Ilo 28.e- 28.1 pod innym imieniem, Bafyra. W ten sposób uniknšł współudziału w morders- twie. 5 f. Podobno Orfeusz potępiał wyuzdanie menad i głosił miłoć homoseksual- nš. Afrodyta była więc równie zagniewana jak i Dionizos. Inni jednak Olimpijczycy nie chcieli usprawiedliwić morderstwa i Dionizos uratował menady przemieniajšc je w dęby, które korzeniami wrosły w ziemię. Mężczy- ni traccy, którzy uratowali się od masakry, postanowili tatuować swe żony jako ostrzeżenie przed zabójstwem kapłanów, i obyczaj ten przetrwał do naszych czasów.s g. A oto co się stało z głowš Orfeusza. Rzucił się na niš najpierw zazdrósny wšż lemnijski (którego Apollo od razu zamienił w kamień), po czym złożona została w powięconej Dionizosowi jaskini w Antissie. Tutaj wieszczyła w dzień i w nocy, aż Apollo widzšc, że pustoszejš jego wyrocznie w Delfach, Grynejon i Klaros, przybył na miejsce, stanšł nad głowš i zawołał: "Przestań wtršcać się do moich spraw. Dosyć już mam ciebie i twojego piewu! " Odtšd głowa zamilkła.' Lirę Orfeusza również przeniesiono na Lesbos i złożono w wištyni Apollina, ale za wstawiennictwem muz i Apollina umieszczona została na niebie jako konstelacja.s h. Niektórzy podajš zupełnie innš relację o mierci Orfeusza. Twierdzš, że zabił go Zeus piorunem za ujawnienie tajemnic boskich. To prawda, że ustanowił misteria apollińskie w Tracji, misteria Hekate na wyspie Eginie i misteria Podziemnej Demeter w Sparcie.9 1. Pindar, Odypytyjskie, IV.17.6 i scholia; Ajschylos, Agamemnon,1629-1630; Eurypi- des, Bachantki, 561-564; Apoloniusz z Rodos,1.28.31. 2. Diodor z Sycylu, IV.25; Hyginus, FabWae,164; Atenajos, XIII.7. 3. Hyginus, loc. cit.; Diodor z Syćylu, loc. cit.; Pauzaniasz, IX.30.3; Eux-ypides, Alcesta, 357 oraz scholia. 4. Arystofanes, Żaby,1032; Owidiusz, Przemiany, XI.1-85; Konon, Narrationes, 45. 5. Ajschylos, Bassarides, cytowany przez Eratostenesa, Katasterismoi, 24; Pauzaniasz, IX.30.3#. 6. Owidiusz, loc. cit.; Konon, loc. cit.; Plutarch, O nierychliwoci bogów,12. 7. Lukian, Przeciwnieukom, II; Filostratos, Heroika,V.704; ŻywotApoloniusza z Tiany, IV.14. 8. Lukian, loc. cit.; Eratostenes, Katasterismoi, 24; Hyginus, Astronomia, II.7. 9. Pauzaniasz, IX.30.3; I,I.30.2; III.14.5. l. Ucięta głowa Orfeusza przypomina uciętš głowę boga olchy Brana, która według Mabino- gion piewała pięknie na skale w pobliżu Harlech w północnej Walii ; być może jest to przypowieć o piszczałkach pogrzebowych sporzšdzanych z kory olchy. Jeli więc imię Orfeusza znaczy ophruoeis, znajdujšcy się "nad brzegiem rzeki", może ono być tytułem odpowiednika greckiego Beana, Foroneusa (zob. 57.1), lub Kronosa i odnosić się do olch "rosnšcych na brzegach" rzeki Penejos i innych. Imię ojca Orfeusza, Ojagros ("z owocu dzikiej jarzębiny"), wskazuje na ten sam 28.1- 28.6 111 kult, ponieważ zarówno owoc jarzębiny (po francusku - alisier), jak i olchy (hiszpańskie - aliso) noszš imię przedhelleńskiej bogini rzeki Halys lub Alys albo Elis, królowej Wysp Elizejskich, dokšd po mierci udali się Foroneus, Kronos i Orfeusz. Aornon oznacza to samo co Avernus, italski wariant celtyckiego Avalon ("wyspa jabłoni" - zob. 31.2). 2. Zdaniem Diodora z Sycylu Orfeusz posługiwał się trzynastozgłóskowym alfabetem, legeńda za o tym, że drzewom kazał tańczyć i czarował dzikie zwierzęta, odnosi się zapewne do sekwencji symbolicznych zwierzšt i drzew kalendarzowych (zob. 52.3;132.3 i 5). Jako więty król został rażony piorunem - to znaczy zabity toporem o podwójnym ostrzu - w gaju dębowym podczas letniego pfzesilenia i następnie rozszarpany przez menady kultu byka, podobnie jak Zagreus (zob. 30a); lub kultu rogacza, jak Akteon (zob. 22.1). Menady przedstawiajš właciwie muzy. W Grecji klasycznej tatuaż stosowali jedynie Trakowie. Na rysunku wazowym przedstawiajšcym mierć Orfeusza jedna z menad ma wytatuowanego na ramieniu małego rogacza. Tak więc Orfeusz nie znalazł się w konflikcie z kultem Dionizosa, sam bowiem był Dionizosem i grał na prymitywnej piszczałce z olchy, a nie na wykwintnej lirze. Proklos (Komentarz do "Państwa" Platona, s. 398) pisze: "Orfeusza, jako że był głównš postaciš obrzędów dionizyjskich, czekał ten sam los co boga." Apollodoros za (I.3.2.) przypisuje mu ustanowienie misteriów dionizyjskich. 3. Nie znany dotšd kult Słońca jako ojca wszechrzeczy wprowadzony został prawdopodobnie na północnym obszarze Morza Egejskiego przez zbiegłych kapłanów monoteistycznego faraona Akenatona w XIV w. przed Chr. i zaszczepiony na lokalnych kultach. Tym tłumaczyłaby się rzekoma wizyta Orfeusza w Egipcie. Wzmianki o tej wierze znajdujemy u Sofoklesa (Fragmenty, 523 i 1017), gdzie o Słońcu mówi się jako o "najstarszym płomieniu drogim trackim jedcom" i jako o "władcy bogów, ojcu wszechrzeczy". Zbrojny opór kultowi stawiali, jak się zdaje, bardziej konserwatywni Trakowie, a w niektórych częciach kraju kult został krwawo stłumiony. Póniejsi jednak kapłani orficcy, którzy chodzili w strojach egipskich, zwali półboga-byka, którego surowe mięso jedli, "Dionizosem", a imię Apollina zachowali dla niemiertelnego Słońca. Wprowadzali w ten sposób rozróżnienie między Dionizosem, bogiem zmysłów, i Apollinem, bogiem intelektu. 1#m się tłumaczy złożenie głowy Orfeusza w sanktuarium Dionizosa, liry natomiast w wištyni Apollina. Zarówno głowę, jak i lirę miał unieć pršd na wyspę Lesbos, będšcš głównym orodkiem muzyki lirycznej. Terpander, pierwszy historycznie znany muzyk, pochodził z Antissy. Wšż, który rzucił się na głowę Orfeusza, przedstawia bšd to protest wczeniejszego wieszczego herosa przeciw wtargnięciu Orfeusza do Antissy, bšd też reakcję pytyjskiego Apollina, którš odnotował Filostratos w prostszyeh słowach. 4. mierć Eurydyki od ukšszenia węża i niepowodzenie misji Orfeusza występu)š dopiero w póniejszym micie. Oba te fakty zostały, jak się zdaje, omyłkowo wydedukowane z obrazów przedstawiajšcych powitanie Orfeusza w Tartarze, gdzie muzyka jego oczarowała boginię-w'ęża Hekate lub Agriope ("okrutnego oblicza"), skłaniajšc jš do udzielenia specjalnych przywilejów wszystkim duszom wtajemniczonym w misteria orfickie, a także z obrazów przedstawiajšcych Dionizosa, którego kapłanem był Orfeusz, schodzšcego do Tartaru w poszukiwaniu swej matki, Semele (zob. 27k). Od ukšszenia węże nie umarła Eurydyka, lecz jej ofiary (zob. 33.1 ). 5. Miesišc olchy jest czwartym w sakralnej sekwencji drzew i poprzedza miesišc wierzby, zwišzany z magiš wodnš bogini Helike ("wierzba" - zob. 44.1). Wierzbom zawdzięcza również swš nazwę rzeka Helikon opływajšca Parnas i powięcona muzom - potrójnej górskiej bogini natchnienia. Stšd na malowidle ciennym w Delfach (Pauzaniasz, X.30.3) wizerunek Orfeusza opierajšcego się o wierzbę i dotykajšcego jej gałęzi. Grecki kult olchy został zlikwidowany w bardzo dawnych czasach, pozostały jednak jego lady w literaturze klasycznej. Olchy ogradzajš wyspę mierci bogini-czarownicy Kirke (Homer, Odyseja, V.64 i 239) - miała ona również cmentarz w zagajniku olchowym na Kolchidzie (Apoloniusz z Rodos,111.200 - zob.152b), a według Wergiliusza siostry Faetona zostały przemienione w lasek olchowy (zob. 42.3). 6. Nie oznacza to bynajmniej, że cięcie głowy Orfeusza było czym więcej niż metaforš ciętej gałęzi olchy. więty król musiał zostać póćwiartowany i jest rzeczš wielce prawdopodobnš, że 112 28.6-29,1 u Traków istniał ten sam zwyczaj co u Iban Dayaków we współczesnym Sarawaku. Gdy mężczyni wracajš do domu po udanym polowaniu na głowy, kobiety ibańskie używajš trofeów do użyniania pól ryżowych za pomocš inwokacji. Głowa ma piewać, opłakiwać i odpowiadać na pytania, głaskana jest czule, spoczywa po kolei na wszystkich łonach, aż wreszcie sama zgadza się wejć do wieszczego sanktuarium, gdzie udziela porad przy ważnych okazjach i, podobnie jak głowy Eurysteusa, Brana i Adama, odpiera najazdy (zob.146.2). 29 GANIMEDES a. Ganimedes, syn króla Trosa, od którego imienia wywodzi się nazwa Troi, był najpię#niejszym młodzieńcem, jaki kiedykolwiek żył na ziemi, i dlatego bogowie mianowali go podczaszym Zeusa. Podobno Zeus pragnšc, by Gani- medes został również jego kochankiem, przystroił się w orle pióra i porwał go z równiny trojańskiej.l b. Następnie Hermes, w imieniu Zeusa, podarował Trosowi winnš latorol ze złota, dzieło Hefajstosa, oraz parę pięknych koni jako wynagrodzenie za poniesionš stratę, zapewniajšc że Ganimedes będzie niemiertelny, że oszczę- dzone mu zostanš niedole staroci i że obecnie umiechnięty, ze złotym pucharem w ręce, podaje jasny nektar ojcu niebios.2 c. Niektórzy utrzymujš, że Eos przedtem jeszcze uwiodła Ganimedes#, ale Zeus jej go odebrał. Tak czy inaczej, Hera niewštpliwie się rozgniewała uważajšc to za obrazę dla siebie i swej córki Hebe, pełnišcej dotšd funkcję podczaszego bogów. Tyle tylko zyskała, że rozzłociła Zeusa, którywizerunek Ganimedesa umiecił między gwiazdami jako Aquariusa - Wodnika.3 1.Homer, Iliada, XX.231-235; Apollodoros, III.12.2; Wergiliusz, Eneida, V.252 i nast.; Owidiusz, Przemiany, X.155 i nast. 2.Scholia do Orestesa Eurypidesa,1391; Homer, Iliada, V.266; Hymn Homerycki do ' Afrodyty, 202-217; Apollodoros II.5.9; Pauzaniasz, V.24.1. 3.Scholia do Apoloniusza z Rodos, II1.115; Wergiliusz, Eneida, I.32; oraz scholia do Hyginusa, Fabulae, 224; Wergiliusz, Georgiki, III.304. l. Funkcje Ganimedesa jako podczaszego wszystkich bogów - według dawniejszych relacji, a nie tylko Zeusa - oraz para koni podarowana królowi Trosow...
filmy.bajki.seriale