Brzeski - Dezinformacja.pdf - Józef Kossecki i inni (skany) - morobobek

Rafał Brzeski

DEZINFORMACJA

(SKRYPT)

Warszawa 2011

DEZINFORMACJA

Kiedy Kim Philby, legendarny agent sowiecki działający wewnątrz brytyjskiej Secret

Intelligence Service , zmarł z przepicia w Moskwie w 1988 roku, w Londynie powstał

przewrotny plan, żeby udekorować go pośmiertnie Orderem Św. Michała i Św. Jerzego –

odznaczeniem nadawanym zwyczajowo oficerom wywiadu wyjątkowo lojalnym wobec

Korony. W dzienniku The Times planowano umieścić autorytatywny nekrolog, którego

autor miał podkreślić, że zmarły był człowiekiem wyjątkowej odwagi. Ponieważ Philby

rzeczywiście chciał, żeby jego prochy spoczęły na Wyspach Brytyjskich, to pogrzeb miał

mieć ostentacyjny charakter. Całość miała wywołać wrażenie, iż Philby nigdy nie przestał

być lojalnym oficerem SIS, a jego praca dla NKWD, a potem dla KGB, była sprytną

dezinformacją zakrojoną na dziesięciolecia.

Autorzy planu argumentowali, że KGB zostanie w ten sposób zmuszone do żmudnego

zweryfikowania wszystkich operacji, w których w jakiś sposób uczestniczył lub doradzał

Philby oraz do sprawdzenia wszystkich oficerów, z którymi zetknął się w Moskwie.

Nieskomplikowaną dezinformacją planowano zmarnować czas, siły i środki KGB,

odciągnąć doświadczonych oficerów od istotniejszych zadań oraz zasiać podejrzenia i

niezgodę wewnątrz sowieckiej służby.

Plan nie doczekał się realizacji, gdyż uznano, że królowa Elżbieta II nie zgodzi się

uczestniczyć w grze wywiadów i nawet argument dezinformacji nie przekona jej do

nadania wysokiego odznaczenia sowieckiemu agentowi. Sam pomysł jest jednak

doskonałą ilustracją sposobu myślenia służb specjalnych prowadzących wojnę

informacyjną, które na co dzień kierują się zaleceniem Józefa Wissarionowicza Stalina:

„słowa nie mogą mieć żadnego związku z działaniem...Słowa to jedno, a działania, to co

innego. Dobre słowa to maska kryjąca złe czyny. ” 1 Jego uczeń, generał brygady Oleg

Kaługin, naczelnik zarządu kontrwywiadu w Pierwszym Zarządzie Głównym KGB,

przechwalał się pokolenie później: „Amerykanie to nowicjusze. Nigdy nie nauczyli się tak

dobrze kłamać jak my”. 2

***

Dezinformacja, to według jednej z zachodnich definicji „sfabrykowane świadectwa,

taktyka oczerniania oraz sfabrykowane dokumenty wykorzystane do zdyskredytowania

przeciwnika” . 3

Według innej zachodniej definicji, dezinformacja, to tworzenie i rozpowszechnianie

wprowadzających w błąd lub fałszywych informacji w celu wyrządzenia szkody

wizerunkowi kraju wybranego za cel . 4

Instrukcja Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego z maja 1926 roku wyjaśnia, że

dezinformacja polega na „podaniu wywiadowi przeciwnika wiadomości ukrywających

własne zamierzenia...oraz na zmuszaniu go do traktowania informacji podanej przez

wywiad własny, jako prawdziwej, względnie zmuszaniu wywiadu obcego do analizy

inspirowanych wiadomości przez czas dłuższy”. 5

1 Cyt. za: The Communist Conspiracy: Strategy and Tactics of World Communism , Part I , Section E, 84

Congress, 2 nd Session, House Report 2244, 29 May 1956, Waszyngton, US Government Printing Office, 1956,

str.1

2 Cyt. za: Robert Wallace, H. Keith Melton, Spycraft , Londyn, Bantham Press, 2009, str. 307

3 Richard Deacon, Spyclopaedia , Londyn, Futura, 1989, str. 400

Richard M. Bennett, Espionage: An Encyclopedia of Spies and Secrets , Londyn, Virgin Books, 2002, str.69

5 Andrzej Pepłoński, Wojna o tajemnice , Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2011, str. 335

W Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej można wyczytać, że „dezinformacja, to

rozpowszechnianie za pośrednictwem prasy i radia wiadomości fałszywych, celem

wprowadzenia w błąd opinii publicznej”. Dezinformacji dopuszcza się, przykładowo,

anglo-amerykański blok imperialistyczny, który przedstawia jako agresywną, niezmiennie

pokojową politykę Związku Sowieckiego i innych krajów demokracji ludowej. 6

Taktyka dezinformacji jest stara jak świat. Jan III Sobieski w 1693 roku wysyłał z Żółkwi

