1. RÓŻNE KONCEPCJE DEFINIOWANIA SYSTEMU POLITYCZNEGO
Termin SYSTEM POLITYCZNNY upowszechniony został dopiero w ostatnich dziesięcioleciach. Wcześniej dla określenia tego, co nazywamy dzisiaj systemem politycznym, używano innych określeń takich jak rząd, naród czy państwo. Zmiana terminologii jest następstwem znacznie szerszego niż dawniej pojmowania słowa POLITYKA. Państwo, rząd, naród – to pojęcia użyteczne do opisywania niektórych tylko aspektów rozwoju politycznego. Termin SYSTEM POLITYCZNY odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa i zastępuje panujące wcześniej określenie SYSTEM RZĄDÓW (government). Zmiana ta była praktyczną odpowiedzią na rozwój nowoczesnych społeczeństw przemysłowych, na ich różnorodność i dynamiczne przemiany, jakim podlegają.
Termin SYSTEM POLITYCZNY odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa.
Wokół istoty systemu politycznego funkcjonują różnorodne poglądy. Większość z nich mieści się w trzech STANOWISKACH METODOLOGICZNYCH:
1.) PODEJŚCIE INSTYTUCJONALNE
– sprowadza system polityczny do całokształtu instytucji politycznych oraz relacji zachodzących między nimi, a także do zasad działania i systemów normatywnych, na których podstawie one działają
– tak więc system polityczny obejmuje ogół osób, grup i organizacji – w ich wzajemnych powiązaniach i współdziałaniu – podmiotów posiadających dominujący wpływ na opracowanie, wprowadzenie w życie i interpretację norm reglementujących życie wewnętrzne danego społeczeństwa
2.) PODEJŚCIE STRUKTURALNO-FUNKCJONALNE
– traktuje system polityczny jako proces polityczny dokonujący się w ramach poszczególnych wspólnot takich jak państwo, związki zawodowe, zrzeszenia przedsiębiorstw itd.
– strukturalne elementy systemu politycznego to zapełniające go role działania, wzajemne oddziaływania, sposoby i "wzorce” zachowania jednostek i innych podmiotów stosunków społecznych
– G.A. Almond - jak każdy system, system społeczny składa się nie z jednostek, lecz z wypełnianych przez nie ról, tak i każdy system polityczny stworzony jest z ról wypełnianych przez różne zawody, obywateli, wyborców (...) te same osoby spełniają je w innych systemach społecznych, takich jak gospodarka, stowarzyszenia religijne, rodzina, różnorodne dobrowolne zrzeszenia; poszczególne podmioty, wstępując w polityczne powiązania, zmieniają swoje role niepolityczne na polityczne
3.) PODEJŚCIE SYSTEMOWE
– rozpatruje interakcje między systemem i jego otoczeniem
– sprowadzają się one do 3 etapów
1. wejście
2. przetworzenie (procesy podejmowania decyzji)
3. wyjście DO OTOCZENIA
(+4: SKUTKI DLA OTOCZENIA wewnętrzne / zewnętrzne)
– wejścia i wyjścia są relacjami między systemem a otoczeniem
– przetworzenie jest wewnętrznym procesem systemu
– ŻĄDANIA:
1. Rozdziału dóbr i usług
2. Regulacji zachowań
3. Uzyskiwania różnych form zasobów
4. Partycypacji w różnych procesach politycznych
5. Większej stabilizacji i porządku, zmniejszenia przemocy lub konfliktów w społeczeństwie
– POPARCIA AKTYWNE - poparcia zasobami politycznymi tj. głosowanie, udział w kampaniach, wsparcie określonej frakcji politycznej
– POPARCIA BIERNE (PODPORZĄDKOWANIA)
1. poparcie materialne
2. posłuszeństwo w stosunku do obowiązującego prawa
3. manifestacje podporządkowania i respektu dla władzy, symboli i ceremonii
– poparcia i żądania wchodzą do systemu politycznego z otoczenia, aktywnie wpływają na decyzje i programy podejmowane przez system, dostarczają zasobów, które umożliwiają systemowi politycznemu realizację decyzji i programów
– wejścia mogą pochodzić od trzech źródeł, którymi są
1. społeczeństwa
2. elity polityczne (np. głowy państwa, ministrowie, członkowie parlamentu)
3. otoczenie międzynarodowe (groźby, inwazja, kontrola, czy pomoc z innych systemów politycznych)
– wyjścia w 4 postaciach mogą wywoływać zmiany w otoczeniu, które z kolei wpływają na system politczny (proces ten określany jest jako sprzężenie zwrotne)
1. ekstrakcji – w postaci danin, zdobyczy, podatków, świadczonych usług
2. regulacji – regulacje zachowań przybierające bardzo różne formy
3. dystrybucji – dóbr, usług, możliwości, godności, stanowisk itp.
4. symboli – potwierdzenia wartości, okazywanie symboli politycznych, prezentacja świadczeń politycznych
· Wraz z rozwojem teorii systemu politycznego wzrosła liczba różnego rodzaju definicji.
- USA – system polityczny to ogół struktur, procedur i instytucji, które działają wspólnie, aby znaleźć rozstrzygnięcie problemów
- Francja – całokształt wzajemnych politycznych powiązań istniejących w globalnym systemie, jakim jest społeczeństwo
· SYSTEM POLITYCZNY – ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi
2. CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO
obejmuje różnorodne struktury organizacyjne, do najważniejszych należą:
- aparat państwowy
- partie polityczne
- zinstytucjonalizowane grupy interesów
Podsystem ten spełnia rolę inicjującą w stosunku do pozostałych systemów i całego systemu politycznego, zapełniając sobą całą strukturę systemu politycznego, w rozstrzygającym stopniu określa jego treść, podstawowe kierunki działalności, charakter obowiązujących norm
3. CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO.
PODSYSTEM FUNKCJONALNY – składa się z ogółu funkcji i ról wypełnianych przez poszczególne elementy podsystemu instytucjonalnego oraz przez system polityczny w całości; funkcje, jakie system polityczny pełni wobec otoczenia
FUNKCJA – każde działanie, które przyczynia się do zachowania systemu, w długotrwałym okresie, tzn. zmierzające do podtrzymania istniejącego stanu, jak i dalszego jego rozwoju
OTOCZENIE SYSTEMU POLITYCZNEGO
- WEWNĘTRZNE (to, co nie jest polityką, a jest wewnątrz państwa)
- społeczeństwo (struktura socjalna)
- gospodarka (typ własności środków produkcji, charakter gospodarowania)
- kultura
- ZEWNĘTRZNE (na zewnątrz państwa)
- inne państwa
- organizacje międzynarodowe
+ coś pomiędzy: środowisko naturalne
Otoczenie z jednej strony zasila system polityczny, z drugiej strony pozostaje pod silnym jego wpływem. Pośrodku otoczenia jest środowisko naturalne (bo jest zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne).
FUNKCJE pełnione wobec otoczenia (wszystkie naraz)
a.) ADAPTACYJNA – przystosowywanie się systemu politycznego do zmian zachodzących w otoczeniu (bo jest ono niestałe np. Irak), np. usprawnienie działania instytucji
b.) REGULACYJNA- kreowanie zmian w otoczeniu, kierunku zmian według reguł przyjętych w danym systemie politycznym (bo system polityczny ma ambicje nie tylko się przystosowywać do zmian, ale i je kreować np. Polska uznała niepodległość Ukrainy)
c.) INNOWACYJNA – działa, kieruje się do wewnątrz, jest to funkcja pomocnicza w stosunku do dwóch poprzednich, ma przystosowywać system polityczny do tego, by mógł on efektywnie spełniać obie te funkcje; polega na wprowadzaniu do otoczenia nowych reguł i mechanizmów działania (np. wprowadzenie do Konstytucji RP konstruktywnego wotum zaufania – wskazanie nowego premiera przed rozwiązaniem rządu)
4. CHARAKTERYSTYKA NORMATYWNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO
PODSYSTEM NORMATYWNY (REGULACYJNY) – ogół norm, za pośrednictwem których regulowane są stosunki społeczno-polityczne; obejmuje
NORMY PRAWNE
- normy prawa publicznego (od organów państwowych) / normy prawa prywatnego (pozarządowe np. statut)
- normy prawa pisanego / normy prawa niepisanego (zwyczaje prawne, głównie Wielka Brytania, Izrael, Nowa Zelandia)
- przykłady prawa niepisanego (zwyczajowego)
- 1649 – wkroczenie króla do parlamentu Wielkiej Brytanii, od tej pory monarcha nie wchodzi do parlamentu, mowę tronową napisaną przez premiera czyta tylko w obecności kilku posłów
- 1403 – zielona linia, której nie można przekroczyć w Izbie Gmin
- 1873 – lord Sandwich – w Izbie Lordów dozwolone jest jedzenie
- prawo pisane - orzeczenia sądowe mają w Wielkiej Brytanii i USA moc ustaw
- brak spisanych kodeksów w Wielkiej Brytanii, są „cases”
1. 1283 – zabicie żony i kochanka pierwszy raz jako przestępstwo
2. 1764 – pierwszy mandat za przekroczenie prędkości
NORMY POLITYCZNE – bardzo ważne, odgrywają dużą rolę, są to np. programy partii politycznych, wystąpienia lideerów, umowy koalicyjne
NORMY MORALNE – według zasady “sein sollen”; polityka powinna mieć wspólne korzenie z moralnością; wzorce moralne:
- Indyjski Kongres Narodowy podczas walki o niepodległość
- działalność “Solidarności”
5. CHARAKTERYSTYKA RACJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO
PODSYSTEM KOMUNIKACYJNY (RELACYJNY, RELECJONALNY, dot. relacji) – obejmuje ogół związków i stosunków istniejących między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjonalnego; relacje między instytucjami, oparte na normach
- parlament – rząd (wotum nieufności)
- prezydent – parlament (rozwiązanie parlamentu przez prezydenta, zawetowanie ustawy)
- koalicja
- opozycja
RELACJE dzielimy na
a.) FUNKCJONALNE – utrwalają system polityczny, nie naruszają jego podstaw tzn opierają się na konstytucji
- przesłanka: czy jest centrum polityczne ? (powinno być ! w Polse nie ma, tylko SLD)
b.) DYSFUNKCJONALNE – naruszają podstawy systemu politycznego (np. w Republice Weimarskiej)
6. GENEZA KONSTYTUCJI PISANEJ
v Termin KONSTYTUCJA pochodzi od łacińskiego słowa constituere tj. urządzać, ustanawiać
v Constituo – ustanawiać, organizować
v Historycznie terminem KONSTYTUCJA posługiwano się w różny sposób, określając nim np.
- prawa fundamentalne państwa
- reguły życia zakonnego
- ustawy sejmowe (Polska szlachecka)
- faktyczny ustrój państwa
- podstawowe zasady ustroju politycznego
- czynniki kształtujące ustrój państwa, środowisko geograficzne (Monteskiusz), układ sił społecznych (Lasalle)
v Również współcześnie termin ten nie jest rozumiany jednoznacznie.
ROZUMIENIE KONSTYTUCJI – 4 ZNACZENIA (pierwsze dwa sposoby pojmowania konstytucji mają charakter jurydyczny / prawny)
1.) Kontynent europejski (poza krajami skandynawskimi; ale w Finlandii tak) – jest to ustawa zasadnicza, która musi mieć 3 cechy, odróżniające ją od innych ustaw
a.) SZCZEGÓLNA TREŚĆ
– ustawa ta reguluje podstawowe kwestie dla państwa i społeczeństwa
– zakres spraw regulowanych konstytucją pozwala wyróżnić
1. konstytucje pełne
2. konstytucje niepełne (małe)
b.) SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA – nadrzędna nad innymi aktami
- konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa (tzn. nie ma w państwie norm prawnych, które byłyby nadrzędne lub chociażby równorzędne normom zawartym w ustawie zasadniczej)
- normy zawarte w innych aktach nie mogą być sprzeczne z konstytucją
- akty prawne w państwie służą realizacji postanowień konstytucji
c.) SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALENIA I ZMIANY
- oznacza procedurę odmienną od stosowanej przy uchwalaniu i zmianach ustaw zwykłych
- trudniej zmienić konstytucję niż normalne ustawy, trudniej też jest ją zmienić niż uchwalić, jest to sposób skomplikowany i utrudniony
- np. Austria, Belgia, Holandia, Polska – zmiany te są dokonywane kwalifikowaną większością 2/3 głosów deputowanych
- np. Dania, Szwajcaria, Irlandia – procedura zmiany obejmuje referendum
2.) KRAJE ANGLOSASKIE (WB, Nowa Zelandia) – konstytucja oznacza tu całe prawo konstytucyjne obejmujące
a.) normy pisane, pomieszczone w różnych aktach prawnych i nie mające szczególnej mocy prawnej
-...
politycznie