Wykład rach zarz z wyznaczonymi obszarami.doc

Wykład 1

Pojęcie rachunkowości zarządczej oraz różnice pomiędzy rachunkowością finansową a rachunkowością zarządczą

Pojęcie rachunkowości zarządczej

Rachunkowość ogólnie kojarzy się z zarządzaniem przedsiębiorstwem. Rozwój gospodarki światowej, a w szczególności konieczność zdobywania ryn­ków zbytu, a tym samym pozyskiwania przez kierownictwa poszczególnych przedsiębiorstw informacji niezbędnych do podejmowania decyzji operatyw­nych i strategicznych na podstawie nie tylko danych historycznych, ale również różnych danych symulacyjnych, w których decydującą rolę odgrywają przewi­dywane przychody i koszty działalności gospodarczej oraz możliwości sprzeda­ży produktów spowodowały, że ukształtował się nowy dział, który określa się nazwą rachunkowość zarządcza lub rachunkowość menedżerska[1].

Rachunkowość finansowa i zarządcza nie są zbiorami rozłącznymi. Kiedyś rachunkowość zarządcza nie była prowadzona, co nie oznaczało, że informacji generowanych przez rachunkowość nie stosowano w zarządzaniu. W rachunkowo­ści zarządczej sporządza się również sprawozdania, często oparte na metodzie bilansowej. Struktura części tych sprawozdań nawiązuje do rozwiązań przyjętych w rachunkowości finansowej. W rachunkowości zarządczej korzysta się zwykle ze zbiorów informacji, które generuje rachunkowość finansowa, odpowiednio dostosowując je do potrzeb decyzyjnych. Specjaliści ds. rachunkowości finansowej wspomagają się również informacjami generowanymi przez rachunkowość za­rządczą[2].

Istnieje wiele definicji rachunkowości zarządczej, warto w tym miejscu przytoczyć kilka które najlepiej oddają istotę rachunkowości zarządczej jako systemu informacyjnego.

R.S.Kaplan i A.A.Atkinson określają rachunkowość zarządczą jako system dostarczający informacji wspomagających menedżerów w planowaniu i kontroli działalności. Zdaniem autorów rachunkowość zarządcza jest systemem obejmującym gromadzenie, klasyfikowanie, przetwarzanie, analizowanie i dostarczanie informacji dla menedżerów. Informacje z rachunkowości zarządczej mają pomóc w podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie[3].

Według C. Drury rachunkowość zarządcza zajmuje  się dostarczaniem informacji wewnętrznej grupie użytkowników, mając na celu pomoc w podejmowaniu trafnych decyzji[4].

E. Nowak definiuje rachunkowość zarządczą jako dział rachunkowości, którego zadaniem jest dostarczenie informacji ekonomicznych dla odbiorców wewnętrznych z przedsiębiorstwa na potrzeby zarządzania. Rachunkowość zarządcza winna zatem dostarczyć informacje potrzebne do zaplanowania i skontrolowania efektywnego wykorzystania zasobów: ludzi, maszyn i urządzeń, materiałów i pieniędzy[5].

Z. Mesner stwierdza, że rachunkowością zarządczą określa się ten dział rachunkowości, którego głównym zadaniem jest tworzenie i dostarczanie informacji liczbowych umożliwiających kierownictwu przedsiębiorstwa takie zaplanowanie procesu działalności gospodarczej, które zapewni najbardziej efektywne dysponowanie zasobami materialnymi oraz zasobami ludzkimi (ka­dry). Elementem rachunkowości zarządczej jest również bieżąca kontrola reali­zacji zaplanowanych działań i efektów[6].

A. Jarugowa definiuje rachunkowość zarządczą jako proces zapewniający pomiar i prezentację informacji finansowych i niefinansowych, ułatwiających kierownikom różnych szczebli wytyczanie i implementację celów organizacji[7].

Kierownictwo przedsiębiorstwa wykorzystuje informacje rachunkowości zarządczej do podejmowania decyzji dotyczących krótkiego i długiego okre­su. Decyzje dotyczące krótkiego okresu odnoszą się do bieżącej działalności przedsiębiorstwa, np. rozmiarów, struktury i kierunków sprzedaży, wielkości produkcji, sposobów promocji wyrobów, poziomu cen i możliwości ich róż­nicowania. Z kolei decyzje dotyczące długiego okresu są decyzjami strate­gicznymi. W związku z tym odnoszą się do przyszłości przedsiębiorstwa, kie­runków jego rozwoju, inwestowania, zmian organizacyjnych itp.

W związku z tym E. Nowak wyróżnia dwa działy rachunkowości zarządczej[8]:

-      rachunkowość zarządczą operacyjną,

-      rachunkowość zarządczą strategiczną.

              Rachunkowość zarządcza operacyjna jest działem rachunkowości zarządczej podporządkowanym zarządzaniu operacyjnemu przedsiębiorstwem. Zadaniem operacyjnej rachunkowości zarządczej jest zatem dostarczanie informacji na potrzeby zarządzania operacyjnego, realizowanego przez niższe szczeble zarządzania. Natomiast rachunkowość zarządcza strategiczna jest działem rachunkowości zarządczej podporządkowanym potrzebom zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem. Najważniejszym zadaniem tego działu rachunkowości jest dostarczanie informacji wspomagających proces zarządzania strategicznego realizowanego przez najwyższy szczebel zarządzania[9].

Cechy charakterystyczne rachunkowości zarządczej operacyjnej i strategicznej zaprezentowano w tabeli nr 1.

Tabela 1. Cechy charakterystyczne Rachunkowości zarządczej operacyjnej i strategicznej

Źródło: E. Nowak, Zaawansowana rachunkowość zarządcza, PWE, Warszawa 2003, s. 15.

Podobnie rachunkowość zarządczą czyli z podziałem na rachunkowość operacyjną i strategiczną przedstawia A. Piosik dodając jednak do tego podziału struktury i systemy rachunku kosztów.

Według A. Piosika „rachunkowość zarządcza to podsystem rachunkowości potrzebny do realizowania funkcji zarządzania. System ten jest złożony i obejmuje zwłaszcza systemy rachunku kosztów oraz analizy i narzędzia wspomagające zarządzanie na poziomach operacyjnym i strategicznym”.

Autor ten wymienić trzy podstawowe filary rachunkowości zarządczej tj.[10]:

-      analizy dla zarządzania operacyjnego,

-      analizy dla zarządzania strategicznego,

-      struktury i systemy rachunku kosztów.

Osnowę rachunkowości zarządczej na poziomie operacyjnym tworzą cztery, uporządkowane według pewnej sekwencji, analizy.

Rachunkowość dla zarządzania operacyjnego obejmuje[11]:

-      budżetowanie,

-      ustalanie kosztów standardowych,

-      analiza K-W-Z (koszt - wielkość sprzedaży-zysk),

-      kontrola budżetowa.

Autor uważa, iż sukces przedsiębiorstwa zależy w coraz większym stopniu od właściwego opracowania strategii i racjonalnego jej wprowadzania w życie. Wraz z coraz większymi potrzebami informacyjnymi rosną potrzeby zarządzania strategicznego. Informacje te mogą dotyczyć zarówno opracowywania strategii, jak i monitorowania jej wprowadzania w życie. Na poziomie zarządzania strategicznego możemy wyróżnić analizy rachunkowe, w których stosuje się informacje generowane przez systemy rachunku kosztów.

Rachunkowość dla zarządzania strategicznego obejmuje[12]:

-      kształtowanie kosztów produktu.

-      analiza kosztów klientów i dostawców.

-      kształtowanie struktur kosztów (zasobów, procesów) SJG.

-      ocena realizacji celów strategicznych.

-      budżetowanie kapitałowe.

-      dostosowanie systemów informacyjnych zarządzania operacyjnego (w tym budżetowania i ośrodków odpowiedzialności) do strategii.

Wykorzystywanie różnych analiz rachunkowości dla zarządzania operacyjnego i strategicznego wymaga posiadania odpowiednich informacji o planowanych i rzeczywis­tych kosztach produktów, grup produktów, procesów, klientów, segmentów rynku, wydziałów i innych obiektów. Stąd trzeci filar rachunkowości zarządczej tworzą struktury i systemy rachunku kosztów.

