Rodzicielstwo jako duchowe spełnienie człowieka.pdf

Ks. Marek Chmielewski

RODZICIELSTWO

JAKO DUCHOWE SPEŁNIENIE CZŁOWIEKA 

Szkic problemu, postawionego w tytule, chciałbym rozpo-

cząć od przypomnienia pewnej smutnej karty z historii. Otóż w

XII i XIII wieku w południowej Francji, zwłaszcza w mieście Al-

bi, szerzyła się sekta manichejska, którą od nazwy tego miasta

nazywano albigensami, albo katarami od greckiego słowa katha-

roi (czyści). Jej zwolennicy głosili dualistyczną wizję świata, dla-

tego całą rzeczywistość widzieli jako walkę równoważnych

przeciwieństw: dobra i zła, ducha i materii, Światła i Ciemności,

Chrystusa i Szatana. To co materialne i ziemskie uważali za dzie-

ło złych mocy, zaś to co duchowe i bezcielesne — za dzieło do-

brych, boskich mocy. Wobec tego ciało ludzkie jako materia, pod-

lega wpływowi złych mocy, dlatego trzeba je bezwzględnie wy-

niszczać. Twierdzili, że wszelka cielesność zasługuje wyłącznie

na potępienie, toteż zwalczali małżeństwo i płodność, bo każde

urodzone dziecko jako nowe ciało poszerza królestwo szatana.

Za mniejsze zło uważali natomiast zwykłą rozpustę, która nie

prowadzi do poczęcia nowego życia, zaś kobietom w ciąży od-

mawiali zbawienia. Jedyną szansą dla nich mogło być zabicie

—————————

 Odczyt w ramach sesji naukowej nt. „Rodzicielstwo zadaniem człowie-

ka”, zorganizowanej w KUL przez Katedrę Psychologii Społecznej i Psychologii

Religii Instytutu Psychologii KUL oraz Międzywydziałowe Studium Rodziny

KUL dnia 14 XI 2006, opublikowany w: Rodzicielstwo jako duchowe spełnienie

człowieka , „Roczniki Teologiczne” 54(2007), z. 5, s. 157-164.

nienarodzonego dziecka. Takiej też udzielano im zbawiennej ra-

dy — consolamentum (pocieszenia) 1 .

Kataryzm szybko rozprzestrzeniał się w różnych krajach i

pod różnymi nazwami, obejmując ówczesną Francję, Niemcy, a

także częściowo Hiszpanię. Nie była to więc jedynie sprawa

przekonań religijnych, ale poważne zagrożenie dla ładu społecz-

nego. Zarówno Kościół, jak i władza świecka nie mogły patrzeć

na to obojętnie. Jednym ze sposobów zaradzenia destrukcji spo-

łecznej było powołanie inkwizycji 2 . Kościół bowiem nigdy nie

akceptował tak nieludzkich poglądów na przekazywanie życia i

na rodzicielstwo. Przeciwnie, zawsze otaczał je wielkim szacun-

kiem jako wierne spełnianie Bożego nakazu: „Bądźcie płodni i

rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie

poddaną” (Rdz 1, 28). Trzeba jednak przyznać, że dopiero w po-

soborowym nauczaniu Kościoła, a szczególnie za pontyfikatu

Jana Pawła II, na rodzicielstwo zaczęto patrzeć nie tylko w kate-

goriach psycho-emocjonalnych i socjologicznych, ale dostrzeżo-

no w nim przestrzeń teologalną i ważną funkcję profetyczną, o

czym szerzej można przeczytać w adhortacji apostolskiej Jana

Pawła II Familiaris consortio (22 XI 1981) o zadaniach rodziny

chrześcijańskiej w świecie współczesnym i Liście apostolskim z

okazji Roku Rodziny 1994 Gratissimam sane (2 II 1994).

Nie mówimy tu jednak wyłącznie o macierzyństwie, które z

uwagi na kluczową dla historii zbawienia rolę Maryi, zawsze by-

ło dowartościowywane, a w niektórych przypadkach wręcz

przewartościowane ze szkodą dla ojcostwa. Z przesadną ideali-

—————————

1 Zob. E. Gigilewicz, Katarowie , w: Encyklopedia Katolicka , red. zbior., t. 8,

Lublin 2000, k. 984-985; B. Calati, R. Grégoire, A. Blasucci, Historia duchowości —

t. 4: Duchowość średniowiecza , tł. K. Franczyk, J. Serafin, Kraków 2005, s. 252-254.

2 Zob. L. Biały, Dzieje inkwizycji hiszpańskiej , Warszawa 1989, s. 9-11.

zacją matki, przy jednoczesnym niedowartościowaniu roli ojca,

można czasem spotkać się wśród kapłanów, czego ilustracją jest

książka pt. Sylwetki matek kapłanów (Pallottinum 1981, ss. 704).

Zawiera ona 128 świadectw księży diecezjalnych i zakonnych,

niekiedy bardzo znanych, odnośnie do ich matek. Rzadko przy

tej okazji pojawiają się wzmianki o ojcach. Słusznie nasuwa się

pytanie, dlaczego więc do tej pory nie opracowano podobnej an-

tologii świadectw na temat kapłańskich ojców?

1. Papieska wizja ojcostwa

Jak wspomniano, Jan Paweł II najpierw jako biskup krakow-

ski, a potem Pasterz Kościoła powszechnego przy wielu okazjach

podejmował temat rodzicielstwa, a zwłaszcza ojcostwa, w jakimś

sensie rehabilitując go zarówno w płaszczyźnie psychiczno-

afektywnej, jak i socjologicznej. Co więcej, przez zwrócenie

szczególnej uwagi na trynitarny charakter wiary chrześcijańskiej,

jak to uczynił chociażby w tzw. encyklikach trynitarnych ( Re-

demptor hominis , Dives in misericordia i Dominum et Vivificantem ),

rolę ojca w rodzinie ukazuje jako znak Boga Ojca. W papieskiej

myśli ojcostwo nabiera więc znaczenia profetycznego. Dostrze-

gamy to już między innymi w Rozważaniu o ojcostwie z 1964 ro-

ku 3 , które otwiera znamienne łacińskie motto: „Ex quo omnis pa-

ternitas in coelis et in terra nominatur” (Od którego pochodzi

[bierze nazwę] wszelkie ojcostwo w niebie i na ziemi). Poetyckim

rozwinięciem tychże Rozważań stało się misterium pt. Promienio-

wanie ojcostwa , napisane w tym samym czasie 4 . Znajdujemy tam

trafne spostrzeżenia odnośnie do roli ojca, nie bez ścisłego po-

—————————

3 w: Karol Wojtyła, Poezje i dramaty , Kraków [1979], s. 66-70.

4 Tamże, s. 228-258.

wiązania z macierzyństwem. Czytamy tam na przykład, że „oj-

cowie wracają przez dzieci, na gruncie dziecięcej duszy stale od-

żywa ojciec. […] Macierzyństwo jednak stanowi wyraz ojcostwa.

Musi zawsze powracać do ojca, by zabrać z niego to wszystko,

czego jest wyrazem. Na tym polega promieniowanie ojcostwa.

Powraca się do ojca przez dziecko. A dziecko z kolei przywraca

nam w ojcu oblubieńca. […] trzeba wejść w promieniowanie oj-

costwa, w nim dopiero wszystko staje się rzeczywistością” 5 .

Nie mniej głębokie rozważania na temat ojcostwa w powią-

zaniu z macierzyństwem, czyli na temat rodzicielstwa, znaj-

dziemy w adhortacji Redemptoris Custos o św. Józefie i jego po-

słannictwie w życiu Chrystusa i Kościoła (15 VIII 1989), w kate-

chezach środowych dotyczących małżeństwa i rodziny (od 29 XI

1979 do 6 V 1981), a także w innych dokumentach i przemówie-

niach. Na ich podstawie można powiedzieć, że dla Jana Pawła II

rodzicielstwo jest szczególną formą duchowego spełniania się

człowieka jako osoby. Właśnie ten jednoznaczny wątek persona-

listyczny sprawia, że o ojcostwie i macierzyństwie — o rodziciel-

stwie nie można mówić inaczej, jak tylko z uwzględnieniem du-

chowego wymiaru człowieka. On bowiem wprowadza nieredu-

kowalną dystynkcję pomiędzy rodzeniem ludzkim a rodzeniem

zwierzęcym, które jest ciągiem procesów fizjologicznych, uwa-

runkowanych instynktowymi zachowaniami właściwymi dla

danego gatunku. Natomiast w ludzkim rodzicielstwie, nawet

gdyby było ono zdegradowane do najbardziej prymitywnych

form, zawsze pozostanie istotny element świadomości i określo-

nych przeżyć, głęboko poruszających całą osobowość tak matki

jak i ojca. Pomijając sytuacje patologiczne, należy podkreślić, że

rodzicielstwo zawsze jest ściśle kojarzone, w sposób mniej lub

—————————

5 Tamże, s. 234.

bardziej uświadomiony, z przedłużeniem własnej egzystencji ro-

dziców. Wskazuje na to między innymi projekcja własnych,

zwykle niespełnionych marzeń i życiowych projektów rodziców

na dzieci.

2. Duchowość jako autotranscendencja osoby w czynie

By lepiej wniknąć w papieskie rozumienie rodzicielstwa jako

duchowego spełnienia się człowieka, trzeba przypomnieć jedną

z kluczowych tez jego koncepcji personalizmu, szczegółowo wy-

łożoną w dziele Osoba i czyn (Kraków 1969). Kardynał Wojtyła,

podejmując w nim zagadnienie duchowości, wychodzi od poję-

cia transcendencji, wiążąc je nie tyle z obszarem metafizyki, a

więc z tzw. transcendentaliami (byt, prawda, dobro, piękno), co z

teorią poznania, a ściślej z tzw. filozofią świadomości. „W tym

znaczeniu — pisze — transcendencja wskazuje na znamienne dla

aktów ludzkiego poznania przekraczanie podmiotu, na wycho-

dzenie poza podmiot poznający w kierunku przedmiotu” 6 . Kar-

dynał odróżnia więc transcendencję „poziomą” jako zdolność

ujmowania rzeczywistości pozapodmiotowej, od „pionowej”, w

której wyraża się dynamiczne sprzęgnięcie osoby i czynu, a więc

podmiotowe doświadczenie własnego działania. „W doświad-

czeniu tym — czytamy dalej — człowiek ujawnia się jako osoba,

czyli zupełnie swoista struktura samo-posiadania i samo-

panowania. Jako ta swoista struktura człowiek się ujawnia w

działaniu i poprzez działanie, w czynie i poprzez czyn. Toteż

osoba i czyn stanowią głęboko spójną rzeczywistość dyna-

—————————

6 K. Wojtyła, Osoba i czyn , Kraków 1985, wyd. 2, s. 218.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: