Socjologia – pochodzi od słowa SOCIUS i oznacza zbiorowość, społeczeństwo, oraz od słowa LOGOS, które oznacza mądrość, wiedzę, naukę. Etymologicznie rzecz biorąc, socjologia jest nauką o społeczeństwie.
Socjologia należy do nauk społecznych, gdzie fundamentalnym przedmiotem badań jest człowiek widziany z perspektywy nauk:
- politologii,
- ekonomii,
- historii,
- antropologii
- psychologii.
Człowiek jako obiekt badań jest trudnym przedmiotem, wymyka się jednoznacznym opisom – jest zdolny do wszystkiego. Człowiek bada człowieka. Socjologia ma być dyscypliną faktów.
Człowiek jest zwierzęciem politycznym – Arystoteles.
Socjologia jak każda nauka musi posiadać 3 elementy:
- przedmiot badań,
- metodologię badań,
- specyficzny język.
Nauki społeczne dzielimy na:
- nomotetyczne – próbują wysuwać wnioski ogólne,
- idiograficzne – próbują wysuwać wnioski szczegółowe.
Socjologia należy do nauk nomotetycznych.
Człowiek jest istotą biopsychospołeczną – jest istotą biologiczną, jest związany z funkcjonowaniem człowieka od strony psychicznej i jest tzw. zwierzęciem społecznym – osiąga pełnię człowieczeństwa tylko wśród innych ludzi.
Przedmiotem badań w socjologii jest człowiek jako istota społeczna oraz analiza społeczeństwa. Bada struktury życia społecznego z perspektywy człowieka lub z perspektywy struktur, instytucji i mechanizmów ogólnospołecznych poszczególnych ludzi.
„Socjologia pokazuje konieczność uzyskania szerszego spojrzenia na to, dlaczego jesteśmy, kim jesteśmy, dlaczego działamy tak jak działamy”.
Funkcje socjologii:
1. Teoretyczna – opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań, konstruuje teorie do badań,
2. Praktyczna – funkcja ta dzieli się na 3 podfunkcje:
a) podfunkcja diagnostyczna – dostarcza wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej – jak jest?
b) Podfunkcja prognostyczna – dostarcza wiedzy o następstwach działań, ułatwia podejmowanie decyzji
c) Podfunkcja socjotechniczna – formułuje zalecenia dla praktyków.
Socjologia w życiu praktycznym odpowiada na pytania:
1. Jak jest naprawdę? – podważa i obala różne mity i złudzenia typowe dla perspektywy potocznej, weryfikuje fakty, stara się znaleźć konsekwencje działań społecznych
2. Dlaczego tak właśnie jest? – poszukuje przyczyn prawdziwych zjawisk społecznych, pokazuje ich powiązania oraz ich kontekst z innymi zjawiskami dziejącymi się równocześnie
3. Jak będzie? – socjolog nie może zadawalać się przeczuciami i proroctwami, szuka praw ogólnych, pozwala na prognozy społeczne. Socjologia ma chęć udzielania naukowo ugruntowanych rad na temat tego, co robić aby zmieniać społeczeństwo w pożądanym kierunku.
Socjologia posiada swoje metody i techniki badawcze:
- metoda reprezentatywna – badania sondażowe, ankietowe. Technika wywiadu i technika ankiety. Specyficzną odmianą tej metody są badania panelowe (2 razy z tymi samymi ludźmi) i badania pollingowe (2 razy, za każdym razem z innymi ludźmi),
- metoda badań terenowych – monograficzna, najczęściej stosowaną w niej techniką jest technika obserwacji,
- metoda eksperymentalna,
- metoda obserwacji – wykorzystujemy techniki obserwacyjne,
- metoda oparta na materiałach historycznych – wykorzystuje źródła pierwotne, zastane,
- metoda biograficzna – wprowadzona przez Floriana Znanieckiego – współczynnik humanistyczny,
- metoda socjometryczna – bada wewnątrzgrupową strukturę sympatii i antypatii,
- metoda analizy treści – analizuje treść przekazów pod względem tego, co jest powiedziane w komunikacie, jak jest to powiedziane, kto to powiedział, w jakim celu i z jakim skutkiem,
- metoda projekcyjna – najczęściej stosowana w psychologii – reakcja słów, obrazów.
Rys historyczny socjologii jako nauki:
W historii nauk społecznych wyróżniamy 3 okresy:
1. Premodernistyczny – najdłuższy, od momentu kiedy człowiek zaczął się zastanawiać nad samym sobą do XVIII/XIX wieku. Opisy człowieka oparte są o świat poznany za pomocą zmysłów. Takie myślenie obecne jest do dzisiaj.
2. Modernistyczny – charakteryzował się szybkim rozwojem nauki, czas wielkich odkryć naukowych i technicznych. Ludzie wierzyli, że wszystkie problemy będzie można rozwiązać za pomocą techniki.
3. Postmodernistyczny – utrata wiary w to, że nauka rozwiąże wszystkie problemy. Ludzie relatywizują wszystkie wartości.
Socjologia jako nauka ma krótką historię, ale długą przeszłość – socjologia wyrastała na gruncie wiedzy potocznej – Arystoteles, Platon.
Wiedza potoczna – np. przysłowia. Wady: od wiedzy naukowej różni się tym, że opiera sądy na stereotypach, przez co operuje uogólnieniami. Przywiązujemy się do własnych tez, trudno nam skierować myślenie na inne tory.
Wiedza naukowa – nie wartościuje tylko opisuje i wyjaśnia. Socjologia jest nauką diagnostyczno-eksplikatywną (opisowo-wyjaśniającą), opartą o reguły logicznego myślenia i ma charakter sprawdzalny.
Za twórcę socjologii uważa się francuskiego myśliciela Augusta Comte’a w 1839 roku. Za przedmiot badań socjologii uznał społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość, składające się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami.
Organicyzm – rozumienie społeczeństwa jako organizmu.
Za następcę Comte’a uważa się Herberta Spencera, który określił główne zasady badań socjologicznych:
- socjologia ma badać tylko fakty,
- faktów nie należy oceniać tylko badać ich związki przyczynowo-skutkowe w wyjaśnianiu zjawisk społecznych.
Emil Durkheim to twórca tzw. mikrosocjologii – małych struktur społecznych. Praca O samobójstwach. Zastanawiał się jak to jest, że ludzie potrafią zaprzeczyć swojej najbardziej naturalnej potrzebie. Typy samobójstw wg Durkheima:
- samobójstwo altruistyczne – silna integracja ze społeczeństwem, np. islamscy fanatycy,
- samobójstwo egoistyczne – słaba integracja ze społeczeństwem, skutek całkowitego zerwania związków z ludźmi z najbliższego otoczenia,
- samobójstwo fatalistyczne – silna regulacja, człowiek jest przekonany, że tak czy siak umrze, np. więzień z karą dożywocia, eutanazja,
- samobójstwo anomiczne – słaba regulacja bądź brak jakichkolwiek regulacji, zazwyczaj wówczas, gdy zniesione zostają wszelkie ograniczenia, np. podczas zmiany systemu politycznego – brak zrozumienia nowych zasad, nie wiadomo jak się zachowywać w społeczeństwie.
Karol Marks – wielki socjolog, marny ideolog. Marksizmu nie można mylić z filozofią marksowską. W dziele Kapitał opisuje społeczeństwo burżuazyjne w Wielkiej Brytanii. Dwie grupy społeczne – bogaci i biedni. Bogatych mało, biednych dużo. Marks legitymizuje rewolucję jako sposób rozwiązania konfliktów społecznych.
Max Weber – „cichy dialog” z Marksem. Dzieło Etyka protestancka i duch kapitalizmu – nierówności społeczne wcale nie muszą wywoływać rewolucji, nie we wszystkich krajach burżuazyjnych wybuchają rewolucje. Etyka ma dużą rolę w zmianach społecznych.
Dwie socjologie:
- pierwsza socjologia – XIX wiek – Comte, Marks, Spencer. Stawiała pytania o wewnętrzną budowę, strukturę, o zachodzące wewnątrz ciągłe zmiany, o funkcjonowanie świata oraz kierunki i mechanizmy przekształceń w czasie historycznym – makrosocjologia.
- Druga socjologia – XIX/XX wiek. Weber, George Mead, Znaniecki. Patrzy od strony pojedynczych jednostek, skupia się na ludzkich działaniach, na interakcjach. Bada, jak te działania są ograniczane lub ułatwiane, jak te działania wytwarzają stałe obiekty społeczne (mikrosocjologia)
W/w socjologie prezentują przeciwstawne propozycje rozwiązania fundamentalnego dla tej nauki problemu – kwestii relacji jednostki i społeczeństwa.
Mikrosocjologia mówi, że społeczeństwo jest bytem w naszych głowach, makrosocjologia uważa, że społeczeństwo jest czymś więcej niż sumą jednostek.
7 PERSPEKTYW PATRZENIA NA SPOŁECZEŃSTWO W SOCJOLOGII (wg prof. Sztompki):
1. społeczeństwo są to zbiorowości w różnej skali, np. państwo, naród, rodzina, sąsiedzi.
2. orientacja grupowa, polega na tym, że społeczeństwo uważamy za organizm. Organizm ten złożony jest z grup – wszystkie grupy są ze sobą zależne.
3. społeczeństwo to powiązany układ pozycji (statusów) i typowych dla nich ról. Jest to orientacja systemowa. Pojęcie systemu społecznego zostało wprowadzone w XX wieku.
4. społeczeństwo jako suma sieci relacji międzyludzkich, schematów odnoszenia się do siebie. Jest to orientacja strukturalna.
5. społeczeństwo jako złożony konglomerat ludzkich wzajemnie zorientowanych działań i konsekwencji (np. kapitalizm to kupujący, sprzedający, oszczędzający, inwestujący). Jest to orientacja aktywistyczna (interakcjonistyczna). Co robię w stosunku do innych ludzi i co w konsekwencji się dzieje?
6. społeczeństwo jako matryca podzielanych przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł decydujących o ludzkich działaniach. Jest to orientacja kulturalistyczna.
7. społeczeństwo jako nieustannie zmienne, płynne pole pełne zdarzeń społecznych. Jest to orientacja zdarzeniowa (polowa). Społeczeństwo jest w stałym procesie stawania się. Non stop się tworzy, nie istnieje. Jest to porzucenie wizji społeczeństwa jako trwałego, statycznego obiektu.
Społeczeństwo to wszystko razem, byt wielowymiarowy, wieloaspektowy istniejący we wszystkich siedmiu poziomach.
Socjologiczna wyobraźnia i język socjologii:
Wg C.W. Millse’a celem nauczania socjologii jest kształtowanie „socjologicznej wyobraźni”, czyli umiejętności rozumienia historii i biografii oraz relacji między nimi w społeczeństwie.
Jest to umiejętność, na którą składa się:
- dostrzeganie, że wszelkie zjawiska społeczne są efektem zamierzonym lub niezamierzonym, natychmiastowym lub skumulowanym, bezpośrednim lub pośrednim.
- Świadomość głębokich, ukrytych zasobów lub barier strukturalnych.
- Postrzeganie życia społecznego, w tym wszelkich pozornie trwałych instytucji, organizacji, reżimów politycznych czy gospodarczych.
- Akceptacja dla ogromnej różnorodności form w jakich przejawiać się może życie społeczne.
Socjologiczna wyobraźnia to zdolność wiązania wszystkiego, co się dzieje w społeczeństwie z warunkami strukturalnymi, kulturowymi i historycznymi oraz działaniami podejmowanymi w tych warunkach.
Socjologia dostarcza mapy świata w którym żyjemy, lepszej orientacji w chaosie toczących się wydarzeń, bardziej racjonalnej interpretacji wszystkiego, co się wokół nas dzieje.
Podstawowym narzędziem wszelkiego myślenia jest język. Aby posiąść socjologiczną wyobraźnie należy poznać socjologiczny język, czyli opanować pewien kanon zasadniczych pojęć opisujących rzeczywistość społeczną. Pojęcia w socjologii to wielość pojęć charakterystycznych dla tej dyscypliny, ale również pojęcia interdyscyplinarne, np. pojęcie kultury, cywilizacji.
Podstawowe pojęcia interdyscyplinarne dla nauk społecznych:
1. Natura – naturę człowiek zastał, kulturę tworzy. Czasem swoimi działaniami kulturowymi niszczy naturę.
2. KULTURA – z łacińskiego culture oznacza uprawę ziemi. Cycero mówił, że człowiek nie tylko uprawia ziemię, ale też samego siebie. Kultura to całokształt dorobku materialnego i niematerialnego człowieka uznanego w społeczeństwie za cenne i przekazywane następnym pokoleniom. Jest pojęciem opisowym, nie wartościującym.
3. CYWILIZACJA – z łacińskiego miasto, obywatel. Pojęcie to pojawia się w okresie rewolucji francuskiej (koniec XVIII wieku). Nie jest synonimem kultury, jest częścią kultury danego społeczeństwa, odnosi się do tego, co pragmatyczne i racjonalne.
Socjalizacja to proces uspołeczniania człowieka. Wg J. Szczepańskiego socjalizacja to proces przekształcania człowieka biologicznego w istotę społeczną. Proces socjalizacji nie kończy się nigdy – trwa tak długo, jak żyje człowiek.
Dla socjologa, socjalizacja to mechanizm przekazu kultury oraz przyczyna podobieństw i regularności zachowań członków zbiorowości oraz mechanizm utrwalania porządku społecznego.
Socjalizacja jest wynikiem wpływów zarówno zamierzonych (wychowanie), jak i niezamierzonych.
W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie:
- umiejętności, które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, np. rozumienie symboli, w tym języka;
- umiejętność posługiwania się przedmiotami w celu sprawnego funkcjonowania w danej cywilizacji, a nawet wręcz przeżycia w niej;
- normy i wzory zachowań, zarówno społecznie akceptowalnych i kulturowo określonych wzorów zaspokajania biologicznych potrzeb i pędów (potrzeba głodu i popędu seksualnego), jak i wzory reakcji emocjonalnych (jak zachowywać się w określonych sytuacjach i jak te sytuacje rozpoznawać);
- wartości, tj. idee, zjawiska, materialne i niematerialne przedmioty, stany, rzeczy, osoby, grupy które są przez jednostkę, grupę czy społeczeństwo oceniane dodatnio lub ujemnie albo też aprobowane lub odrzucane.
Trzy mechanizmy uczenia się w/w umiejętności:
- wzmacnianie – zachowanie właściwe zostaje nagradzane i w ten sposób kojarzone z przyjemnością, natomiast zachowanie niepożądane polega na ukaraniu i jest kojarzone z przykrością;
- naśladowanie – widząc, jak zachowują się wokół nas inni ludzie zaczynamy zachowywać się podobnie;
- przekaz symboliczny – właściwy jest tylko człowiekowi, znaczna część wiedzy o tym, co jest dobre, a co złe i jak należy się zachowywać w różnych sytuacjach uzyskujemy poprzez pouczenia słowne ze strony innych ludzi, a także dzięki wszelkim przekazom pisanym (utrwalonym).
Człowiek w toku socjalizacji kształtuje swoją osobowość i określa własną tożsamość – to jakim jest człowiekiem. Pojęcie osobowość po raz pierwszy pojawiło się w psychologii.
Tożsamość społeczna jednostki – pochodna przynależności do różnych grup i kategorii społecznych. Ma zarówno wymiar subiektywny (poczucie tożsamości) jak i obiektywny (zaklasyfikowanie jednostki przez innych).
Tożsamość osobista – jednostka widzi swoją osobę jako różną od innych i niepowtarzalną.
Tożsamość społeczna – granica nie przebiega między ja i resztą ludzi, ale między my i oni.
Komponenty osobowości społecznej:
- jaźń subiektywna (sądy jednostki na swój własny temat wypływające od niej samej, próba autoportretu człowieka, człowiek jest zdolny do wszystkiego, w tym do samo oszustwa szczególnie wtedy, gdy sam nie wie, że postępuje źle. Jaźń ta jest szczególnie zakłamana przy uzależnieniach);
- jaźń odzwierciedlona (to ta część samooceny jednostki, która polega na sądach jednostki na swój własny temat, ale wypływających od społeczeństwa. Ludzie potrzebują afiliacji – nieprawdą jest, że nie obchodzi ich to, co mówią o nich inni);
- kulturowy wzór jednostki
- status społeczny i role społeczne
...
littleblackangel