„gołe listy” wsunięte w pakiet poczty do swych zaufanych przyjaciół, żeby zdezorientować

przeciwników politycznych, jeśli uda im się potajemnie przeglądnąć królewską

korespondencję . 7

Termin disinformation w literaturze anglojęzycznej pojawił się dopiero wiosną 1926 roku

w ukazującym się w Londynie miesięczniku The Whitehall Gazette & St James’s Review . 8

Użyto go w opisie działań sowieckich służb specjalnych, a ponieważ rok później w

ukazującym się w Rydze „białym” rosyjskim piśmie Siegodnia wspomniano, że

podsuwanie obcym służbom dezinformacji należy do głównych zadań GPU 9 (następca

CzeKa ) można założyć, że termin ten zrodził się w służbach sowieckich.

Dezinformacja może mieć wymiar strategiczny bądź taktyczny.

Analitycy amerykańscy dzielą dezinformację taktyczną na trzy rodzaje: polityczną,

wojskową i ekonomiczną . 10 Przykładami mogą być: opublikowanie sfabrykowanej notatki

wewnętrznej polityka wyznaczonego do skompromitowania, podsunięcie nieprawdziwych

danych technicznych czołgu lub „podkolorowanie” danych statystycznych celem

wywołania wrażenia, że stan gospodarki państwa jest lepszy (albo gorszy) od

rzeczywistego.

Dezinformacja taktyczna trwa stosunkowo krótko i ma na celu wprowadzenie w błąd w

jednej lub kilku zazębiających się kwestiach . Prowadzona jest raczej w skali

miesięcy niż lat.

Dezinformacja strategiczna, to systematyczne przekazywanie fałszywych sygnałów

politycznych, informacji i fabrykacji, celem wytworzenia wypaczonego obrazu

powodującego wadliwą analizę sytuacji . Przykładem może być sączona od

dziesięcioleci teza o „polskich obozach koncentracyjnych”.

Według skryptu szkoleniowego KGB „celem dezinformacji strategicznej jest

wprowadzenie w błąd przeciwnika co do podstawowych kwestii polityki państwa”. 11

W literaturze amerykańskiej jako cel dezinformacji strategicznej podaje się wprowadzenie

u przeciwnika zamętu w ocenie fundamentalnych zamiarów i ambicji drugiej strony. 12

Dezinformacja strategiczna prowadzona jest przez kilka, a nawet przez dziesiątki lat.

Dezinformacja strategiczna była kluczowym elementem długofalowej ofensywy

politycznej Związku Sowieckiego, której celem było osiągnięcie dominacji światowej.

Przepojona ideologią i prowadzona w globalnej skali kampania intensywnej propagandy i

dezinformacji obliczona była na stopniowe uzyskanie inicjatywy i narzucenie wzorców

postrzegania rzeczywistości sprzyjających imperialnym interesom Kremla.

Rozpatrywana w kategoriach oręża wojennego, dezinformacja należy do sfery walki służb

specjalnych. Jest syntezą działań wywiadu i kontrwywiadu. Pierwszy zbiera informacje o

przeciwniku i podsuwa dezinformację własną, drugi penetruje służbę wywiadowczą

6 Anatolij Golicyn, New Lies For Old , Londyn, The Bodley Head, 1984, str. 4-5

7 Kazimierz Sarnecki, Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego , cz. I, Wrocław, Foka, 2010, str. 107

8 The Embassies and Foreign Affairs, The Whitehall Gazette & St James's Review, Londyn, maj 1926, str. 8

9 John J. Dziak, Chekisty: A History of the KGB , Lexington, Lexingon Books, 1988, str. 42

10 John Lenczowski, Soviet Disinformation: An Overview, Background , No: 465, 20 październik 1985,

Waszyngton DC, The Heritage Foundation, str. 6

11 Cyt. za: Stanisław Lewczenko, „Private Channel” w: Influence: A KGB Disinformation Tool, Counterpoint: A

monthly report on Soviet Active Measures , t.3, nr 11 kwiecień 1988, str. 1

John Lenczowski, Soviet Disinformation: An Overview, Background , No: 465, 20 październik 1985,

Waszyngton DC, The Heritage Foundation, str. 6

nieprzyjaciela sprawdzając, czy i w jakim zakresie dezinformacja została „połknięta” i

przyjęta za pewnik. 13 To z kolei umożliwia kontynuowanie operacji lub korygowanie

kolejnych podsuwanych dezinformacji wytwarzających w sumie u przeciwnika fałszywy

obraz rzeczywistości. Podstawowa zasada brzmi: przeciwnika można skutecznie

wprowadzić w błąd jedynie wówczas, kiedy podsuwana dezinformacja jest oparta na

wiedzy jaką on już posiada. Stąd tak istotne dla powodzenia dezinformacji jest

rozpoznanie przeciwnika i jego sposobu myślenia. „Rozpoznanie jest matką karmiącą

podstępu; bez rozpoznania podstęp byłby ślepy; nieświadom, czy skusił już przeciwnika

do uwierzenia w ponętny fałsz, czy też nie. ” 14

Zadaniem dezinformacji jest blokowanie kanałów wzajemnego komunikowania się i w ten

sposób sianie zamętu, rozbudzanie i podsycanie konfliktów oraz uniemożliwianie

zbudowania platformy porozumienia. Dezinformacja może być przy tym adresowana nie

tylko do całej opinii publicznej, ale także do bardzo wąskiego jej segmentu, z zamiarem

“manipulowania elitą decyzyjną” . 15

Ideałem działań dezinformacyjnych jest doprowadzenie do sytuacji, kiedy przeciwnik

szukając potwierdzenia posuniętej mu informacji fałszywej uzyskuje je z drugiego źródła

dezinformującego.

* * *

Wprowadzać w błąd, manipulować, kłamać, mataczyć, dezinformować – są to terminy

powtarzane codziennie w mediach, bowiem grzęźniemy coraz głębiej w cywilizację

kłamstwa – podstawowego oręża wojny informacyjnej. Znajdujemy się w sytuacji, kiedy

nie można ignorować wszechobecności kłamstwa, bo inaczej nie mozna już trafnie

przeanalizować lub przewidzieć wydarzeń politycznych. Dezinformacja, manipulacja oraz

inne formy oszukiwania ludzi wykorzystywane są nagminnie przez elity władzy zarówno w

kontaktach międzynarodowych, jak w polityce wewnętrznej. Działania te są skuteczne z

uwagi na swoistą ignorację z wyboru, na którą decydują się często dezinformowane

społeczności. Informacja prawdziwa ma bowiem swoją cenę, czasami bardzo wysoką –

cenę życia. Dołożyć należy do niej cenę interpretacji uzyskanych informacji. W sumie

koszt zdobycia informacji prawdziwej może być wyższy od spodziewanych profitów.

Model ignorancji z wyboru składa się z 4 elementów:

1. obywatele uzyskali niedoskonałą informację,

2. obywatele są świadomi, że dysponują informacją niedoskonałą,

3. wiedzą również, że wysoki jest koszt:

a. uzyskania informacji dodatkowych,

b. analizy i oceny informacji dodatkowych,

4. spodziewane korzyści będą zapewne niższe niż koszty.

Oszukując odbiorców autorzy manipulacji wykorzystują jeden lub więcej elementów

powyższego modelu licząc na wywołanie efektu ignorancji z wyboru. Stosują przy tym

cztery podstawowe rodzaje taktyki:

1. dezinformację, czyli rozpowszechnianie informacji kłamliwych,

2. cenzurę, czyli świadome ograniczanie dostępu do informacji,

3. propagandę „białą”, czyli forsowne sponsorowanie informacji prawdziwych, ale

dobranych pod kątem interesów manipulującego,

4. przesyt informacji, to znaczy przekazywanie informacji w ilościach zwiększających

znacznie koszt analizy, co sprawia, że odbiorcy rezygnują z samodzielnej oceny na

rzecz interpretacji podsuniętej przez manipulującego. 16

13 Vladimir Volkoff, La Désinformation arme de guerre , Paryż, Julliard, 1986, str. 16

14 Ralph Bennett, Behind the Battle , Londyn, Sinclair-Stevenson, 1994, str. 96

Ladislaw Bittman, The KGB and Soviet Disinformation , Waszyngton, Pergamon-Brassey’s, 1985, str. 49

16 Robert E. Goodin, Manipulatory Politics , Londyn, Yale University Press, 1980, str.38-39

Skuteczną dezinformację ułatwia też łatwowierność odbiorców płynąca z odruchowej

niechęci do samokrytyki. Przekonanie, że „u nas coś takiego jest niemożliwe” uławia

niepomiernie dezinformację i prowadzi do błędnych ocen w olbrzymiej skali.

Łatwowierność nie zna przy tym granic geograficznych, ani organizacyjnych bądź

politycznych i często prowadzi do samodezinformacji. Rosyjscy eserowcy (Socjaliści-

Rewolucjoniści) latami nie mogli uwierzyć, że szef ich organizacji bojowej Jewno Azef jest

tajnym prowokatorem Ochrany . Również Lenin nie wierzył w ostrzeżenia, że jego pupil

Roman Malinowski, bolszewicki poseł do Dumy, jest współpracownikiem carskiej tajnej

policji. Pół wieku później kierownictwu brytyjskiej Secret Intelligence Service nie mieściło

się w głowach, żeby synowie z dobrych rodzin, absolwenci czołowych uniwersytetów z

Kimem Philby’m na czele mogli być agentami sowieckiego wywiadu. Z równą niewiarą

spotkały się w 1968 roku zapewnienia uciekinierów z czechosłowackiej służby Statni

Biezpiecznost , że wszyscy czechosłowaccy funkcjonariusze państwowi zwerbowani na

Dalekim Wschodzie przez CIA zostali jej umiejętnie „podstawieni”. W końcu lat

osiemdziesiątych w Langley nie chciano też uwierzyć uciekinierom z Kuby, którzy

zapewniali, że wszyscy agenci CIA na wyspie pracują pod kontrolą komunistycznego

kontrwywiadu. 17

Samodezinformacji sprzyja często własny interes lub biurokratyczny interes służby.

Dziennikarze, dyplomaci i funkcjonariusze służb wywiadowczych bardzo niechętnie

przyznają się do błędów i nieścisłości w swoich doniesieniach. Wprawdzie niektórzy

przyznają, że doświadczyli prób manipulacji, ale większość uważa się za profesjonalistów,

których niełatwo wprowadzić w błąd. Profesjonalne zadufanie łączy się często z korzyścią

osobistą. Można przyjąć, że w czasie II wojny światowej przynajmniej część oficerów

niemieckiej Abwehry miało wątpliwości, czy informacje nadsyłane przez ich agentów w

Wielkiej Brytanii są prawdziwe, ale awans, prestiż w służbie oraz pobyt we Francji, a nie

na froncie wschodnim, zależały od wiarygodności agentów i racja wygrania wojny

schodziła na drugi plan. Podobnie i dzisiaj troska o prestiż służby, jej wpływy i budżet

sprawia, że bardzo niechętnie i z dużymi oporami przyjmowane są informacje

świadczące, iż służba popełniła błędy, została oszukana i jest manipulowana przez

przeciwnika.

Czynnikiem ułatwiającym dezinformację jest też tendencja do oceniania innych wedle

własnej miary. Przeciętnym odbiorcom nie mieści się w głowach, że ktoś o znaczącej

pozycji politycznej lub tak zwany autoryret może bezczelnie kłamać. Tymczasem,

praktyka potwierdza prawidłowość, że „im większe kłamstwo, tym większa skłonność do

dania mu wiary” . 18

Ludzie odruchowo uważają, że ktoś inny – nawet przeciwnik – nie jest przewrotny, myśli

podobnie i kieruje się tym samym lub bardzo podobnym zestawem pojęć i wartości.

Tymczasem, takie pojęcia jak demokracja, pokój, wolność, sprawiedliwość, przywoitość,

itp. mogą być przez strony konfliktu rozumiane w zupełnie inny sposób, tak, jak to miało

miejsce w przypadku Zachodu i Związku Sowieckiego w okresie „zimnej wojny”, kiedy to

obowiązywał podział na „demokrację” i „demokrację socjalistyczną”. Jeśli dodać

powszechną skłonność do nie dawania wiary złym wiadomościom, powątpiewania w

„czarne scenariusze” oraz upatrywania „teorii spiskowych”, to okazuje się, że

manipulowanie informacją lub jej interpretacją jest procederem wcale łatwym. Rozumiał

to doskonale Lenin instruując szefa CzeKa Feliksa Dzierżyńskiego: „mów im to, czego

chcą słuchać”. 19

Odwoływanie się do dezinformacji niesie wprawdzie za sobą zagrożenie przyłapania na

kłamstwie, co teoretycznie wiąże się z utratą wiarygodności, ale w praktyce zagrożenie to

można minimalizować. Z uwagi na ignorancję z wyboru, odbiorcy gotowi są zaakceptować

umiarkowane kłamstwo, gdyż w ich ocenie przewidywana suma kosztów dotarcia do

17 Tennent H. Bagley, Spy Wars: Moles, Mysteries and Deadly Games , New Haven, Yale University Press, 2007,

str. 266.

18 Gore Vidal, Dreaming War: Blood for Oil and the Cheney-Bush Junta , Nowy Jork, Thunder’s Mouth/Nation

Books, 2002, str. 72

19 John J. Dziak, Chekisty: A History of the KGB , Lexington, Lexingon Books, 1988, str. 43

Brzeski - Dezinformacja.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: