2011.03 IPN – Pamięć żołnierzy wyklętych.pdf - IPN POLSKA - PUBLIKACJE 2 - zadok

× rp.pl

˚ołnierzy Wykl´tych

Pami´ç

Dodatek specjalny

poÊwi´cony NiepodległoÊciowemu

Podziemiu Antykomunistycznemu w Polsce

Sobota – niedziela | 19 – 20 marca 2011

Ciàg dalszy

nastàpi...

³ Odprawa dowódców terenowych i samoobrony Armii Krajowej Obywateli Augustów . Od lewej: ppor. Jan Szumski „Snop”, kpr. podch. Leszek Szymaƒski

„Topola”, ppor. Edward Wawiórko „Skiba”, ppor. Czesław Stolarski „Rakieta”, ppor. Jerzy S. Kuntz „Palant”, pchor. Franciszek Muszyƒski „Czarny” .

Las Łubianka koło Sztabina, wiosna 1945 roku

Dzieƒ ˚ołnierzy Wykl´tych był w tym

roku po raz pierwszy – z inicjatywy

Êp. prezydenta RP Lecha Kaczyƒskiego

– oficjalnie obchodzony w Polsce.

Wiedza o tych bohaterskich ˝ołnierzach,

do koƒca wiernych Rzeczypospolitej,

jest jednak nadal zbyt mała, a nazbyt

wypaczona i zresztà wypaczana nadal.

Dlatego 30 marca rozpoczynamy

wielki cykl popularyzujàcy t´ histori´,

obejmujàcy lata 1943 – 1963. DziÊ

niejako zapowiedê owego oÊmiotomo-

wego wydawnictwa. Historycy Instytutu

Pami´ci Narodowej – Kazimierz Krajew-

ski, Tomasz Łabuszewski i Jan ˚aryn

– dokonujà w dzisiejszym dodatku

rzetelnego i sugestywnego przybli˝enia

dziejów, celów i metod walki oraz

wybitnych postaci podziemia niepodle-

głoÊciowego. Ukazujemy kilka ich akcji

na specjalne zamówienie ilustrowanych

przez Marka Szyszk´. Reprodukujemy

tak˝e niektóre z setek zdj´ç przygoto-

wanych ju˝ do druku oraz jednà

ze stron nowego komiksu Krzysztofa

Wyrzykowskiego

i Sławomira Za-

jàczkowskiego

o działaniach

„˚elaznego”

od „Łupaszki”.

Za dziesi´ç dni

– bogaty ciàg

dalszy...

Maciej Rosalak

Niezłomni do koƒca

PRZYPOMNIENIE | Wypowiedê Êp. prezesa IPN rok przed obchodami Dnia Pami´ci ˚ołnierzy Wykl´tych

I nstytut Pami´ci Narodowej w spo-

giej wojnie Êwiatowej była dalszym ciàgiem

konspiracji AK-owskiej. Wi´kszoÊç ˝ołnierzy

i wszyscy dowódcy antykomunistycznego

podziemia zaczynali słu˝b´ w latach 1939

– 1940. Dla nich wojna nie skoƒczyła si´

w maju 1945 r. Ci ludzie walczyli do przełomu

lat 40. i 50. Wielu z nich zgin´ło lub zostało za-

mordowanych. To oczywiste, ˝e tak jak czci-

my Polskie Paƒstwo Podziemne, powinni-

Êmy równie˝ czciç ˝ołnierzy konspiracji an-

tykomunistycznej.

Pytanie o sens walki zbrojnej po 1945 roku

stawiała sobie wi´kszoÊç ˝ołnierzy podzie-

mia. Dochodzili do wniosku, ˝e zbrojny opór

nie ma sensu. Starali si´ wi´c raczej zacho-

waç pewien potencjał konspiracyjny i do-

trwaç do czasu szansy historycznej. Miały nià

byç zadekretowane w Jałcie demokratyczne

wybory, które jednak okazały si´ sfałszowa-

ne. Liczono wi´c na wybuch trzeciej wojny

Êwiatowej. Chodziło o to, aby nie nara˝aç

podziemia na straty. Prosz´ zwróciç uwag´,

˝e „Łupaszka” rozpuÊcił swoje oddziały. Po-

dobnie postàpił „Zapora”. Takich przykła-

dów mo˝emy znaleêç bardzo du˝o. Z bez-

sensu dalszej walki zbrojnej zdawali sobie

tak˝e spraw´ przywódcy ogólnopolskich or-

ganizacji konspiracyjnych: WiN i NSZ. Wszy-

scy zdecydowali si´ na tajnà demobilizacj´.

Chodziło o to, ˝eby chroniç ˝ołnierzy.

Walki trwały na Białostocczyênie, Lubelsz-

czyênie, we wschodnich powiatach Mazow-

sza. Dlaczego? Bo komuniÊci przeprowadza-

sób oczywisty popiera apel o usta-

nowienie 1 marca Dniem Pami´ci

˚ołnierzy Wykl´tych. Tradycj´ nie-

podległoÊciowà uwa˝amy za jeden

z najwa˝niejszych elementów to˝sa-

moÊci naszego paƒstwa...

Czyn zbrojny i antykomunistyczna dzia-

łalnoÊç w imi´ niepodległoÊci po drugiej woj-

nie Êwiatowej to zafałszowany rozdział na-

szej historii. Przyczyn tego stanu nale˝y upa-

trywaç w konsekwentnej polityce władz PRL.

KomuniÊci robili wszystko, by zohydziç

i oÊmieszyç ˝ołnierzy niepodległej Polski

oraz ich walk´. DziÊ powinniÊmy pami´taç,

˝e antykomunistyczna konspiracja po dru-

ciàg dalszy na stronie 2

JANUSZ KURTYKA

Sobota – niedziela | 19 – 20 marca 2011

Pami´ç

˚ołnierzy Wykl´tych

Z orłem

w koronie

POWOJENNE POWSTANIE ANTYKOMUNISTYCZNE | Walka zbrojna, obrona ludnoÊci przed terrorem i rabunkiem, ˝ycie codzienne

S etki niepodległoÊciowych

na umundurowaniu (reguły te obowiàzywa-

ły m.in. w DSZ, AKO, WSGO „Warta”, Zrze-

szeniu WiN, KWP, Zgrupowaniu „Błyskawi-

ca”). DoÊç powszechnie korzystano wpraw-

dzie ze zdobycznych mundurów ludowego

Wojska Polskiego, wyró˝niajàc je jednak

typowymi dla podziemia niepodległoÊcio-

wego emblematami: orzełkami z koronà,

ryngrafami z wizerunkiem Matki Boskiej czy

te˝ naszywkami – np. Pogotowia Akcji Spe-

cjalnej NZW – SWO – „Âmierç Wrogom Oj-

czyzny”.

Wbrew tezom komunistycznej propagan-

dy konspiracja niepodległoÊciowa, z racji

struktur, które pojawiły si´

w Polsce po rozwiàzaniu Ar-

mii Krajowej w styczniu 1945

roku, tworzyli konspiratorzy

wyrastajàcy z szeregów Pol-

skiego Paƒstwa Podziemnego.

Starali si´ wi´c oni nawiàzywaç wprost do

standardów lat 1939 – 1944.

Samoobrona

Z NICZYJEGO ROZKAZU

Cechà charakteryzujàcà wi´kszoÊç od-

działów leÊnych przynale˝nych do powa˝-

nych powojennych inicjatyw organizacyj-

nych był, wbrew opinii ukutej przez komu-

nistycznà propagand´, ich wymiar wojsko-

wy. Poczàwszy od dyscypliny oraz szkoleƒ

opartych na wzorcach Wojska Polskiego

z okresu mi´dzywojennego, a skoƒczywszy

³ Przysi´ga ˝ołnierska w batalionie „Trzaska” 27. Dywizji „Wołyƒskiej” Armii Krajowej w 1944 r.

„Bezdomni i Podziemni, jak w bajce szli

widmowi. Z niczyjego rozkazu, z własne-

go wyboru. Ju˝ tylko na te próby m´stwa

i honoru. Ju˝ tylko, by tych prochów nie

oddaç wrogowi”.

Marian Hemar, O wielkim bojowniku

Niezłomni

do koƒca

Istnieje zjawisko pomijania niebywałych

postaci i dokonaƒ ZWZ/AK czy NSZ pod-

czas II wojny Êwiatowej, niepodległoÊciowej

walki z komunizmem tu˝ po wojnie, na za-

cieraniu bàdê relatywizowaniu popełnio-

nych wtedy przez komunistów zbrodni,

przy jednoczesnym uwypuklaniu ciemnych

stron działalnoÊci antykomunistycznego

podziemia. Podobnà wizj´ przeszłoÊci po-

pularyzujà niektórzy historycy.

Sowiecka okupacja

Polski...

czyznà jest Zwiàzek Sowiecki, a granice tej

ojczyzny sà ruchome. DziÊ mogà byç na Od-

rze, a jutro na Gibraltarze”.

To z tych przyczyny postawy oficerów

antykomunistycznego podziemia, którzy

trwali przy swoich ˝ołnierzach, sà doskona-

le zrozumiałe. Dla nich był to koniec ojczy-

zny, której Êlubowali wiernoÊç.

JeÊli chodzi o badania nad antykomuni-

stycznym podziemiem, to w ciàgu minio-

nych 20 lat niepodległoÊci trudno przeceniç

zasługi Fundacji Pami´tamy. Nale˝y te˝

wspomnieç seminarium prof. Tomasza

Strzembosza w Lublinie i Êrodowisko „Ze-

szytów Historycznych WiNu”. Po roku 2000

wielkà rol´ odegrał Instytut Pami´ci Naro-

dowej. Wi´kszoÊç wydawanych przez nas

publikacji dotyczy upami´tnienia antyko-

munistycznej konspiracji. Uwa˝am nawet,

˝e badania na ten temat rozwijajà si´ o wiele

lepiej ni˝ badania nad Armià Krajowà. Te

ostatnie trzeba pogł´biç.

Natomiast osobnà kwestià jest przeło˝e-

nie wyniku badaƒ naukowych na działal-

noÊç popularyzatorskà oraz stan Êwiado-

moÊci społecznej. Mo˝na tu przywołaç za-

poczàtkowanà przez Fundacj´ Pami´tamy

akcj´ budowy pomników ku czci ˝ołnierzy

wykl´tych. Z kolei IPN organizuje rajdy

szlakiem niektórych oddziałów antyko-

munistycznych. A jednak zwrot w Êwiado-

moÊci społecznej jeszcze si´ nie dokonał.

Dlatego tak wa˝na jest symboliczna data

1 marca. Przypomn´, ˝e tego dnia w 1951 r.

rozstrzelano członków IV Zarzàdu Głów-

nego Zrzeszenia WolnoÊç i NiezawisłoÊç.

Ich aresztowaƒ dokonywano od listopada

1947 do lutego 1948 r. Przeszli barbarzyƒ-

skie Êledztwo. Na sal´ sàdowà byli przyno-

szeni na noszach. Cz´Êç z nich w wyniku tor-

tur postradała zmysły. Zostali zamordowani

strzałami w tył głowy, tak jak to nakazywała

bolszewicka tradycja.

Historia przyznała racj´ tylko jednej ze

stron wojny o niepodległoÊç. Nale˝y jednak

pami´taç, ˝e komuniÊci zyskali jakieÊ po-

parcie społeczne. Czwarta cz´Êç Polaków

opowiadała si´ za nowà władzà. Przed po-

wstaniem warszawskim gen. Komorowski

raportował, ˝e sympatie społeczne przesu-

wajà si´ w lewo, a z wkroczeniem Rosjan

wià˝à si´ konkretne nadzieje. To prawda.

Tylko ˝e dla oficerów Armii Krajowej, a to

oni tworzyli antykomunistyczne podzie-

mie, było zupełnie jasne, ˝e nastaje rzàd,

który nie ma ˝adnej legitymacji demokra-

tycznej. Rzàd przywieziony na sowieckich

czołgach.

Wiedzieli, ˝e w tzw. ludowym Wojsku Pol-

skim j´zyk polski jest rzadkoÊcià. Wi´kszoÊç

korpusu oficerskiego stanowili oddelego-

wani oficerowie radzieccy. Nazywano ich

popami, to jest pełniàcymi obowiàzki Pola-

ka. Chodzili w polskich mundurach, ale

do akt personalnych dołàczali zdj´cia w so-

wieckich uniformach. Taki był szyk. W Infor-

macji Wojskowej 100 proc. stanowili funk-

cjonariusze Smiersza lub NKWD. Około

1950 r. było ju˝ ich „tylko” 50 proc. Przy ka˝-

dym powiatowym urz´dzie bezpieczeƒstwa

rezydował sowiecki sowietnik, czyli dorad-

ca, który de facto kierował tym urz´dem.

Ochronà Bieruta dowodzili sowieccy ofice-

rowie.

Historycy zgadzajà si´, ˝e do 1946 r. mo-

˝emy mówiç o okupacji Polski. Na terenie

kraju swobodnie operowały nie tylko regu-

larne oddziały sowieckie ale tak˝e specjal-

nie przysłane dywizje wojsk NKWD, których

celem było zwalczanie antykomunistyczne-

go podziemia. W 1946 r. Sowieci uznali, ˝e

sytuacja si´ normalizuje, i zamierzali wyco-

faç NKWD. Wówczas komuniÊci specjalnie

prosili, ˝eby 42. Dywizja wojsk NKWD pozo-

stała na miejscu, co faktycznie nastàpiło. Ko-

muniÊci zachowywali si´ wi´c lojalnie wo-

bec Sowietów, a nie wobec paƒstwa polskie-

go. Wystarczy wspomnieç słynnà wypo-

wiedê Mieczysława Moczara: „Dla mnie oj-

ciàg dalszy ze strony 1

li na wielkà skal´ akcje pacyfikacyjne. Wiel-

kie wsypy powodowały, ˝e mnóstwo ludzi

uciekało do lasu. Partyzantka kwitła, dlatego

˝e wcià˝ istniało zagro˝enie. Oficerowie po-

zostawali w lasach wiedzeni obowiàzkiem

wobec ˝ołnierzy.

Kryminalizacja podziemia...

Nale˝y przy tym podkreÊliç, ˝e jeÊli mamy

do czynienia z partyzantkà w skali masowej,

musimy si´ spotkaç tak˝e z elementami kry-

minalnymi. Nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e po dru-

giej wojnie Êwiatowej dochodziło do tego, co

uczenie nazywa si´ kryminalizacjà podzie-

mia. W czasie normalnego działania oddzia-

łów partyzanckich ˝ołnierzy, którzy łamali

prawo, karano Êmiercià. Post´powano wi´c

dokładnie tak jak wtedy, gdy istniała Armia

Krajowa.

W okresie poamnestyjnym nastàpiło zała-

manie nastrojów społecznych. Wielu ˝ołnie-

rzy skorzystało z propozycji władz, która, jak

si´ okazało, nie miała jednak na celu społecz-

nego pojednania, lecz zindeksowanie pod-

ziemia. KomuniÊci zakładali kartoteki ka˝-

demu, kto si´ ujawnił, i po kilku latach tych

ludzi represjonowali. W lasach pozostały

drobne oddziały partyzanckie, które toczyły

swà walk´ i które nieraz, ˝eby prze˝yç, ucie-

kały si´ do rabunku. Zachowania, które

okreÊlilibyÊmy mianem kryminalnych, po-

wodowała rozpacz. Takie zdarzenia miały

miejsce nawet w przypadkch bohaterów

II wojny Êwiatowej i podziemia antykomuni-

stycznego.

Z tego zjawiska – jak ju˝ powiedziałem,

marginalnego – niektórzy czynià dziÊ spra-

w´ zupełnie typowà. A wi´c ˝ołnierze anty-

komunistycznego podziemia do dziÊ pozo-

stajà w słu˝bie Rzeczypospolitej, skoro sà

atakowani i skoro próbuje si´ pomniejszyç

ich poÊwi´cenie i czyn zbrojny.

Komunistyczny przekaz...

Obecnie spora cz´Êç społeczeƒstwa albo

nie przyjmuje do wiadomoÊci, albo zacho-

wuje dystans, a nawet niech´ç wobec powo-

jennego zbrojnego sprzeciwu wobec władzy

komunistycznej. To rezultat kilkudziesi´cio-

letniej propagandy, mo˝e równie˝ szerokie-

go zakresu współpracy, a nawet identyfikacji

z komunistycznymi władzami w ciàgu czter-

dziestu kilku lat.

Nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e za pomocà ter-

roru i in˝ynierii społecznej komunizm wyge-

nerował całkiem liczne grupy społeczne,

które go popierały. W moim przekonaniu

najwa˝niejsza jednak była bardzo skoncen-

trowana propaganda powojenna. WłaÊciwie

słowo „propaganda” nie jest najwłaÊciwsze.

Chodzi bowiem równie˝ o powieÊci, filmy,

prace pseudohistoryczne, przekaz popular-

nonaukowy. Generalnie chodziło o to, ˝e

po drugiej wojnie Êwiatowej władza ludowa

walczyła z bandytami, którzy pozostawali

w słu˝bie zachodnich rewizjonistów, byli

szpiegami i zdrajcami. Ten przekaz stał si´

cz´Êcià ÊwiadomoÊci du˝ych grup społecz-

nych. Musimy spróbowaç to odwróciç.

Na podstawie rozmowy

z prezesem Instytutu Pami´ci Narodowej

Januszem Kurtykà, przeprowadzonej

w lutym 2010 roku dla „Rzeczpospolitej”,

dwa miesiàce przed katastrofà smoleƒskà,

w której stracił On ˝ycie.

Rozmawiali Bartosz Marzec i Maciej Rosalak

TOMASZ ŁABUSZEWSKI

KAZIMIERZ KRAJEWSKI

˚ołnierzy Wykl´tych

Pami´ç

Sobota – niedziela | 19 – 20 marca 2011

dysproporcji sił, nigdy nie była stronà inicja-

tywnà w walce z komunistycznà władzà i si-

łami sowieckimi. Nawet w 1945 r., w okresie

najwi´kszej aktywnoÊci bojowej, siły podzie-

mia liczàce około 20 tysi´cy partyzantów

dysponujàcych wyłàcznie bronià lekkà mia-

ły bowiem przeciwko sobie: ponad 500 ty-

si´cy ˝ołnierzy Armii Czerwonej (dysloko-

wanych na terenie obecnej Polski w ramach

utworzonej w czerwcu 1945 r. Północnej

Grupy Wojsk Armii Radzieckiej), 30 tysi´cy

˝ołnierzy Wojsk Wewn´trznych NKWD, do

400 tysi´cy ˝ołnierzy ludowego Wojska Pol-

skiego, 40 tysi´cy ˝ołnierzy Korpusu Bezpie-

czeƒstwa Wewn´trznego, do 30 tysi´cy funk-

cjonariuszy UB, 50 tysi´cy MO i ponad 100

tysi´cy członków ORMO, dysponujàcych

(w przypadku formacji wojskowych) bronià

ci´˝kà: czołgami i lotnictwem. W kolejnych

latach proporcje te w dramatyczny sposób

zmieniały si´ dalej na niekorzyÊç strony nie-

podległoÊciowej, osiàgajàc swoje apogeum

na poczàtku lat 50., kiedy to sama tylko pol-

ska komunistyczna bezpieka dysponowała

siłami przekraczajàcymi 300 tysi´cy funkcjo-

nariuszy i ˝ołnierzy, przy siłach podziemia

szacowanych ju˝ tylko na kilkuset partyzan-

tów w skali ogólnopolskiej i kilka czy kilkana-

Êcie tysi´cy członków siatek konspiracyj-

nych stanowiàcych zaplecze dla tych na-

prawd´ ju˝ „ostatnich leÊnych”.

W tej niezwykle trudnej sytuacji konspira-

cje powojenne, zarówno te najwa˝niejsze

– jak Delegatura Sił Zbrojnych, WolnoÊç

i NiezawisłoÊç czy Narodowe Zjednoczenie

Wojskowe – jak i te lokalne, jak Ruch Oporu

Armii Krajowej czy Konspiracyjne Wojsko

Polskie – mogły si´ co najwy˝ej staraç reago-

waç na kolejne odsłony represji zgotowa-

nych społeczeƒstwu przez przywódców

PPR/PZPR. Owe defensywne akcje sprowa-

dzały si´ w znacznym stopniu do szeroko ro-

zumianej samoobrony.

JeÊli atakowano posterunki i oddziały

przeciwnika, to zazwyczaj te, których funk-

cjonariusze i ˝ołnierze okazali si´ szczegól-

nie niebezpieczni i bezwzgl´dni wobec lud-

noÊci.

„działacze komunistyczni” – dziÊ jednak wia-

domo, i˝ w ogromnej wi´kszoÊci byli to infor-

matorzy oraz tajni współpracownicy UB

i NKWD).

Przez całà pierwszà komunistycznà deka-

d´ poza zasi´giem podziemia pozostawali

zaÊ zarówno partyjni architekci masowego,

a póêniej powszechnego terroru, jak i plani-

Êci kolejnych fal represji z kr´gów MBP.

Prawdà jest jednak, i˝ akcji takich po prostu

nie planowano, nawet w sytuacji przypadko-

wego schwytania rodziny Bolesława Bieruta

przez oddział WiN Leona Taraszkiewicza

„Jastrz´bia” nie zastosowano wobec niej tak

typowej dla strony komunistycznej zasady

odpowiedzialnoÊci zbiorowej i puszczono jà

wolno.

Prawdà jest, i˝ na poziomie lokalnym ak-

cje likwidacyjne, dokonywane cz´sto wÊród

Rodzin´ Bieruta

puszczono wolno

JeÊli zwalczano przedstawicieli aparatu

bezpieczeƒstwa i jego agentur´, to dlatego, i˝

stanowili oni najwi´ksze zagro˝enie tak dla

członków organizacji i ich rodzin, jak i całego

społeczeƒstwa niezorganizowanego (w

przypadku funkcjonariuszy Urz´du Bezpie-

czeƒstwa w wielu organizacjach trzymano

TYLKO DLA HONORU

„Po niezliczonych polskich lasach błàkajà si´ niedobitki zbrojnych oddziałów, z orłami

na czapkach, z ryngrafami na piersiach, nie pogodzone z przegranà, walczàce z zaci-

Êni´tymi z´bami o głodzie i chłodzie, ju˝ tylko dla honoru, dla protestu, bez nadziei

na zwyci´stwo, same i opuszczone”.

Stefan Korboƒski, W imieniu Kremla

si´ zasady traktowania ich jako członków or-

ganizacji zbrodniczej i likwidowania, tak jak

w latach okupacji niemieckiej funkcjonariu-

szy SS i gestapo). Byli oni te˝ jedynymi repre-

zentantami aparatu represji, których pod-

ziemie mogło realnie dosi´gnàç, reagujàc

na ich rozliczne zbrodnie (według ustaleƒ re-

˝imowych historyków liczba poległych

po stronie komunistycznej wynieÊç miała

około 10 tysi´cy funkcjonariuszy, ˝ołnierzy

i osób cywilnych okreÊlanych ongiÊ jako

osób znajomych, sàsiadów, niejednokrotnie

byłych współtowarzyszy broni z szeregów

konspiracji (pozostajàcych na słu˝bie UB)

czy nawet członków rodzin (zmuszonych do

współpracy) miały niezwykle dramatyczny

wymiar. Wynikał on jednak z nacisku bez-

pieki, która starała si´ wszelkimi sposobami

rozbiç Êrodowiska niepodległoÊciowe, zmu-

³ Mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”

dowódca 5. Brygady Wileƒskiej AK ,

która dokonała wielu brawurowych akcji

przeciw komunistom. „Łupaszk´” uj´to w 1948,

a zamordowano w 1951 roku

ciàg dalszy na stronie 4

Ze Êrodka oddziałów, z traw leÊnych, paproci, podnosi si´ bezr´ka postaç w polówce i pada spokojna komenda: ognia – skokami naprzód

Walka „Kotwicza”

dowódcy i ˝ołnierze AK zo-

stali zdradziecko osaczeni

i uj´ci przez Sowietów, z któ-

rymi wczeÊniej atakowali

wspólnie Niemców w Wilnie.

Cz´Êç Polaków zacz´ła si´

przedzieraç na Nowogródczyzn´. Oto pierw-

sza walka Macieja Kalenkiewicza „Kotwicza”

– wczeÊniej ˝ołnierza Hubala, cichociemne-

go, dowódcy Zgrupowania Nadniemeƒskie-

go AK – z obławà NKWD w lipcu 1944 roku

w Puszczy Rudnickiej:

Pojawia si´ zwarta sowiecka tyraliera. Po

prostu nadchodzi, nie skacze, nie kryje si´, lecz

lezie. Akowcy padajà na je˝a do nich. Jest ju˝

z nimi „Kotwicz”. Jest bez r´ki, w polówce jakby

za du˝ej, wymizerowany, prawie niesamowity.

Spłoszone oddziały le˝à frontem do nadcho-

dzàcych, wÊród leÊnych mchów, w obronnym

pogotowiu. Odruchowo, linià, nikt niczego nie

formował. Zza drzew zbli˝ajà si´ g´stà tyralie-

rà spłowiałe drelichy Krasnej Armii. Idà. Cisza

jest przera˝ajàca, nawet ptaków nie słychaç.

Nie pada ani jeden przedwczesny strzał. I wte-

dy, gdy sà ju˝ tak blisko i tak dobrze widoczni,

wtedy ze Êrodka oddziałów, z traw leÊnych, pa-

proci, podnosi si´ bezr´ka postaç w polówce,

jakby w zwolnionym tempie, i bez pospiechu

pada spokojna komenda: ognia – skokami na-

przód. Zrywa si´ jeden przeciàgły grzmot i po-

Êwist, urywa si´ jakby na wyliczonej iloÊci naboi

i ju˝ bez komendy, w rytmie, jak najwspanial-

sze wojsko, skok i salwa, skok i seria. Znikajà

spłowiałe widma, nie ma ˝adnego zamieszania,

nie ma ju˝ strzelaniny. Armi´ Krajowà wchłania

jeszcze raz ochronna puszcza. Tymczasowe od-

roczenie wyroku, dla niewielu ocalenie .

Całà relacj´ uczestnika tej walki publikuje-

my w nr. 1 cyklu „˚ołnierze Wykl´ci 1943 –

1963”.

P o Operacji „Ostra Brama”

Sobota – niedziela | 19 – 20 marca 2011

Pami´ç

˚ołnierzy Wykl´tych

Z orłem

ciàg dalszy ze strony 3

szajàc torturami, szanta˝em i groêbà do wy-

dawania przyjaciół, ojców, matek, braci, sy-

nów. Przez ponad pół wieku wydarzenia te

przedstawiane były przez re˝imowych hi-

storyków i publicystów w sposób całkowicie

nieprawdziwy – jako przykłady okrucieƒ-

stwa – partyzantów, nie resortu bezpieczeƒ-

stwa.

„Robotnicy” z Chodakowa

Jako typowy przykład tego rodzaju mani-

pulacji mo˝e posłu˝yç historia likwidacji tzw.

robotników z Chodakowa. 12 XII 1946 r. dru-

gi szwadron 6. Brygady Wileƒskiej AK dowo-

dzony przez ppor. Waleriana Nowackiego

„Bartosza” w wyniku zasadzki na drodze

W´grów – Sokołów Podlaski (koło wsi Gro-

chów) zatrzymał samochód ci´˝arowy wio-

zàcy oÊmiu tzw. robotników z Chodakowa,

dwóch ˝ołnierzy KBW oraz działaczy PPR,

w tym sekretarza komitetu powiatowego

z Sokołowa Podlaskiego. „Robotnicy” ci, b´-

dàcy aktywistami PPR, zostali oddelegowani

do dyspozycji PUBP w Sokołowie Podlaskim

³ Patrol por. Szczepana ˚elaznego „˚aby” ze Zgrupowania „Za-

pory” – Hieronima Dekutowskiego , którego ˝ołnierze najdłu˝ej

opierali si´ komunistom. Ostatni zginàł na Lubelszczyênie w 1963

roku. Zdradzony Dekutowski dostał si´ w r´ce UB w 1947 roku,

potwornie katowano go w Êledztwie, a zamordowano w 1949 roku

< Pogrzeb poległych w czerwcu 1946 roku ˝ołnierzy „Zapory”

– Janusza Michalaka „Janosika” i Zbigniewa Grodzkiego

„Czarnego”

Na moje „ruki w wierch! – my polskije partizany!” – rzucił kieliszek na ziemi´ i porwał za le˝àcà przed nim PPSz

Âmierç „Smiersza”

chło w 1945 roku na ziemiach

polskich prawdziwe powsta-

nie antykomunistyczne. Roz-

prawiano si´ z funkcjonariu-

szami narzuconych siłà

władz, ich konfidentami oraz

sowieckimi nadzorcami. Oto relacja por. Zyg-

munta Bła˝ejewicza „Zygmunta” z zamachu

wykonanego przez sekcj´ specjalnà Obwodu

AK-AKO Bielsk Podlaski na powiatowego

szefa Âmierszu, st. lejt. Aleksandra Dokszyna:

O przybyciu komendanta [MO] Zieliƒskiego,

milicjanta z sàsiedniego posterunku [faktycz-

nie pracownika UBP] i st. lejt. Dokszyna do

mieszkania sołtysów (oboje zgin´li w akcji) zo-

staliÊmy powiadomieni przez kpr. rez. „Juran-

da” z siatki w Boçkach. Przed drzwiami domo-

stwa gospodarz z sàsiedniej wsi zaprz´gał ko-

nia. – „Pijà w Êrodku” [poinformował nas]. Zo-

stawiłem „Łupaszkowców” na ubezpieczeniu

i sam z ppor. „Ostojà” i „Jurandem” wszedłem

do Êrodka. St. lejt. Dokszyn podnosił kieliszek

z wódkà do ust. Na moje „ruki w wierch! – my

polskije partizany!” – rzucił kieliszek na ziemi´

i porwał za le˝àcà przed nim PPSz. Na nieszcz´-

Êcie lampa stojàca na stole zgasła. StrzelaliÊmy

długo na oÊlep. Zieliƒski padł na miejscu. Mili-

cjant [pracownik UBP] umknàł do sàsiedniej

izby, zostawiajàc przy nas PPSz (został roz-

strzelany). We wszytej na piersiach st. lejt. Do-

kszyna legitymacji „Smiersz” były trzy dziury

z mego PPS. „Ostoja” strzelał z półmauzerówki

Bergmanna [MP-43]. W legitymacji było zazna-

czone, ˝e [Dokszyn] mo˝e aresztowaç [tak˝e

czerwonoarmistów] do stopnia pułkownika

włàcznie. W skórzanej torbie były nazwiska

i pseudonimy szpicli.

Całà relacj´ uczestnika akcji na st. lejt. Dok-

szyna publikujemy w nr. 2 cyklu „˚ołnierze

Wykl´ci 1943 – 1963”.

w koronie

P rzeciw nowej okupacji wybu-

˚ołnierzy Wykl´tych

Pami´ç

Sobota – niedziela | 19 – 20 marca 2011

z zadaniem „zabezpieczenia” wyborów do

Sejmu Ustawodawczego – co w praktyce

oznaczało ich sfałszowanie przy zastosowa-

niu masowych represji. Wszyscy wyposa˝eni

byli w broƒ oraz dokumenty wystawione

przez resort bezpieczeƒstwa. Zabrano ich ze

sobà, podczas gdy innych schwytanych

wówczas członków PPR i PPS puszczono

wolno (sekretarzowi z Sokołowa udało si´

zaÊ zbiec).

Nast´pnego dnia, gdy szwadron „Barto-

sza” został zagro˝ony przez poÊcig UB i KBW,

„robotnicy z Chodakowa” zostali rozstrzela-

ni (według jednej z relacji nastàpiło to w trak-

cie podj´tej przez nich próby ucieczki). Ciała

ich partyzanci pozostawili na brzegu zamar-

zni´tego Bugu. Po odnalezieniu ich przez

poÊcig, co nastàpiło dopiero po trzech

dniach, trzeba było wyràbywaç je z lodu sie-

kierami. Dokonujàcy tej czynnoÊci funkcjo-

nariusze, pracujàcy w poÊpiechu i niestaran-

nie, pokaleczyli zwłoki. Obra˝enia ujawniły

si´, gdy zamarzni´te ciała przewieziono

do gmachu PUBP w Sokołowie Podlaskim,

w którym odtajały.

Natychmiast wykorzystano t´ okolicznoÊç

do ukucia propagandowej tezy, jakoby par-

tyzanci zn´cali si´ nad uj´tymi PPR-owcami

i zabili ich za pomocà siekier, podczas gdy

przeczyła temu nawet relacja powiatowego

sekretarza PPR z Sokołowa Podlaskiego

(wspominał on wr´cz o dobrym traktowaniu

zatrzymanych przez partyzantów). Pomimo

ewidentnie zmanipulowanego charakteru

owego przekazu wykorzystano go jeszcze

w latach 90. podczas posiedzenia Sejmu

(wystàpienia marszałka Sejmu RP Marka

Borowskiego oraz posła SLD Longina Pastu-

siaka), usiłujàc przeciwstawiç si´ podj´ciu

uchwały oddajàcej sprawiedliwoÊç ˝ołnie-

rzom Zrzeszenia WiN (notabene oddział

„Bartosza” Zrzeszeniu WiN nie podlegał).

Nie zadano sobie tak˝e wówczas trudu, aby

POCZULI WŁADZ¢

Z raportu szefa WUBP w Warszawie, 31 grud-

nia 1946 roku: „LudnoÊç powiatu jest bardzo

przestraszona, na widok i odgłos samo-

chodu wszyscy uciekajà ze wsi. […]

LudnoÊç powiatu sokołowskiego poczuła

władz´ paƒstwowà i zaczyna si´ z nià li-

czyç”

< Oddział ˝ołnie-

rzy Ruchu

Oporu Armii

Krajowej

z Mazowsza

przyjrzeç si´ reakcji władz komunistycznych

na owo wydarzenie. Była nim zarzàdzo-

na przez centralne władze partyjne i kierow-

nictwo bezpieki pacyfikacja powiatu soko-

łowskiego w iÊcie hitlerowskim stylu. Jej wy-

nikiem było „przefiltrowanie” (aresztowanie

i skatowanie) w ciàgu dziesi´ciu dni 1200

m´˝czyzn pomi´dzy 16. a 60. rokiem ˝ycia

z ponad 40 wiosek oraz osiem publicznych

egzekucji ludzi niemajàcych ze wspomnianà

sprawà nic wspólnego.

Rozbijanie katowni

JeÊli oddziały podziemia podejmowały

ju˝ operacje o charakterze ofensywnym,

to i tak w praktyce były one kolejnymi przy-

kładami działaƒ z zakresu samoobrony.

Dotyczyły bowiem w wi´kszoÊci akcji odbi-

jania aresztowanych i wi´êniów, nawet

w wi´kszych miastach. W sumie w latach

1944 – 1946 obiektem takich ataków stały

si´ 84 wi´zienia i areszty UB oraz cztery

obozy NKWD. JeÊli dodamy do tego akcje

³ Zało˝yciel Konspiracyjnego Wojska Polskiego Stanisław

Sojczyƒski „Warszyc” w Êledztwie. Rozprawa sàdowa zakoƒczyła

si´ wykonanym na nim mordem sàdowym

< Postrach UB na Podhalu – Józef KuraÊ „Ogieƒ” , dowódca

oddziału partyzanckiego „Błyskawica” . Osaczony w lutym 1947

roku, ci´˝ko ranny, Êmiertelnie poturbowany przez ubeków

ciàg dalszy na stronie 6

Wypuszczono wszystkich wi´êniów politycznych. Rozstrzelano trzech stra˝ników, którzy wsławili si´ szczególnym okrucieƒstwem

wodował nat´˝enie samo-

obrony oddziałów Zrzesze-

nia WiN. W latach 1945 – 1946

rozbijano wi´zienia, w któ-

rych UB przetrzymywał i ka-

tował ˝ołnierzy podziemia

niepodległoÊciowego. Do takich akcji nale˝y

uderzenie na wi´zienie w Pułtusku, zorgani-

zowane przez Obwód WiN Ostrów Mazo-

wiecka. Zgromadzono około 40-osobowy ze-

spół, który dysponował dziesi´cioma karabi-

nami maszynowymi. Uderzono po połu-

dniu 25 listopada 1946 roku:

˚ołnierze WiN zablokowali siedzib´ UBP i MO

oraz dwa mosty na kanale płynàcym przez

miasto. Kilkuosobowy patrol opanował poczt´

i rozbił central´ telefonicznà, przerywajàc łàcz-

noÊç. Inny pododdział wkroczył do budynku za-

mieszkanego przez słu˝b´ wi´ziennà, rozbraja-

jàc i zabierajàc ze sobà kierownika – Jana Dwor-

nika, który wprowadził partyzantów na teren

wi´zienia. Okazał si´ te˝ bardzo pomocny przy

wypuszczaniu wi´êniów z cel; potem poprosił,

aby partyzanci poturbowali go i zwiàzali, do-

starczajàc alibi wobec bezpieki – co istotnie

uczyniono. Rozbrojono załog´ i wypuszczono

wszystkich kilkudziesi´ciu wi´êniów politycz-

nych. Wykonano tak˝e wyroki Êmierci na trzech

stra˝nikach, którzy wsławili si´ szczególnym

okrucieƒstwem wobec wi´êniów. Straty sił bez-

pieczeƒstwa wyniosły siedmiu zabitych i kilku

rannych. Wedle raportu dowództwa KBW par-

tyzanci zdobyli 3rkm, 4PPSz, 21 kb, 6 kb poła-

manych, 64 granaty. Zbyt wczeÊnie Êciàgni´to

jednak ubezpieczenia mostów na kanale. W po-

tyczce Êmiertelnie ranny został dowodzàcy ca-

łà akcjà Stanisław Łanecki „Przelotny”.

Całà relacj´ o rozbiciu wi´zienia w Pułtu-

sku publikujemy w nr. 3 cyklu „˚ołnierze Wy-

kl´ci 1943 – 1963”.

Rozbicie wi´zienia

T error czerwonego re˝imu po-

2011.03 IPN – Pamięć żołnierzy wyklętych.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: