SYSTEM POLITYCZNY HISZPANII.pdf

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Piotr Marczewski: System polityczny Hiszpanii

Piotr Marczewski

10.04.2005.

-------------------------------------------------------------------------

Uwaga: Tekst został opublikowany w pierwszej połowie 2005 r.

-------------------------------------------------------------------------

GENEZA: KONSTYTUCJA I USTRÓJ TERYTORIALNY

Pocz±tki współczesnego konstytucjonalizmu hiszpañskiego nale¿y wi±zaæ ze schyłkiem i

upadkiem działalno¶ci nacjonalistycznego dyktatora, generała Francisco Franco (Generalísimo

Francisco Franco, Francisco Franco Bahamonde, Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo

Franco y Bahamonde Salgado Pardo). Po jego ¶mierci w 1975 r. władzê w Hiszpanii przej±ł

wyznaczony przez niego na nastêpcê ksi±¿ê Juan Carlos z dynastii Burbonów. W praktyce ju¿

w roku nastêpnym zatwierdzono w ogólnonarodowym referendum ustawê reformuj±c±

polityczne struktury pañstwa: m.in. odrzucono obowi±zuj±c± dot±d zasadê reprezentacji

ograniczonej, jak równie¿ wprowadzono głosowanie powszechne do parlamentu.

Demokratyczne reformy oznaczały wiêc m.in. mo¿liwo¶æ wyboru nowego parlamentu

(Kortezów), co nast±piło w 1977 r. Ciało to - działaj±c jako Konstytuanta - uchwaliło w 1978 r.

demokratyczn± konstytucjê, która jeszcze w tym samym roku została zatwierdzona w

ogólnonarodowym referendum, jak równie¿ podpisana przez króla.

Hiszpañsk± monarchiê konstytucyjn± trudno jest zaklasyfikowaæ w ramach typologii dwóch

podstawowych ustrojów terytorialnych współczesnego pañstwa, a wiêc w ramach ustroju

federacyjnego (np. Niemcy, Belgia), b±d¼ unitarnego (np. Polska, Szwecja). Kraj ten

reprezentuje raczej formê po¶redni±, któr± jest pañstwo wspólnot (el Estado de las

Autonomías) - ustrój pod wieloma wzglêdami zbli¿ony do cech znanych z federacji. Konkretnie

- i zgodnie obowi±zuj±c± konstytucj± (art. 137) - Hiszpania jest krajem podzielonym na

gminy, prowincje i wspólnoty autonomiczne. Najwiêksze jednostki terytorialne to 17 wspólnot

autonomicznych (las Comunidades Autónomas), które ciesz± siê du¿± samodzielno¶ci± - s± to:

Andaluzja (Andalucía), Aragonia (Aragón), Asturia (Asturias), Baleary (Islas Baleares),

Estremadura (Estremadura), Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria) Kastylia La Mancha

(Castilla La Mancha), Kastylia-León (Castilla León), Katalonia (Catalunya), Kraj Basków (País

Vasco), La Rioja (La Rioja), Madryt (Madrid), Murcja (Murcia), Nawarra (Navarra), Walencja

(Valencia), Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).

W porównaniu do typowo federacyjnych czê¶ci pañstwa (landów, krajów, stanów itp.),

wspólnoty autonomiczne nie posiadaj± uprawnieñ konstytucyjnych, jak równie¿ nie ciesz± siê

suwerenno¶ci±, która - zgodnie z konstytucj± - pozostaje wył±cznie w gestii pañstwa:

"Konstytucja opiera siê na nierozerwalnej jedno¶ci Narodu Hiszpañskiego, wspólnocie i

niepodzielno¶ci kraju wszystkich Hiszpanów, uznaje prawo do autonomii narodów i regionów,

z których siê składa i solidarno¶ci miêdzy nimi wszystkimi". W efekcie ka¿da ze wspólnot

posiada swój statut, który okre¶la zakres ustawodawczej i wykonawczej autonomii danego

regionu, stanowi±c przy tym o podziale kompetencji miêdzy administracj± centraln± a władz±

terenow±. Pañstwo nie mo¿e wprawdzie ingerowaæ w tre¶æ 17 statutów, jednak nastêpuj±ce w

nich z inicjatywy władz danego regionu zmiany wymagaj± zgody Kortezów.

Chocia¿ niektórzy autorzy wci±¿ klasyfikuj± Hiszpaniê jako pañstwo unitarne nie wydaje siê to

byæ pogl±dem uprawnionym, za¶ rozwój etnicznego nacjonalizmu i regionalizmu oparty o

społeczno-historyczny kontekst, a na pocz±tku XXI w. wspomagany dodatkowo wyra¼nymi

sukcesami wyborczymi regionalnych ugrupowañ politycznych z pewno¶ci± mo¿e mieæ wpływ

na dalsz± ewolucjê ustroju terytorialnego pañstwa w kierunku federacji.

http://www.psz.pl/content/view/1171/

Utworzono 9 February, 2008, 14:56

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

SYSTEM PARTYJNY

W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny, jednak dwie partie - Hiszpañska Socjalistyczna

Partia Robotnicza (PSOE) i Partia Ludowa (PP) - s± w nim ugrupowaniami, które zdobywaj±

najwiêcej głosów i w praktyce od lat odpowiadaj± za tworzenie kolejnych ekip rz±dowych.

Nieco inaczej sytuacja kształtowała siê wkrótce po ¶mierci generała F.Franco - ówcze¶nie

kluczow± rolê odgrywała Unia Demokratycznego Centrum (UCD) skupiaj±ca partie od

centrolewicy do umiarkowanej prawicy. Na czele tego centrowego ugrupowania stan±ł w

owym czasie Adolfo Suárez - premier "czasu przełomu". Uwa¿a siê, ¿e to wówczas zaczêto

budowaæ w Hiszpanii pluralistyczn± demokracjê parlamentarn±.

Ekipa A.Suáreza - który zreszt± był człowiekiem generała F.Franco (członek rz±du, porucznik

wszystkich trzech rodzajów broni - piechoty, lotnictwa i marynarki; zasiadał te¿ w

kierownictwie radia i telewizji) - miała z jednej strony oparcie we wspomnianej na pocz±tku

Ustawie o Reformie Politycznej (1976), z drugiej natomiast - mogła cieszyæ siê wsparciem

króla, którego zaanga¿owanie miało kolosalne znaczenie dla kształtu reform politycznych

(Juan Carlos zapobiegł m.in. w 1981 r. puczowi, przekonuj±c zrewoltowanych wojskowych, by

nie podejmowali działañ przeciwko demokratycznemu pañstwu).

Wraz z nastawaniem demokracji zaczêto stopniowy proces legalizacji kolejnych partii

politycznych. Jako pierwsz± zarejestrowano postfrankistowsk± Partiê Ludow± (PP); jej liderami

byli dwaj frankistowscy ministrowie. W istocie skupiała ona szerokie spektrum polityków: od

liberałów, przez chrze¶cijañskich demokratów, po socjaldemokratów - generalnie ludzi

umiarkowanie identyfikuj±cych siê z ideologi± F.Franco. Na bazie PP powstała w 1977 r. lu¼na

koalicja Centrum Demokratyczne (CD), która to pó¼niej zawarła z A.Suárezem układ bêd±cy

podwalin± dla startu tego polityka w wyborach parlamentarnych z madryckiej listy Unii

Demokratycznego Centrum (UCD). Przez kolejne lata sama UCD pozostawała popularna jako

siła kojarzona z A.Suárezem; podczas I kampanii wyborczej u¿yto zreszt± plakatu z podobizn±

premiera i hasłem: "Głos na Centrum to głos na Suáreza".

Nieco inne były losy Hiszpañskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), która mogła co

prawda poszczyciæ siê siêgaj±c± XIX w. tradycj±, lecz nie była jednak praktycznie w stanie

sformułowaæ wokół siebie szerokiej koalicji wyborczej. Swoj± now± liniê programow± partia

wytyczyła na swoim XXVII zje¼dzie w 1976 r. Ugrupowanie co prawda od¿egnywało siê

wówczas od pogl±dów socjaldemokratycznych, dawało siê jednak ju¿ wtedy zauwa¿yæ

odsuniêcie z władz PSOE radykalnych członków, jak równie¿ nierzadkie i bliskie jej kontakty z

europejskimi partiami socjaldemokratycznymi - np. z niemieck± SPD. Zwraca siê zreszt±

uwagê, ¿e ten wizerunek "europejsko¶ci" PSOE był dla Hiszpanów wa¿ny - zwłaszcza

zwa¿ywszy na dziesi±tki lat izolacji kraju i w obliczu powi±zañ UCD z ekip± frankistowsk±.

Liderem PSOE był Felipe González Márquez - w przyszło¶ci premier Hiszpanii.

Z PSOE rywalizowała o elektorat Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE). To opozycyjne

ugrupowanie antyfrankistowskie przeszło w owym czasie pewn± metamorfozê: na pocz±tku

1977 r. odbył siê mianowicie w Madrycie szczyt przywódców zachodnioeuropejskich partii

komunistycznych, który skierował PCE na drogê eurokomunizmu, czyli orientacji doktrynalnej i

politycznej charakteryzuj±cej siê m.in. reinterpretacj± marksizmu, krytycznym stosunkiem do

leninizmu, odrzuceniem postulatu dyktatury proletariatu i zasady kierowniczej roli partii

komunistycznej. Eurokomuni¶ci przyjmowali przy tym w sferze ekonomicznej zasadê

gospodarki mieszanej, któr± rz±dz± prawa rynku, opowiadali siê za integracj± europejsk±,

głosili niezale¿no¶æ od radzieckiej KPZR, krytycznie oceniali politykê wewnêtrzn± pañstw

komunistycznych, a zwłaszcza brak demokracji i łamanie praw człowieka: przykładowo,

eurokomuni¶ci przychylnie odnosili siê do działalno¶ci opozycji w krajach tzw. bloku

wschodniego i potêpili wprowadzenie 1981 r. stanu wojennego w Polsce.

http://www.psz.pl/content/view/1171/

Utworzono 9 February, 2008, 14:56

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Kolejnym relewantnym (istotnym politycznie) ugrupowaniem "czasu przełomu" jawił siê

Sojusz Ludowy (AP), bêd±cy koalicj± kilku zalegalizowanych jeszcze przez poprzedni re¿im

ugrupowañ prawicowych - członkami stronnictwa było kilku byłych ministrów oraz dalsze

postacie polityczne znane z okresu dyktatury. Liderem AP był Manuel Fraga Iribarne, który -

jak siê ocenia - miał niewiele wspólnego z pozycjami liberalnymi, głosił za¶ chêtniej "zdradê",

jak± miało byæ otwarcie dla ideologii marksistowskiej; hasłem wyborczym Sojuszu było: "Za

Franco ¿yli¶my lepiej". W praktyce AP, choæ kultywowała pewne skłonno¶ci autorytarne,

dystansowała siê jednak od prawicowego radykalizmu. Akceptowano przy tym reformy

polityczne i odrzucano metody terrorystyczne. Ocenia siê, ¿e wyst±pienia M.Fragi nierzadko

odstraszały jednak prawicowy elektorat hiszpañski, maj±cy w pamiêci stary system.

Krajobraz polityczny koñca lat 70. uzupełniały liczne stronnictwa regionalne. Partyjne

spektrum ulegało zreszt± z biegiem lat kolejnym przeobra¿eniom. Efektem wyborów z 1982 r.

stało siê de facto rozbicie centrowej UCD, której miejsce starał siê zaj±æ AP (w praktyce

jednak UCD traciła na popularno¶ci ju¿ od koñca lat 70.). A.Suárez utworzył w owym czasie -

1982- Centrum Demokratyczne i Społeczne - CDS, które z biegiem czasu uległo

marginalizacji. W praktyce wydarzenia te utorowały drogê PSOE do przyjêcia pozycji bardziej

centrowych, co po czê¶ci stało siê powodem jej długoletnich rz±dów i zdecydowanej dominacji

w ¿yciu politycznym kraju: 1982-1993/6. Wi±zało siê to tak¿e z pozycj± jej lidera - Felipe

Gonzáleza Márqueza, który w przeciwieñstwie do Manuela Fragi Iribarne (AP), cieszył siê

pewn± popularno¶ci± w¶ród centrowo zorientowanego elektoratu.

Tym niemniej tak¿e przyjmuj±ca pozycje centrowe PSOE napotkała ju¿ w drugiej połowie lat

80. pierwsze problemy: strajki generalne i rosn±ce jej kosztem poparcie dla Zjednoczonej

Lewicy (IU), czyli powstałej w 1986 r. koalicji mniejszych ugrupowañ konsekwentnie

lewicowych, do których nale¿ały m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i Partia Akcji

Socjalistycznej (PASOC). Te czynniki poł±czone z niezadowoleniem społecznym wobec

realizowanej przez PSOE polityki gospodarczej spowodowały pewien zwrot partii w lewo,

jednak ogólny rozwój wypadków nie pozwolił ju¿ jej odzyskaæ wcze¶niejszej pozycji - w 1993

r. socjali¶ci utracili wiêkszo¶æ absolutn± w parlamencie i w praktyce zostali zmuszeni do

utworzenia rz±du mniejszo¶ciowego przy wparciu parlamentarnym innych partii (apoyo

legislativo): poparcie popłynêło od kataloñskich i baskijskich nacjonalistów z Konwergencji i

Unii - CiU i Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej - PNV, jednak nie pozwoliło ju¿ ono na zmianê

poło¿enia pogr±¿aj±cej siê dodatkowo w skandalach i aferach korupcyjnych PSOE.

Wybory z 1996 r. wygrali konserwaty¶ci z Partii Ludowej - PP, którzy od 1982 r. (czyli rozpadu

UCD) zaczêli wyrastaæ - wtedy jeszcze jako Sojusz Ludowy (AP) - na główn± partiê

hiszpañskiej prawicy; w 1989 r. przyjêto szyld PP, a program partii stał siê bardziej centrowy,

za¶ kierownictwo wyra¼nie odmłodzono - od 1990 r. przywódc± stronnictwa został José María

Aznar López - od 1996 r. hiszpañski premier. Po przejêciu rz±dów konserwaty¶ci

przeprowadzili radykalne reformy gospodarcze, wprowadzaj±c przy tym Hiszpaniê do strefy

euro. Politykê PP charakteryzowało tak¿e nieugiête stanowisko wobec terroryzmu - zwłaszcza

baskijskiego. W 2000 r. Partia Ludowa uzyskała absolutn± wiêkszo¶æ parlamentarn±, w efekcie

czego mogła siê jeszcze bardziej radykalnie odci±æ od nacjonalistycznych partii kataloñskich i

baskijskich, które dot±d wspierały istnienie rz±du prawicowego.

Pamiêtne wybory po wydarzeniach z dnia 11 marca 2004 r. zakoñczyły jednak kilkuletni okres

rz±dów ludowców z PP. Zamachy w Madrycie nieoczekiwanie wysunêły na pierwszy plan

ostatnich dni milcz±cej ju¿ wtedy kampanii wyborczej sprawê zaanga¿owania Hiszpanii w

działania "koalicji chêtnych" w Iraku, które to (2003-2004) było sztandarowym projektem

obozu J.M.Aznara. Wyborcy - według sonda¿y, raczej zdecydowani przedłu¿yæ mandat PP -

zagłosowali za głosz±cymi hasła pacyfistyczne socjalistami z PSOE. Głosuj±cy uczynili winnym

obóz J.M.Aznara nie tylko stworzenia Hiszpanii potencjalnym celem dla terrorystów (wysłanie

hiszpañskich wojsk do Iraku), ale tak¿e ukarali jego partiê (liderem był wtenczas ju¿ Mariano

Rajoy Brey) za oskar¿anie o madryckie zamachy baskijskich separatystów.

http://www.psz.pl/content/view/1171/

Utworzono 9 February, 2008, 14:56

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Wydaje siê, ¿e obecnie (2005) mo¿na przyj±æ, i¿ kluczow± rolê w hiszpañskim systemie

partyjnym odgrywaj± obok socjaldemokratów z PSOE (okre¶lenie to jest bardziej na miejscu

ni¿ przymiotnik wystêpuj±cy w nazwie partii, a z pewno¶ci± bardziej adekwatny ni¿ dla

niektórych socjaldemokratycznych ju¿ tylko z nazw partii europejskich) ludowcy - wzglêdnie:

konserwaty¶ci z PP (trzeba odnotowaæ, ¿e za J.M.Aznara PP opu¶ciła Miêdzynarodówkê

Konserwatywn±, przenosz±c siê do Miêdzynarodówki Chrze¶cijañskich Demokratów).

Z ugrupowañ parlamentarnych działaj±cych w skali kraju trzeba wspomnieæ omawian±

pokrótce wy¿ej - i trac±c± jednak ostatnio na poparciu społecznym - IU.

Zdominowany przez dwa ogólnokrajowe stronnictwa krajobraz partyjny uzupełnia cały szereg

ugrupowañ regionalnych, które - dziêki demokratyzacji kraju w latach 70. - maj± wreszcie

szansê szerszej prezentacji swoich pogl±dów, bêd±cych odzwierciedleniem interesów

lokalnych i regionalnych społeczno¶ci. W 2005 r. na pewno wymieniæ tu nale¿y obecne wtedy

w parlamencie stronnictwa takie, jak: Konwergencja i Unia - CiU, Republikañska Lewica

Katalonii - ERC, Baskijska Partia Nacjonalistyczna - PNV, Koalicja Kanaryjska - CC, Galicyjski

Blok Nacjonalistyczny - BNG, Rada Aragoñska - CHA, Solidarno¶æ Baskijska - EA, Nawarra Tak

- Na-Bai.

Na uwagê zasługuje tradycyjnie wci±¿ mocna - choæ ostatnimi czasy jednak słabn±ca - pozycja

nacjonalistycznej CiU oraz wyra¼nie zyskuj±ca na poparciu lewica republikañska z ERC; to

ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyra¼nie poprawiło swój wynik wyborczy, ale tak¿e -

jeszcze w roku poprzednim - umocniło swoj± pozycjê w Katalonii, wchodz±c nawet do

koalicyjnego rz±du lewicy. Wydaje siê, ¿e obecno¶æ ERC w Kortezach - jak równie¿ innych

partii typowo regionalnych (a zwłaszcza lewicowych) - mo¿e w przyszło¶ci stymulowaæ kroki w

kierunku reformy ustroju terytorialnego pañstwa.

Nale¿y podkre¶liæ, ¿e decentralizacja hiszpañskiego systemu partyjnego daje ju¿ dzisiaj

poszczególnym ugrupowaniom mo¿liwo¶æ relatywnie swobodnego artykułowania własnych

pogl±dów - przykładem niech bêd± wydarzenia zwi±zane z pierwszym europejskim

referendum konstytucyjnym, które odbyło siê wła¶nie w Hiszpanii (luty 2005); najwa¿niejsze

partie stworzyły wówczas dwa bloki - za owym traktatem konstytucyjnym opowiadały siê

PSOE, PP, CIU, PNV i CC, przeciw natomiast - IU, ERC, BNG, EA, CHA i Na-Bai. Widaæ wiêc, ¿e

"kaliber" ugrupowañ po obu stronach barykady był ró¿ny (podobno ró¿ny był tak¿e dostêp do

¶rodków masowego przekazu), jednak sam układ ¶wiadczy na pewno o pluralizmie.

Czym¶, co charakteryzuje wspomniany tu tylko "regionalizm partyjny" jest równie¿ obecno¶æ

w poszczególnych wspólnotach autonomicznych Hiszpanii partii ¶ci¶le powi±zanych z dwoma

najwiêkszymi ugrupowaniami, czyli PSOE i PP. Obok wiêc typowych regionalistów działaj± wiêc

w przykładowej Katalonii Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC-PSOE) i Partit Popular de

Catalunya (PP), na Balearach - Partit del Socialistes de les Illes Balears (PSIB-PSOE), w Kraju

Basków - Partido Socialista de Euskadi (PSE-PSOE), w Galicji - Partido dos Socialistas de

Galicia (PSG-PSOE) itd. Ró¿ne mutacje partii działaj±cych na szczeblu centralnym maj±

nierzadko tak¿e nieco inne priorytety i odcienie programowe od centrum - obowi±zuje wiêc tu

pewna doza autonomii programowej i "jedno¶ci w ró¿norodno¶ci".

SYSTEM POLITYCZNY

Głowa pañstwa

Szefem pañstwa jest w Hiszpanii monarcha - obecnie (2005) król Juan Carlos I z dynastii

Burbonów; na tron trafił 22 listopada 1975 r., a wiêc 2 dni po ¶mierci generała F.Franco. W

praktyce monarcha jest najwy¿szym reprezentantem kraju (reprezentuje Królestwo Hiszpanii

na zewn±trz), sprawuje arbitra¿ oraz moderuje normalne funkcjonowanie hiszpañskich

http://www.psz.pl/content/view/1171/

Utworzono 9 February, 2008, 14:56

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

instytucji (jego ingerencja w funkcjonowanie układu nie jest jednak du¿a). Król jest tak¿e

naczelnym dowódc± sił zbrojnych, pozostaj±c przy tym nietykalnym, tzn. nie ponosz±c przed

nikim odpowiedzialno¶ci. Wydawane przez niego akty urzêdowe wymagaj± kontrasygnaty

premiera, a w niektórych przypadkach przewodnicz±cego Kongresu Deputowanych (jednej z

dwóch izb parlamentu). Król składa premierowi wniosek o sformowanie gabinetu, mianuje

przewodnicz±cego miejscowego s±du najwy¿szego i zatwierdza ministrów. Monarcha zwołuje i

zamyka sesje parlamentu oraz zatwierdza i ogłasza ustawy.

Władcy Hiszpanii:

* Dynastia habsburska

1516-1556 Karol I (cesarz - ¦wiêty Imperator Rzymski Karol V)

1556-1598 Filip II

1598-1621 Filip III

1621-1665 Filip IV

1665-1700 Karol II Zaczarowany

* Dynastia burboñska

1700-1724 Filip V

1724 Louis I

1724-1746 Filip V

1746-1759 Ferdynand VI

1759-1788 Karol III

1788-1808 Karol IV

1808 Ferdynand VII

* Dynastia Bonaparte

1808-1813 Józef Napoleon

* Dynastia burboñska

1813-1833 Ferdynand VII

1833-1868 Izabela II

* Dynastia sabaudzka

1870-1873 Amadeus I

1873-1874 Pierwsza Republika

* Dynastia burboñska

1874-1885 Alfonso XII

1886-1931 Alfonso XIII

* Dyktatura

1939-1975 gen. Francisco Franco Bahamonde

* Dynastia burboñska

1975 - współczesno¶æ Juan Carlos I

Parlament

Hiszpañski parlament to dwuizbowe, wyłaniane raz na 4 lata, Kortezy Generalne (Las Cortes

Generales), w skład których wchodz± Kongres Deputowanych (Congreso de los Diputados) i

Senat (Senado). Obie izby pochodz± z wyborów powszechnych i bezpo¶rednich.

Kongres Deputowanych liczy 300-400 członków (2004 r. było to 350 osób) i wybierany jest

http://www.psz.pl/content/view/1171/

Utworzono 9 February, 2008, 14:56

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: