Psychologia Ogólna
PSYCHOLOGIA – bada prawa zachowania osobników ( zwierząt i ludzi ), i wszelkie czynniki ( zewnętrzne – środowiskowe + wewnętrzne – osobowościowe ), które tym zachowaniem kierują.
Zachowanie jest warunkowe i przez czynniki środowiskowe ( nabyte ) i genetyczne ( wrodzone ) oraz poprzez interakcje tych czynników.
Psycholodzy ustalają pewne założenia co do postrzegania z świata. Zakładają, że:
a) pewne zdarzenia się powtarzają, więc można je przewidywać;
b) wszelkie zdarzenia mają przyczyny, więc można je badać;
c) jedyna wiedzą która jest istotna jest, jest wiedza empiryczna, oparta na badaniach empirycznych, dających się powtórzyć. Prawidłowość musi być stwierdzona przez wiele niezależnych grup badaczy.
Psychologia jako nauka :
1) Opis rzeczywistość – posiada aparat pojęciowy, terminy zdefiniowane w dziedzinie wiedzy;
2) Wyjaśnianie zjawisk – dlatego ludzie zachowują się tak a nie inaczej, podać przyczyny tych zachowań;
3) Przewidywanie – przewidzieć zachowania ludzkie, statystyka i psychologia posługuje się prawdopodobieństwem, rzadko się sprawdzają;
4) Sterowanie – zachowaniem ludzi , nie ma 100% manipulowania ludźmi.
KIERUNKI PSYCHOLOGII wg. Prof. Kozieleckiego „ Koncepcje psychologiczne człowieka”
I. PODEJŚCIE BEHAWIORALNE – wg behawioryzmu podstawowych czynnikiem warunkującym zachowanie człowieka są bodźce z otoczenia.
II. PODEJŚCIE PSYCHODYNAMICZNE - najważniejszymi czynnikami są czynniki wewnętrzne np. motywy, pragnienia, prośby, potrzeby.
III. PODEJŚCIE POZNAWCZE - na zachowanie człowieka wpływają odbierane informacje z otoczenia przetworzone przy pomocy struktur poznawczych naszego umysłu.
BEHAWIORYZM
Człowiek jest istotą reaktywną. Zachowanie człowieka opisuje formuła S – R ( bodziec – reakcja ) = istota koncepcji behawiorystycznej. Osobowość nie wpływa na zachowania człowieka. Nauka nie bada zjawisk nieobserwowalnych, metafizycznych takich jak : osobowość, świadomość. Możliwości uczenia się człowieka są nieograniczone, należy tylko odpowiednio dobrać bodźce.
Źródła :
1. Laboratorium Pawłowa – Rosja – warunkowanie klasyczne ( pies )
2. Badania w USA – Watson, Tolman, Skinner – warunkowanie instrumentalne.
WARUNKOWANIE KLASYCZNE
Badali zwierzęta ( psa ) ich wyższą czynność nerwową, odruchy. Zaobserwował czynniki bezwarunkowe wtedy, gdy ich nie powinno być. Czynniki bezwarunkowe występują wtedy gdy zadziała dany bodziec, bez udziału świadomości, np. wydzielanie śliny → gdy mamy co trawić.
Pawłow – przed porą jedzenia pies wydzielał ślinę, nie mając nic do trawienia – pojawił się odruch bezwarunkowy.
Bodziec obojętny życiowo ( np. brzęczyk ) nabrał znaczenia i stał się bodźcem warunkowym wywołującym zachowania warunkowe zbliżone do bezwarunkowego ↔ bodziec symbol zapowiadał bodziec najważniejszy. Reakcja może również występować w przypadku bodźców podobnych uwarunkowanych = generalizacja.
GENERALIZACJA – reakcja pojawi się na bodziec podobny do bodźca warunkowego. Im mniej podobny bodziec tym reakcja słabsza, im bardziej podobny tym silniejsza.
RÓŻNICOWANIE – wygaśnięcie reakcji na dany bodziec, w następstwie pojawienia się kolejnego bodźca wywołującego taką samą reakcję ( =/ generalizacji )
WYGASZANIE - gdy chcemy wygasić reakcję, nie podajemy wzmocnienia (np. pies –dzwonek – bez jedzenia)
WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE = warunkowanie reakcji
Uczymy się wykonywać na określony bodziec, określoną reakcję ( badali również zwierzęta ) . Zachowanie się stanie się instrumentem do uzyskania lub utraty ( uniknięcia ) czegoś:
a) Wzmocnienia pozytywne – powodują wykonanie reakcji, aby coś utrzymać → nagrody
b) Wzmocnienie negatywne – aby czegoś uniknąć → kary.
Osobnik wykonuje pewną reakcję po to aby uniknąć kary albo otrzymać nagrodę.
Warunkowanie klasyczne jest warunkowaniem bodźca, warunkowanie instrumentalne jest warunkiem reakcji.
GENERALIZACJA reakcji
Przy pomocy nagradzania można wytworzyć nowe zachowania = METODA KOLEJNYCH PRZYBLIŻEŃ = nagradzamy zachowania coraz bardziej pożądanego, oczekując zachowania, które przybliży do pożądanego ( np. tresura zwierząt ). Nadaje się nie tylko dla zwierząt, ale również dla ludzi. Stymulować zachowania, gdy pożądane – nagradzać. Procedura kolejnych przybliżeń = małych kroczków Þ stymulując zachowania Þ nagradzamy Þ dążymy do pożądanego Þ wzmacniamy zachowanie podobne do pożądanego.
Zachowanie nie wzmacniane zanika Þ WYGASZANIE
Nie należy nagradzać za każdym razem, trzeba wzmacniać co jakiś czas.
PROCEDURY STOSOWANIA WZMOCNIEŃ
1) Procedura stałych odstępów czasowych – nagroda jest podawana co pewien, ściśle określony czas. Czynności wykonywane są nierytmicznie. Skracajmy długość odstępów czasowych.
Najgorsza wg behawiorystów ponieważ :
a) Czynności nie są wykonywane systematycznie;
b) Słabe powiązanie nagrody z wykonywaną pracą.
2) Procedura stałych proporcji – nagroda następuje po wykonaniu pewnej stałej liczby zachowań ( np. wynagrodzenie – po 300 bluzkach ). Wg behawiorystów jedna z najlepszych metod ponieważ występuje jasne powiązanie nagrody z ilością i jakością wykonywanej pracy. Wady : jest niemożliwa do zastosowanie do wszystkich zawodów np. kierownik, sekretarka.
3) Procedura wzmocnień nieregularnych – wiemy jaką i że dostaniemy nagrodę ale nie wiemy kiedy. Czas jest losowy. Rewelacyjna procedura – systematyczność zachowań, niestety nie realna. Może być dodatkiem do procedury odstępów czasowych Þ premia, nagroda, dodatek. Jest odporna na wygaszanie Þ nadzieja powoduje zachowania.
Skuteczność nagród i kar
Wg behawiorystów nagrody są najważniejsze. Jeśli nie będziemy stosować nagród zachowania wygasną. Niestosuje się kar. Kary są nieskuteczne ponieważ :
· nie eliminują zachowań niepożądanych, tylko je tłumią; np. plotkowanie w pracy przy szefie, przekleństwa w obecności rodziców;
· powodują powstawanie bardziej skomplikowanych, trudniej wykrywalnych form zachowania niepożądanego; np. skazany złodziej opracowuje nowe metody kradzieży;
· prowadzi do unikania źródła karania a nie zachowań karanych;
· unikanie może prowadzić do generalizacji;
· przy silnym karaniu może wystąpić apatia, bierność, brak działania przy zagrożeniu karą;
· uczenie się – karanie dostarcza negatywnych wzorców działania ponieważ proces karania jest procesem uczenia się.
Żeby kara była skuteczna :
- musi następować natychmiast po reakcji, zachowaniu = bez odraczania wzmocnień; także wzmocnienia społeczne;
- powinna dotyczyć danego zachowania nigdy jednostki;
- powinna być adekwatna do przewinienia;
- nie karzemy ponownie zachowań raz ukaranych
- jeżeli każemy to powinniśmy pokazać zachowanie właściwe.
Stosowanie nagród jest dużo trudniejsze niż stosowanie kar.
Behawioryści wymyślili utopię = świat bez kar.
Jednak istnieją sytuacje w których w sposób definitywny musimy oduczyć pewnych zachowań :
II. desensybilizacja
TERAPIA AWERSYJNA - gdy robimy coś przyjemnego, należy podać silny nieprzyjemny bodziec.
DESENSYBILIZACJA – odczulanie. Gdy czegoś unikamy, gdy boimy się – lęk. U osoby badanej należy rzeczy, przedmioty, bodźce które sprawiają jej przyjemność ? Następnie należy stworzyć hierarchię lęku itp.
Podsumowanie koncepcji behawiorystycznej
Zalety :
- spełnia kryteria naukowości ( patrz wyżej );
- jest zweryfikowana empirycznie;
- wykorzystywana w największym stopniu w zarządzaniu.
Wady :
- człowiek jest całkowicie niesamodzielny;
- jest manipulowany, sterowany przez grupę, jest zależny od dostarczanych bodźców;
- człowiek jest pozbawiony stanów wew. , nie myśli, nie analizuje problemów.
KONCEPCJE PSYCHODYNAMICZNE
§ psychoanaliza
§ psychologia humanistyczna
PSYCHOANALIZA
Zygmunt Freud, Adler, Jung, Horney, Fromm
Człowiekiem sterują wewnętrzne, dynamiczne siły , popędy.
FREUD – uważał, że popęd seksualny jest najsilniejszy ( libido )
Inni – popęd mocy, dominowania, śmierci.
Te wszystkie popędy znajduję się w sferze ID. Inne sfery EGO i SUPEREGO.
W czasie życia odbywamy socjalizację. To co nam wpaja społeczeństwo jest to superego. Superego nie pozwala nam zachowywać się zgodnie z popędami.
Konflikty nieświadome – zachodzą pomiędzy sferą ID i superego. Na ogół nie zdajemy sobie z tego sprawy. Zazwyczaj ujawniają się w postaci lęku.
Ego tworzy mechanizmy obronne – zachowania pozwalające się ujawnić popędom w sposób cywilizowany. Mechanizmy te są nieświadome. Redukują one poziom lęku. Nie rozwiązują konfliktów, jedynie łagodzą ich objawy.
Mechanizmy obronne
· wyparcie, represja – usuwamy ze świadomości przykre zdarzenia;
· projekcja – przypisywanie innym nie akceptowanych przez siebie doświadczeń, cech;
· racjonalizacja – rozsądne uzasadnienie nierozsądnych zachowań :
a) „ kwaśne winogrona” , „ słodka cytryna”
b) reinterpretacja motywów – zamiana motywów rzeczywistych, na motywy społeczne ( aprobowane )
c) odwoływanie się do konieczności – „ musiałam ”
d) szukanie winy w sytuacjach zewnętrznych lub w innych ludziach
e) samooskarżanie
· substytucja
a) kompensacja – pozytywny – gdy nie możemy zrealizować naszych dążeń zastępujemy je celami rzeczywistymi
b) sublimacja – wyrażanie swoich popędów w sposób twórczy.
Zachowania jako mechanizmy obronne :
- konsumpcja
- palenie papierosów.
Tylko psychoanalityk jest w stanie odkryć rzeczywiste źródła leku i tylko on może nam pomóc w wyzbyciu się ich.
1. Wyłania on sfery o których nie mówimy, które pomijamy. Za pomocą różnych metod nakłania nas do przypomnień. Stosuje metodę :
- swobodnych skojarzeń
- testy projekcyjne
- sny – analiza
- czynności pomyłkowe – gubienie
- hipnoza.
2. Gdy uświadomimy sobie źródła naszego lęku, jest to początek procesu leczenia. Musimy teraz spojrzeć na życie w sposób świadomy, dzięki temu pozbywamy się wewnętrznych konfliktów.
Zarzuty do psychoanalizy
- nie jest to kierunek naukowy. Jest to jedynie opis, bez ścisłych zasad, brak jest systematycznych badań;
- stworzyli kliniczny obraz człowieka. Człowiek jest za swej natury chory;
- nie doceniają roli procesów poznawczych w funkcjonowaniu człowieka np. myślenie.
Zalety psychoanalizy :
- wprowadzili do psychologii nowe kierunki ( nieświadoma motywacja, mechanizmy obronne )
- zwrócili uwagę na rolę socjalizacji ( role norm, zasad, społeczeństwa we wczesnym rozwoju)
- ma ogromny wpływ na kulturę i sztukę.
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Przedstawiciele : Maslow, Rogers
Psychologia ta zrodziła się jako protest przeciwko behawioryzmowi i psychoanalizie. Stwierdzili, że behawioryści traktują człowieka jako robota. Natomiast psychoanalitycy dostrzegają tylko słabe strony człowieka. Oni uważają, że człowiekiem kierują siły – mówią o potrzebach człowieka.
Psychologowie humanistyczni – podejście do człowieka
- człowiek jest z natury dobry, ale ogranicza go otoczenie. I to ono nie pozwala na ujawnienie tego co jest w człowieku dobre. Dlatego należy stworzyć określony klimat psychologiczny, aby mógł on ujawnić swoje dobro;
- człowiek dąży do rozwoju, do samorealizacji;
- człowiek stanowi pewną całość. Całość organizmu z psychiką. Podkreślenie tego że to ja jestem ważny ( psychologia „ self ” )
Żeby człowiek mógł dążyć do samorealizacji musi mieć odpowiednie warunki :
- klimat psychologiczny – odpowiednie stosunki interpersonalne, oparte na wzajemnym zrozumieniu. Dominującym uczuciem ma być empatia. Zrozumienie przez współodczuwanie,
- zaakceptowanie siebie jest podstawą. Powinniśmy sami siebie lubić, skoncentrować się na zaletach. Powinniśmy również akceptować innych, zrozumieć ich,
- dążąc do rozwoju, musimy pamiętać o teraźniejszości. Nie powinniśmy skupiać się na przeszłości, na tym co już było, również gdy ciągle będziemy myśleli o przyszłości nigdy nie osiągniemy szczęścia.
Oddziaływanie na ludzi :
- powinniśmy stworzyć człowiekowi możliwości, aby sam mógł sobie pomóc, rozwiązać swój problem,
- człowiek jest bardzo wysoko ceniony, potrafi dokonać właściwego samo opisu.
Na bazie taj psychologii rozwinęło się wiele treningów, wychodzących poza terapię np. treningi asertywności, komunikowania się.
Podsumowanie
ZALETY :
- przywróciła ona człowiekowi autonomię, pokazała, że jest jednostką która może się samorealizować. Koncentruje się na przeżyciu i zrozumieniu,
- opracowali oni różne metody treningów, dzięki czemu zwrócili uwagę na empatię, asertywność, komunikowanie się,
- wiele nauk korzysta z nauk psychologów humanistycznych.
WADY :
- nie da się udowodnić, że człowiek jest z natury dobry, że dąży do samorealizacji;
- krytyka koncepcji – tu i teraz – koncentrowanie się na dniu dzisiejszym;
- bardzo mało dowiadujemy się o człowieku;
- brak badań potwierdzających teorie psychologów humanistycznych;
- jest nie naukowa.
Zachowaniem człowieka sterują informacje docierające z :
- otoczenia
- otoczenia, ale przetworzone przez nas, są pewnym opisem świata dokonan...
politycznie