umoty_o__.doc

Czym jest otyłość?

Otyłość jest zaburzeniem homeostazy przemiany energetycznej spowodowanym nadmierną podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu, w wyniku czego dochodzi do zwiększenia magazynowania tego nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet.

Kiedy zaczyna otyłość?

Podstawowym pomiarem pozwalającym określić stan badanego jest obliczenie BMI (Body Mass Index) czyli Wskaźnika Masy Ciała. Charakteryzuje on relację pomiędzy masą ciała a wzrostem. Obliczając BMI możemy określić ilość tkanki tłuszczowej w organizmie. Liczne badania epidemiologiczne wykazały, że BMI dobrze koreluje z masą tej tkanki oraz umożliwia ocenę zagrożenia śmiertelnością i chorobowością.

Klasyfikacja zaburzeń masy ciała BMI.  Ryzyko chorób towarzyszących otyłości
Niedowaga    <18,5 Niskie (ale zwiększone ryzyko innych problemów zdrowotnych)
Norma   18,5 - 24,9 Średnie
Nadwaga  >= 25 Podwyższone
Okres przed otyłością  25,0-29,9 Podwyższone
I° otyłości   30,0-34,9  Umiarkowanie podwyższone
II° otyłości   35,0-39,9  Wysokie
III° otyłości   >= 40,0  Bardzo wysokie

Rozróżniamy 2 rodzaje otyłości:

Otyłość typu "gruszka"- udowo-pośladkowa Tkanka tłuszczowa przy tym rodzaju otyłości odkłada się głównie na biodrach, udach i pośladkach. Najczęściej występuje u kobiet.

Otyłość typu "jabłko„ (inne określenia: otyłość brzuszna, wisceralna - tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest głównie wewnątrz jamy brzusznej) Dotyczy zazwyczaj osób nieprawidłowo odżywiających się i nie trenujących. Częściej dotyka mężczyzn.

W otyłości typu "jabłka" występuje większe ryzyko chorób towarzyszących. Częściej pojawiają się zaburzenia metaboliczne, prowadzące do nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, cukrzycy typu II i innych chorób układu krążenia.
U kobiet w okresie pomenopauzalnym ryzyko wystąpienia otyłości brzusznej staje się podobne jak w grupie mężczyzn w związku z ustaniem produkcji żeńskich hormonów płciowych przez jajniki .

WHR (waist to hip ratio) – obwód tali do bioder

Aby określić rozmieszczenie tłuszczu można zmierzyć sobie obwód talii i bioder. Obwód talii (w centymetrach) mierzy się w połowie odległości między dolnym brzegiem żeber a górnym grzebieniem kości biodrowej. Najszerszy obwód bioder (cm) określa się na wysokości krętarza większego kości udowej. Następnie określa się stosunek obwodów talii do bioder - WHR (waist to hip ratio). Otyłość wisceralną (typ jabłka) rozpoznajemy gdy wskaźnik WHR jest równy lub wyższy od 0,8 u kobiet, a u mężczyzn - gdy WHR jest równy lub wyższy od 1,0. Wartości tego wskaźnika poniżej 0,8 kobiet, a także niższa od 1,0 u mężczyzn, pozwalają rozpoznać otyłość udowo-pośladkową.

Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na niektóre choroby, w tym:

n      zespół metaboliczny

n      cukrzyca typu 2

n      choroby układu ruchu

n      nadciśnienie tętnicze

n      zawał serca i mózgu

n      wylew

n      zatorowość

n      zwyrodnienia kręgosłupa

n      choroby nerek

n      miażdżyca

n      kamica żółciowa

n      większe tendencje do nowotworów

n      rozstępy

Przyczyny otyłości:

Przyczyna otyłości nie jest znana ale mechanizm jej powstawania jest prosty. Otyłość zawsze jest spowodowana pobieraniem większej ilości energii pod postacią spożywanych pokarmów niż wynoszą łączne wydatki energetyczne ponoszone przez nasz organizm.

Wyróżniamy dwa typy otyłości w zależności od etiopatogenezy:

otyłość pierwotną - pokarmową powstającą w wyniku współdziałania czynników genetycznych i środowiskowych,

otyłość wtórną - będącą objawem chorób metabolicznych, chorób ośrodkowego układu nerwowego, wad chromosomalnych oraz jako działanie leków.

Przyczyny otyłości pierwotnej:

W powstawaniu nadwagi i rozwoju otyłości pierwotnej bierze udział wiele czynników wśród których najważniejszą rolę odgrywają:   

Czynniki genetyczne

Otyłość wykazuje charakter rodzinny, gdzie dużą rolę odgrywają wspólne dla rodzin nawyki żywieniowe i życiowe. Czynniki genetyczne mogą stanowić do 40% przyczyn prowadzących do otyłości. W procesie tym zaangażowanych może być kilka genów wpływających na przyjmowanie pokarmów i wydatkowanie energii. Dokładny mechanizm pozostaje jednak nieznany. Podejrzewa się, że mózg osoby otyłej otrzymuje mylącą informację, zaniżającą zasoby tłuszczu w ustroju. Genetycznie uwarunkowana skłonność do tycia może również polegać na zwiększonej podatności na bodźce środowiskowe sprzyjające zwiększeniu masy ciała.

Czynniki fizjologiczne

Częstość występowania otyłości wzrasta wraz z wiekiem, ulegając jedynie obniżeniu na starość. Odżywianie człowieka regulowane jest przez ośrodkowy układ nerwowy a w szczególności ośrodki podwzgórzowe, węchomózgowie, układ limbiczny, twór siatkowaty, jądra migdałowate i korę mózgową. Ośrodki te przez cały czas otrzymują bodźce typu psychicznego, nerwowego, hormonalnego i metabolicznego informujące o stanie odżywienia tkanek. Po przeanalizowaniu ośrodki te kształtują uczucie głodu, apetyt, sytość itp. Apetyt jest regulowany wielkością posiłków, ich częstością, składem, smakiem, czynnością. Na łaknienie w największym stopniu wpływają neurotransmitery, głównie monoaminy:

serotonina - zmniejsza apetyt na węglowodany

dopamina - reguluje łaknienie poprzez wpływ hamujący na przyjmowanie tłuszczów

noradrenalina - zwiększa apetyt na węglowodany

Każde zaburzenie organiczne lub czynnościowe tych ośrodków może zmienić zachowanie się człowieka w zakresie nawyków żywieniowych co może być przyczyną rozwoju otyłości.

Styl życia

Otyłość powstaje przede wszystkim w wyniku spożywania nadmiaru tłuszczu oraz zbyt małej aktywności fizycznej. Zmniejszona aktywność fizyczna w zasobnych społeczeństwach jest ważnym czynnikiem powodującym otyłość. Chociaż spożywanie pokarmu zwiększa się wraz ze wzrastającym wydatkiem energetycznym to jednak nie zmniejsza się ono proporcjonalnie, kiedy aktywność fizyczna spada poniżej pewnego poziomu. U niektórych osób zmniejszenie aktywności fizycznej może wręcz powodować zwiększenie spożywania pokarmu. Kobiety prowadzące siedzący tryb życia są siedmiokrotnie bardziej narażone na przybierania na wadze, natomiast mężczyźni czterokrotnie.

Duże znaczenie na rozwój otyłości ma stosowanie używek:

alkohol - spożywany w nadmiernych ilościach dostarcza tzw. puste kalorie, ponad to prowadzi do chorób (wątroby i trzustki).

palenie papierosów - chociaż palenie papierosów obniża apetyt to nie jest to metoda pozwalająca utrzymać prawidłową masę ciała i zachować zdrowie, gdyż palenie jest jednym z głównych czynników chorób sercowo-naczyniowych.

Czynniki psychologiczne

Otyłość traktowana jako uzależnienie, wewnętrzny przymus jedzenia negatywnie wpływa na życie i sprawia ze osoby otyłe unikają kontaktu z ludźmi, boją się odrzucenia, często czują się gorsze od innych osób. Otyłość u takich osób może stać się sposobem na życie, wytłumaczeniem wszelkich osobistych niepowodzeń, natomiast jedzenie może być sposobem na odreagowanie złości, smutku i sposobem na nudę. Typowa dla ludzi otyłych jest złudna nadzieja, że wszystko w życiu się uda jeśli tylko dana osoba schudnie.

Nadmierne spożycie tłuszczu

Istnieje dodatnia korelacja między spożyciem tłuszczu a jego ilością w organizmie. Ilość spożywanego tłuszczu w diecie świadczy o jej jakości zdrowotnej tzn. im więcej tłuszczu, tym jest ona mniejsza. Osoby otyłe szczególnie powinny zwracać uwagę na ilość przyjmowanego tłuszczu gdyż u tych osób mechanizmy kontrolujące łaknienie są zaburzone. Otyli mężczyźni częściej spożywają smażone mięsa, kiełbasy, hamburgery, pizzę podczas gdy kobiety lody, czekoladę, ciasta i kremy. Produkty te są źródłem zbędnych kalorii, nasyconych kwasów tłuszczowych, kwasów tłuszczowych trans, a także cholesterolu i spożywane w nadmiarze podnoszą poziom w surowicy cholesterolu całkowitego, złego cholesterolu (LDL) i triglicerydów. U osób tych w przeciwieństwie do osób szczupłych u których po spożyciu posiłku obfitującego w tłuszcz następuje ograniczenie ilości przyjmowanych kalorii w następnych posiłkach nie obserwuje się tego zjawiska, co sprzyja niekontrolowanemu przyjmowaniu energii i postępującemu tyciu. Wraz ze wzrostem procentowej zawartości tłuszczu w diecie zwiększa się wartość wskaźnika masy ciała.

Przyczyny otyłości wtórnej:

Do najważniejszych należą:

zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego: urazy czaszki, guzy mózgu, dystrofia tłuszczowo-płciowa Froehlicha,

endokrynopatie: niedoczynność tarczycy, hiperinsulinizm pierwotny, choroba lub zespół Cushinga, zespół Stein-Leventhala, stan po usunięciu jajników, niedobór hormonu wzrostu, zespół przekwitania, hipogonadyzm hipogonadotropowy

stosowanie leków: glikokortykoidów, estrogenów, progesteronu, środków uspokajających, pochodnych fenotiazyny.

wady chromosomalne: zespół Turnera, zespół Downa.

Współcześnie otyłość jest uważana za chorobę cywilizacyjną.

Walka z nią jest bardzo trudna.

Wymaga niezwykle silnej motywacji i samozaparcia ze strony chorego.