie

z królem Pontu, Mitrydatesem (stąd jej drugi tytuł: De lege Manilia — O wniosku

Maniliuszowym).

Historycznym podłożem tego wystąpienia Cycerona była długotrwała wojna

prowadzona przez Rzym z królem Pontu Mitrydatesem VI Eupatorem (wstąpił na

tron ok. r. 115). Był to władca odznaczający się nieprzeciętnymi zdolnościami

i energią, głęboko przejęty kulturą grecką, otoczony greckimi ministrami i ofice-

rami. Niezwykle ambitny, nie chciał uznać przewagi Rzymu, do którego żywił

nieomal taką nienawiść jak ongiś Hannibal. Wojna z Mitrydatesem trwała z prze-

rwami blisko 25 lat (tzw. pierwsza wojna w latach 88—84, druga: od 83 do 81,

trzecia:

od 74 do 64).

W 92 r. Mitrydates wygnał królów Kapadocji i Bitynii i zajął ich ziemie. Za

wygnańcami ujęli się Rzymianie, wysyłając w 88 r. przeciw Mitrydatesowi kon-

sula Manliusza Akwiliusza i namiestnika prowincji Azji, Kwintusa Oppiusza. Król

nie tylko odniósł nad nimi zwycięstwo, ale wdarł się do rzymskiej prowincji Azji,

urządził rzeź przebywających tam obywateli rzymskich i wprowadził wojska do

Grecji, by wywołać powstanie przeciw Rzymowi. Niebezpieczeństwo to zażegnał

Sulla, który pokonał wojska Mitrydatesa pod Cheroneją i Orchomenos, po czym

zmusił króla do zawarcia pokoju na warunkach przedwojennego status quo.

Dowództwo w drugiej wojnie z Mitrydatesem objął pozostawiony przez Sullę

w Azji Lucjusz Licyniusz Murena, którego działania nie doprowadziły jednak do

ostatecznego rozstrzygnięcia.

Powodem trzeciej wojny stała się zaborczość Rzymu. W 75 r. Rzymianie,

opierając się na testamencie króla Bitynii Nikomedesa III Filopatora, wcielili są-

siadującą z Pontem Bitynię do prowincji Azji. W odpowiedzi Mitrydates obsadził

Bitynię i pobił w 73 r. konsula Marka Aureliusza Kottę, ale już w następnym roku

uległ Lucjuszowi Licyniuszowi Lukullusowi w bitwie pod Cyzykiem; do tej klę-

ski dołączyły się następne: pod Kabirą (r. 72), pod Tygranocertą, gdzie Mitryd-

tesa wspomagał jego zięć Tygranes, król Armenii (r. 69), i pod Artaksatą. Dalsze

plany zwycięskiego wodza zostały pokrzyżowane na skutek machinacji

bankierów

rzymskich, bogatych ekwitów, którzy widzieli w Lukullusie opiekuna wyzyski-

wanych mieszkańców prowincji, oraz na skutek buntu wojska, które Lukullus

musiał odprowadzić na leże zimowe do Mezopotamii. Energiczny wódz i dobry

znawca Azji został odwołany. Jego następca, Maniusz Acyliusz Glabrion, prowa-

dził działania wojenne tak niedołężnie, że Mitrydates zaczął odzyskiwać siły po

klę-

skach zadanych mu przez Lukullusa. Wojna zanosiła się na długo.

W tej sytuacji trybun ludowy Gajusz Maniliusz postawił w 66 r. na zgroma-

dzeniu ludowym wniosek, by dowództwo naczelne, odebrane Lukullusowi

i Glabrionowi, powierzyć Pompejuszowi. Oznaczało to jednocześnie oddanie

w jego ręce pełnej kontroli nad polityką i interesami rzymskimi na Wschodzie.

Gnejusz Pompejusz Wielki był wtedy u szczytu sławy, otoczony blaskiem zwy-

cięstw nad Sertoriuszem, Spartakiem i piratami. Cyceron widział w nim męża

zaufania stronnictwa ludowego i podporę rzeczypospolitej. Opowiadając się za

wnioskiem Maniliusza liczył na poparcie wszechwładnego już wtedy wodza

w swych przyszłych staraniach o konsulat. Pomimo oporów ze strony kół senac-

kich, zaniepokojonych wzrostem potęgi Pompejusza, wniosek przeszedł znaczną

większością głosów.

Pompejusz nie zawiódł pokładanych w nim nadziei. Chętnie przyjął obowią-

zek prowadzenia wojny — zadanie miał ułatwione dzięki zwycięstwom Lukullusa

— i nie tylko utrwalił zdobycze swego poprzednika, ale zapędził Mitrydatesa do

ostatnich jego twierdz; w jednej z nich, w Pantikapeum, król padł z ręki swego

niewolnika w 63 r. Pompejusz odwdzięczył się też Cyceronowi, który m.in. dzię-

ki jego poparciu otrzymał w tym samym roku konsulat.

Zachowana mowa Cycerona odznacza się piękną formą i wzorową dyspozy-

cją; wyraźnie wyodrębniają się w niej klasyczne części: wstęp, opowiadanie, do-

wodzenie, zbijanie i zakończenie. W stylu zbliża się — pomimo treści politycznej

— do rodzaju mów pochwalnych. Przeświadczenie to mieli już starożytni. Retor

Fronton z II w. n.e. powiada: „Co do mnie, oczywiście odnoszę wrażenie, że na

zgromadzeniu ludowym nikt nigdy ani w języku łacińskim, ani w greckim nie

spotkał się z wymowniejszymi pochwałami niż te, jakimi mówca obsypuje Pom-

pejusza w tej mowie. Toteż zdaje mi się, że zawdzięcza on swój przydomek

Wielki

nie tyle własnym cnotom, co pochwałom Cycerona".

Danuta Turkowska

Choć widok waszego tłumnego zgromadzenia, Kwiryci, wydawał mi

się zawsze nade wszystko miły, a miejsce to do wystąpień najoka-

zalsze i dla mówcy najbardziej zaszczytne, od tego dostępu do chwa-

ły, który zwłaszcza dla ludzi najlepszych stał zawsze otworem, dotychczas

trzymałem się z dala — nie żeby chęci mi brakło, lecz na skutek zasad ży-

ciowych, jakie w mojej młodości przyjąłem. Do tej pory bowiem nie śmia-

łem wstąpić na to dostojne miejsce w przekonaniu, że należy tu przynosić

jedynie dojrzałe i starannie opracowane płody swego talentu, i sądziłem, że

cały mój czas powinienem poświęcić zawikłanym sprawom przyjaciół. Tak

więc i na tym miejscu nie zabrakło nigdy ludzi broniących waszych spraw

i mój sumienny a bezinteresowny wysiłek włożony w obronę ludzi prywat-

nych przyniósł przy waszym poparciu wspaniałe owoce. Kiedy bowiem

wszystkie centurie na skutek przesunięcia zgromadzeń wyborczych1 trzy-

krotnie ogłosiły mnie pretorem, z łatwością pojąłem, Kwiryci, co o mnie

sądzicie i co innym w stosunku do mnie zalecacie. Jeśli więc jest we mnie

tyle powagi, ileście jej wymagali powierzając mi urzędy, i tyle zdolności do

publicznych wystąpień, ile człowiekowi z otwartą głową mogła dać niemal

codzienna praktyka sądowa i zaprawa w mówieniu — to na pewno, mając

tę odrobinę powagi, użyję jej wobec ludzi, którzy mi ją przyznali. I jeśli

potrafię coś uzyskać moją wymową, wykażę się głównie przed tymi, którzy

uznali, że i za to należy mi się nagroda. Przede wszystkim jednak słuszny

powód do radości widzę w tym, że przemawiając z tak niezwykłego dla mnie

miejsca mam do czynienia ze sprawą, w której słów nikomu zabraknąć nie

może. Mam bowiem mówić o wyjątkowych osobistych zaletach Gnejusza

Pompejusza, a mowę na ten temat trudniej skończyć niż rozpocząć. Dlate-

go starać się muszę nie tyle o słów obfitość, co o miarę w mówieniu.

Aby więc mowę moją rozpocząć od tego, z czego wywodzi się ta cała

sprawa: Oto waszym podatnikom i sprzymierzeńcom wypowiadają ciężką

l Wyboru pretora dokonywały zgromadzenia zwane comitia centuriata, na

których gło-

sowanie odbywało się według centurii (klas majątkowych). Imiona wybranych

kandydatów,

ogłaszano w kolejności dyktowanej liczbą uzyskanych głosów. Cyceron znalazł

się na pierw-

szym miejscu, skoro na zgromadzeniu, przerywanym prawdopodobnie na skutek

zamieszek,

za każdym razem go wywoływano.

i niebezpieczną wojnę dwaj przemożni królowie, Mitrydates i Tygranes. Obaj

— jeden jeszcze nie pokonany, drugi zaczepiony — sądzą, że nadarzyła się

im sposobność do zajęcia Azji. Co dzień przychodzą listy do rycerzy rzym-

skich, ludzi cieszących się najlepszą sławą. W grę wchodzą tu wielkie sumy

łożone przez nich na ściąganie waszych należności. Ze względu na bliską

zażyłość, jaka łączy mnie z tym stanem, powierzyli mi sprawę rzeczypospo-

litej i bezpieczeństwo własnych majątków. W Bitynii, która teraz jest waszą

prowincją, spalono wiele wsi; w ręku wrogów znalazło się całe królestwo

Ariobarzanesa 2 graniczące z waszym obszarem podatkowym; Lucjusz Lu-

kullus po dokonaniu wielkich czynów wycofuje się z tej wojny 3, a następca

jego 4 nie jest dostatecznie przygotowany do kierowania wojną tak poważ-

ną. Jednego tylko naczelnego wodza domagają się i pragną wszyscy sprzy-

mierzeńcy i obywatele i jego jednego, nikogo więcej, nie obawiają się wro-

gowie. Widzicie, jak sprawa wygląda. Rozważcie teraz, co macie czynić. Wy-

daje mi się, że najpierw należy powiedzieć coś o rodzaju tej wojny, potem

o jej wielkości, wreszcie o wyborze naczelnego wodza. Wojna jest tego

rodzaju, że powinna was jak najbardziej zachęcić i zapalić do dalszej walki.

Chodzi w niej o chwałę narodu rzymskiego, która od przodków wam

przekazana, o ile we wszystkich dziedzinach jest znaczna, o tyle w sztuce

wojennej największa; chodzi o bezpieczeństwo sprzymierzeńców i przyja-

ciół, o które przodkowie wasi toczyli wielkie i ciężkie boje; chodzi o naj-

pewniejsze dochody narodu rzymskiego i największe, z których utratą

zabraknie wam świetności w czasach pokoju i środków na czas wojny; chodzi

o majątki wielu obywateli, o które musicie się zatroszczyć tak ze względu

na nich samych, jak i z uwagi na dobro rzeczypospolitej.

A że zawsze byliście bardziej od innych ludów żądni chwały i chciwi

sławy, zmyć musicie tę plamę wyniesioną z pierwszej wojny z Mitrydate-

sem, która się wżarła i na dobre przylgnęła do imienia ludu rzymskiego. Oto

ten, który w całej Azji, w tylu krajach, jednego dnia, przez jednego posłań-

ca i jednym pismem zarządził wymordowanie i usunięcie wszystkich oby-

wateli rzymskich, nie tylko nie poniósł dotychczas zasłużonej kary za swoją

zbrodnię, ale już dwadzieścia trzy lata od tamtej pory panuje i to tak panu-

je, że zamiast się ukrywać w mrocznych zakamarkach Pontu i Kapadocji chce

się wynurzyć z ojczystego królestwa i działać na waszych terenach podat-

kowych, to jest na oczach całej Azji. Dotychczas bowiem nasi wodzowie tak

2 Kapadocja.

3 Lukullus sprawował dowództwo w latach 73—67. Kiedy po długoletnich,

chociaż

zwycięskich walkach wojsko rzymskie zaczęło ulegać rozprzężeniu i dało się

zaskoczyć

Mitrydatesowi pod Zelą, Lukullus został odwołany z dowództwa.

4 Maniusz Glabrion.

Cyceron, Marek Tulliusz - Mowy(1).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: