Dodatek_IPN_do_Naszego_Dziennika_2007-6.pdf

VIII Nasz Dziennik Piàtek, 30 listopada 2007

DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2007

Dodatek historyczny IPN

6/2007

Z kalendarza polskiego

Listopad 1939 – powstanie

Narodowej Organizacji Bojowej

Kolaboranci

Stalina i Hitlera

W okresie II Rzeczypospolitej Wielkopolska sta-

nowi∏a najpowa˝niejszà baz´ spo∏ecznà Narodowej

Demokracji w kraju. Wed∏ug danych Zarzàdu Okr´-

gowego (ZO) w Poznaniu, w 1937 r. Stronnictwo Na-

rodowe osiàgn´∏o stan 82 tys. cz∏onków. Z racji wy-

buchu wojny dzia∏alnoÊç partii zosta∏a przyhamowa-

na i przybra∏a charakter dzia∏aƒ konspiracyjnych.

Po kampanii wrzeÊniowej grupa dzia∏aczy naro-

dowych podj´∏a inicjatyw´ utworzenia podziemnej

organizacji. Ju˝ we wrzeÊniu 1939 r. powo∏ano kon-

spiracyjny ZO SN w Poznaniu. Na jego bazie

16 XI 1939 r. utworzono jednà z najwi´kszych orga-

nizacji podziemnych Wielkopolski –– Narodowà Or-

ganizacj´ Bojowà (NOB), która dzia∏a∏a do marca

1941 roku. Z wolà dzia∏ania na ca∏ym obszarze ziem

zachodnich i skupiskach polskich na „ziemiach ma-

cierzystych” Polski. Podczas tego spotkania po za-

przysi´˝eniu uczestników dokonano podzia∏u funk-

cji w Komendzie Dzielnicy Zachodniej SN i przyj´to

dla pionu wojskowego nazw´ NOB. W drodze g∏o-

sowania komendantem organizacji zosta∏ Antoni

Wolniewicz. Od 18 XI 1939 r. rozpocz´∏o si´ wyda-

wanie prasy organizacyjnej. W toku dzia∏alnoÊci SN

– NOB wydawa∏a m.in. „Polsk´ Narodowà”, „Naród

w walce”, „Ku WolnoÊci”, „Bóg i Ojczyzna”, „Jed-

noÊç Narodowa”, „Armia Narodowa”.

W roku 1940 A. Wolniewicz stworzy∏ Êcis∏e gre-

mium kierownicze SN – NOB. 1 IX 1940 r. wprowa-

dzono regulamin organizacyjny, który podkreÊla∏

cele i zadania organizacji. „Narodowa Organizacja

Bojowa – czytamy w powy˝szym dokumencie

– jest organizacjà jednolità, o charakterze wojsko-

wym i publiczno-spo∏ecznym, opartà na idei naro-

dowej (...) èród∏em i podstawà jej myÊli oraz moto-

rem dzia∏ania jest Roman Dmowski – Duchowy

Wódz Narodu”. Zasadniczym celem NOB mia∏a

staç si´ wielokierunkowa walka o wyzwolenie kraju

oraz samoobrona spo∏eczeƒstwa, jego wychowa-

nie wed∏ug idei narodowej, z pot´pieniem partyj-

niactwa i pieniactwa polskiego, komunizmu, socja-

lizmu, sanacji dla stworzenia Wielkiej Polski – Na-

rodowo-Katolickiej. „Ustrój [paƒstwa] zasadzaç si´

musi – czytamy w regulaminie – na 4 podstawo-

wych elementach: równoÊci, wolnoÊci, uczciwoÊci

i sprawiedliwoÊci spo∏ecznej wy∏àcznie w ramach

jednego Narodu – gospodarza”.

W zakresie walki bie˝àcej regulamin okreÊla∏

funkcj´ wykonawczà organizacji, którà mia∏ stano-

wiç sztab, przewidywano w nim podzia∏ na pion woj-

skowy i cywilno-polityczny. Podobnà struktur´ mia∏y

mieç jednostki podleg∏e sztabowi komendy Dzielni-

cy Zachodniej. Planowano utworzenie okr´gów (wo-

jewództwa sprzed 1939 r.), rejonów (3-5 powiatów

i miasta Poznania) oraz komend powiatowych.

W ramach struktur organizacyjnych NOB sfor-

mowano okr´g poznaƒski, Êlàski i pomorski.

Okr´g poznaƒski podzielony zosta∏ na 11 rejonów

kierowanych przez inspektorów terenowych.

Proces infiltracji kierownictwa NOB przez Niem-

ców rozpoczà∏ si´ jesienià 1939 roku. Poczàtkowo

kierowa∏ nim kontrwywiad wojskowy (Aberhrstelle)

przy pomocy agentów, a potem gestapo, któremu

informacje o NOB przekaza∏ Zenon Ciemniejewski

(jeden z jej za∏o˝ycieli). Ponadto utworzy∏ on grup´

prowokatorów wewnàtrz organizacji. Do areszto-

waƒ przystàpiono 5 XII 1940 roku. Przy dekonspi-

racji NOB gestapo dokona∏o te˝ aresztowaƒ dzia∏a-

czy kierownictwa konspiracyjnego Zarzàdu G∏ów-

nego SN w Warszawie (Mieczys∏awa Trajdosa,

Aleksandra D´bskiego).

W lutym 1941 r. z inicjatywy ks. J. Mirochny

z Warszawy podj´ta zosta∏a próba odbudowy orga-

nizacji w Poznaniu. W marcu 1941 r. gestapo rozbi-

∏o nowà struktur´ NOB. W wyniku prowokacji gesta-

po 21 XI 1941 r. w Warszawie aresztowany zostaje

ks. J. Mirochna. W toku Êledztw prowadzonych

przez gestapo na kar´ Êmierci zosta∏o skazanych

167 cz∏onków organizacji. Liczba ogólna ofiar prze-

kroczy∏a 1000 cz∏onków organizacji, przy czym jest

to tylko liczba szacunkowa.

W latach 1941-1943 odbudow´ konspiracji naro-

dowej podj´∏a Narodowa Organizacja Wojskowa

(NOW) kierowana przez Mariana Kwiatkowskiego.

oprac. Rafa∏ Sierchu∏a, IPN Poznaƒ

Polscy pisarze

sowieccy

we Lwowie

Dr Marek Klecel

Ju˝ w kilka miesi´cy po wybuchu wojny w zaj´tym przez Sowietów Lwo-

wie organizuje si´ grupa pisarzy komunistycznych, w cz´Êci zwiàzanych

wczeÊniej z Komunistycznà Partià Polski, skrajnie lewicowych intelektuali-

stów i dziennikarzy, którzy nie tylko przyjmujà w∏adz´ sowieckà jak w∏a-

snà, ale witajà jà wr´cz entuzjastycznie jako wyzwolicieli na polskich Kre-

sach Wschodnich.

Do przyjació∏ Moskali

19 listopada 1939 r. pisarze skupieni wokó∏ gazety „Czerwony Sztandar”

wydajà oÊwiadczenie „Pisarze polscy witajà zjednoczonà Ukrain´”. Cho-

dzi∏o oczywiÊcie o przy∏àczenie podbitej przez Sowietów cz´Êci polskich

Kresów do Ukrainy sowieckiej pod kierunkiem ZSRS. „Fakt ten – stwier-

dzano w odezwie – otwiera nowà er´ w rozwoju zarówno spo∏eczno-poli-

tycznym, jak i kulturalnym by∏ej Ukrainy Zachodniej. Z chwilà gdy run´∏y

sztucznie podtrzymywane bariery nienawiÊci narodowoÊciowej, kultura

ziem by∏ej Ukrainy Zachodniej ma mo˝noÊç rozwijania si´ w myÊl sowiec-

kiego has∏a braterstwa narodów. Pisarze i artyÊci bez wzgl´du na swojà

narodowoÊç majà przed sobà otwarte podwoje wielkiej sztuki socjali-

stycznej, sztuki szczerze s∏u˝àcej kulturalnym i moralnym idea∏om ludzko-

Êci”. OÊwiadczenie to podpisali m.in.: W∏adys∏aw Broniewski, Jerzy Borej-

sza, Tadeusz Boy-˚eleƒski, Stanis∏aw Jerzy Lec, Leon Pasternak, El˝bie-

ta Szempliƒska, Aleksander Wat, Adam Wa˝yk. To b´dzie g∏ówny trzon

i program przysz∏ego Zwiàzku Pisarzy Sowieckich Ukrainy pod kierun-

kiem Wandy Wasilewskiej i Jerzego Borejszy.

Prosowiecka w istocie dzia∏alnoÊç tej grupy, mimo rozmaitych represji ze

strony w∏adz, którym byli poddawani tak˝e niektórzy jej cz∏onkowie, nie

skoƒczy∏a si´ po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 roku. Sta∏a

si´ ona zalà˝kiem w∏adzy komunistycznej wprowadzanej przez Rosjan w po-

wojennej Polsce w latach 40. i 50. Okaza∏a si´ prawdziwà kuênià nowych

kadr komunistycznych dla Polski, organizatorkà propagandy i ideologii,

oÊrodkiem sterowania opinià publicznà. By∏a grupà odpowiedzialnà

za wprowadzanie totalitarnej dominacji w polskiej kulturze i sztuce tzw. so-

crealizmu, który obowiàzywa∏ od 1948 do 1953 roku. Nie darmo pismo,

w którym wykuwano nowy kszta∏t sowieckiej Polski, nazywa∏o si´ „Kuênica”,

a w jego sk∏ad wchodzili ludzie znani ju˝ ze Lwowa: Wa˝yk, Lec, Mieczys∏aw

Jastrun, Julian PrzyboÊ, Jan Kott, Adolf Rudnicki, Julian Stryjkowski, a tak˝e

Stefan ˚ó∏kiewski, Adam Schaff, Kazimierz Brandys.

TWARZE BEZPIEKI

Helena (Fajga

Mindla) Woliƒska,

(ur. 1919) – pp∏k,

prokurator Naczelnej

Prokuratury

Wojskowej,

oskar˝ona

o zbrodnie

komunistyczne.

wie. W okresie wrzesieƒ – grudzieƒ 1940 r. by∏a

goƒcem w lwowskim przedsi´biorstwie „Miedsan-

trud”. Cz∏onkini Komsomo∏u. Do wybuchu wojny

niemiecko-radzieckiej w czerwcu 1941 r. pracowa∏a

jako sekretarz techniczny na Uniwersytecie we

Lwowie. Od sierpnia do listopada 1942 r. by∏a ∏àcz-

niczkà Sztabu G∏ównego Gwardii Ludowej. Potem

szefem biura sztabu GL (do 31 XII 1943 r.) i szefem

biura sztabu Armii Ludowej (do 31 VII 1944 r.).

Od 1 VIII 1944 r. zosta∏a szefem Wydzia∏u Ogólne-

go Komendy G∏ównej MO. W kwietniu 1949 r. prze-

sz∏a do Departamentu S∏u˝by SprawiedliwoÊci,

gdzie pracowa∏a na stanowiskach: radcy prawnego

Wydzia∏u IV DSS MON, szefa Wydzia∏u V Naczelnej

Prokuratury Wojskowej, szefa Wydzia∏u IV ds.

Szczególnych NPW, szefa Wydzia∏u VII Nadzoru

nad Âledztwami w Sprawach Szczególnych NPW

(1950-1953), szefa Wydzia∏u Kadr i Wyszkolenia

NPW (1953-1954). Doprowadzi∏a do bezprawnego

aresztowania – z powodów politycznych – kilku-

dziesi´ciu osób. Przyczyni∏a si´ m.in. do Êmierci

genera∏a AK Augusta Emila Fieldorfa, straconego

w 1953 r. po sfingowanym procesie. 6 XII 1954 r.

przeniesiona do rezerwy.

W latach 1942-1956 by∏a ˝onà gen. Franciszka

Jóêwiaka „Witolda” – szefa sztabu GL i AL, po woj-

nie komendanta g∏ównego MO, a nast´pnie wice-

premiera. W 1948 r. ukoƒczy∏a na Wydziale Prawa

Uniwersytetu Warszawskiego studia rozpocz´te

jeszcze przed wojnà.

Po 1956 r. pracowa∏a w Instytucie Nauk Spo∏ecz-

nych przy KC PZPR, uzyska∏a doktorat na podsta-

wie pracy „Przerwanie cià˝y w Êwietle prawa karne-

go”. Zwolniono jà z uczelni w wyniku marcowych

czystek w 1968 roku. Wyemigrowa∏a wraz z m´˝em

W∏odzimierzem Brusem (1921-2007), marksistow-

skim ekonomistà. Zamieszka∏a w Oksfordzie, gdzie

mà˝ wyk∏ada∏ na uniwersytecie.

Posiada obywatelstwo brytyjskie. W 2006 r. pre-

zydent Lech Kaczyƒski pozbawi∏ jà Krzy˝a Koman-

dorskiego Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzy˝a

Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski. Polska

stara si´ o jej ekstradycj´.

oprac. dr Krzysztof Szwagrzyk, IPN Wroc∏aw

Plakat propagandowy z okresu sojuszu Stalina z Hitlerem

W comiesi´cznym cyklu „Naszego Dziennika” prezentujàcym dorobek badawczy

Instytutu Pami´ci Narodowej ukaza∏o si´ dotàd 5 numerów: „˚o∏nierze Wykl´ci”

(29.06.2007), „Zag∏ada Kresów” (27.07.2007), „Instalowanie systemu komunistycz-

nego” (31.08.2007), „Drogi inteligencji w PRL” (28.09.2007) i „Zbrodnie komunistów

– pami´tajmy” (26.10.2007). Ostatnim w tym roku tematem z dziejów Polski lat 1939-

1956 b´dzie Polskie Paƒstwo Podziemne.

Szósty numer dodatku traktuje o wojennej kolaboracji z wrogiem. Z jednej strony

mamy prosowieckà postaw´ cz´Êci Êrodowiska intelektualnego w Polsce, z drugiej

– przyk∏ady wspó∏pracy z hitlerowskimi Niemcami (uzasadnianej walkà z komuni-

zmem) w Europie. Obok przypadków zdrady narodowej pokazujemy te˝ heroiczne

umi∏owanie Ojczyzny.

Urodzi∏a si´ w Warszawie. Córka Jana i Ewy z d.

Matulak. Wed∏ug niektórych êróde∏ pochodzi∏a

z ˝ydowskiej rodziny Goldfinger. Wymienia si´ te˝

b∏´dnie nazwisko Cha∏upnik (termin nie oznacza

jednak nazwiska, lecz zawód jej ojca; zob. Helena

Woliƒska, „Nasza Polska” 1998, nr 50). Od 1936 r.

by∏a cz∏onkiem komórki i kierownikiem grupy m∏od-

szej Komunistycznego Zwiàzku M∏odzie˝y Polskiej.

Po wybuchu wojny znalaz∏a si´ we Lwowie. Od li-

stopada 1939 r. do czerwca 1940 r. pracowa∏a jako

kelnerka w Domu Studenta Uniwersytetu we Lwo-

Dokoƒczenie na s. II

II Nasz Dziennik Piàtek, 30 listopada 2007

DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2007

Piàtek, 30 listopada 2007 Nasz Dziennik VII

Polscy pisarze sowieccy

we Lwowie

Dokoƒczenie ze s. I

polskiego, ile sowieckiego punktu wi-

dzenia, problem kolaboracji znika,

jest ona odtàd bowiem wspó∏pracà

w budowie nowego, wielkiego, ale

sowieckiego ∏adu Êwiatowego. Co

wi´cej, znosi poÊrednio kwesti´ ko-

laboracji niemieckiej, która jest pro-

blemem wy∏àcznie dla Polaków kie-

rujàcych si´ tylko w∏asnym intere-

sem narodowym.

Ta zmienna i karko∏omna dialektyka wojenna

komplikuje si´ dlatego, ˝e dotychczasowi sojuszni-

cy stajà si´ za˝artymi wrogami. Trzeba przypo-

mnieç, ˝e dla Polaków by∏a ona mordercza za-

wsze, od poczàtku do koƒca, od paktu Ribbentrop

– Mo∏otow, poprzez wspólnà akcj´ sprzymierzeƒ-

ców pod nazwà AB – akcj´ niszczenia polskiej inte-

ligencji – której cz´Êcià by∏ Katyƒ ze strony sowiec-

kiej, a deportacja profesorów krakowskich do obo-

zów ze strony niemieckiej. Tak by∏o a˝ do zwyci´-

stwa sowieckiego w ca∏ej wojnie. Tylko zdrajca

wspólnego paktu, Hitler, jest odtàd winny ca∏ej woj-

ny, a zwyci´zca Stalin zatar∏ swój udzia∏ w jej roz-

pocz´ciu, dwóch prawie latach przymierza i rezul-

tatów wojny w tym okresie. Kolaboracja Stalina

z Hitlerem znikn´∏a razem z zakoƒczeniem wojny,

panowa∏ odtàd stalinowski punkt widzenia na te-

mat wojny i ostatniej historii, który by∏ wià˝àcy

i miarodajny do niedawna tak˝e na Zachodzie.

Przedwojenny dzia∏acz PPS i kolega Wandy Wa-

silewskiej, Adam Cio∏kosz, który równie˝ trafi∏

do Lwowa, ale po 17 wrzeÊnia szybko zorientowa∏

si´ w roli Sowietów i przez Rumuni´ ucieka∏ na Za-

chód, napisa∏ w szkicu biograficznym o Wasilew-

skiej: „Beck nie spowodowa∏ wybuchu wojny Êwia-

towej, natomiast uczynili to Stalin i Mo∏otow, dajàc

Hitlerowi pozwolenie na rozpocz´cie wojny. (...)

Stalin, jego rzàd i jego partia byli obiektywnie wro-

gami post´pu i wolnoÊci, tym samym i socjalizmu,

bo byli zwiàzani przymierzem z Trzecià Rzeszà. (...)

Wszystko to by∏o dla Wasilewskiej za trudne. (...)

Zwiàzek Radziecki mieni∏ si´ dla niej barwami

trzech cnót ewangelicznych, wiary, nadziei i mi∏o-

Êci. Wskoczy∏a [do g∏´bokiej wody] – i uton´∏a”.

Dlatego i póêniej, w czasach PRL, tak jak naj-

wi´kszym z∏em by∏y hitleryzm czy nazizm, a nie ko-

munizm, jak jest zresztà nadal, tak te˝ kolaboracja

zosta∏a dialektycznie zrelatywizowana albo ograni-

czona do okupacji niemieckiej, bo w powojennej

propagandzie komunistycznej mog∏a byç szczegól-

nà bronià i oskar˝eniem, a zarazem dowodem nie-

koƒczàcego si´ z∏a nazizmu, a dla opinii publicznej

sta∏ym argumentem w obronie komunizmu.

Widaç to tak˝e w urabianiu j´zyka i sposobu my-

Êlenia, co by∏o jednym z g∏ównych narz´dzi propa-

gandy sowieckiej kszta∏tujàcej nowà wizj´ i retory-

k´ utopii komunistycznej. By∏a do tego szczególnie

przydatna nowa, internacjonalistyczna inteligencja

sowiecka, tak˝e „polscy pisarze sowieccy”, jak to

Edward Klinik urodzi∏ si´ w 1919 r. w Poznaniu; w latach 1936-1937 by∏

uczniem Gimnazjum Salezjaƒskiego w OÊwi´cimiu, potem Gimnazjum im. Ber-

gera w Poznaniu, w którym zda∏ egzamin dojrza∏oÊci.

Najm∏odszym z „piàtki” by∏ urodzony w 1922 r. w Poznaniu Jarogniew Woj-

ciechowski. Szko∏´ powszechnà ukoƒczy∏ w Poznaniu, z nauki w gimnazjum

musia∏ z powodów materialnych po pierwszym roku zrezygnowaç. Przeniós∏

si´ do miejskiej szko∏y handlowej, terminujàc równoczeÊnie w drogerii Stani-

s∏awa Dyczkowskiego.

Dzia∏ajàc w strukturach oratorium, wkrótce dali si´ poznaç jako niepospolici

dzia∏acze organizacyjno-religijni. W swoim rozkwicie grupa ch∏opców zwiàzana

z salezjanami liczy∏a 310 osób. W oratorium na Wronieckiej ka˝dego dnia mogli

oni liczyç na opiek´, zabaw´ i ró˝nego rodzaju rozgrywki. W dni wolne od nauki

udawali si´ za miasto, gdzie sp´dzali czas na grach, zabawach, „manewrach wo-

jennych”, rajdach rowerowych, a w wakacje koloniach. Organizowali weso∏e wie-

czorki przy ognisku dla miejscowej ludnoÊci. Podczas niedzielnych Mszy Êw. wy-

konywali wyuczone w Oratorium utwory religijne. W czasie ˝niw pomagali rolni-

kom. Dzia∏a∏a pr´˝nie grupa artystyczno-teatralna i chór ch∏opi´cy. Duszà i orga-

nizatorami przedstawieƒ byli m∏odzieƒcy nale˝àcy do „poznaƒskiej piàtki”, stajàc

si´ „animatorami” i wzorem dla m∏odszych ch∏opców. DuchowoÊç ks. Bosko k∏a-

d∏a od poczàtku wielki nacisk na kszta∏towanie w wychowankach postaw wiary

i pobo˝noÊci. Najbardziej gorliwi zgrupowani byli w Towarzystwach NajÊwi´tsze-

go Sakramentu, Niepokalanej (którego prezesem zosta∏ Czes∏aw Jóêwiak). Poza

dzia∏alnoÊcià religijnà Czes∏aw Jóêwiak i Jarogniew Wojciechowski zaanga˝owa-

ni byli w dzia∏alnoÊç harcerskà. Przed wybuchem wojny najstarsi z nich koƒczy-

li kursy przysposobienia wojskowego.

Czes∏aw Jóêwiak jako jedyny z „poznaƒskiej piàtki” bra∏ udzia∏ w kampanii wrze-

Êniowej w batalionie PW „Koronowo”, pozostali uczestniczyli we wrzeÊniu 1939 r.

w demonstracjach m∏odzie˝y domagajàcej si´ zorganizowania obrony Poznania.

W sk∏adzie plutonu PW uda∏ si´ w kierunku Warszawy. Za∏amanie si´ kontrataku

wojsk polskich nad Bzurà zmusi∏o ich jednak do powrotu do Poznania.

Kl´ska wrzeÊniowa dla ca∏ego spo∏eczeƒstwa wielkopolskiego sta∏a si´ wiel-

kim szokiem. Opromienieni zwyci´skim Powstaniem Wielkopolskim, daninà

krwi w walkach o odzyskanie niepodleg∏oÊci na wszystkich frontach wojny

w latach 1919-1921, wyrzeczeniami finansowymi zwiàzanymi z budowà II Rze-

czypospolitej, Wielkopolanie zostali dotkni´ci niewyobra˝alnymi represjami ze

strony hitlerowskiego okupanta.

8 X 1939 r. Wielkopolsk´ w∏àczono do terenów III Rzeszy. Wprowadzony

od razu system okupacyjny by∏ obliczony na szybkie zniemczenie regionu. Ar-

thur Greiser, namiestnik Rzeszy i przywódca NSDAP w Poznaƒskiem, og∏osi∏ ten

teren poligonem narodowego socjalizmu. Planowano ca∏kowità germanizacj´

Kraju Warty (takà otrzyma∏a nazw´ Wielkopolska) w ciàgu 10 lat. W∏adze nie-

mieckie opracowa∏y specjalny system metod post´powania z zamieszka∏ymi

w nim Polakami, przewidujàc biologiczne wyniszczenie cz´Êci ludnoÊci polskiej,

wysiedlenie sporej jej liczby do Generalnego Gubernatorstwa i deportowanie

na roboty do Rzeszy; likwidacj´ prasy, wydawnictwa oraz ca∏ego polskiego

szkolnictwa od przedszkoli a˝ do uniwersytetów w∏àcznie; zamkni´cie wszyst-

kich polskich placówek kulturalnych; bezwzgl´dny zakaz u˝ywania j´zyka pol-

skiego w ˝yciu publicznym oraz ucz´szczania do niemieckich ∏azienek, na nie-

które pla˝e i do parków; ustalenie niskich p∏ac oraz ma∏ych przydzia∏ów ˝ywno-

Êci i innych podstawowych artyku∏ów; bardzo du˝e ograniczenie kultu religijne-

go; wprowadzenie wysokich Êwiadczeƒ pieni´˝nych; rozwiàzanie wszystkich

polskich organizacji; wyznaczenie wysokiej granicy wieku dla narzeczonych ja-

ko warunku uzyskania zgody na zawarcie zwiàzku ma∏˝eƒskiego (28 lat u m´˝-

czyzn i 25 u kobiet); utrzymanie podbitej ludnoÊci w sta∏ej psychozie strachu

i nerwowego napi´cia: stosowanie ró˝norodnych szykan (np. nakaz k∏aniania si´

Niemcom na ulicy i ust´powania miejsc; wprowadzenie godziny policyjnej itp.).

System okupacyjny (eksterminacja inteligencji, wywózki, deportacje, areszto-

wania) sprawia∏, ˝e codzienne ˝ycie Polaków by∏o nie do zniesienia. Zarówno

Polacy, jak i hitlerowska s∏u˝ba bezpieczeƒstwa przyrównywali Kraj Warty

do obozu karnego.

Pomimo terroru w Wielkopolsce rozwin´∏y swoje ekspozytury g∏ówne struktu-

ry Polskiego Paƒstwa Podziemnego oraz organizacje regionalne i lokalne. Jed-

nà z najwi´kszych organizacji podziemnych Wielkopolski by∏a utworzona przez

dzia∏aczy Stronnictwa Narodowego – Narodowa Organizacja Bojowa. Mia∏a ona

charakter wojskowy, polityczny i spo∏eczny, jej zasadniczym celem mia∏a staç si´

wielokierunkowa walka o wyzwolenie kraju oraz samoobrona spo∏eczeƒstwa, je-

go wychowanie wed∏ug idei narodowej, z pot´pieniem komunizmu, socjalizmu,

sanacji dla stworzenia Wielkiej Polski – Narodowo-Katolickiej. Jeszcze w 1939 r.

jej przywódca Antoni Wolniewicz i Antoni Dargas (ostatni prezes Zwiàzku Akade-

mickiego M∏odzie˝ Wszechpolska w Poznaniu) przystàpili do organizowania

konspiracji harcerskiej zwiàzanej z NOB. Tym zadaniem na terenie Obwodu

ÂródmieÊcie zajà∏ si´ phm. Lech Mas∏owski „Jerzy”, on te˝ zaprzysiàg∏ do orga-

nizacji Czes∏awa Jóêwiaka, który przyjà∏ pseudonimy „Piotr”, „Orwid”. Z jej ra-

mienia organizowa∏ narodowe harcerstwo. Po zaprzysi´˝eniu zosta∏ mianowany

kierownikiem sekcji organizacyjnej, której zadaniem by∏o rozpoznanie wywia-

dowcze obiektów Wehrmachtu w ÂródmieÊciu. Zajmowa∏ si´ kolporta˝em gazet-

ki „Polska Narodowa”. W∏àczy∏ do konspiracji swoich przyjació∏ z Oratorium Sa-

lezjaƒskiego. Franciszek K´sy przyjà∏ pseudonim „S´p”, Jarogniew Wojciechow-

ski „Ryszard”, Edward Kaêmierski „Orkan”, a Edward Klinik „˚ak”.

Dnia 2 stycznia 1940 r. byli uczestnikami uroczystej zbiórki organizowanej

przez Mas∏owskiego w pierwszà rocznic´ Êmierci Romana Dmowskiego. W lu-

tym 1940 r. grupa „Jerzego” przeprowadzi∏a akcj´ prowokacyjnà przeciwko 5

osiedleƒcom tzw. Niemcom Ba∏tyckim, polegajàcà na wrzuceniu do ich miesz-

kaƒ ulotek antynazistowskich z jednoczesnym powiadomieniem gestapo.

Dzia∏alnoÊç konspiracyjna „poznaƒskiej piàtki” trwa∏a do wrzeÊnia 1940 ro-

ku. Jóêwiak nawiàza∏ bli˝ej nieznane kontakty z podziemnà organizacjà woj-

skowà WOW – WOZZ (Wielkopolska Organizacja Wojskowa – Wojskowa Orga-

nizacja Ziem Zachodnich).

We wrzeÊniu 1940 r. cz∏onkowie „poznaƒskiej piàtki” zostali aresztowani

przez gestapo. Podczas przes∏uchaƒ Jóêwiak jako przywódca grupy by∏ naj-

bardziej ze wszystkich maltretowany. O swoim pierwszym przes∏uchaniu dwa

dni po aresztowaniu Edward Klinik napisa∏: „Poniedzia∏ek – pierwsze Êledztwo

– jeden z najstraszniejszych dni w moim ˝yciu, którego nigdy nie zapomn´”.

Rozpoczyna si´ wi´zienna w´drówka. Osadzeni zostajà kolejno w For-

cie VII w Poznaniu, we Wronkach, Berlinie-Neukölln i Zwickau, 31.07.1942 r.

Wy˝szy Sàd Krajowy w Poznaniu na sesji wyjazdowej w Zwickau sygnatura 2

Ojs 113/42 skaza∏ Czes∏awa Jóêwiaka, Edwarda Klinika, Franciszka K´sego,

Edwarda Stanis∏awa Kaêmierskiego, Jarogniewa Wojciechowskiego oraz Hie-

ronima J´drusiaka i Mariana Kiszk´ jako cz∏onków Stronnictwa Narodowego

na kar´ Êmierci. 24.08.1942 r. o godz. 19.45 zamkni´to ich wszystkich w drez-

deƒskiej celi Êmierci na zamku Osterstein, skàd po kolei wyprowadzano na zgi-

lotynowanie. Jako ostatni zginà∏ Jarogniew Wojciechowski.

„Dziwne sà wyroki Bo˝e, lecz musimy si´ zawsze z nimi pogodziç – pisa∏

Edward Klinik w przeddzieƒ egzekucji – gdy˝ wszystko to jest dla dobra naszej du-

szy. Moi kochani, dziwna jest wola Jezusa, ˝e zabiera mnie ju˝ w tak m∏odym wie-

ku do siebie, lecz jak˝e szcz´Êliwa b´dzie dla mnie ta chwila, w której b´d´ mia∏

opuÊciç t´ ziemi´. Jak˝e mog´ si´ nie cieszyç, ˝e odchodz´ do Pana i mojej Ma-

tuchny NajÊwi´tszej zaopatrzony Cia∏em Jezusa. Do ostatniej chwili Maryja by∏a mi

Matkà. (...) Moi kochani, nie rozpaczajcie nade mnà i nie p∏aczcie, gdy˝ ja jestem

ju˝ z Jezusem i Maryjà. Do ostatniej chwili z mojà silnà wiarà w sercu id´ spokoj-

nie do wiecznoÊci, gdy˝ nie wiadomo, co by mnie tutaj na ziemi czeka∏o. Was pro-

sz´, moi kochani, o modlitw´ za mojà grzesznà dusz´, prosz´ Was o przebacze-

nie mych grzechów m∏odoÊci. Âciskam Was i ca∏uj´ z ca∏ego serca i z ca∏ej duszy.

Wasz zawsze kochajàcy Syn i brat Edzio. (...) Ja zrozumia∏em moje ˝ycie dok∏ad-

nie, pozna∏em powo∏anie ˝yciowe i ciesz´ si´, ˝e w niebie si´ odwdzi´cz´”.

oprac. Rafa∏ Sierchu∏a, IPN Poznaƒ

Nieraz powtarza si´ zaszczytnà dla nas opini´,

˝e w Polsce podczas wojny nie by∏o kolaboracji,

czyli celowej, zamierzonej wspó∏pracy z okupan-

tem, najeêdêcà, wrogiem. Tak by∏o rzeczywiÊcie

w przypadku okupacji niemieckiej. Nieliczne przy-

padki takiej kolaboracji, nie liczàc okazjonalnego

donosicielstwa i tzw. szmalcownictwa, by∏y surowo

pi´tnowane i karane a˝ do egzekucji w∏àcznie

przez w∏adze paƒstwa podziemnego jako bardzo

niebezpieczne dla ca∏ej konspiracji. Powsta∏a nato-

miast powa˝na i dalekosi´˝na w skutkach kolabo-

racja z okupantem sowieckim, zw∏aszcza we Lwo-

wie, w mniejszym stopniu w Wilnie i Grodnie.

Wanda Wasilewska

Tadeusz Boy-˚eleƒski

nazwa∏ wówczas w swym artykule Aleksander Wat,

uczestnik grupy lwowskiej. Inny, m∏odszy jej

uczestnik, Jan Kott, po wojnie jeden z prawodaw-

ców socrealizmu, pisa∏ przewrotnie w 1946 roku,

ju˝ ca∏kiem w duchu sowieckim: „Kolaboracjonizm

jest s∏owem obcym. W latach okupacji nie powsta-

∏o u nas ˝adne s∏owo dla oznaczenia wspó∏pracy

z Niemcami. Nie powsta∏o, bo nie by∏o potrzebne.

(...) ani jedno z polskich stronnictw politycznych

nie paktowa∏o z okupantem, a nawet z naszych

przedwrzeÊniowych faszystów tylko drobna grupa

uwierzy∏a w cywilizacyjnà misj´ narodu niemieckie-

go. Nie ma s∏owa kolaboracjonizm w j´zyku pol-

skim, bo nie by∏o kolaboracjonistów. Byli tylko

zdrajcy i zajmujàce si´ nimi sàdy specjalne”.

Kott, podobnie jak inni jego koledzy ze Lwowa,

doskonale zrozumia∏, ˝e tamte doÊwiadczenia

mo˝na wykorzystaç w powstajàcym w powojennej

Polsce systemie komunistycznym, ˝e dzi´ki nim ∏a-

twiej zaszczepiç tutaj mentalnoÊç sowieckà.

Przy u˝yciu manipulacji j´zykowej, jak to pokazy-

wa∏ w swej wypowiedzi, likwidowa∏ w ogóle pro-

blem kolaboracji. Nie by∏a to, wed∏ug niego, kwe-

stia faktów, lecz przekonaƒ, opinii, hase∏. Nie tylko

okreÊlenie „kolaboracja” by∏o nies∏uszne, ale i sa-

mo zjawisko mia∏o zniknàç, jeÊli si´ o nim nie mó-

wi∏o. Wspó∏pracy zaÊ z w∏adzà sowieckà nie mo˝-

na by∏o nazywaç zdradà, gdy˝ by∏o to w rezultacie

wsparcie s∏usznej, zwyci´skiej i w koƒcu patrio-

tycznej idei. Kott nie tylko usuwa∏ w ten sposób

spraw´ kolaboracji we Lwowie, ale i przygotowywa∏

grunt pod ideologiczny model sowiecki w Polsce.

Jak wielu neofitów komunistycznych dekretowa∏

niejako zachowania kolaboracyjne jako norm´,

choç usuwa∏ ich pi´tno i samà nazw´.

Alianci Hitlera

We Lwowie dzia∏a∏a najwi´ksza grupa pisarzy ko-

munistycznych i lewicowych, którzy uciekli

przed Niemcami pod skrzyd∏a Sowietów. Z racji

swych poglàdów by∏a to grupa najbardziej podatna

na wp∏ywy sowieckie, a zarazem bezkrytyczna

i ekspansywna. Mo˝na wierzyç, ˝e na poczàtku

przejmowa∏a wzorce, has∏a i metody dzia∏ania

spontanicznie, a nawet z entuzjazmem. Z zadziwia-

jàcà gorliwoÊcià podejmowa∏a si´ nowych, szczyt-

nych w swym mniemaniu zadaƒ i obowiàzków pra-

cy politycznej na froncie wojennym, pracy dla no-

wego, sowieckiego ustroju. Przedstawiciele tej gru-

py w swoim przekonaniu nie byli ˝adnymi kolabo-

rantami, wprost przeciwnie – g∏osili dumne, wtedy

dopiero urzeczywistniane idee nowej, internacjo-

nalistycznej ojczyzny, symbolizowanej przez Kraj

Rad. Nie by∏a to wi´c wed∏ug nich ˝adna kolabora-

cja, gdy˝ nie uznawali, jak Polacy, którzy przyj´li re-

alia wojny, ˝e to sowiecka okupacja. Przeciwnie

– przestali kierowaç si´ racjami polskimi, a sowiec-

kà ekspansj´ uznali za wyzwolenie od polskich ra-

cji, od „paƒskiej” i bur˝uazyjnej Polski, „b´karta

traktatu wersalskiego”, jak to wymownie okreÊla∏

towarzysz Mo∏otow.

Zatem uznawana by∏a tylko kolaboracja niemiec-

ka, która zosta∏a póêniej dodatkowo napi´tnowana

w antyhitlerowskiej propagandzie komunistycznej.

Paradoks kolaboracji wówczas, na poczàtku wojny,

polega na tym, ˝e jej w∏aÊciwie nie ma, nie liczàc

pojedynczych przypadków, albo te˝ jest totalna, za-

le˝nie od punktu widzenia i zmian sytuacji wojen-

nej. Dopóki Sowieci i Niemcy sà sprzymierzeƒcami,

dopóki Stalin jest aliantem Hitlera, gdy do po∏owy

1941 roku walczà wspólnie o nowy, lepszy Êwiat,

kolaboracja jest tylko problemem ofiar, przegra-

nych, zwyci´˝onych. Jednak z naszego punktu wi-

dzenia, dopóki trwa sojusz niemiecko-sowiecki, któ-

ry spowodowa∏ wybuch wojny i jej poczàtkowy

przebieg, dopóki Sowieci i Niemcy kolaborujà ze

sobà, tak˝e wspó∏pracownicy sowieccy stajà si´

poÊrednio równie˝ kolaborantami niemieckimi. JeÊli

istnia∏a zatem jakaÊ kolaboracja, to tylko niemiecka

albo ˝adna. Tak˝e z póêniejszego, nie tyle jednak

RadoÊç we Lwowie

RadoÊç z odnalezionej w 1939 roku ojczyzny wyra-

˝a∏y liczne utwory „polskich pisarzy sowieckich”

publikowanych na ∏amach „Czerwonego Sztanda-

ru” i „Nowych Widnokr´gów” ju˝ w pierwszych

miesiàcach wojny. Szczególnie dobitny by∏ wiersz

Szempliƒskiej „Prawdziwa ojczyzna”, wydrukowa-

ny 13 grudnia 1939 roku:

DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN.

www.ipn.gov.pl

Dawno,

jeszcze by∏am dzieckiem,

napisa∏am w szkolnym zeszycie,

na Êwi´to niepodleg∏oÊci:

Zdj´cia pochodzà z Archiwum IPN.

Redaktorzy:

dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25)

Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73)

ADRES DO KORESPONDENCJI:

DODATEK IPN DO „Naszego Dziennika”

UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA

SPRZEDA˚ WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72

VI Nasz Dziennik Piàtek, 30 listopada 2007

DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2007

Piàtek, 30 listopada 2007 Nasz Dziennik III

tys., Azerowie – 40 tys., mieszkaƒcy Azji Ârodkowej

(Uzbecy, Kazachowie, Turkmeni) – 70 tysi´cy. Po-

nadto w Wehrmachcie, a pod koniec wojny w Waf-

fen SS, s∏u˝y∏o 3,5 tys. Hindusów i ok. 5 tys. Ara-

bów oraz mieszkaƒców Afryki Pó∏nocnej. Powy˝sze

dane nie obejmujà wojsk sojuszniczych III Rzeszy

i paramilitarnych formacji kolaboracyjnych.

Na terenach polskich by∏o kilka prób tworzenia

kolaboracyjnych formacji wojskowych z udzia∏em

ludnoÊci polskiej. Wszystkie zakoƒczy∏y si´ fia-

skiem. Jedynà paramilitarnà formacjà kolaboracyj-

nà by∏a tzw. policja granatowa, której funkcjonariu-

sze wywodzili si´ z przedwojennej Policji Paƒstwo-

wej i w du˝ej cz´Êci, zw∏aszcza kadra oficerska, zo-

stali zmuszeni do s∏u˝by u boku Niemców. Jeden

z polskich batalionów policyjnych w 1943 r.

pod niemieckà komendà bra∏ udzia∏ w walkach

na Wo∏yniu, próbujàc broniç polskiej ludnoÊci cy-

wilnej przed masowymi mordami, których dopusz-

cza∏y si´ oddzia∏y UPA. Trudno jednak uznawaç

ten fakt za przejaw kolaboracji z Niemcami. Zasad-

niczo bowiem Polska by∏a jedynym krajem, który

nie posiada∏ w∏asnych, kolaboracyjnych w stosun-

ku do Niemców formacji wojskowych.

SYLWETKI NIEZ∏OMNYCH

„zamieniliÊmy zabór niemiecki

na polski” – i sinia∏ ze z∏oÊci,

i grzmia∏ nauczyciel.

sprawy w „Apelu”: „Ciàgnij wysoko sztandar czer-

wony/ ponad wzdychania zgorzknia∏ych publik,/

niech ka˝dy wolny i ciemi´˝ony/ czuje/ jak roÊnie/

Zwiàzek/ Republik!”, i zakoƒczyç wyznaniem

do g∏´bi osobistym w „Wierszu o szcz´Êciu”:

tak˝e organizacje pisarzy ju˝ komunistycznych, se-

lekcjonowa∏a z nich „elity” najbardziej podleg∏e,

sk∏onne po wybiórczych represjach do ka˝dej us∏u-

gi. Nie wystarcza∏a zwyk∏a lojalnoÊç, ju˝ mi´dzy so-

bà Êrodowisko „pisarzy sowieckich” licytowa∏o si´

w zdolnoÊci do najwi´kszych „poÊwi´ceƒ”, roz∏amu

i zdrady, denuncjacji kolegów, donosów, oskar˝eƒ

na ˝yczenie. Szybko zosta∏o sk∏ócone i rozbite, wy-

∏aniajàc jednak z siebie grono najwierniejszych, go-

towych na ka˝de skinienie w∏adzy funkcjonariuszy

idei i kultury, jak to nadal, dla pozorów, nazywano.

Tak dzia∏a∏a bezwzgl´dna sowiecka machina w∏a-

dzy, istotnie przemieniajàc dusze ludzkie i tworzàc

emisariuszy nowej, utopijnej wiary.

Zbiorowa euforia sowiecka, która by∏a swoistym

fenomenem psychologicznym, trwa∏a jednak krót-

ko. Ju˝ na poczàtku 1940 roku rozpocz´to nast´p-

ny etap sowietyzacji. „Rozpracowano” grup´ lwow-

skà, by wy∏oniç z niej najbardziej oddanych, a usu-

nàç mniej gorliwych, wszystkich zaÊ podzieliç, za-

straszyç i zdyscyplinowaç. U˝ywajàc prowokacji,

aresztowano i uwi´ziono Broniewskiego, Wata, Pe-

ipera, Sterna ju˝ w styczniu 1940 roku.

Trzeba podkreÊliç, ˝e gdy rozkwita∏a radosna

twórczoÊç przysz∏ych socrealistów, trwa∏y ju˝ nie-

ustanne represje sowieckie wobec Polaków na za-

j´tych terenach. Aresztowano i wywieziono tysiàce

ludzi. W lutym 1940 roku nastàpi∏a pierwsza maso-

wa deportacja oko∏o 200 tysi´cy Polaków, nast´p-

ne odbywa∏y si´ w kwietniu i czerwcu, tu˝

przed wybuchem wojny niemiecko-sowieckiej.

Aresztowano te˝ wielu innych pisarzy, takich jak

Teodor Parnicki, Wac∏aw Grubiƒski czy Herminia

Naglerowa, którzy nie sk∏aniali si´ do wspó∏pracy,

jak inni „pisarze sowieccy”.

TwórczoÊç pozosta∏ych, ju˝ nie tyle polskich, ile

prawdziwie sowieckich pisarzy mimo aresztowaƒ

kolegów po piórze wzmocni∏a si´, by tak rzec,

w ogniu walki. W „Czerwonym Sztandarze” Witold

Kolski (w∏aÊciwie Bernard Cukier) og∏asza artyku∏

„ZgnieÊç nacjonalistycznà gadzin´” pi´tnujàcy

aresztowanych pisarzy, a Putrament zbiera podpisy

pod oÊwiadczeniem przeciwko nim. Wanda Wasi-

lewska zostaje delegatem do Rady Najwy˝szej

ZSRS. Od 1940 roku 17 wrzeÊnia ma byç rocznicà

„wyzwolenia zachodniej Ukrainy”. „Czerwony

Sztandar” drukuje z tej okazji „Poemat kolektywny

ku czci wyzwolenia” autorstwa m.in. Wa˝yka, Szen-

walda, Hersza Webera, Srula Aszenberga. Nast´p-

nego dnia gazeta publikuje zalecenia niemieckiego

gubernatora Hansa Franka dla Polaków: „Naród

polski powinien znaleêç si´ obecnie pod obronà

i panowaniem Niemiec. (...) Wszelkie próby dzia∏al-

noÊci przeciw Niemcom, przeciwko porzàdkowi

i spokojowi w general-gubernatorstwie niszczone

b´dà w zarodku przez or´˝ niemiecki”.

A potem,

kiedy knebel cenzury d∏awi∏ gard∏a,

kiedy policja w nocy budzi∏a kolbami,

kiedy Czechos∏owacji,

Litwie,

paƒska Polska wygra˝a∏a armatami i bia∏ow∏osy

prezydent

wyroki Êmierci pisa∏

na polskich komunardów,

i pod faszyzmu zaborem

proletariat ocieka∏ krwià

pe∏ni dumy i wzgardy,

pe∏ni wÊciek∏oÊci i rozpaczy,

myÊmy myÊleli:

w naszej prawdziwej ojczyênie –

inaczej –

w ojczyênie

gdzie sierp i m∏ot.

Chorwaci (w tym boÊniaccy muzu∏manie) – 30 tys.,

Serbowie – 15 tys., Albaƒczycy – 6,5 tys., Czesi – 6

tys., Rumuni – 3,5 tys., Bu∏garzy – ok. 600. WÊród

mieszkaƒców Europy Zachodniej dominowali Ho-

lendrzy – 55 tys., Hiszpanie – 40 tys., Duƒczycy – 20

tys., W∏osi, po kapitulacji w 1943 r. – ok. 20 tys.,

Norwegowie – ok. 15 tys., Flamandowie – 23 tys.,

Walonowie – 15 tys., Francuzi – ok. 15 tys. (bez po-

borowych z Alzacji i Lotaryngii), Luksemburczycy

– 2 tys. (nie liczàc przymusowego poboru po 1942

r.), Finowie – 2 tys., Szwedzi – 300, Szwajcarzy – ok.

700, Brytyjczycy – ok. 100. Wyjàtkowo liczne by∏y

oddzia∏y sformowane z by∏ych obywatelki ZSRS,

przedstawicieli narodów Kaukazu i Êrodkowoazja-

tyckiej cz´Êci ZSRS: Tatarzy Nadwo∏˝aƒscy – 12,5

tys., Tatarzy Krymscy – 10 tys., Ka∏mucy – 7 tys.,

Ormianie – 20 tys., Gruzini – 25 tys., narody Pó∏noc-

nego Kaukazu (Czeczeƒcy, Abchazi i inni) – ok. 30

Ojczyzno moja! Kraju wywalczony ci´˝ko,

coÊ nam Êwiat∏o dawa∏ w czarnych wi´zieƒ lo-

chach,

naucz szcz´Êcie ogarniaç uÊmiechem, jak cz´sto

uczy∏eÊ nas dawniej nienawidziç i kochaç.

Niektóre zas∏yn´∏y zbrodniami wojennymi i okru-

cieƒstwami w stosunku do ludnoÊci cywilnej. Do ta-

kich nale˝a∏y zw∏aszcza oddzia∏y 14. ukraiƒskiej Dy-

wizji Grenadierów SS „Galizien”, które dopuszcza∏y

si´ zbrodni na Polakach w Ma∏opolsce Wschodniej,

czy sformowana z Rosjan 29. Dywizja SS i podobne

jej formacje muzu∏maƒskie (Ostlegionen) uczestni-

czàce w pacyfikacji Powstania Warszawskiego, które

masowo grabi∏y i mordowa∏y ludnoÊç stolicy Polski.

Najwi´kszà grup´ narodowoÊciowà w niemiec-

kich si∏ach zbrojnych stanowili Rosjanie – obywate-

le ZSRS, których liczebnoÊç szacuje si´ na blisko

milion (do∏àczy∏o te˝ oko∏o 20 tys. rosyjskich emi-

grantów, g∏ównie oficerów bia∏ej armii), Kozacy – 70

tys., Ukraiƒcy – 75 tys., Bia∏orusini – 15 tys., ¸otysze

i Estoƒczycy – odpowiednio 150 i 100 tys. (cz´Êcio-

wo z poboru), Litwini – 50 tys., W´grzy – 20 tys.,

W nieba miast bije ∏oskot, fabryk sadze i dymy,

a pola ko∏chozami kwitnà coraz cz´Êciej,

– wiem na pewno, ˝e równie˝ i my potrafimy

wznosiç radoÊç strzelistà i radzieckie szcz´Êcie.

Przyjaciele i wrogowie

Nie musieli si´ tak ostentacyjnie deklarowaç Wan-

da Wasilewska, zaufana Stalina, czy Jerzy Borej-

sza, póêniejszy organizator kultury komunistycznej

w powojennej Polsce, ani te˝ Tadeusz Boy-˚eleƒ-

ski, niewàtpliwie najznaczniejsza postaç literacka

w tym czasie we Lwowie, przedwojenny libera∏

i wolnomyÊliciel, propagator „wyzwolenia kobiet

i regulacji urodzin”, który zg∏osi∏ ch´ç wspó∏pracy

i by∏ te˝ nieco inaczej traktowany przez w∏adze so-

wieckie starajàce si´ pozorowaç dobre stosunki

i przyciàgaç co wa˝niejsze, g∏oÊne osobistoÊci. Ju˝

w listopadzie 1939 roku Boy podpisa∏ deklaracj´

tzw. komorgu, który wszed∏ póêniej w sk∏ad Zwiàz-

ku Pisarzy Sowieckich Ukrainy, deklarujàc tym sa-

mym Êcis∏à wspó∏prac´, z której nie bardzo mo˝na

by∏o ju˝ si´ wycofaç. Otrzyma∏ za to po wczeÊniej-

szej posadzie lekarza powa˝ne stanowisko wyk∏a-

dowcy na Uniwersytecie Lwowskim przejmowanym

w∏aÊnie przez Sowietów. Dosta∏ zabezpieczenie

materialne, sowità jak na warunki wojenne pensj´.

Pisywa∏ regularnie artyku∏y w „Czerwonym Sztan-

darze”, póêniej w moskiewskich „Nowych Widno-

kr´gach”, dyskretniej ni˝ koledzy po piórze, dekla-

rujàc swe wsparcie dla w∏adzy sowieckiej. „W∏adzy

sowieckiej – pisa∏ Jacek Trznadel w ksià˝ce „Kola-

boranci” – Boy by∏ u˝yteczny i wystarcza∏y jej te for-

my kolaboracji, które oznacza∏y jego obecnoÊç

w instytucjach i pismach okupanta. Nie musia∏ pi-

saç wierszy o Stalinie, do tego wystarcza∏ Leon Pa-

sternak czy Stanis∏aw Jerzy Lec”. Ogólne teksty

programowe o Armii Czerwonej i ojczyênie sowiec-

kiej pisa∏a Wanda Wasilewska. Wypowiadali si´

„teoretycy” komuniÊci, jak Roman Werfel, Pawe∏

Hoffman, Adam Schaff i inni. Od pisania donosów

by∏ w „Czerwonym Sztandarze” Witold Kolski.

Przypadek Boya pokazuje przemyÊlnà i pod-

st´pnà strategi´ sowieckà wobec niekomunistów

– przyciàgania do siebie przy pomocy wy˝szych

hase∏, obietnic i pokus, a póêniej tak˝e drogà szan-

ta˝u lub zastraszania i wymuszania wspó∏pracy.

Wciàgni´ci w ten sposób w tryby machiny komuni-

stycznej dzia∏ali ju˝ niemal automatycznie w myÊl

logiki systemu. Byli wykorzystywani, dopóki byli

przydatni i wykonywali zadania z coraz wi´kszà

podleg∏oÊcià. Nigdy te˝ nie przestawa∏y dzia∏aç re-

gu∏y bezwzgl´dnej walki, podst´pu, konfliktu. W∏a-

dza sowiecka w pe∏ni organizowa∏a i kontrolowa∏a

Poznaƒska piàtka okupacyjnych m´czenników

Jak wi´c teraz mamy p∏akaç po Warszawie?

Jak ˝a∏owaç kawiarƒ, koÊcio∏ów, zamku?

kiedy dla nas

tamta Polska

to Polska bur˝ujów i drani,

oficerów, obszarników, policjantów,

kiedy dla nas Warszawa

to stolica krzywdy,

stolica terroru,

stolica bezprawia.

my o innà walczyliÊmy Polsk´,

innà w sercach chronili przed szpiclem,

dobrà – jak matki spojrzenie,

wolnà – jak ptaków lot,

ojczyzn´ sprawiedliwà,

ojczyzn´, w której – czerwieƒ

i sierp

i m∏ot.

Od lewej: Czes∏aw Jóêwiak, Edward Kaêmierski, Franciszek K´sy, Edward Klinik, Jarogniew Wojciechowski

Podobnych utworów deklarujàcych wybór nowej

ojczyzny i wiernoÊç jej ideom oraz metodom by∏o

bardzo wiele. Z gorliwoÊcià neofitów, wiernopod-

daƒczo licytowali si´ przed sowieckà w∏adzà Adam

Wa˝yk i Jerzy Putrament, Leon Pasternak i Stani-

s∏aw Jerzy Lec, Lucjan Szenwald i Julian Stryjkow-

ski, wtedy jeszcze Pesach Stark. Zadziwiajàco jed-

nomyÊlne by∏y te utwory wychwalajàce ba∏wochwal-

czo w∏adz´ sowieckà, która mia∏a zapewniaç lu-

dziom nawet osobiste szcz´Êcie. Powtarza si´

w nich motyw nowego, wzorcowego patriotyzmu

sowieckiego. Putrament koƒczy swój wiersz „Nasza

ojczyzna” zwrotkà: „I wie ka˝dy – od starca

do dziecka –/ ˝e najbardziej pot´˝nà na Êwiecie/ jest

ojczyzna nasza radziecka,/ a my wierne jesteÊmy jej

dzieci”. Szczególnie p∏odny i wylewny Pasternak,

autor wiersza na obowiàzkowy temat pt. „Droga

do ojczyzny”, w wierszu „Konstytucja” umieÊci∏ apo-

strof´ do naczelnego wodza: „towarzyszu Stalinie!

Wiersz dêwi´czy twà s∏awà”, by wezwaç do wy˝szej

Dnia 13 czerwca 1999 r. podczas Mszy Êw. odprawianej w Warszawie Jan Pa-

we∏ II dokona∏ beatyfikacji 108 m´czenników, którzy ponieÊli Êmierç w cza-

sach II wojny Êwiatowej. S∏udzy Bo˝y, przedstawieni przez 18 diecezji, ordyna-

riat polowy i 22 rodziny zakonne, to osoby, których ˝ycie i Êmierç oddane Bo-

˝ej sprawie nosi∏y znami´ heroizmu. PoÊród nich jest 3 biskupów, 52 kap∏anów

diecezjalnych, 26 kap∏anów zakonnych, 3 kleryków, 7 braci zakonnych, 8

sióstr zakonnych i 9 osób Êwieckich. PoÊród tych ostatnich pi´ciu beatyfikowa-

nych zwiàzanych by∏o z Oratorium Ksi´˝y Salezjanów w Poznaniu na ul. Wro-

nieckiej. Do historii przeszli jako „poznaƒska piàtka”.

W za∏o˝eniach twórcy zakonu salezjanów Êw. Jana Bosko oratoria mia∏y

staç si´ oÊrodkiem wychowawczym dla m∏odzie˝y najubo˝szej i najbardziej

oddalonej od KoÊcio∏a. Program zak∏ada zgromadzenie dzieci i m∏odzie˝y

w przedziale wiekowym od 10. do 18. roku ˝ycia. Wychowanie do wiary

wszystkich uczestników poprzez wi´ê mi´dzyludzkà, integracj´, tworzenie

grup, zaanga˝owanie animatorów, konkretne dzia∏anie z m∏odzie˝à.

„Nauczyciel, który pozostaje wy∏àcznie na katedrze, jest tylko nauczycielem

i niczym wi´cej – g∏osi∏ Jana Bosko. – Ale jeÊli idzie z m∏odzie˝à na przerw´,

jest obecny z nimi na boisku czy w Êwietlicy, staje si´ niemal bratem”.

Czes∏aw Jóêwiak, Edward Kaêmierski, Franciszek K´sy, Edward Klinik, Ja-

rogniew Wojciechowski, czyli póêniejsza „poznaƒska piàtka”, m∏odzieƒcze la-

ta zwiàzali z dzia∏alnoÊcià oratoryjnà.

Pierwszy z nich urodzi∏ si´ w 1919 r. w ¸a˝ynie, powiat bydgoski. Do szko∏y

powszechnej i gimnazjum ucz´szcza∏ w Bydgoszczy. W roku 1930 przyby∏

do Poznania, gdzie jego ojciec objà∏ funkcj´ referenta w policji kryminalnej.

Edward Stanis∏aw Kaêmierski urodzi∏ si´ w Poznaniu w 1919 r.; po ukoƒcze-

niu szko∏y powszechnej z powodów materialnych musia∏ jednak zaprzestaç na-

uki, zaczà∏ pracowaç najpierw jako „ch∏opiec na posy∏ki” w sklepie dekoracyj-

nym, a póêniej jako pomocnik w warsztacie samochodowym. O jego nieprze-

ci´tnych zdolnoÊciach muzycznych wspomina∏ Stefan Stuligrosz – twórca chóru

ch∏opi´co-m´skiego „Poznaƒskie S∏owiki”. Gra∏ g∏ówne role w przedstawieniach

oratoryjnych, komponowa∏ i Êpiewa∏ w chórze, gra∏ na fortepianie i skrzypcach.

Franciszek K´sy urodzi∏ si´ w Berlinie w 1920 r.; w 1921 r. wraz z rodzinà za-

mieszka∏ w Poznaniu. Po ukoƒczeniu szko∏y powszechnej nosi∏ si´ z zamiarem

wstàpienia do Ni˝szego Seminarium Duchownego w Làdzie.

Mickiewicz socrealista

Szczególnego rozmachu nadano uroczystoÊciom

z okazji 85. rocznicy Êmierci Adama Mickiewicza,

z którego uczyniono sowieckiego wieszcza. Zaanga-

˝owano wszystkie wa˝niejsze postacie tego Êrodowi-

ska z Boyem-˚eleƒskim na czele. Odby∏y si´ niezli-

czone akademie, sesje, odczyty, spotkania, recytacje.

Dokoƒczenie na s. IV

Z Hitlerem

mimo wszystko

Dokoƒczenie ze s. V

IV Nasz Dziennik Piàtek, 30 listopada 2007

DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2007

Piàtek, 30 listopada 2007 Nasz Dziennik V

Polscy pisarze sowieccy

we Lwowie

ZSRS. Niektórzy, jak Boy-˚eleƒski, pozostali we

Lwowie. Wed∏ug niektórych relacji Wasilewska

proponowa∏a mu wyjazd, ale Boy odmówi∏. Zda-

wa∏ sobie niewàtpliwie spraw´ ze swej sytuacji,

zarazem jednak pozosta∏ ju˝ niejako myÊlà i du-

chem po stronie sowieckiej. Protestowa∏ nawet

jeszcze przeciw najazdowi niemieckiemu.

Na pewno wiedzia∏ o ostatnich, goràczkowych so-

wieckich wywózkach Polaków ze Lwowa. Na pew-

no s∏ysza∏ o masowych egzekucjach, ludobójczej

masakrze wi´êniów na Brygidkach, dokonanej

na kilka dni przed wkroczeniem Niemców, nazwa-

nej póêniej drugim Katyniem. W pierwszych

dniach lipca 1941 roku zostaje aresztowany przez

Niemców i rozstrzelany w nieznanym miejscu z in-

nymi przedstawicielami lwowskiej inteligencji.

Do takich ludzi nale˝eli m.in. ˝ywy symbol nazistow-

skiego kolaboranta Norweg Vidkun Quisling czy je-

go holenderski odpowiednik Anton Adriaan Mussert.

Obaj nie byli jednak postaciami popularnymi w oto-

czeniu Hitlera, uwa˝ani za dziwaków, zw∏aszcza

Mussert, podejrzewany o chorob´ psychicznà. Inni

tego rodzaju politycy, choç mo˝e nawet nie mieli

przekonaƒ nazistowskich, jak ekskomunista, francu-

ski premier Pierre Laval, byli oportunistami wierzàcy-

mi w zwyci´stwo Hitlera, dà˝yli do zdobycia wy˝szej

pozycji i wp∏ywów w ramach powojennej „niemiec-

kiej Europy”. Pozostali, jak wódz chorwackich nacjo-

nalistów Ante Paveliç, liczyli na to, ˝e udzia∏ w wojnie

po stronie Niemiec zapewni ich narodom w∏asne

paƒstwo, lub jak francuski marsza∏ek Philippe Péta-

in, serbski genera∏ Milan Nediç czy czeski prezydent

Emil Hacha zdecydowali si´ na prowadzenie polityki

kolaboracyjnej, próbujàc ratowaç kraj przed skutka-

mi niemieckiej okupacji. Jak si´ okaza∏o, zabiegi

wszystkich tych tragicznych postaci skoƒczy∏y si´

fiaskiem, a za swojà postaw´ po wojnie wi´kszoÊç

z nich trafi∏a na szubienic´ lub przed plutony egze-

kucyjne. Nie mniej brutalnie obeszli si´ z nimi powo-

jenni historycy, którzy nie zwa˝ajàc na ró˝ne przy-

Êwiecajàce ich dzia∏aniu motywy i dà˝enia, okreÊlali

ich dzia∏alnoÊç mianem zdrady.

Niezale˝nie od polityków w akcie kolaboracji

z Niemcami uczestniczy∏y masowo ca∏e grupy spo-

∏eczne w wielu z okupowanych krajów. Powstawa∏y

liczne partie polityczne, organizacje paramilitarne na-

stawione na wspó∏dzia∏anie z niemieckà armià i poli-

cjà przeciwko cz∏onkom ruchu oporu, formacje mili-

cyjne i wartownicze majàce na celu ochron´ strate-

gicznych obiektów cywilnych czy te˝ organizacje ro-

botnicze, których cz∏onkowie byli wysy∏ani jako si∏a

fachowa do niemieckich fabryk. Paƒstwem, w któ-

rym, przynajmniej poczàtkowo, kolaboracja cieszy∏a

si´ najwi´kszym poparciem, by∏a Holandia, gdzie

do partii Musserta – Ruchu Narodowo-Socjalistycz-

nego – nale˝a∏o 120 tys. umundurowanych cz∏on-

ków. Najwi´kszym jednak wk∏adem kolaborantów

w wysi∏ek zbrojny III Rzeszy by∏ ich masowy ochotni-

czy zaciàg do armii niemieckiej, Waffen SS, Krieg-

smarine lub ich formacji pomocniczych. W okresie

wojny zg∏osi∏o si´ wed∏ug ostro˝nych szacunków hi-

storyków oko∏o 2 do 2,5 mln ochotników. Ten w∏aÊnie

spontaniczny ruch zwyk∏o si´ okreÊlaç mianem kola-

boracji militarnej.

Ochotnicy byli ró˝norodnà mieszaninà ludzkich ty-

pów: cz´Êç z nich uwa˝a∏a si´ za etnicznych Niem-

ców – volksdeutschów, ale wi´kszoÊç to byli przed-

stawiciele narodowoÊci zamieszkujàcych zarówno

tereny okupowane, jak i paƒstwa neutralne, a nawet

– jak w przypadku ochotników brytyjskich – jedno

z g∏ównych mocarstw koalicji antyhitlerowskiej. Po-

czàtkowo dominowali ochotnicy pochodzàcy z Euro-

py Zachodniej, ale od drugiej po∏owy 1941 r. zacz´li

wyraênie przewa˝aç mieszkaƒcy Europy Wschodniej

i Êrodkowoazjatyckich republik Zwiàzku Sowieckie-

go. Stosunkowo najmniej liczebne by∏y oddzia∏y z∏o-

˝one z Arabów i Hindusów (tzw. Wolnych Indii), choç

wÊród orientalnych ochotników by∏o tak˝e kilkudzie-

si´ciu Koreaƒczyków, Chiƒczyków i Wietnamczyków.

Ró˝na by∏a motywacja tych ludzi, która popchn´∏a

ich do za∏o˝enia niemieckiego munduru. Wielu by∏o

kiej krucjacie” by∏a d∏ugo oczekiwanym sygna∏em

do walki. Setki tysi´cy Rosjan, narodów ba∏tyckich,

kaukaskich czy azjatyckich samorzutnie wspiera∏o

pràce na Moskw´ wojska niemieckie. Na terenach

¸otwy i Estonii dosz∏o do prawdziwego powstania

narodowego, gdzie tworzàce si´ oddzia∏y party-

zanckie atakowa∏y wycofujàce si´ oddzia∏y sowiec-

kie. W Rosji organizacja oddzia∏ów kolaboracyj-

nych nast´powa∏a póêniej – po wkroczeniu Niem-

ców tworzono s∏u˝b´ porzàdkowà i zalà˝ki nowej

administracji z ró˝nego rodzaju paramilitarnymi

formacjami kolaboracyjnymi. Ten spontaniczny

ruch zatrzyma∏a dopiero bezwzgl´dna pacyfikacyj-

na polityka samych Niemców, których brutalnoÊç

i bezwzgl´dnoÊç usposobi∏a wrogo wi´kszoÊç

spo∏eczeƒstwa. Mimo to dla wielu Rosjan komu-

nizm pozosta∏ g∏ównym wrogiem – rosyjskie for-

macje by∏y najliczniejszymi cudzoziemskimi od-

dzia∏ami w armii niemieckiej. Najliczniejszà grup´

ochotników stanowili wzi´ci do niewoli ˝o∏nierze

sowieccy, którzy wst´powali do tworzonych u bo-

ku Niemców formacji, szukajàc ucieczki przed g∏o-

dem i nieludzkimi warunkami panujàcymi w obo-

zach jenieckich.

Podobne motywacje jak osoby o poglàdach anty-

komunistycznych ˝ywili nacjonaliÊci arabscy i hindu-

scy, którzy liczyli na to, ˝e walka u boku Niemców

przyczyni si´ do oswobodzenia ich krajów spod bry-

tyjskiej dominacji. Nie zabrak∏o te˝ ró˝nego rodzaju

poszukiwaczy przygód i zwyk∏ych kryminalistów.

Skrajnym tego przyk∏adem by∏ np. holenderski

Wahtbataillon SS „Nord-West”, sformowany w 1942

r. z kryminalistów i pensjonariuszy szpitali psychia-

trycznych, który ws∏awi∏ si´ udzia∏em w mordowaniu

wi´êniów w po∏o˝nym na terenie Holandii obozie

koncentracyjnym w Vught. WÊród ochotników znala-

z∏o si´ jednak tak˝e wielu ideowców, dla których

s∏u˝ba w niemieckim mundurze by∏a rodzajem misji

na rzecz zjednoczenia Europy, przeciwko jej wro-

gom: Sowietom i Amerykanom. W 1945 r. oddzia∏y

francuskie wzi´∏y do niewoli grup´ esesmanów

z francuskiej 33. Dywizji Grenadierów „Charlema-

gne”. Genera∏ Leclerc zdziwiony, ˝e sà to Francuzi,

zapyta∏ ich, dlaczego noszà niemiecki mundur

– w odpowiedzi us∏ysza∏: „A dlaczego pan genera∏

nosi amerykaƒski?” (w tym czasie armia francuska

mia∏a amerykaƒskie zaopatrzenie). Leclerc rozkaza∏

wszystkich natychmiast rozstrzelaç.

WartoÊç bojowa jednostek cudzoziemskich by∏a

zró˝nicowana: cz´Êç z nich by∏a zaliczana do elity

niemieckiej armii. Do takich nale˝a∏y np. hiszpaƒska

250. Dywizja Ochotnicza Wehrmachtu czy 5. Dywi-

zja Pancerna SS „Wiking” z∏o˝ona z ochotników ze

Skandynawii. Obie te dywizje wykaza∏y si´ nadzwy-

czajnym m´stwem w walkach na froncie wschod-

nim. Cudzoziemscy ochotnicy w mundurach SS

walczyli za Hitlera do ostatka, czego przejawem by∏

ich udzia∏ w obronie Berlina w 1945 r., gdzie niedo-

bitki Skandynawów, ¸otyszy, Hiszpanów i Francu-

zów walczy∏y do koƒca w ruinach Kancelarii Rzeszy.

Wi´kszoÊç pozosta∏ych formacji cudzoziemskich

charakteryzowa∏a si´ jednak niskim poziomem wy-

szkolenia i niewiele lepszym morale, które opada∏o

tym ni˝ej, im wyraêniej widaç by∏o kl´sk´ III Rzeszy.

Dokoƒczenie ze s. III

Wybuch wojny niemiecko-sowieckiej zakoƒczy∏

prawie dwuletni okres burzliwego rozwoju pio-

nierskiej grupy „polskich pisarzy sowieckich”,

która odrodzi si´ ju˝ pod bardziej dyskretnà na-

zwà zaraz po wojnie w starej, niekochanej Ojczyê-

nie. B´dà jà ofiarnie przerabiaç, jak poprzednio,

na w∏asnà, sowieckà ojczyzn´, na krótko utraco-

nà na Wschodzie na poczàtku wojny. Wi´kszoÊç

sowieckich pisarzy, z Wasilewskà i Borejszà

na czele, uciek∏a wtedy przed Niemcami w g∏àb

Referaty o post´powoÊci Mickiewicza przygotowa-

li Boy-˚eleƒski, Borejsza i Zofia Dzier˝yƒska, ˝ona

s∏ynnego czekisty. UroczystoÊci wieƒczy∏ wieczór

mickiewiczowski w Teatrze Wielkim Opery i Baletu.

„Scena teatru tonie w szkar∏acie sztandarów – do-

nosi∏ „Czerwony Sztandar” – na których tle widnie-

jà wizerunki budowniczych kraju socjalizmu, Leni-

na i Stalina. W górze nad scenà widnieje natchnio-

na twarz poety”.

Z has∏a „Polsza” w Wielkiej Encyklopedii Sowieckiej z 1940 roku:

W niemiecko-sowieckim porozumieniu o przyjaêni i granicach z 28 IX 1939 zosta-

∏y dok∏adnie okreÊlone granice obopólnych paƒstwowych interesów na teryto-

rium by∏ego paƒstwa polskiego. (...) Nadszed∏ historyczny koniec Polski zbudo-

wanej na imperialistycznym, szmacianym, reakcyjnym, spo∏ecznym i narodowym

ucisku polskich panów i bur˝uazji.

nowej dla nas epoki, pobudk´ i zapraw´ do pracy, wolnej i szcz´Êliwej, którà

mamy rozwijaç w coraz mocniejszym rytmie. I witajàc nowy rok, nie wyg∏asza-

my bezmyÊlnych wró˝b konwencjonalnych ˝yczeƒ sobkowskiej pomyÊlnoÊci.

Nasze ˝yczenia – to okrzyk: pomna˝ajmy zast´py szturmowców! Nasze wró˝by

– to pewnoÊç niezbita, oparta na wiedzy marksistowskiej, pewnoÊç, ˝e jeste-

Êmy szermierzami idei, która ca∏y Êwiat ogarnia.

Najbardziej znanym symbolem kolaboracji

militarnej by∏ Leon Degrelle (1906-1994),

przedwojenny przywódca belgijskiego ka-

tolickiego ruchu REX. W pierwszym okre-

sie okupacji Degrelle nie prowadzi∏ dzia-

∏alnoÊci kolaboracyjnej. Dopiero w po∏o-

wie 1941 r. utworzy∏ w ramach Wehr-

machtu Legion „Wallonie”, w którego

sk∏adzie walczy∏ na froncie wschodnim,

poczàtkowo jako zwyk∏y ˝o∏nierz, póêniej

ju˝ jako oficer. W 1943 r. jego oddzia∏ sta∏

si´ zalà˝kiem 28. Dywizji Grenadierów SS

„Walonien”, a on sam jej dowódcà. By∏

najwy˝ej udekorowanym cudzoziemskim

ochotnikiem w Armii Niemieckiej i Waffen

SS. Po wojnie, skazany zaocznie w Belgii

na Êmierç, znalaz∏ schronienie w Hiszpanii.

Przez historyków uwa˝any by∏ za „orygi-

nalnego” narodowego socjalist´: bez

uprzedzeƒ rasowych, ˝arliwy katolik z sza-

cunkiem odnoszàcy si´ do islamu, choç

z drugiej strony negujàcy Holokaust i pod-

kreÊlajàcy swój szacunek dla Hitlera.

Depesza Stalina do Hitlera, „Czerwony Sztandar”, 26 XII 1939:

Berlin. Do Zwierzchnika Rzeszy Niemieckiej, Pana Adolfa Hitlera. Prosz´, aby

przyjà∏ Pan wyrazy wdzi´cznoÊci za pozdrowienia oraz za Paƒskie dobre ˝ycze-

nia dla narodów Zwiàzku Radzieckiego. J. Stalin.

Zofia Dzier˝yƒska, Bliski i drogi jest nam Mickiewicz, „Czerwony Sztandar”,

26 XI 1940:

(...) znajdujemy odpowiedê, z kim by∏by dziÊ – gdyby ˝y∏ – Adam Mickiewicz.

(...) Pi∏sudczycy i ich agenci w innych partiach, stosujàc w walce ze Zwiàzkiem

Radzieckim i z ruchem rewolucyjnym w Polsce nikczemne metody prowokacji

– próbowali szalbierczo os∏aniaç je imieniem Mickiewicza, tendencyjnie i fa∏-

szywie interpretujàc dzie∏o Mickiewicza „Konrad Wallenrod” jako apoteoz´

zdrady. (...) S∏owa Mickiewicza z „Ody do m∏odoÊci” b´dà brzmia∏y jak wezwa-

nie do zdobycia zwyci´stwa mas pracujàcych na ca∏ym Êwiecie.

Adam Wa˝yk, Radziecka choinka, „Czerwony Sztandar”, 1 I 1940:

DziÊ po raz pierwszy robotnicy, ch∏opi i wszyscy pracujàcy zachodnich obwo-

dów Ukrainy biorà udzia∏ w weso∏ej zabawie noworocznej wraz ze wszystkimi

ludami wielonarodowoÊciowej rodziny ZSRR. Dzieci i m∏odzie˝ skupiajà si´ ko-

∏o radzieckiej choinki. Uprzytomnijmy sobie, jaki charakter ma ta zabawa i co

wyra˝a radziecka choinka, zagarniajàca pod swe szerokie ramiona dzieci

w przedszkolach i szko∏ach, fabrykach i zak∏adach przemys∏owych. Bo choin-

ka ta stoi dzisiaj w ka˝dym ognisku oÊwiaty i w ka˝dym ognisku pracy. Podob-

nie jak pracownicy jednego warsztatu ∏àczà si´ w jeden zwiàzek zawodowy,

stanowiàcy podstaw´ struktury radzieckich organizacji zwiàzkowych, tak te˝

dzieci splatajà r´ce we wspólnej zabawie. ˚ycie radzieckie zmieni te sploty

na trwa∏e ogniwa przyjaêni. Nie zmieni, lecz ju˝ zmienia z dnia na dzieƒ, z go-

dziny na godzin´. (...)

My nie ˝egnamy starego roku bolesnym westchnieniem cz∏owieka, który sta-

wia sobie w rejestrze lat jeszcze jednà kresk´ – witamy rok 1940 jako poczàtek

Wanda Wasilewska, Za wolnoÊç swojà i za wolnoÊç Êwiata,

„Czerwony Sztandar”, 25 VI 1941:

Stoimy w walce. Front od Ba∏tyku po Morze Czarne. Od Ba∏tyku po Morze Czar-

ne huczà wystrza∏y, ∏omocà tanki i warczà Êmig∏a samolotów. Od Ba∏tyku

po Morze Czarne walczy ˝o∏nierz Czerwonej Armii w obronie swojej ojczyzny,

na którà porwa∏ si´ faszyzm. Nie chcieliÊmy wojny, nie prowokowaliÊmy wojny.

Ale kiedy napadni´to nasze granice, stan´liÊmy w obronie tego wszystkiego,

co jest dla nas najdro˝sze, najbli˝sze. I dziÊ od Ba∏tyku po Morze Czarne stoi

front – w obronie cz∏owieczeƒstwa przeciw zdziczeniu, w obronie wolnoÊci

przeciw uciskowi i niewoli, w obronie Êwiat∏a przeciw ciemnoÊci.

Wojciech Jerzy Muszyƒski, IPN

narodowymi socjalistami z przekonania, którzy pra-

gn´li uczestniczyç w tworzeniu „Wielkich Niemiec”,

oportunistami wierzàcymi w zwyci´stwo Hitlera, ludê-

mi zawiedzionymi swym dotychczasowym ˝yciem i li-

czàcymi na jakàÊ odmian´ – jak w przypadku zawo-

dowej kadry wojskowej w krajach okupowanych. By-

li te˝ tacy, którzy za∏o˝yli niemiecki mundur, motywu-

jàc to patriotyzmem wobec swojej ojczyzny, która

dzi´ki ich walce mia∏a wziàç udzia∏ w przysz∏ym po-

dziale ∏upów w ramach „Nowego Porzàdku Europej-

skiego”. To by∏y postawy najbardziej rozpowszech-

nione wÊród ochotników z Europy Zachodniej, choç

nie brakowa∏o tam równie˝ ideowych antykomuni-

stów, którzy, jak np. Leon Degrelle, podj´li si´ kolabo-

racji dopiero po niemieckim ataku na ZSRS.

Na wschodzie kontynentu zdecydowanie domi-

nujàce by∏o pragnienie walki z Sowietami i komu-

nizmem. Dla wielu narodów ujarzmionych przez

ZSRS niemiecka oferta udzia∏u w „antybolszewic-

Z Hitlerem mimo wszystko

Ruch kolaboracyjny w okupowanej przez III Rzesz´

Europie mia∏ ró˝norodny charakter i polityczne obli-

cze. Hitler – odwrotnie ni˝ Stalin – nie stara∏ si´ narzu-

ciç swoim sojusznikom w∏asnych poglàdów. Stàd

wÊród kolaborantów oprócz zdeklarowanych narodo-

wych socjalistów byli zarówno prawicowi monarchi-

Êci, demokraci czy nacjonaliÊci, jak równie˝ nie mniej

liczni socjaliÊci oraz – co ciekawe – tak˝e wielu komu-

nistów. W latach 1939-1941 partie komunistyczne ró˝-

nych krajów, wykonujàc dyrektywy Moskwy, wspiera-

∏y Niemcy, najbli˝szego ówczesnego sojusznika

ZSRS. Przejawem tego by∏y np. demonstracje Komu-

nistycznej Partii USA w 1940 r. w Nowym Jorku i Chi-

cago przeciwko wysy∏aniu pomocy amerykaƒskiej

dla Wielkiej Brytanii w jej „imperialistycznej wojnie”.

Warto przypomnieç, ˝e w tym czasie tylko pomoc

z USA mog∏a uratowa∏a ten kraj przed upadkiem.

Swoje stanowisko komuniÊci zmienili w 1941 r.,

po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej, tak˝e

na skutek instrukcji z moskiewskiej centrali.

Na obszarach okupowanych przez Niemcy mo˝-

na wyró˝niç dwa g∏ówne nurty kolaboracji: poli-

tycznà i militarnà. WÊród kolaborantów-polityków

mo˝na wskazaç kilka charakterystycznych typów.

Zdecydowana wi´kszoÊç z nich wspó∏pracowa∏a

z Niemcami z przyczyn ideowych, jak zwolennicy

rewolucji narodowo-socjalistycznej, lewicowcy dà-

˝àcy do obalenia starego porzàdku i „roztopienia”

swoich narodów w „wielkiej germaƒskiej rodzi-

nie”, ucieleÊnianej przez hitlerowskie Niemcy.

Dokoƒczenie na s. VI

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: