SYSTEM POLITYCZNY FRANCJI.pdf

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Marta Pachocka: System polityczny Francji

Autor: Marta Pachocka

17.03.2007.

1) Narodziny V Republiki

W okresie IV Republiki (1945-58) Francja nie zaznała spokoju społecznego, stabilizacji

politycznej i gospodarczej.[1] Literatura prawnicza i politologiczna wskazuje na nastêpuj±ce

przyczyny tego stanu rzeczy:

• Nadmierny zakres kompetencji Zgromadzenia Narodowego

• Słaba pozycja prezydenta i rz±du

• Nieodpowiedni system wyborczy

• Nadmierne rozbicie polityczne społeczeñstwa

• Słabe partie - skłócone i niezdolne do tworzenia systemu stabilnych sojuszy

Głównym jednak ¼ródłem kryzysu w dobie IV Republiki Francuskiej, zaostrzaj±cym podziały i

napiêcia, była nieumiejêtno¶æ rozwi±zania problemu dekolonizacji po 1945 roku. Francja, w

odró¿nieniu chocia¿by od Wielkiej Brytanii, nie tylko prowadziła twardsz± politykê kolonialn±

na przestrzeni wieków, ale i po drugiej wojnie ¶wiatowej nie chciała pogodziæ siê z pewnymi

nieodwracalnymi procesami. Wiele dotychczasowych potêg kolonialnych potrafiło poradziæ

sobie z kwesti± rozpadu ich imperiów na drodze pokojowej - poprzez uznanie niepodległo¶ci

nowych pañstw. W efekcie zatrzymały one swoje wpływy gospodarcze i kulturowe w byłych

koloniach, a po¶rednio tak¿e polityczne. Z kolei ,,(...) Francja wybrała taktykê zbrojnego

tłumienia wyzwoleñczych aspiracji ludno¶ci kolorowej'' [2]. Doprowadziło to do dwóch

powa¿nych konfliktów: wojny w Indochinach i wojny algierskiej.

Kryzys algierski osi±gn±ł punkt szczytowy 13 maja 1958 roku, kiedy na znak protestu wobec

zbyt liberalnej polityki rz±du, zbuntowały siê elementy kolonizatorskie w Algierii, poparte

przez koła wojskowe o skrajnym nastawieniu politycznym. Celem antyrepublikañskiego puczu

wojskowego było powołanie nowego prawicowego rz±du, który miał zrealizowaæ hasło ,,Algierii

Francuskiej''. Powstały trzy o¶rodki władzy:

• Pierwszy w Pary¿u na czele z prezydentem René Coty i rz±dem -słaby i bez społecznego

poparcia

• Drugi w Algierze (stolicy Algierii) - kierowany był przez zbuntowanych generałów oraz

Komitet Ocalenia Publicznego; miał poparcie tamtejszych Francuzów d±¿±cych do stworzenia

Algierii Francuskiej

• Trzeci w prywatnej rezydencji generała de Gaulle’a w Colombey-les-deux-

Eglises (pocz±tkowo)

Gdy pojawiło siê widmo wojny domowej i kryzys polityczny nasilał siê, na scenê polityczn± po

kilku latach milczenia, wrócił generał de Gaulle. Podj±ł on konsultacje z licznymi politykami,

pocz±wszy od Guy Mollet’a a na byłym prezydencie Vincent Auriol’u koñcz±c. 27

maja 1958 generał opublikował komunikat, informuj±cy, i¿ oto podj±ł on ju¿ kroki zmierzaj±ce

do utworzenia rz±du zdolnego do zapewnienia jedno¶ci i niepodległo¶ci pañstwa. Generałom w

Algierii wyraził zaufanie i obiecał nawi±zaæ z nimi kontakt. Komunikat wywołał zaskoczenie,

gdy¿ sugerował rozpoczêcie procesu sukcesji, podczas gdy rz±d nadal działał. Ponadto

przemawiał tonem dowódcy, tak jakby ju¿ był u władzy. Tak nie było. Charles de Gaulle był

jednak autorytetem, akceptowanym przez ró¿ne krêgi społeczne i ró¿norodne partie

polityczne, poniewa¿:

1. Jako wojskowy miał posłuch w armii - tej zbuntowanej i tej w Metropolii.

2. Przemawiała za nim historia i sława mê¿a - patrioty, który w 1940 roku nie zgodził siê na

http://www.psz.pl/content/view/4138/

Utworzono 9 February, 2008, 14:59

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

współpracê z Niemcami, lecz ratował honor Francji poprzez wspóln± walkê z sojusznikiem

brytyjskim. Przyczynił siê do wyzwolenia kraju.

3. Był rzecznikiem silnej władzy wykonawczy, co dawało mu poparcie Francuzów stêsknionych

stabilno¶ci politycznej i trwało¶ci rz±du.

4. Jawił siê jako obroñca wolno¶ci i zwolennik demokracji, co wykluczało faszyzm lub

dyktaturê.

5. Gwarantował unikniêcie wojny domowej i rozwi±zanie kwestii algierskiej.

6. Głosił hasło jedno¶ci narodowej i nie wi±zał siê z ¿adn± parti±.

Nie znaczy to, ¿e nie był postaci± kwestionowan±, ¿e nie wywoływał reakcji negatywnych.

Zwalczany był przez partiê komunistyczn±, która obawiała siê zagro¿enia dla demokracji

wynikaj±cego z d±¿enia do wprowadzenia rz±dów jednostki. Był zwalczany tak¿e przez

nieliczne grupy lewicy niekomunistycznej [3]. Byli to jednak słabi przeciwnicy, co potwierdziły

wyniki referendum z wrze¶nia 1958 r. i wybory listopadowe do Zgromadzenia Narodowego.

28 maja gabinet Pfimlin podał siê do dymisji, a 29 maja prezydent Coty skierował do

parlamentu orêdzie z pro¶b± o inwestyturê (wotum zaufania) dla rz±du de Gaulle’a

oraz zaapelował do ,,najznakomitszego z Francuzów'' o przyjêcie misji. Zgromadzenie udzieliło

mu inwestytury wiêkszo¶ci± 329 głosów (224 było przeciw). Generał po przestawieniu swojej

deklaracji dotycz±cej m.in. przekazania mu pełni władzy oraz upowa¿nienia do reformy

konstytucji, opu¶cił salê obrad. Tak powstał ostatni rz±d IV Republiki. Formułuj±c swój

gabinet, de Gaulle nawi±zał kontakt z przywódcami wszystkich partii, oprócz FPK [4]. W jego

rz±dzie liderzy ugrupowañ pełnili funkcjê ministrów stanu, a w¶ród nich znale¼li siê:

• Mollet (SFIO) [5]

• Pfimlin (MRP) [6]

• Houphouet-Boingy (UDSR) [7]

• Jacquinot (niezale¿ni)

Generał chciał zasadniczej zmiany ustroju, i to ju¿ od 1946 roku, przy czym obiecał, i¿ nowe

instytucje zachowaj± charakter parlamentarny, czyli rz±d bêdzie ponosił odpowiedzialno¶æ

przed Zgromadzeniem Narodowym. 2 czerwca Zgromadzenie zrzekło siê władzy na rzecz de

Gaulle’a, daj±c jego rz±dowi specjalne pełnomocnictwa na 6 miesiêcy i prawo

wydawania ordonansów (rz±d stał siê drugim legislatorem). Tego dnia ogłoszono dwie ustawy,

w tym jedn± w kwestii Algierii i drug± odno¶nie prerogatyw gabinetu. 3 czerwca Zgromadzenie

uchwaliło ustawê konstytucyjn± zmieniaj±c± art. 90 konstytucji z 1946 r. Owy artykuł dotyczył

zasad zmiany konstytucji, której procedura była bardzo zło¿ona. Powołany rz±d miał

opracowaæ projekt nowej konstytucji, ale przy zachowaniu poni¿szych zasad:

• ¬ródłem władzy jest głosowanie powszechne

• Zasada podziału władzy miêdzy ograny pañstwa

• Rz±d ma odpowiadaæ przez parlamentem

• Władza s±dowa ma byæ niezawisła

• Konstytucja powinna pozwalaæ na uło¿enie stosunków miêdzy republik± a

stowarzyszonymi z ni± ludami

• Tryb prac: projekt nale¿y przestawiæ do zaopiniowania Radzie Stanu (Conseil

d’Etat) i Konstytucyjnemu Komitetowi Konsultacyjnemu (powołany przez obie izby).

Ostateczny projekt konstytucji generał przedstawił na Placu Republiki 4 wrze¶nia - w 3

miesi±ce po uzyskaniu pełnomocnictw. W referendum przeprowadzonym 28 wrze¶nia ,,za''

opowiedziało siê 85% głosuj±cych (glosowało a¿ 84% z uprawnionych). W rezultacie 4

pa¼dziernika 1958 r. proklamowano Konstytucjê V Republiki. Poparcie wyra¿one dla

konstytucji była przede wszystkim poparciem dla osoby generała. Charles de Gaulle został

pierwszym prezydentem nowej Republiki, a funkcjê pełnił do 1969 r., kiedy to podał siê

dymisji.

http://www.psz.pl/content/view/4138/

Utworzono 9 February, 2008, 14:59

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Ogólne zmêczenie i zniechêcenie społeczeñstwa istniej±c± sytuacj± w koñcowym okresie IV

Republiki, zadecydowało o tym, ¿e ¿adna z grup społecznych nie wyst±piła w obronie

upadaj±cego ustroju. Brakowało w tym okresie politycznego o¿ywienia, pasjonuj±cych debat i

sporów. Ogólne znu¿enie i apatia polityczna cechowały społeczeñstwo, które pragnêło spokoju

za cenê kompromisu [8].

Tryb prac nad konstytucj±

Konstytucja powstała w do¶æ nietypowy sposób - w zaciszu gabinetów, poprzez indywidualne

konsultacje ministrów (m.in. Michel’a Debré - ministra sprawiedliwo¶ci) z generałem,

podczas posiedzeñ zespołu miêdzyresortowego, Komitetu Konsultacyjnego oraz spotkañ Rady

Ministrów. Ponadto materiały z prac i posiedzeñ, które nale¿ało ujawniaæ na bie¿±co, zaczêto

wydawaæ dopiero w latach 70. i 80.

Charles de Gaulle wpłyn±ł nie tylko na ideologiê konstytucji, ale tak¿e redagował jej tekst -

konstytucja była jego dzieckiem. Swoje pogl±dy ustrojowe zaprezentował on ju¿ 16 czerwca

1946 w Bayeux, gdzie przedstawił alternatywê wobec projektu II Konstytuanty.

Konstytucja V Republiki stanowiła dzieło kompromisu, owoc pracy wielu ekspertów i polityków.

Po uchwaleniu spotkała siê ona z chłodnym przyjêciem, zwłaszcza ze strony lewicowych

¶rodowisk Francji i znawców prawa konstytucyjnego. Wskazywano na jej antyparlamentarny

charakter, ,,racjonalizacjê parlamentaryzmu posuniêta do skrajno¶ci'', ,,dekadencjê ustawy'',

pisano o ,,ustawie bez ustawodawcy'' [9]. Duverger [10] uwa¿ał j± za najgorzej zredagowany

tekst w konstytucyjnej historii Francji. Konsensus panował jedynie co do nastêpuj±cych

zasadniczych cech konstytucji:

• Odbudowa władzy prezydenta

• Wzmocnienie pozycji rz±du

• Przełamanie hegemonii parlamentu

W rzeczywisto¶ci forma i sposób redakcji konstytucji były dokładnie przemy¶lane. Klauzule

generalne okre¶laj±ce pozycje prezydenta i rz±du były nieostre, co pozwalało na ró¿n± ich

interpretacjê i dawało pole do ewolucji ustroju w kierunku tak naprawdê ustroju

prezydenckiego, a przynajmniej półprezydenckiego. Siln± pozycjê prezydenta i rz±du

podkre¶lał i tekst, i systematyka - rozdziały o władzy wykonawczej były pierwsze.

,,Oczywi¶cie, teksty s± tylko tekstami i nie s± niczym wiêcej jak tylko nimi. Nikt nie jest w

stanie odpowiedzieæ na pytanie o przyszło¶æ'' - powiedział na zakoñczenie prezentacji projektu

konstytucji przed Rad± Stanu M. Debré [11]. Miał racjê, poniewa¿ to praktyka pañstwowa

zadecydowała o ostatecznym modelu ustroju Francji.

W przypadku konstytucji z 1958 r. trudno jednoznacznie wskazaæ, jaki tworzy ona system

polityczny. Najczê¶ciej spotyka siê opinie, i¿ jest to:

1. System mieszany

2. Parlamentaryzm zracjonalizowany

3. Parlamentaryzm zniekształcony (Stembrowicz)

4. System prezydencko-parlametarny

5. System półprezydencki (Duverger)

6. Rz±dy osobiste jednostki (le pouvoir personel) - okre¶lenie stosowane tylko w odniesieniu

do okresu rz±dów de Gaulle’a

Pocz±tkowo tekst ustawy zasadniczej składał siê ze wstêpu i piêtnastu rozdziałów (tytułów), z

których kilka ma ju¿ dzi¶ historyczne znaczenie. W ci±gu ponad 40 lat był ona piêtnastokrotnie

nowelizowany. Wszystkie zmiany zostały dokonane zgodnie z procedur± rewizji konstytucji z

art. 89. za wyj±tkiem dwóch nowelizacji:

• Nowelizacji z 4 lipca 1960 r. (w oparciu o nieobowi±zuj±cy ju¿ art. 85)

• Ustawy konstytucyjnej z 6 listopada 1962 r. (uchwalona w referendum zgodnie z art.

11)

http://www.psz.pl/content/view/4138/

Utworzono 9 February, 2008, 14:59

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Według tego artykułu inicjatywa w przedmiocie zmiany konstytucji przysługuje prezydentowi

Republiki (na wniosek premiera) oraz członkom parlamentu. Prezydencki lub parlamentarny

projekt zmiany konstytucji powinien byæ uchwalony przez obie izby w tym samym brzmieniu.

Zmiana zostaje ostatecznie przyjêta po zatwierdzeniu jej w referendum [12].

Projekt głowy pañstwa zamiast poddawaæ referendum, mo¿na przedło¿yæ tylko parlamentowi

w postaci Kongresu, który przyjmuje tekst przynajmniej trzema pi±tymi wa¿nie oddanych

głosów. Do niedawna wnioskodawc± wszystkich projektów był prezydent, a zatwierdzał je

kongres. 24 wrze¶nia 2000 roku po raz pierwszy prezydent poddał pod referendum projekt

dotycz±cy wprowadzenia piêcioletniej kadencji głowy pañstwa.

Za najwa¿niejsze nowelizacje w historii V Republiki nale¿y uznaæ:

1. Nowelizacjê z 1962 r. - prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych (jak

parlament)

2. Nowelizacjê z 1974 r. - zwiêkszenie liczby podmiotów uprawnionych do zwoływania Rady

Konstytucyjnej - o grupê 60 posłów i 60 senatorów

3. Nowelizacjê z 2000 r. - zrównanie kadencji prezydenta i Zgromadzenia Narodowego (5 lat)

We Francji na skutek orzecznictwa Rady Konstytucyjnej powstało pojêcie konstytucji

materialnej (rzeczywistej), która tworzy blok konstytucyjny, obejmuj±cy konstytucjê z 1958

r., ,,fundamentalne zasady uznane przez prawa republiki'' ze Wstêpu do konstytucji z 1946 r.

oraz normy zawarte w Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789 r.

2) System konstytucyjny V Republiki

Konstytucyjne podstawy ustroju

Na czoło konstytucji v Republiki wysuniête zostały tradycyjne zasady charakterystyczne dla

pañstwa francuskiego [13]. W krótkim Wstêpie lud francuski wskazany jest jako podmiot

władzy ustrojodawczej, który ,,proklamuje uroczy¶cie swoje przywi±zanie do Praw Człowieka i

do zasad suwerenno¶ci narodowej, tak jak zostały one okre¶lone w Deklaracji z roku 1789,

potwierdzonej i uzupełnionej przez Wstêp do Konstytucji z roku 1946'' [14]. Te słowa

zawieraj± podstawowe regulacje konstytucyjne dotycz±ce praw i wolno¶ci obywatelskich,

którym konstytucja nie po¶wiêca ju¿ potem ¿adnego rozdziału. Druga czê¶æ Wstêpu w

obecnym brzemieniu wi±¿e siê z dawn± koncepcj± Wspólnoty Francuskiej, która miała

stanowiæ lu¼ny zwi±zek Metropolii wraz z jej byłymi koloniami.

Francja jest republik± - i jest to zasada ponadkonstytucyjna, poniewa¿ art. 89 zapewnia jej

szczególn± ochronê stwierdzaj±c, ¿e ,,republikañska forma rz±dów nie mo¿e byæ przedmiotem

zmiany konstytucji''. Zapis ten po raz pierwszy pojawił siê w ustawie konstytucyjnej z 14

sierpnia 1884 r. w dobie III Republiki, a nastêpnie został przejêty do art. 90 konstytucji IV

Republiki.

,,La France est une République indivisible, laïque, démocratique et sociale'' zgodnie z art. 1

ustawy z 1958 r. Oznacza to, i¿ Francja jest republik± niepodzieln±, ¶wieck±, demokratyczn± i

socjaln±, która zapewnia równo¶æ wszystkich obywateli wobec prawa i respektuje wszystkie

ich przekonania. V Republika jest:

• Niepodzielna - w my¶l orzeczenia Rady Konstytucyjnej z 1991 r. w sprawie statusu

Korsyki, naród francuski to wszyscy obywatele, bez wzglêdu na pochodzenie, a za

niekonstytucyjne nale¿y uznaæ jakiekolwiek ró¿nienie w tej kwestii, zwłaszcza z punktu

widzenia pochodzenia etnicznego

• Laicka - pocz±wszy od rewolucji z 1789 r. w pañstwie obowi±zuje rozdział ko¶cioła i

pañstwa

• Demokratyczna - art. 2 mówi, ¿e zasad± Republiki s±: ,,rz±dy ludu, przez lud i dla ludu''

• Socjalna - republika jest pañstwem opiekuñczym

http://www.psz.pl/content/view/4138/

Utworzono 9 February, 2008, 14:59

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Od nowelizacji z 25 czerwca 1992 r. Francja ,,uczestniczy we Wspólnotach Europejskich i w

Unii Europejskiej zło¿onych z pañstw, które swobodnie postanowiły, na mocy traktatów

ustanawiaj±cych te organizacje, wspólne wykonywanie niektórych ich kompetencji'' (art. 88-

1).

Konstytucja formułuje te¿ zasadê suwerenno¶ci, zgodnie, z któr± ,,suwerenno¶æ narodowa

nale¿y do ludu, który wykonuje j± przez przedstawicieli i w drodze referendum'' [15]. W

efekcie obie izby parlamentu maj± charakter przedstawicielski. Natomiast prezydent - mimo

¿e wyłaniany w wyborach powszechnych - jest przedstawicielem pañstwa, a nie narodu (ludu).

Nale¿y dodaæ, ¿e w okresie rz±dów Charles’a de Gaulle’a ustrój konstytucyjny

Francji wykazywał charakter plebiscytarny ze wzglêdu na czêste odwoływanie siê do instytucji

referendum z art. 11 konstytucji. Nastêpcy generała ograniczyli stosowanie tego narzêdzia

politycznego.

W koñcu do podstawowych zasad ustrojowych Francji zalicza siê zasadê podziału władz, która

stanowi odbicie przekonania generała o potrzebie istnienia instytucji ,,arbitra¿u narodowego''

[16]. Rola ta przypada prezydentowi, który stanowi jednocze¶nie ,,zwornik systemu''.

System praw i wolno¶ci obywatelskich

Tradycj± francuskiego konstytucjonalizmu jest niewyodrêbnianie w tek¶cie czê¶ci reguluj±cej

sytuacjê prawn± jednostki w pañstwie. Konstytucja V Republiki w swojej preambule stwierdza

jedynie, ¿e lud francuski ,,proklamuje uroczy¶cie swoje przywi±zanie do Praw Człowieka i do

zasad suwerenno¶ci narodowej, tak jak zostały one okre¶lone w Deklaracji z roku 1789,

potwierdzonej i uzupełnionej przez Wstêp do Konstytucji z roku 1946''. Ponadto w tek¶cie

ustawy zasadniczej pojawiaj± siê pojedyncze postanowienia konstytucji na temat pozycji

jednostki, w tym:

1. Zasada równo¶ci wszystkich wobec prawa

2. Ogólna zasada wolno¶ci

3. Respektowanie wszystkich przekonañ

4. Równouprawnienie kobiet w ¿yciu politycznym (od 1999 r.)

5. S±dowa ochrona wolno¶ci osobistej w sposób przewidziany ustaw±

6. Gwarancja praw wyborczych

Do 1958 r. system praw i wolno¶ci obywatelskich kształtował siê w ramach ustawodawstwa

zwykłego, a tłem tej działalno¶ci parlamentu była Deklaracja praw z 1789 r., która nie miała

jednak charakteru prawa bezpo¶rednio obowi±zuj±cego. Ten stan rzeczy uległ modyfikacji za

spraw± Rady Konstytucyjnej V Republiki, która w oparciu o swe orzecznictwo (pocz±wszy od

1971 r.) stworzyła wspomniany ju¿ blok konstytucyjny - rozumiany jako całokształt norm

wi±¿±cych ustawodawcê i nadała normatywny charakter koncepcji praw obywatelskich. W ten

sposób normy zawarte w Deklaracji z 1789 r., zasady polityczno-gospodarcze ze Wstêpu do

konstytucji z 1946 r. oraz podstawowe zasady uznane przez ustawy Republiki, do których

Wstêp odsyła, zyskały walor konstytucyjny i zostały oderwane od tradycyjnego

podporz±dkowania woli parlamentu.

Najwa¿niejsze zasady Deklaracji:

• Wolno¶æ - jest naturalnym i niezbywalnym prawem człowieka, które wyra¿a siê w

swobodzie podejmowania wszelkich działañ, dopóki nie narusza siê praw innych. Co nie jest

prawem zakazane, jest dozwolone, a prawo mo¿e zakazywaæ jedynie działañ szkodliwych

społecznie. Z t± zasad± wi±¿e siê dwa artykuły konstytucji z 1958 r.:

o art. 34 ust. 2 (tyko ustawa okre¶la zasady dotycz±ce wolno¶ci publicznych i podstawowych

gwarancji przysługuj±cych obywatelom dla ich realizacji)

o art. 66 ust. 2 (władzy s±dowej powierza siê ochronê wolno¶ci osobistej ,,w sposób

przewidziany w ustawie'')

• Równo¶æ wobec prawa

http://www.psz.pl/content/view/4138/

Utworzono 9 February, 2008, 14:59

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: