2. Organizacja i finansowanie systemu ubezpiecze spoecznych.doc

ORGANIZACJA  I  FINANSOWANIE

SYSTEMU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych

Kwestię organizacji i finansowania systemu ubezpieczeń społecznych reguluje ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, która weszła w życie z dniem 1.01.1999 r. i wprowadziła w Polsce reformę ubezpieczeń społecznych.

Główne elementy reformy ubezpieczeń społecznych:

Ø    Podział (jednolitego do tej pory) systemu ubezpieczeń społecznych na cztery odrębne gałęzie ubezpieczeń społecznych:

1)   ubezpieczenie emerytalne,

2)   ubezpieczenie rentowe,

3)   ubezpieczenie chorobowe,

4)   ubezpieczenie wypadkowe.

Każda z gałęzi ubezpieczeń społecznych ma odrębnie uregulowany swój zakres podmiotowy.

Ø    Podział (jednolitej do tej pory) składki na ubezpieczenie społeczne na cztery odrębne składki o zróżnicowanej wysokości oraz o różnych zasadach       finansowania.

Ø    Podział (jednolitego do tej pory) Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na cztery podfundusze (składka na poszczególne gałęzie ubezpieczeń społecznych trafia do odrębnego funduszu).

Znaczenie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - ustawa pełni centralną rolę finansowania ubezpieczeń społecznych (podstawowa regulacja dotycząca ubezpieczeń społecznych):

W ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych uregulowano:

§       zakres podmiotowy ubezpieczeń społecznych;

§       obowiązek ubezpieczenia;

§       składki na ubezpieczenie społeczne;

§       Fundusz Ubezpieczeń Społecznych;

§       kompetencje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych;

§       przepisy o postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Świadczenia z poszczególnych gałęzi ubezpieczeń społecznych są uregulowane w odrębnych ustawach.

Zakres podmiotowy  ubezpieczeń  społecznych

Ubezpieczenie emerytalne i rentowe (art. 6)  → obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlega pięć grup osób:

1)   osoby wykonujące pracę zależną, np. pracownicy, chałupnicy, zleceniobiorcy, członkowie spółdzielni rolniczych;

2)   osoby prowadzące pozarolniczą działalność, np. osoby prowadzące   działalność gospodarczą (przedsiębiorcy), twórcy i artyści, osoby wykonujące wolne zawody, osoby będące wspólnikami: spółki jawnej, spółki   partnerskiej i spółki komandytowej oraz jednoosobowi członkowie spółek  z ograniczoną odpowiedzialnością;

3)   osoby korzystające z określonych uprawnień socjalnych:

-       korzystanie z niektórych świadczeń socjalnych, np. osoby korzystające  z zasiłku dla bezrobotnych;

-       posiadanie określonego statusu w myśl przepisów zaopatrzenia społecznego, np. osoby korzystające z urlopu wychowawczego;

4)   osoby pełniące służbę publiczną - osoby które rozpoczęły służbę po wejściu w życie ustawy, przy czym żołnierze zawodowi i funkcjonariusze służb mundurowych w 2003 r. zostali wykreśleni z art. 6, a nadal objęci  zakresem art. 6 pozostali: funkcjonariusze Służby Celnej, żołnierze czynnej służby wojskowej oraz osoby odbywające zastępczą służbę wojskową;

5)   osoby duchowne.

Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne i rentowe - ustawa wyróżnia dwie formy dobrowolnego ubezpieczenia:

·       klasyczne ubezpieczenie dobrowolne;

·       ubezpieczenie dobrowolne kontynuowane.

Rodzaje systemów dobrowolnego ubezpieczenia - sposób unormowania dobrowolnego ubezpieczenia może mieć dwojaki charakter:

ü    system otwarty, który dopuszcza możliwość objęcia ubezpieczeniem wszystkich osób, które nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu, np. ubezpieczenie zdrowotne;

ü    system zamknięty (albo system ograniczonego dostępu do ubezpieczenia społecznego dla osób nie podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu) -  tego typu system polega na limitowaniu kategorii osób, którym przysługuje prawo do ubezpieczenia na zasadzie dobrowolności.

W Polsce obowiązuje system ścisłego limitowania prawa do dobrowolnego ubezpieczenia społecznego.

Klasyczne ubezpieczenie dobrowolne (art. 7) →  do ubezpieczenia na  zasadzie dobrowolności może przystąpić sześć osób:

1)   małżonkowie dyplomatów;

2)   osoby, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny wymagającym specjalnej troski nie podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu           i rentowemu;

3)   pracownicy wykonujący pracę na rzecz pracodawcy nie mającego w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa (ustawa stoi na gruncie zasady      terytorialności, ale uległa pewnemu ograniczeniu po wejściu Polski do Unii Europejskiej) - typowym przykładem dla tej grupy są marynarze;

4)   studenci i uczestnicy studiów doktoranckich do ukończenia 26 roku życia  (wyjątek dotyczy studentów, którzy wykonują pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy zlecenia i umowy o świadczenie usług, również umowy agencyjnej);

5)   osoby przygotowujące się do służby duchowej do ukończenia 25 roku   życia;

6)   osoby odbywające staż adaptacyjny w celu uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego.

Ubezpieczenie dobrowolne kontynuowane (art. 10) dotyczy wyłącznie osób, które podlegały obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu lub   rentowemu na podstawie tytułu z pkt. 3 (pracownicy wykonujący pracę na rzecz pracodawcy nie mającego w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa), a ubezpieczenie to ustało. 

-       Wniosek o objęcie ubezpieczeniem dobrowolnym kontynuowanym należy złożyć w terminie 30 dni od dnia ustania tytułu ubezpieczenia.

Długość okresu podlegania ubezpieczeniu dobrowolnemu kontynuowanemu wpływa na rozmiar przyszłej emerytury lub renty - osoby, które podlegały temu ubezpieczeniu dłużej niż 10 lat tracą gwarancję otrzymania najniższego świadczenia z ubezpieczenia emerytalnego lub rentowego.

Zbieg różnych tytułów podlegania ubezpieczeniu (art. 9)  →  systemy ubezpieczeniowe mogą mieć dwojaki charakter:

ü    systemy oparte na zasadzie sumowania (kumulacji) wszystkich tytułów ubezpieczeniowych - osoba opłaca składki z wszystkich tytułów ubezpieczeniowych, np. system ubezpieczeń zdrowotnych;

ü    systemy oparte na zasadzie hierarchizacji tytułów ubezpieczeniowych, czyli przyznaniu niektórym tytułom ubezpieczeniowym mocy uchylania innych tytułów (różne tytuły ubezpieczeniowe mają różną moc), np. system ubezpieczeń społecznych.

Sytuacja zbiegu różnych tytułów podlegania ubezpieczeniu jest rozstrzygana na podstawie trzech zasad:

·       zasada pierwszeństwa;

·       zasada pierwszeństwa w czasie;

·       zasada wyboru.

Zasada pierwszeństwa - następujące tytułu podlegania ubezpieczeniu mają moc wyłączania innych tytułów (korzystają z prawa pierwszeństwa):

-       stosunek pracy;

-       umowa cywilnoprawna;

-       stosunek członkostwa w spółdzielni;

-       stosunek służby;

-       pobieranie świadczeń socjalnych związanych z restrukturyzacją niektórych gałęzi przemysłu;

-       pobieranie stypendium w celu przekwalifikowania.

Ograniczenie tej zasady - jeżeli osoba podlega ubezpieczeniu z jednego  albo kilku tytułów korzystających z prawa pierwszeństwa, ale dochód jaki stanowi podstawę wymiaru składki z tych tytułów nie osiąga kwoty minimalnego wynagrodzenia, wówczas tytuły są uzupełniane o tytuły nie korzystające z prawa pierwszeństwa.

Zasada pierwszeństwa w czasie oznacza, że w przypadku zbiegu niektórych tytułów ubezpieczeniowych obowiązywać będzie tylko ten tytuł, który powstał najwcześniej:

-       wykonywanie pracy nakładczej;

-       wykonywanie umowy cywilnoprawnej;

-       pozarolnicza działalność;

-       status posła lub senatora;

-       status osoby duchownej.

Ograniczenie tej zasady - sytuacja, w której podstawa wymiaru składki      z tytułów korzystających z prawa pierwszeństwa w czasie nie osiąga pewnego    minimalnego wymiaru, tzn. 60 % przeciętnego wynagrodzenia.

Zasada wyboru ma zastosowanie do osób prowadzących różne rodzaje  pozarolniczej działalności i oznacza, że osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność podlega ubezpieczeniu tylko z jednego wybranego przez siebie tytułu.

§       Zbieg rolniczego i pozarolniczego tytułu ubezpieczenia - na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników z 1990 r. w sytuacji zbiegu rolniczego i pozarolniczego tytułu ubezpieczenia zachowuje moc pozarolniczy tytuł ubezpieczenia, a rolniczy przestaje wiązać.

Wyjątek dotyczy osób, które przez określony czas podlegały ubezpieczeniu społecznemu rolników, a następnie rozpoczęły wykonywanie pozarolniczej działalności - te osoby (jeżeli spełnione są warunki art. 5a) mogą złożyć oświadczenie o pozostaniu w systemie rolniczym, wówczas moc  traci tytuł pozarolniczy.

Zbieg prawa do emerytury lub renty z tytułem podlegania ubezpieczeniu - takie tytuły podlegania ubezpieczeniu jak: pozostawanie w stosunku pracy, członkostwo w spółdzielni rolniczej lub też posiadanie statusu funkcjonariusza Służby Celnej, rodzą obowiązek ubezpieczeniowy.

Taki obowiązek rodzi również posiadanie przez emeryta lub rencistę statusu osoby wykonującej umowę cywilnoprawną, ale jednocześnie jeżeli taka osoba nie pozostaje w stosunku pracy, to następuje wyłączenie obowiązku ubezpieczeniowego, z wyjątkiem sytuacji, gdy umowa cywilnoprawna jest wyko...