Plan do prezentacji
„Działania ratowniczo-gaśnicze, ewakuacja – ćwiczenia na obiekcie”
I. Pojęcie ewakuacji
II. Psychologia ewakuacji, zachowanie się osób zagrożonych
III. Ewakuacja ludzi
budynki zamieszkania zbiorowego, przedszkola i szkoły, szpitale, domy pomocy społecznej)
IV. Ewakuacja zwierząt
V. Ewakuacja mienia
VI. Sprzęt wykorzystywany do ewakuacji przez jednostki ratowniczo-gaśnicze
1. drabiny mechaniczne
2. podnośniki hydrauliczne
3. skokochrony
4. rękawy i wory ratownicze
5. wory ratownicze
VII. Informacje na temat obiektu, na którym zostaną przeprowadzone ćwiczenia
I. Pojęcia – ewakuacja i ratownictwo
Ewakuacja to zorganizowane działanie zmierzające do usunięcia ze strefy zagrożonej ludzi, zwierząt i mienia.
Ratownictwo jest niesieniem pomocy w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi, zwierząt oraz zagrożenia mienia
Podstawowe oczekiwania jakie powinien spełniać strażak to:
- umiejętność właściwego zachowania się w przestrzeniach zagrożonych
- umiejętność wyszukiwania zagrożonych i opanowania zachowań zdezorganizowanych w wyniku stresu
- umiejętność posługiwania się sprzętem ochronnym i ratowniczym lub wykorzystania środków zastępczych (doraźnych)
- przejawianie inicjatywy i dzielności w pokonywaniu przeszkód
- odpowiednie przygotowanie psychofizyczne
Do podstawowych czynników stwarzających zagrożenie dla człowieka podczas pożaru możemy zaliczyć:
- wydzielanie dużych ilości ciepła
- możliwość bezpośredniego oddziaływania płomieni
- toksyczność produktów powstających podczas spalania
- postępujące zadymienie
- nagrzewanie elementów konstrukcji, co grozi utratą stateczności konstrukcji
- niebezpieczeństwo wybuchu
Podczas ewakuacji, kiedy występuje zagrożenie życia, zarówno u ratowników jak i ewakuowanych występuje stres. Stres to stan wewnętrzny organizmu będący nieswoistą reakcją organizmu na wszelkiego rodzaju obciążenia (przeszkody) zaburzające procesy regulacji psychicznej.
W warunkach pożaru obok negatywnego wpływu zjawisk i produktów spalania, zachwiania metabolicznej równowagi organizmu, wysokiego poziomu napięć psychicznych, następuje obniżenie ogólnej sprawności organizmu, dalszy wzrost emocjonalnego pobudzania, zawężenie pola świadomości, powstawanie błędów w spostrzeganiu, występowanie halucynacji. W sytuacjach skrajnych może wystąpić utrata poczucia sensu działania (np. ratowania się).
W działaniach ratowniczych zarówno u osób ratowanych jak i samych ratowników występują tzw. Przeciążenia. Dzieje się tak, ponieważ zmuszeni są oni do pracy na granicy fizjologicznej i psychicznej wytrzymałości. W miarę wyczerpywania sił, długotrwałości napięć i nieodłącznego lęku lub wręcz strachu, może wystąpić nadmierne pobudzenie (niekiedy agresja), bądź nadmierne hamowanie, niekiedy zobojętnienie.
Utrudnienia w działaniach ratowniczych (np. zwały gruzu, brak niezbędnego sprzętu bądź środków gaśniczych, brak informacji itp.), przy długotrwałym ich występowaniu, wywołują wzrost napięcia psychicznego, wyzwalają agresję, pojawia się osłabienie ogólnej orientacji, zaburzone zostają procesy decyzyjne.
Reakcja człowieka wobec zagrożenia uzależniona jest od jego zdolności dostosowania się do występujących zjawisk czy sytuacji. Czynnikami decydującymi będzie: wiek, płeć, wiążąca się z nimi sprawność fizyczna, także zmęczenie, wyczerpanie, stan po spożyciu używek. Do czynników psychologicznych zaliczymy takie cechy jak: nadwrażliwość, uzależnienie od innych, hipochondria.
Warto zwrócić uwagę na fakt, iż kontakt z lotnymi i stałymi produktami spalania może obniżać sprawność zarówno ofiary jak i ratownika. Znane są przypadki zachowań irracjonalnych, gdy np. człowiek szarpie rękami drzwi zamiast nacisnąć klamkę, wyrywa poręcz, powraca do palącego się budynku itp. Przeciwieństwem tych zachowań mogą być zahamowania przyjmujące postać zobojętnienia, odrętwienia, czy nawet utraty świadomości, co utrudnia kontakt z zagrożonym, uniemożliwia mu wycofanie się ze strefy zagrożenia i wymaga niekiedy wprowadzenia do akcji większej liczby ratowników. Swoistymi zachowaniami są zachowania instynktowne, których przykładem może być chowanie się dzieci podczas pożaru w różnego rodzaju okryciach (w szafach, pod łóżkami, w łóżkach itp.).
Podstawą działania jest rozpoznanie miejsca zdarzenia, rozmiarów jakie ono przyjęło, stopnia zagrożenia dla ludzi i mienia. Decyzję o ratowaniu ludzi podejmuje kierujący akcją, ale może ją też podjąć każdy ratownik, który spostrzegł grożące człowiekowi niebezpieczeństwo.
Zanim przystąpimy do ratowania rozpoznać musimy:
- kto jest zagrożony: dorośli czy dzieci. Jaki jest ich stan psychofizyczny.
Spostrzeżenia te pozwolą na określenie pola poszukiwań, bowiem ludzi dorosłych, sprawnych fizycznie poszukiwać będziemy w pobliżu drzwi i okien, w korytarzach, na drodze prowadzącej do wyjścia. W nocy natomiast w łóżkach lub w ich pobliżu, gdzie także będziemy poszukiwali ludzi starszych i schorowanych. Dzieci szukać musimy najczęściej wszędzie, gdzie tylko można się ukryć. Są to oczywiście zachowania spotykane najczęściej, bowiem bywa, że dzieci zachowują się bardzo poprawnie niosąc także pomoc np. młodszemu rodzeństwu i spotkać możemy dorosłych starających się wobec niebezpieczeństwa ukryć.
- ile osób znajduje się w niebezpieczeństwie, co pozwala na określenie liczby ratowników niezbędnych do podjęcia akcji. W przypadku zbiorowisk ludzkich należy ustalić czy jest to grupa zorganizowana z uznanym przywódcą (niekiedy nieformalnym, wyłonionym samorzutnie), z nim bowiem nawiązać możemy kontakt celem przekazywania naszych wskazówek i jego strony oczekiwać będziemy współpracy.
- miejsca pobytu ludzi, co pozwoli na podjęcie decyzji o wyborze dróg dojścia do zagrożonych, zastosowania odpowiedniego sprzętu i sposobów postępowania, a także zawężenia pola poszukiwań, co może wydatnie skrócić czas poszukiwań.
- rodzaj zagrożenia, w tym zakresie ustalamy czy zagrożenie wynika z bezpośredniego oddziaływania płomieni, mas gorącego powietrza, przemieszczenia się dymów i lotnych substancji spalania, zawaleń budowli, groźby wybuchu, uwięzienia w środkach transportu itp. Umożliwi to podjęcie decyzji o rodzaju działań, wprowadzenia do akcji odpowiedniego sprzętu, zastosowania środków zabezpieczenia ratowanych i ratowników. Zagrożenie może wynikać także ze złego stanu psychicznego zagrożonych manifestujących zachowania zaburzone, gotowych niekiedy do oddania skoku nawet ze znacznych wysokości.
Wskazówki dla ratowników:
- szczegółowo rozpoznać stopień zagrożenia, warunki, w jakich znajdują się poszkodowani, jaki jest ich stan psychofizyczny i jakie przejawiają zachowania
- starać się rozładować napięcia psychiczne już w pierwszej fazie powstawania paniki, gdy przejawia się może jeszcze nastrój paniczny. W tym celu należy nawiązać kontakt słowny z osobami zagrożonymi (także wówczas, gdy ludzi nie widać, lecz dają znać o swojej obecności np. podczas zawaleń konstrukcji). Ukazać szansę ratowania, pobudzić wiarę w skuteczność działań poprzez informowanie o już podjętych czynnościach w celu udzielenia pomocy. Kontakt musi być utrzymany przez cały czas trwania akcji. Trudniejsza sytuacja wystąpi w przypadkach, gdy mamy do czynienia z ludźmi o ograniczonej zdolności odbierania wrażeń. Wówczas z ludźmi o upośledzonym słuchu musimy starać się utrzymać kontakt wzrokowy. Ludzi z upośledzonym widzeniem należy stale informować o działaniach podjętych w celu udzielenia im pomocy. wyraźnie sygnalizować swoją obecność i utrzymywać stały kontakt słowny z ratowanym. Wyprowadzając go ze strefy zagrożonej musimy go informować o każdej przeszkodzie i kolejnych czynnościach, zachować kontakt dotykowy. Ratowany powinien trzymać się ratownika wchodząc lub wychodząc z pomieszczeń ratownik powinien iść pierwszy
- nakazać wykonanie nawet prostych czynności pozwalających na odwrócenie uwagi od zdarzeń i zjawisk będących przyczyną strachu. Śledzić dalsze zachowanie zagrożonych, by w porę przeciwdziałać potęgowaniu napięcia
- udzielić niezbędnych wskazówek, co do sposobu postępowania prowadzącego do uratowania się
- w przypadku zagrożenia grupowego nawiązać kontakt z osobą, która swym autorytetem bądź postawą może przyczynić się do stonowania napięcia i pomoże w organizacji akcji ratowniczej
- zmobilizować do współpracy osoby będące w miejscu zdarzenia, tworzące zbiegowisko lub tłum, w celu odwrócenia uwagi od czynników rodzących napięcie. Osobom tym należy zapewnić sprawne kierownictwo. W przypadku większej liczby osób, potencjalnego dla nich zagrożenia lub, gdy obecność ich utrudnia prowadzenie akcji, zbiegowisko (tłum) należy usunąć
- w obiektach, w których znajduje się większa grupa ludzi, otworzyć wszystkie możliwe wyjścia i skierować ich na właściwą drogę ewakuacji. Ratownicy muszą usunąć się z przejść, z wyjątkiem stanowisk gaśniczych ochraniających je. Z tłumu cisnącego się przy wyjściu wyłuskiwać pojedynczych osobników wskazując im inną bezpieczną drogę, co pozwoli na rozgęszczenie tłumu
- ratownicy zachować muszą spokój, rozwagę i takt, ale i zdecydowanie, co wywiera korzystny wpływ na zachowanie się osób zagrożonych jak i grupujących się w miejscu zdarzenia. Ratownicy powinni wyróżniać się swoim ubiorem i wyposażeniem
- dowódcy pamiętać muszą, że i ratownicy nie są wolni od strachu i także mogą poddać się emocjom grupy. Aby temu zapobiec, rozkazy muszą być precyzyjne i stanowcze. W przypadkach, gdy liczymy się z możliwością gwałtownej zmiany sytuacji (wybuchy, zawalenia itp.), wyraźnie określone muszą być sygnały nakazujące odwrót i wskazane miejsca, w których należy szukać schronienia doraźnie, a następnie, w których będziemy się grupować. Ratowników, (także ich zespoły np. zastępy), którzy przejawiają zachowania zdezorganizowane, najlepiej doraźnie wyłączyć z akcji
- podczas akcji prowadzonej w trudnych warunkach (znacznego obciążenia fizycznego i psychicznego)należy zabezpieczyć ratownikom możliwość wypoczynku
- osobom mogącym poruszać się samodzielnie można wskazać bezpieczną drogę, przez wolną od dymu część obiektu lub wyjścia zapasowego. W przeciwnym razie grupa ludzi poruszających się samodzielnie musi być eskortowana przez strażaków. Ratowaną grupę poprzedza strażak wyposażony w latarkę i linkę. Osoby ratowane podążają za nim trzymając się rozwiniętej linki, której koniec trzyma strażak zamykający kolumnę. Zamiast linki można też wykorzystać odcinek węża
- w przypadku konieczności przeprowadzania ludzi przez przestrzeń zadymioną powinni zrobić to strażacy. Ratowanym należy polecić zasłonięcie dróg oddechowych tamponem wykonanym ze zwilżonej chusteczki, ręcznika lub kawałka innej dostępnej tkaniny. Przemieszczać się w pozycji pochylonej, możliwie najbliżej podłoża. Przy dłuższych drogach wyjścia, lub dłuższym pobycie w strefie zadymionej, ratowanym należy podać powietrze (tlen) z aparatów oddechowych ratowników. Każde napotkane po drodze okno należy wykorzystać do przewentylowanie płuc osoby ratowanej. Pokonując przestrzeń promieniowania cieplnego ratowanych należy okryć dowolnym przykryciem, które natychmiast strefie bezpiecznej można będzie odrzucić. Małe dzieci należy wynosić na rękach uprzednio je okrywszy
- grupa ludzi poruszających się samodzielnie musi być eskortowana przez strażaków. Ratowaną grupę poprzedza strażak wyposażony w latarkę i linkę. Osoby ratowane podążają za nim trzymając się rozwiniętej linki, której koniec trzyma strażak zamykający kolumnę. Zamiast linki można też wykorzystać odcinek węża
- osoby w stanie szoku powinno się uspokoić. Ratownik powinien zachowywać się zdecydowanie oraz taktownie. Należy mobilizować zagrożonych do współpracy. W ostateczności trzeba zastosować środki przymusu bezpośredniego. Pamiętać należy, że osobnik niezrównoważony może być groźny dla ratownika spychając go np. z drabiny bądź okna, może też oddać skok z piętra bez względu na następstwa tego czynu. Osobnika takiego należy odizolować od grupy (nawet ratując go w pierwszej kolejności), by nie dopuścić do przeniesienia się zachowań histerycznych na pozostałych członków grupy
- osoby nie mogące poruszać się o własnych siłach (nieprzytomne, chore) należy wynosić i kierować w miejsca bezpieczne. W przypadku korzystania ze sprzętu ratowniczego szczególna uwagę zwracać na warunki bezpieczeństwa pracy
- drogi ratownictwa i ewakuacji nie mogą być niczym zastawione (także sprzętem pożarniczym). Nie zajmujemy tam także stanowisk bojowych, z wyjątkiem tych, które mają ochraniać drogi
- wszystkie pomieszczenia po zakończeniu ewakuacji bądź ratownictwa powinny być ponownie starannie przeszukane (szczególnie w obiektach, w których stale lub czasowo przebywa większa liczba osób). W przypadku pracy kilku rot, powinny się one wzajemnie informować o miejscach już spenetrowanych. Wskazane byłoby wyraźne i czytelne oznakowanie tych pomieszczeń, co pozwoli na zaoszczędzenie czasu. Obiekty muszą być zabezpieczone przed możliwym powrotem ludzi wyprowadzonych z nich lub wtargnięciem ludzi do wnętrza z zewnątrz
- w obiektach użyteczności publicznej (szkoły, przedszkola, internaty, hotele, teatry, domy kultury) obowiązek rozpoczęcia ewakuacji spoczywa na pracownikach danego obiektu i trwa w chwili przyjazdu straży pożarnej. W innych przypadkach Kierownik Działań Ratowniczych będzie musiał podjąć decyzję o ewakuacji ludzi.
O kolejności ratowania ludzi decyduje kierujący akcją (lub dowódca pododdziału, któremu zadanie to zlecono), kierując się oceną stopnia zagrożenia ludzi.
O ile istnieją ku temu warunki, ratowanie ludzi powinno przebiegać normalnymi drogami komunikacyjnymi, czyli drzwiami, klatkami schodowymi, schodami przeciwpożarowymi. Jeżeli drogi te są niedostępne lub nie nadają się do akcji ratowniczej z uwagi na zniszczenia, odcięcie przez płomienie, silne zadymienie, akcję prowadzimy przez okna, balkony, loggie, wykorzystując sprzęt ratowniczy (drabiny, liny, linkowe aparaty ratownicze, wory ratownicze itp.).
W porze nocnej miejsca prowadzenia akcji ratowniczej i drogi ewakuacji powinny być oświetlone. Powstaje w tym momencie pytani: czy można wyłączyć dopływ prądu do obiektu? Pozostawmy to jako ostateczność, gdy występuje z jego strony rzeczywiste zagrożenie. Jeżeli w obiekcie znajdują się ludzie, wyłączenie dopływu energii i zapadająca wraz z tym ciemność spotęguje grozę i wpłynie niekorzystnie na stan psychofizyczny zagrożonych, co nie pozostanie bez wpływu na ich zachowania.
Rozpoczynając ewakuację trzeba dokładnie poinformować ludzi o zaistniałej sytuacji, wskazać kierunek i sposób opuszczenia rejonów zagrożonych. Trzeba ją ogłosić w takiej formie, by wszyscy jednoznacznie zrozumieli, iż zachodzi konieczność natychmiastowego opuszczenia pomieszczeń lub obiektu. Czynności ewakuacyjne należy przeprowadzić sprawnie, nie dopuszczając do chaosu. Ewakuacja ludzi jest szczególnie utrudniona w przypadku zagrożenia ludzi chorych i niepełnosprawnych. Wymaga ona bowiem, użycia specjalnego sprzętu lub umiejętnego wyniesienia na rękach poszkodowanych lub zagrożonych osób.
Sposoby ewakuowania osób chorych i niepełnosprawnych.
Chore osoby najłatwiej ewakuować przy użyciu noszy lub w pozycji siedzącej przy użyciu krzesła. W przypadku braku odpowiedniego sprzętu można osobę wyprowadzić oplatając rękami ratowanego ramiona dwóch ratowników lub wynieść stosując: chwyt "kończynowy", "stołeczkowy", "huśtawkowy" lub zwyczajnie przy użyciu noszy.W chwycie "kończynowym" jeden ratownik chwyta ewakuowanego pod pachy stojąc za jego głową, drugi zaś pod kolana stojąc tyłem do ratowanego.Wykorzystując chwyt "na stołeczku" strażacy splatając dłonie tworzą siedzenie, na którym umieszczają ratowanego. Ratowany zaś trzyma strażaków za szyję.Przy chwycie "huśtawkowym" ratownicy tworzą siedzenie ze swoich rąk zewnętrznych i na nich siada ratowany. Z rąk wewnętrznych tworzą oparcie dla chorej osoby. W przypadku ratowania osoby chorej przez jednego ratownika można stosować chwyty: "strażacki", "tłumokowy", "na barana", "biodrowy", "kołyskowy", "ciągniony".Chwyt "strażacki" polega na przełożeniu jednej ręki między nogami ratowanego, ułożeniu osoby ratowanej na barkach i chwyceniu przełożoną rękę między nogami za nadgarstek ręki zwisającej z przodu. Druga ręka ratownika jest wolna, co umożliwia mu poruszanie się nawet po drabinie.Przy chwycie "tłumokowym" strażak układa ewakuowanego na swoich plecach tak, aby jego ręce zwisały swobodnie na piersi strażaka. Podczas ewakuowania ratownik jedną ręką trzyma rękę ratowanego z przodu, drugą zaś może podtrzymywać jego uda z tyłu.Wykorzystując chwyt "na barana" ratowanego umieszcza się na plecach ratownika, aby ratownik mógł obydwoma rękami podtrzymywać jego uda. Ratowany zaś może chwycić rękami ramiona ratownika.Przy chwycie "biodrowym" strażak przysiada tyłem przy osobie leżącej, ujmuje ją jedną ręką pod pachami od strony pleców, a drugą pod kolanami. Po uchwyceniu podnosi się z pozycji siedzącej i pochylony do przodu wynosi ratowanego.Chwyt "kołyskowy" polega na uchwyceniu ewakuowanego w taki sposób, w jaki chwyta się małe dziecko i wyniesieniu, tak jak dziecko przed sobą.Do zastosowania chwytu "ciągnionego" potrzebny jest koc. Osobę ratowaną układa się na kocu i ciągnie na kocu od strony głowy. Metoda ta może być wykorzystywana do ratowania osób o dużej wadze. Można ją jednak stosować tylko na powierzchniach poziomych i płaskich.
Duże obiekty przeznaczone na chów zwierząt powinny być przygotowane do ewentualnej ewakuacji. Specjalnie opracowane plany powinny zawierać informacje dotyczące kolejności wyprowadzania oraz miejsc umieszczania zwierząt.
Ratowanie zwierząt nie jest sprawą łatwą. Zwierzęta zagrożone wykazują znaczny niepokój i lęk. Nie chcą opuszczać miejsc, do których są przyzwyczajone i szukają w nich schronienia. Są mało odporne na działanie dymu, a w przypadku jego przedostawania się do pomieszczeń, często układają się na ziemi( podłożu) powodując dodatkowe utrudnienie.
Podstawowe wskazówki dla ratowników:
- ewakuacja zwierząt musi być rozpoczęta już w chwili, gdy istnieje przypuszczalne niebezpieczeństwo zadymienia obiektu. Ewakuacja z reguły powinna być zakończona do czasy przybycia jednostek straży pożarnej. Jeżeli została spóźniona, pomieszczenia należy najszybciej oddymić i przewietrzyć
-akcję ratowniczą powinny podjąć w miarę możliwości opiekunowie zwierząt. Jeżeli jest to możliwe, do akcji wyznacza się strażaków potrafiących obchodzić się ze zwierzętami
- ważne jest rozpoznanie sposobu lokowania zwierząt i ich wiązania. W przypadku wiązania grupowego zwalniamy łańcuchy starając się natychmiast wypędzić zwierzęta z pomieszczenia, zapobiegając ich rozejściu się po obiekcie. Jeżeli w stadzie wykształtował się porządek pierwszeństwa, powinien on być uwzględniony podczas prac ratowniczych, by nie stwarzać wśród zwierząt dodatkowego niepokoju
- do zwierząt podchodzimy ostrożnie i spokojnie, łagodnie przemawiając. Nie jest istotne co mówimy, ważny jest sam głos i jego intonacja, bowiem pamiętać musimy, że zdenerwowanie ratownika udziela się zwierzęciu
- zwierzęta wyprowadzone ze strefy zagrożonej muszą być przeprowadzone w miejsca bezpieczne, z których nie będą mogły się wydostać. Inaczej powrócą do swych stałych miejsc przebywania, często nie dając już możliwości ponownego ich ratowania. W razie potrzeby należy zabezpieczyć zwierzętom pomoc weterynaryjną.
- ratując konie i inne duże zwierzęta należy zwracać uwagę, by nie podchodzić nagle od tyłu, a także by nie znaleźć się między zwierzęciem a ostrymi krawędziami np. korytem z uwagi na możliwość doznania obrażeń. Silniejsze zwierzęta powinno wyprowadzać dwóch ratowników. Jeżeli zwierzę musi przejść w pobliżu miejsca pożaru, na jego głowę narzuca się worek lub płachtę zakrywającą oczy. Do nozdrzy można przytknąć trochę obornika by wyeliminować zapach dymu
- ratowanie buhajów powinna podjąć własna obsługa, bowiem przy zbliżaniu się do osób obcych zajmą one postawę obronną. Sztuki rozpłodowe można wyprowadzić mocując drąg do kółka nosowego. Przeprowadzamy zwierzęta szybko, ale bez nadmiernego pośpiechu. Cielęta wynosi się oddzielnie
- tuczniki i warchlaki opuszczają chlew zazwyczaj bez większego oporu. Maciory natomiast pozostają przy swoich prosiętach, co utrudnia ich ratowanie. Wskazane jest, aby prosięta zebrać do worków lub koszy i przenieść je, wówczas maciory wyjdą bez trudności. Knury wyprowadza się oddzielnie od świń. Uwagę należy zwrócić na to, że świnie, gdy tylko opuszczą chlew, usiłują rozbiec się w różne strony, bądź powrócić do pomieszczenia. Ratowanie świń powinno być prowadzone przez własną obsługę z ewentualną pomocą innych osób
- owce i barany skupiają się w kącie pomieszczeń, stłaczając się w kłąb. Wypędzone z owczarni biegną w ogień. Zaleca się wyprowadzenie w pierwszej kolejności barana-przewodnika, a inne zwierzęta powinny iść za nim. Małe zwierzęta trzeba przenosić
- bezradne mogą być psy przywiązane przy obiektach gospodarczych. Psa powinien zabrać ktoś z domowników, jeżeli nie ma takiej możliwości, należy za pomocą bosaka wyrwać łańcuch, a psa przywiązać poza strefą niebezpieczną
- drób przenosi się w workach lub koszach. Ratowanie należy przeprowadzić szybko, ponieważ ptactwo może się udusić.
- pszczoły ratuje się wraz z ulami, zatykając otwór ula i wynosząc je do ciemnego pomieszczenia, poczym otwór możemy odetkać. Gdy pszczoły są niespokojne, zapędza je się do ula wykorzystując rozproszone prądy wody. W okresie zimowym ule należy przenosić bardzo ostrożnie, bez wstrząsów, gdyż pszczoły mogą zginąć.
V. Ratowanie mienia ruchomego
&#x...
mapmapek