Vademecum gimnazjalisty od antyku do baroku.pdf

(3686 KB) Pobierz

Vademecum-layout

169881544.059.png

Kszta∏cenie literackie

2. Omówienie wybranych utworów

BIBLIA

Biblii wchodzàca w sk∏ad Starego Testamentu . Nale˝y

do ksiàg historycznych (opisuje wydarzenia chronologicznie). Grecka nazwa ksi´gi – Genesis zna-

czy pochodzenie, powstawanie, rodowód, geneza, czyli poczàtek, narodziny.

W Ksi´dze Rodzaju opisano mi´dzy innymi: stworzenie Êwiata, wàtek Adama i Ewy, szcz´Êcie w ra-

ju, pope∏nienie grzechu pierworodnego, wygnanie ludzi z raju, histori´ Kaina i Abla, budow´ wie˝y

Babel, histori´ potopu (arki Noego), zniszczenie Sodomy i Gomory.

$

Stworzenie Êwiata i cz∏owieka

Teoria wyjaÊniajàca powstanie wszechÊwiata (czyli kosmogonia biblijna) przedstawia stworzenie

Êwiata przez Boga. Bóg stworzy∏ Êwiat w ciàgu szeÊciu dni.

I dzieƒ – stworzy∏ niebo i ziemi´, oddzieli∏ dzieƒ od nocy (stworzy∏ Êwiat∏oÊç)

II dzieƒ – oddzieli∏ niebo od wody

III dzieƒ – oddzieli∏ làd od wody, stworzy∏ roÊliny

IV dzieƒ – stworzy∏ s∏oƒce, ksi´˝yc i gwiazdy

Vdzieƒ – stworzy∏ zwierz´ta wodne i ptaki

VI dzieƒ – stworzy∏ zwierz´ta làdowe i cz∏owieka

VII dzieƒ – odpoczà∏

Czego chcesz od nas, Panie. .., Micha∏ Anio∏ (fresk Stworzenie Adama ), John

Milton ( Raj utracony ), Franciszek Karpiƒski ( Kiedy ranne wstajà zorze ), Juliusz S∏owacki ( Na drzewie

zawis∏ wà˝ ), Czes∏aw Mi∏osz ( S∏oƒce ), Stanis∏aw Wyspiaƒski (witra˝ Bóg Ojciec – Staƒ si´! ).

Micha∏ Anio∏, StworzenieAdama(1510).

44

Ksi´ga Rodzaju – pierwsza ksi´ga

$

Do fragmentu Ksi´gi Rodzaju opisujàcego stworzenie Êwiata nawiàzujà mi´dzy innymi: Jan Kocha-

nowski w hymnie

169881544.070.png

169881544.081.png

169881544.092.png

169881544.001.png

169881544.010.png

169881544.011.png

169881544.012.png

169881544.013.png

169881544.014.png

169881544.015.png

169881544.016.png

169881544.017.png

169881544.018.png

169881544.019.png

169881544.020.png

169881544.021.png

169881544.022.png

169881544.023.png

169881544.024.png

169881544.025.png

169881544.026.png

169881544.027.png

Biblia

Upadek pierwszych ludzi

Bóg stworzy∏ Êwiat, w którym panowa∏o dobro. Pierwsi ludzie Adam i Ewa ˝yli w Edenie (biblijny raj)

bez cierpienia i trosk. W raju ros∏o drzewo poznania dobra i z∏a. Bóg zakaza∏ spo˝ywaç z niego

owoce. Jednak za namowà szatana pierwsi ludzie si´gn´li po zakazany owoc. Bóg wygna∏ ich

z Edenu i skaza∏ za grzech pierworodny na cierpienie, z∏o, Êmierç.

Historia Kaina i Abla

Kain i Abel byli synami Adama i Ewy. Kain by∏ starszym

bratem Abla. Kain z∏o˝y∏ Bogu w ofierze p∏ody ziemi (by∏

oraczem), a Abel – zwierz´ta (by∏ pasterzem). Bóg

przyjà∏ tylko dar Abla. Zazdrosny Kain zabi∏ brata. Bóg

ukara∏ Kaina. Jego ziemia nie rodzi∏a plonów. Musia∏

tu∏aç si´ po Êwiecie i zosta∏ naznaczony znamieniem

( kainowe pi´tno ; por.

Tycjan, KainiAbel(1570–1576).

Wie˝a Babel

Potomkowie Noego postanowili wy-

budowaç wie˝´, która si´ga∏aby

do nieba. Bóg rozgniewa∏ si´ i „po-

miesza∏ im j´zyki”, aby nie mogli

si´ porozumieç (wczeÊniej wszyscy

mieszkaƒcy ziemi mówili jednym

j´zykiem). Ludzie nie dokoƒczyli

swego dzie∏a, rozproszyli si´ po zie-

mi. Bóg ukara∏ ich za pych´. Opo-

wieÊç mia∏a t∏umaczyç, dlaczego

ludzie pos∏ugujà si´ ró˝nymi j´zy-

kami. Do biblijnej opowieÊci na-

wiàzuje zwiàzek frazeologiczny

wie˝a Babel , oznaczajàcy bez∏ad,

zam´t, pomieszanie j´zyków (

$

zwiàzki frazeologiczne).

Peter Bruegel, Wie˝aBabel(1563).

Ksi´ga Hioba

Biblii

nale˝àca do Starego Testamentu . Powsta∏a

prawdopodobnie mi´dzy V a III w. p.n.e. Poru-

sza problem niezawinionego cierpienia, god-

noÊci i ˝arliwej wiary w Boga, a tak˝e boskiej

sprawiedliwoÊci i z∏a istniejàcego na Êwiecie.

$

Hiob jest prawym, uczciwym, religijnym, ˝yjà-

cym w dostatku cz∏owiekiem oraz ojcem dzie-

si´ciorga dzieci. Bóg (w wyniku zak∏adu z sza-

tanem) poddaje Hioba ci´˝kiej próbie. Hiob

traci dzieci, majàtek i zostaje dotkni´ty tràdem.

Przyjaciele sà przekonani, ˝e cierpi z powodu

45

$

zwiàzki frazeologiczne).

Nawiàzania do tego wàtku pojawiajà si´ mi´dzy innymi

w literaturze, na przyk∏ad w napisanej wierszem tragedii

Kain George’a Byrona, w malarstwie, na przyk∏ad Kain

i Abel Tycjana.

Ksi´ga dydaktyczna (màdroÊciowa)

169881544.028.png

169881544.029.png

169881544.030.png

169881544.031.png

169881544.032.png

169881544.033.png

169881544.034.png

169881544.035.png

169881544.036.png

169881544.037.png

169881544.038.png

169881544.039.png

169881544.040.png

169881544.041.png

169881544.042.png

169881544.043.png

169881544.044.png

169881544.045.png

169881544.046.png

169881544.047.png

169881544.048.png

169881544.049.png

169881544.050.png

169881544.051.png

169881544.052.png

169881544.053.png

Kszta∏cenie literackie

grzechów. Hiob wie, ˝e nie

zawini∏. Chce jednak poznaç

przyczyn´ swojego cierpienia.

Mi∏uje Stwórc´, lecz nie po-

trafi si´ pogodziç z tym, co

go spotka∏o. Przeklina swój

los i pragnie, by Bóg zes∏a∏

mu Êmierç. Bóg uÊwiadamia

Hiobowi jego niewiedz´

o stworzeniu Êwiata, do-

wodzàc, ˝e Hiob (w domyÊle:

cz∏owiek) nie zrozumie za-

miarów i poczynaƒ Boga.

Hiob uznaje swà niewiedz´,

ma∏oÊç, korzy si´ przed wiel-

koÊcià Boga i tajemnicà jego

wyroków. Poniewa˝ ich nie

pojmuje, mo˝e jedynie mil-

czeç i oddaç swój los w r´ce

Boga. Mimo cierpienia, jakie

go dotkn´∏o, nie zwàtpi∏

w dobroç, màdroÊç i spra-

wiedliwoÊç Boga. Godnie

znosi∏ swój los. Bóg przywró-

ci∏ mu majàtek, obdarzy∏

z powrotem dzieçmi i zdro-

wiem. Motyw niezawinionego

cierpienia cz´sto pojawia si´

w literaturze, na przyk∏ad

w

Âredniowieczna miniatura przedstawiajàca Hioba z ˝onà.

XVII ), D˝umie Alberta Camu-

sa, w twórczoÊci Anny Ka-

mieƒskiej (cykl Drugie

szcz´Êcie Hioba ), oraz w ma-

larstwie, np. Albrecht Dürer

Hiob z ˝onà , Georges de la

Tour Hiob .Z Ksi´gi Hioba

pochodzi frazeologizm hiobo-

wa wieÊç (por.

$

zwiàzki

frazeologiczne).

Jednego z najlepszych

przek∏adów Ksi´gi Hioba

na j´zyk polski dokona∏

Czes∏aw Mi∏osz.

Trenach Jana Kocha-

nowskiego (nawiàzanie

do Ksi´gi Hioba w Trenie

PieÊƒ nad pieÊniami

Biblii

wchodzàca w sk∏ad Starego

Testamentu . Jej autorstwo

b∏´dnie przypisywano królowi

Salomonowi. Powsta∏a praw-

dopodobnie

mi´dzy VII a II w. p.n.e.

Tytu∏ wskazuje, ˝e utwór to

pieÊƒ, ale podkreÊla równie˝,

˝e jest ona wa˝niejsza (do-

skonalsza, pi´kniejsza) od in-

nych pieÊni.

Poemat sk∏ada si´ z szeÊciu

pieÊni. Ma form´ lirycznego

dialogu. Wed∏ug niektórych

interpretacji jest to rodzaj

pieÊni weselnej (na Bliskim

Wschodzie zaÊlubinom towa-

rzyszy∏y trwajàce tydzieƒ uro-

czystoÊci weselne, podczas

których Êpiewano pieÊni wy-

$

chwalajàce nowo˝eƒców).

PieÊni Êpiewane sà przez ob-

lubienic´ i oblubieƒca, braci

oblubienicy, chór jej przyja-

ció∏ek i chór ludu oraz orszak

oblubieƒca. W sensie

dos∏ownym jest to poemat

o mi∏oÊci mi´dzy kobietà

i m´˝czyznà. Utwór odczyty-

wany jest tak˝e jako alegoria

mi∏oÊci Boga do narodu wy-

branego. W sensie alego-

rycznym jest to opis relacji

mi´dzy: Chrystusem

a KoÊcio∏em, Bogiem (Chry-

stusem) a ludzkoÊcià, Chry-

stusem a duszà ludzkà, Me-

sjaszem a Izraelem.

Mi∏oÊç ukazana w utworze

jest nami´tna, szczera,

g∏´boka, czu∏a, bezintere-

sowna, szlachetna, wznios∏a,

czysta, idealna, jednoczeÊnie

duchowa i zmys∏owa. To

uczucie odwzajemnione,

mi∏oÊç szcz´Êliwa. Oblubieni-

ca prze˝ywa jà w sposób

zmys∏owy, intensywnie manife-

stuje swoje uczucie. Oblubie-

niec jest bardziej uduchowio-

ny i powÊciàgliwy. Urzeka go

niezwyk∏e pi´kno cia∏a

ukochanej.

Do PieÊni nad pieÊniami

nawiàzywali mi´dzy innymi

Franciszek Petrarka – jeden

z najwybitniejszych w∏oskich

twórców epoki renesansu

– w swoich Sonetach , a tak˝e

polscy autorzy: Zbigniew

Morsztyn, Zygmunt Krasiƒski.

46

$

Poetycka ksi´ga

169881544.054.png

169881544.055.png

169881544.056.png

169881544.057.png

169881544.058.png

169881544.060.png

169881544.061.png

169881544.062.png

169881544.063.png

169881544.064.png

169881544.065.png

169881544.066.png

169881544.067.png

169881544.068.png

169881544.069.png

169881544.071.png

169881544.072.png

169881544.073.png

169881544.074.png

169881544.075.png

169881544.076.png

169881544.077.png

169881544.078.png

169881544.079.png

169881544.080.png

169881544.082.png

169881544.083.png

169881544.084.png

Biblia

Hymn o mi∏oÊci

Fragment Pierwszego listu do Koryntian znajdujàcego si´ w Nowym Testamencie . To jeden z naj-

pi´kniejszych utworów o mi∏oÊci. Autorem hymnu jest Êw. Pawe∏.

Autor podkreÊla znaczenie i si∏´ mi∏oÊci. Wychwala jà jako najpi´kniejsze, najwi´ksze i najwa˝niej-

sze z uczuç, do jakich cz∏owiek jest zdolny.

Apokalipsa wed∏ug Êw. Jana

Biblii zamyka-

jàca Nowy Testament . Powsta-

∏a w I w. n.e., w czasach

przeÊladowania chrzeÊcijan

przez Nerona i Domicjana.

Jej tematem jest wizja

koƒca Êwiata i sàdu osta-

tecznego. Apokalipsa to

objawienie, wizja przysz∏oÊci.

Ksi´ga ma charakter profe-

tyczny (przepowiada

przysz∏oÊç). Autor, przed-

stawiajàc upadek Êwiata,

grozi i przestrzega. Mówi

o tym, ˝e pojawià si´ gro-

my, b∏yskawice, trz´sienie

ziemi, grad, ogieƒ i plagi

nawiedzajàce ziemi´,

s∏ychaç b´dzie dêwi´k tràb

archanielskich. Autor

jednak nie tylko przestrze-

ga, ale te˝ pociesza, mó-

$

wiàc o powtórnym przyjÊciu

Chrystusa, ˝yciu wiecznym, no-

wym Jeruzalem, ostatecznym

zwyci´stwie dobra, nagrodzie

dla sprawiedliwych. Utwór

jest wieloznaczny i tajemni-

czy, zawiera wiele symboli,

czego konsekwencjà jest ist-

nienie ró˝nych interpretacji

tej ksi´gi.

Hans Memling, SàdOstateczny(1464–1473).

Przyk∏ady odczytania symboli zawartych w Apokalipsie :

w

Baranek – symbol Chrystusa,

w

Alfa i Omega – symbol odwiecznego Boga, istniejàcego bez poczàtku i koƒca (alfa i omega to

pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu),

w

studnia przepaÊci – piek∏o,

w

szaraƒcza – szatany, demony,

w

kobieta odziana w s∏oƒce, ksi´˝yc pod jej stopami, a na jej g∏owie korona z dwunastu gwiazd

– matka Mesjasza lub symbol spo∏ecznoÊci Izraela; 12 gwiazd: symbol dwunastu pokoleƒ Izraela

bàdê wszystkich zbawionych (liczba 12 – w symbolice biblijnej oznacza doskona∏oÊç, kompletnoÊç),

w

czterej jeêdêcy Apokalipsy – uosobienie nieszcz´Êç: wojny, zarazy, g∏odu, Êmierci,

w

smok (bestia) – symbol z∏a, szatana,

w

lew, wó∏, orze∏ i zwierz´ z ludzkà twarzà – symbole czterech ewangelistów,

w

nowe Jeruzalem – symbol ˝ycia wiecznego.

Symboliczne sà tak˝e liczby, na przyk∏ad:

w

trzy (symbolizuje Trójc´ Âwi´tà),

w

cztery, na przyk∏ad po otwarciu czwartej piecz´ci przybywa czterech jeêdêców Apokalipsy,

w

siedem, na przyk∏ad ksi´ga przeznaczeƒ Bo˝ych zamkni´ta na siedem piecz´ci (oznacza tajem-

nic´), siedem tràb (zapowiedê sàdu ostatecznego), siedmiog∏owa bestia wychodzàca z morza,

siedem z∏otych czasz, siedem koronowanych g∏ów smoka, siedem plag.

47

( Objawienie Êw. Jana )

– ksi´ga

169881544.085.png

169881544.086.png

169881544.087.png

169881544.088.png

169881544.089.png

169881544.090.png

169881544.091.png

169881544.093.png

169881544.094.png

169881544.095.png

169881544.096.png

169881544.097.png

169881544.098.png

169881544.099.png

169881544.100.png

169881544.101.png

169881544.102.png

169881544.002.png

169881544.003.png

169881544.004.png

169881544.005.png

169881544.006.png

169881544.007.png

169881544.008.png

169881544.009.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Vademecum gimnazjalisty od antyku do baroku.pdf (3686 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin