ZAGADNIENIA DO PRZYGOTOWANIA NA EGZAMIN Z PODSTAW SOCJOLOGII studia I stopnia, niestacjonarne, semestr zimowy 2009/10
1) Socjologia jako nauka - jej definicja, socjologia a nauki pokrewne, podział nauk, przedmiot badań socjologii.
Socjologia – pochodzi od słowa SOCIUS i oznacza zbiorowość, społeczeństwo, oraz od słowa LOGOS, które oznacza mądrość, wiedzę, naukę. Etymologicznie rzecz biorąc, socjologia jest nauką o społeczeństwie.
Socjologia należy do nauk społecznych, gdzie fundamentalnym przedmiotem badań jest człowiek widziany z perspektywy nauk:
- politologii,
- ekonomii,
- historii,
- antropologii
- psychologii.
Człowiek jako obiekt badań jest trudnym przedmiotem, wymyka się jednoznacznym opisom – jest zdolny do wszystkiego. Człowiek bada człowieka. Socjologia ma być dyscypliną faktów.
Człowiek jest zwierzęciem politycznym – Arystoteles.
Socjologia jak każda nauka musi posiadać 3 elementy:
- przedmiot badań,
- metodologię badań,
- specyficzny język.
Nauki społeczne dzielimy na:
- nomotetyczne – próbują wysuwać wnioski ogólne,
- idiograficzne – próbują wysuwać wnioski szczegółowe.
Socjologia należy do nauk nomotetycznych.
2) Człowiek jako istota biopsychospołeczna - wyjaśnienie pojęcia.
Człowiek jest istotą biopsychospołeczną – jest istotą biologiczną, jest związany z funkcjonowaniem człowieka od strony psychicznej i jest tzw. zwierzęciem społecznym – osiąga pełnię człowieczeństwa tylko wśród innych ludzi.
3) Funkcje socjologii.
a) Teoretyczna – opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań, konstruuje teorie do badań,
b) Praktyczna – funkcja ta dzieli się na 3 podfunkcje:
· podfunkcja diagnostyczna – dostarcza wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej – jak jest?
· Podfunkcja prognostyczna – dostarcza wiedzy o następstwach działań, ułatwia podejmowanie decyzji
· Podfunkcja socjotechniczna – formułuje zalecenia dla praktyków.
4) Rola socjologii jako nauki.
5) Metody i techniki badawcze socjologii.
a) metoda reprezentatywna – badania sondażowe, ankietowe. Technika wywiadu i technika ankiety. Specyficzną odmianą tej metody są badania panelowe (2 razy z tymi samymi ludźmi) i badania pollingowe (2 razy, za każdym razem z innymi ludźmi),
b) metoda badań terenowych – monograficzna, najczęściej stosowaną w niej techniką jest technika obserwacji,
c) metoda eksperymentalna,
d) metoda obserwacji – wykorzystujemy techniki obserwacyjne,
e) metoda oparta na materiałach historycznych – wykorzystuje źródła pierwotne, zastane,
f) metoda biograficzna – wprowadzona przez Floriana Znanieckiego – współczynnik humanistyczny,
g) metoda socjometryczna – bada wewnątrzgrupową strukturę sympatii i antypatii,
h) metoda analizy treści – analizuje treść przekazów pod względem tego, co jest powiedziane w komunikacie, jak jest to powiedziane, kto to powiedział, w jakim celu i z jakim skutkiem,
i) metoda projekcyjna – najczęściej stosowana w psychologii – reakcja słów, obrazów.
6) Rys historyczny socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej: trzy okresy w historii nauk społecznych, wiedza potoczna vs wiedza naukowa, rola A. Comte^a, Emila Durkheima, Karola Marksa, Maxa Webera.
W historii nauk społecznych wyróżniamy 3 okresy:
1. Premodernistyczny – najdłuższy, od momentu kiedy człowiek zaczął się zastanawiać nad samym sobą do XVIII/XIX wieku. Opisy człowieka oparte są o świat poznany za pomocą zmysłów. Takie myślenie obecne jest do dzisiaj.
2. Modernistyczny – charakteryzował się szybkim rozwojem nauki, czas wielkich odkryć naukowych i technicznych. Ludzie wierzyli, że wszystkie problemy będzie można rozwiązać za pomocą techniki.
3. Postmodernistyczny – utrata wiary w to, że nauka rozwiąże wszystkie problemy. Ludzie relatywizują wszystkie wartości.
Socjologia jako nauka ma krótką historię, ale długą przeszłość – socjologia wyrastała na gruncie wiedzy potocznej – Arystoteles, Platon.
Wiedza potoczna – np. przysłowia. Wady: od wiedzy naukowej różni się tym, że opiera sądy na stereotypach, przez co operuje uogólnieniami. Przywiązujemy się do własnych tez, trudno nam skierować myślenie na inne tory.
Wiedza naukowa – nie wartościuje tylko opisuje i wyjaśnia. Socjologia jest nauką diagnostyczno-eksplikatywną (opisowo-wyjaśniającą), opartą o reguły logicznego myślenia i ma charakter sprawdzalny.
Za twórcę socjologii uważa się francuskiego myśliciela Augusta Comte’a w 1839 roku. Za przedmiot badań socjologii uznał społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość, składające się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami.
Organicyzm – rozumienie społeczeństwa jako organizmu.
Za następcę Comte’a uważa się Herberta Spencera, który określił główne zasady badań socjologicznych:
- socjologia ma badać tylko fakty,
- faktów nie należy oceniać tylko badać ich związki przyczynowo-skutkowe w wyjaśnianiu zjawisk społecznych.
Emil Durkheim to twórca tzw. mikrosocjologii – małych struktur społecznych. Praca O samobójstwach. Zastanawiał się jak to jest, że ludzie potrafią zaprzeczyć swojej najbardziej naturalnej potrzebie. Typy samobójstw wg Durkheima:
- samobójstwo altruistyczne – silna integracja ze społeczeństwem, np. islamscy fanatycy,
- samobójstwo egoistyczne – słaba integracja ze społeczeństwem, skutek całkowitego zerwania związków z ludźmi z najbliższego otoczenia,
- samobójstwo fatalistyczne – silna regulacja, człowiek jest przekonany, że tak czy siak umrze, np. więzień z karą dożywocia, eutanazja,
- samobójstwo anomiczne – słaba regulacja bądź brak jakichkolwiek regulacji, zazwyczaj wówczas, gdy zniesione zostają wszelkie ograniczenia, np. podczas zmiany systemu politycznego – brak zrozumienia nowych zasad, nie wiadomo jak się zachowywać w społeczeństwie.
Karol Marks – wielki socjolog, marny ideolog. Marksizmu nie można mylić z filozofią marksowską. W dziele Kapitał opisuje społeczeństwo burżuazyjne w Wielkiej Brytanii. Dwie grupy społeczne – bogaci i biedni. Bogatych mało, biednych dużo. Marks legitymizuje rewolucję jako sposób rozwiązania konfliktów społecznych.
Max Weber – „cichy dialog” z Marksem. Dzieło Etyka protestancka i duch kapitalizmu – nierówności społeczne wcale nie muszą wywoływać rewolucji, nie we wszystkich krajach burżuazyjnych wybuchają rewolucje. Etyka ma dużą rolę w zmianach społecznych.
7) Typy samobójstw wg. E. Durkheima.
· samobójstwo altruistyczne – silna integracja ze społeczeństwem, np. islamscy fanatycy,
· samobójstwo egoistyczne – słaba integracja ze społeczeństwem, skutek całkowitego zerwania związków z ludźmi z najbliższego otoczenia,
· samobójstwo fatalistyczne – silna regulacja, człowiek jest przekonany, że tak czy siak umrze, np. więzień z karą dożywocia, eutanazja,
· samobójstwo anomiczne – słaba regulacja bądź brak jakichkolwiek regulacji, zazwyczaj wówczas, gdy zniesione zostają wszelkie ograniczenia, np. podczas zmiany systemu politycznego – brak zrozumienia nowych zasad, nie wiadomo jak się zachowywać w społeczeństwie.
8) „Dwie socjologie" - makro i mikrosocjologia - charakterystyka perspektyw badawczych.
pierwsza socjologia – XIX wiek – Comte, Marks, Spencer. Stawiała pytania o wewnętrzną budowę, strukturę, o zachodzące wewnątrz ciągłe zmiany, o funkcjonowanie świata oraz kierunki i mechanizmy przekształceń w czasie historycznym – makrosocjologia.
Druga socjologia – XIX/XX wiek. Weber, George Mead, Znaniecki. Patrzy od strony pojedynczych jednostek, skupia się na ludzkich działaniach, na interakcjach. Bada, jak te działania są ograniczane lub ułatwiane, jak te działania wytwarzają stałe obiekty społeczne (mikrosocjologia)
W/w socjologie prezentują przeciwstawne propozycje rozwiązania fundamentalnego dla tej nauki problemu – kwestii relacji jednostki i społeczeństwa.
Mikrosocjologia mówi, że społeczeństwo jest bytem w naszych głowach, makrosocjologia uważa, że społeczeństwo jest czymś więcej niż sumą jednostek.
9) Rozumienie społeczeństwa we współczesnej socjologii - siedem perspektyw widzenia społeczeństwa wg P. Sztompki.
1. społeczeństwo są to zbiorowości w różnej skali, np. państwo, naród, rodzina, sąsiedzi.
2. orientacja grupowa, polega na tym, że społeczeństwo uważamy za organizm. Organizm ten złożony jest z grup – wszystkie grupy są ze sobą zależne.
3. społeczeństwo to powiązany układ pozycji (statusów) i typowych dla nich ról. Jest to orientacja systemowa. Pojęcie systemu społecznego zostało wprowadzone w XX wieku.
4. społeczeństwo jako suma sieci relacji międzyludzkich, schematów odnoszenia się do siebie. Jest to orientacja strukturalna.
5. społeczeństwo jako złożony konglomerat ludzkich wzajemnie zorientowanych działań i konsekwencji (np. kapitalizm to kupujący, sprzedający, oszczędzający, inwestujący). Jest to orientacja aktywistyczna (interakcjonistyczna). Co robię w stosunku do innych ludzi i co w konsekwencji się dzieje?
6. społeczeństwo jako matryca podzielanych przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł decydujących o ludzkich działaniach. Jest to orientacja kulturalistyczna.
7. społeczeństwo jako nieustannie zmienne, płynne pole pełne zdarzeń społecznych. Jest to orientacja zdarzeniowa (polowa). Społeczeństwo jest w stałym procesie stawania się. Non stop się tworzy, nie istnieje. Jest to porzucenie wizji społeczeństwa jako trwałego, statycznego obiektu.
Społeczeństwo to wszystko razem, byt wielowymiarowy, wieloaspektowy istniejący we wszystkich siedmiu poziomach.
10) Pojęcie socjologicznej wyobraźni C. W. Mills’ea.
Wg C.W. Millse’a celem nauczania socjologii jest kształtowanie „socjologicznej wyobraźni”, czyli umiejętności rozumienia historii i biografii oraz relacji między nimi w społeczeństwie.
Jest to umiejętność, na którą składa się:
- dostrzeganie, że wszelkie zjawiska społeczne są efektem zamierzonym lub niezamierzonym, natychmiastowym lub skumulowanym, bezpośrednim lub pośrednim.
- Świadomość głębokich, ukrytych zasobów lub barier strukturalnych.
- Postrzeganie życia społecznego, w tym wszelkich pozornie trwałych instytucji, organizacji, reżimów politycznych czy gospodarczych.
- Akceptacja dla ogromnej różnorodności form w jakich przejawiać się może życie społeczne.
Socjologiczna wyobraźnia to zdolność wiązania wszystkiego, co się dzieje w społeczeństwie z warunkami strukturalnymi, kulturowymi i historycznymi oraz działaniami podejmowanymi w tych warunkach.
Socjologia dostarcza mapy świata w którym żyjemy, lepszej orientacji w chaosie toczących się wydarzeń, bardziej racjonalnej interpretacji wszystkiego, co się wokół nas dzieje.
Podstawowym narzędziem wszelkiego myślenia jest język. Aby posiąść socjologiczną wyobraźnie należy poznać socjologiczny język, czyli opanować pewien kanon zasadniczych pojęć opisujących rzeczywistość społeczną. Pojęcia w socjologii to wielość pojęć charakterystycznych dla tej dyscypliny, ale również pojęcia interdyscyplinarne, np. pojęcie kultury, cywilizacji.
...
littleblackangel