ŻYWOTY SŁAWNYCH MĘŻÓW I. TEMISTOKLES* Życie jego przypada na czas od powstania jońskiego (w r. 500494) i wojen perskich do rozkwitu demokracji ateńskiej za Peryklesa. Urodził się bowiem w 514 r., zmarł w 459 r. przed n. e. Potomek nieznacznej dotšd rodziny szla- checkiej był już w r. 493/2 archontem, brał udział w bitwie pod Maratonem jako jeden z 10 strategów, a po mierci Miicjadesa (489) stanšł na czele stronnictwa demokratycznego przeciw przywódcy arystokratów Arystydesowi, którego się pozbył w r. 483 powodujšc jego wygnanie na podstawie sšdu skorup- kowego. Przewidział on, że Maraton nie zażegnał na długo niebezpieczeństwa perskiego i uznał, że ziemiańskie dotšd Ateny powinny się do jego odparcia przygotować na morzu. Niedawne niepowodzenie w wojnie z doryckš, rzšdzonš przez arystokratów Eginš, ułatwiło mu przeprowadzenie uchwały, by dochody z państwowych kopalni srebra w Laurion (patrz przyp. 12) przeznaczyć na budowę okrętów wojennych i roz- budowę nowego portu w Pireusie. Do wioseł na flocie powołał bezrolnych thetów, przez co ta czwarta klasš wolnej biedoty otrzymała wraz z obowišzkiem bronienia ojczyzny pewne * Ponieważ Plutarch nie pisał historii pragmatycznej, tylko biografie ilustrowane najważniejszymi czynami swych wiel" Klch ^ężow, zwłaszcza wojennymi, uznalimy za stosowne dodać tu cile historyczne ustępy uwydatniajšce przynależ- noć klasowš i okolicznoci społeczne ich' działania, jako ^tęp do lektury każdego żywota. - 4 ŻYWOTY SŁAWNYCH MĘŻÓW uprawnienia polityczne. Owocem jego polityki morskiej było zwycięstwo floty greckiej pod Salaminš, poprzedzone dobro- wolnš ewakuacjš całej niewalczšcej ludnoci Attyki na Sa- laminę i Peloponez, żołnierzy na okręty. Bogata w fortele, odysejska natura Temistoklesa ukazała się w skłonieniu Kserksesa (za pomocš potajemnie przesłanego listu) do sto- czenia bitwy w cieninie salamińskiej, a potem (za pomoce ostrzeżenia przed zamierzonym zburzeniem mostów na Hel- lesponcie) do szybkiej ucieczki z resztkami floty do Azji. Fortel pomógł mu także do przeprowadzenia wbrew woli Spartan budowy murów dokoła Aten i ufortyfikowania Pi- reusu. Ale opinia, że jest zdolny do wszystkiego" (pan-urgos) zgubiła go, gdy Spartanie, na podstawie znalezionego listu, oskarżyli go o porozumienie ze zdrajcš stanu", zwycięzcš spod Platei, królem Pauzaniaszem, i nie zadawalajšc się tym, że go Ateńczycy sšdem skorupkowym skazali na wygnanie (ok. r. 472), cigali jeszcze wygnańca poza Atenami. Powo- łujšc się na przysługę oddanš Kserksesowi (choć owo ta- jemne ostrzeżenie przedsięwzišł był w interesie Greków), szukał schronienia u króla perskiego, zyskał jego opiekę i dochody z kilku miast greckich. Umarł w Magnezji w r. 459, z piętnem zdrajcy Grecji, które jednak wnet przykryła nie- zagasła sława zwycięzcy spod Salaminy. Podobny los zgo- tował sobie potem Alcybiades, równie jak on genialny przed- stawiciel ateńskiego skrajnego indywidualizmu. Ta genial- noć nie poparta wykształceniem w sztuce wojennej czy w wymowie tak uderzyła największego historyka greckiego, Tucydydesa, że powięcił jej, wbrew swojemu zwyczajowi, osobny ekskurs (I 138), w którym czytamy m. i.: Wystar- czało mu króciutkie zastanowienie się do najlepszego osš- dzenia bieżšcych spraw, a i dalszy rozwój wypadków obli- czał przeważnie z wielkš bystrociš. Co miał pod rękš, to umiał dobrze przedstawić, a nie opuszczał go trafny sšd i w sprawach, na których się nie znał, także i w tym, co jeszcze kryła przyszłoć, przewidywał wietnie, co będzie lepsze lub gorsze. Krótko mówišc: przez przyrodzonš siłę TEMISTOKLES 5 umysłu i momentalne skupienie myli zdolny był do impro- wizowania odpowiadajšcych potrzebom postanowień". Żywot Temistoklesa zestawił Plutarch w parę z opuszczo- nym tu żywotem dyktatora rzymskiego Kamillusa, który po najedzie Galów na rodkowš Italię i zdobyciu przez nich Rzymu (w r. 390), przyczynił się (według legendarnej tradycji) do ich wypędzenia, tudzież odbudowy i ufortyfi- kowania stolicy. l. Urodzenie Temistoklesa niewiele blasku wno- siło mu do sławy. Ojciec jego, Neokles, nie zaliczał się do zbyt znakomitych ludzi w Atenach, a pocho- dził z gminy Frear, należšcej do obwodu Leontis1. Po matce za miał Temistokles w sobie krew obcš, jak o tym mówi epigram: Ja Abrotonon z rodu Traczynka, lecz moja chwała, łżem wielkiego Temistoklesa Helladzie dała. Faniasz2 jednak wymienia jako matkę Temistokle- sa nie Traczynkę Abrotonon, lecz Euterpę z Karii, a Neantes3 podaje nawet miejsce jej urodzenia w Karii, mianowicie Halikarnas. Tacy mieszańcy chodzili w Atenach do gimnazjo- nu4 Heraklesa w Kynosarges, które leżało poza mu- ' Miejsce starego podziału rodowego na szczepy (fyle}, bractwa (fratrie) i rody zajšł od czasów demokratycznej re- formy Klistenesa (508) terytorialny podział na gminy (dewy), łšczone w obwody, zwane dawnym imieniem fyl. Fyl było 10, a od r. 306 dwanacie. 2 Faniasz Fanias z wyspy Lesbos, uczeń Arystotelesa. 8 Neantes z Cyzyku (gr. Kydzykos) retor i historyk z III w. przed n. e., pisał m. in. Żywoty sławnych mężów. 4 Ateny miały trzy państwowe lokale dla ćwiczeń fizycz- nych (gimnazja) dorastajšcej młodzieży: Akademię (w pn. zach. stronie miasta), Lykejon (Liceum) i Kynosarges (we wschodniej stronie). ŻYWOTY SŁAWNYCH MĘŻÓW rami miasta; bo Herakles także jako urodzony z matki miertelniczki nie był wród bogów czystej ich krwi synem. Wtedy to Temistokles. próbował namó- wić kilku dobrze urodzonych chłopców, żeby poszli z nim do Kynosarges i tam razem z innymi brali udział w ćwiczeniach. I to mu się udało. A zrobił to, ' jak się zdaje, rozmylnie, aby usunšć różnicę po- między mieszańcami a dobrze urodzonymi. Nie ma natomiast wštpliwoci co do jego pokre- wieństwa z rodem Lykomidów5; bo gdy kaplica w gminie Flyów, będšca wspólnš własnociš tej ro- dziny, została przez Persów spalona, on sam odbu- dował jš i ozdobił malowidłami. Tak przynajmniej pisze Symonides6. 2. Już jako chłopiec miał w sobie według zgod- nego wiadectwa ródeł dużo zapału i wrodzonej bystroci rozumu. Już wtenczas też okazywał chęć do wielkich czynów i kariery politycznej. W chwilach wypoczynku bowiem i w godzinach wolnych od nauki nie bawił się i nie tracił czasu jak inni chłopcy, lecz nieraz widziano go, jak nad czym rozmylał w sku- pieniu i układał sobie jakie mowy. Były to za oskar- żenia albo obrony na temat którego z rówieników. Toteż i nauczyciel często mawiał do niego: Nie bę- dziesz ty, chłopcze, niczym małym, lecz staniesz się człowiekiem naprawdę wielkim albo dobrym, albo złym". Bo i w nauce nie okazywał wiele pilnoci i ochoty do tych wszystkich dyscyplin, które majš na celu dobre wychowanie lub służš tylko przyjemnoci 5 Lykomidzi stara rodzina szlachecka, wywodzšca ród od mitycznych królów. 6 Symotiżdes z Keos (wyspa naprzeciw attyckiego przylšdka Sunion) żył w latach 556468, sławił w pieniach i epigra- mach bohaterów wojen perskich. TEMISTOKLES 7 i ogładzie towarzyskiej. Natomiast widać było, że to wszystko, co dotyczyło rozumnego postępowania i uczyło czynnego życia, traktował nad wiek poważ- nie, idšc w tym jakby za głosem natury. Dlatego też póniej, gdy w towarzystwie ludzi z tzw. dobrym wychowaniem i ogólnym wykształceniem próbowano mu brak tegoż w niemiły sposób wytknšć, musiał się bronić przed nimi doć hardo, mówišc: Na lirze co prawda grać nie umiem, nie umiem się obchodzić z instrumentem strunowym, ale za to wzišwszy w swe ręce ster państwa małego i bez sławy, umia- łem je doprowadzić do chwały i wielkoci". Stezymbrotos7 twierdzi, że Temistokles słuchał wykładów Anaksagorasa8 i studiował pod kierun- kiem fizyka Melissosa9. Ale to się chronologicznie nie całkiem zgadza. Bo z tym Melissosem walczył przecież znacznie młodszy od Temistoklesa Perykles, kiedy oblegał Samos, i Peryklesa także łšczyły przy- jazne stosunki włanie z Anaksagorasem. Raczej więc należałoby się przyłšczyć do zdania tych, którzy po- dajš, że Temistokles wzorował się na Mnezyfilosie z gminy Frear. Ten za Mnezyfilos nie był ani reto- rem, ani żadnym z owych filozofów, zwanych fizyka- mi, lecz zajmował się nauczaniem tzw. mšdroci, czyli po prostu sprawnoci obywatelskiej i rozum- nego postępowania w pracy dla państwa. Podtrzy- 7 Stezymbrotos z wyspy Thasos współczesny Temistokle- sowi, autor pisma politycznego o Temistoklesie, Tucydydesie starszym i Peryklesie. Miało ono charakter anegdotycznego pamiętnika, pisanego ze stanowiska tzw. lakonofilów", tj. przyjaciół Sparty, jak Cymon. 8 Anafcsagoms (500428) filozof joński (z Klazomenaj w Azji Mn.) żyjšcy w Atenach jako nauczyciel i przyjaciel Peryklesa. 9 Melissos z Samos filozof (fizyk") eleacki a zarazem wódz powstania Samijczyków przeciw Ateńczykom i ich pogromca na morzu w r. 441. g ŻYWOTY SŁAWNYCH MĘŻÓW mywał zatem tradycję tej jakby specjalnej nauki, będšcej spadkiem jeszcze po Solonie. Dopiero pó- niejsi połšczyli jš ze sztuczkami praktyki sšdowo- adwokackiej i odsunšwszy się od czynnego życia po- litycznego, nauczali samej tylko sprawnoci w sło- wie. I ci nazywali się sofistami. A do tego Mnezyfi- losa przyłšczył się Temistokles, kiedy już sam brał udział w życiu państwowym. Przy pierwszych jednak swoich wystšpieniach w młodym wieku okazał się bardzo nierówny i nie- ustatkowany, dajšc się ponosić popędom samej na- tury. Ta za przy braku odpowiedniego dowiad- czenia i wychowania powodowała u niego wielkš zmiennoć w postępowaniu, popadajšcš z jednej skrajnoci w drugš, często raczej gorszš. Sam też póniej mówił otwarcie, że z najba...
filmy.bajki.seriale