W rachunku kosztów wyróżniamy[13]:

1.       struktury rachunku kosztów (rachunek systematyczny),

2.       rachunki problemowe,

3.       rozwiązania modelowe nazywane systemami rachunku kosztów.

Rachunkowość zarządcza a funkcje procesu zarządzania

Szeroko ujmując, można powiedzieć, że cała rachunkowość jest rachunkowością zarządczą, ponieważ wszystkie informacje, jakie są przez nią emito­wane, służą zarządzaniu przedsiębiorstwem. Jednak tak szerokie ujęcie rachunkowości zarządczej nie może być użyteczne w złożonych warunkach zarządzania. Należy więc dokonać ściślejszego przyporządkowania tej części rachunkowo­ści, która służy wprost potrzebom zarządzania i jest nazywana rachunkowo­ścią zarządczą, oraz tej części, która nie jest bezpośrednio wprzęgnięta w proces zarządzania przedsiębiorstwem i została określona mianem rachun­kowości finansowej.

Podstawowym celem rachunkowości zarządczej jest więc systematyczne dostarczanie kierownictwu przedsiębiorstwa informacji ułatwiających podejmowanie optymalnych decyzji w danych warunkach. Istotą rachunkowości zarządczej jest to, iż ma ona charakter rachunkowości wewnętrznej. A za­tem w dużym stopniu jest zindywidualizowana i dostosowana do potrzeb konkretnego przedsiębiorstwa. Właśnie tym różni się ona od rachunkowości finan­sowej, która ma charakter uniwersalny i jest nastawiona na zaspokajanie potrzeb informacyjnych odbiorców zewnętrznych.

Treścią rachunkowości zarządczej są informacje i zarządzanie. Pozyskanie informacji kosztuje, stąd zadaniem rachunkowości zarząd­czej powinno być dostarczanie przedsiębiorstwu potrzebnych informacji o określonej jakości, we właściwym czasie i po najniższej cenie[14]. Wydaje się, że wszystkie te zadania mogą być zrealizowane za pomocą funkcjonujących już powszechnie w państwach wysoko rozwiniętych komputerowych systemów zarządzania przedsiębiorstwem.

Informa­cje są emitowane zarówno przez rachunkowość finansową, jak i zarządczą. Różnica pomiędzy tymi informacjami sprowadza się do sposobu ich wyko­rzystania. Sposób wykorzystania informacji generowanych przez rachunko­wość finansową nie jest bliżej znany. Każdy odbiorca tych informacji wyko­rzystuje je w sposób tylko sobie właściwy. Natomiast informacje dostarczo­ne przez rachunkowość zarządczą służą bezpośrednio odbiorcy informacji. Informacje te są zawsze przygotowywane w konkretnym celu, np. w takim jak:

-      wyjaśnienie wątpliwości, np. co do sposobu działania,

-      dokonanie wyboru tych problemów, na których przedsiębiorstwo powin­no skupić swoją uwagę,

-      rozwiązywanie problemów, tj. dokonanie wyboru najlepszego z możliwych sposobów wykonania zadania[15].

Informacje generowane przez rachunkowość zarządczą mogą się odno­sić do całego przedsiębiorstwa, ale też mogą dotyczyć tylko określonej jego części, np. zakładu, wydziału lub innej komórki organizacyjnej. Zakres pod­miotowy informacji może być zróżnicowany. Najczęściej różnicuje go pro­blem, którego informacje dotyczą.

Jak już stwierdzono, informacje służą procesowi zarządzania przedsiębiorstwem, który obejmuje cztery podstawowe funkcje, a mianowicie:

-      planowanie,

-      organizowanie,

-      motywowanie,

-      kontrolowanie.

              Informacje rachunkowości zarządczej są wykorzystywane przez kierow­nictwo przedsiębiorstwa we wszystkich funkcjach zarządzania, z tym że przede wszystkim służą one planowaniu i kontroli.

Planowanie jest jedną z najtrudniejszych funkcji zarządzania. Sprowa­dza się ono do projektowania przyszłej działalności przedsiębiorstwa. Mó­wiąc inaczej, jest to ustalanie, co przedsiębiorstwo chce osiągnąć i za po­mocą jakich środków. Planowanie jest procesem podejmowania zasadni­...