Fiodor Dostojewski - Gracz.pdf - Fiodor Dostojewski - mungi_

1742

tytuł: "GRACZ" POWIEŚĆ (z notatek młodzieńca)

autor: FIODOR DOSTOJEWSKI

PRZEŁOśYŁ WŁADYSŁAW BRONIEWSKI

tytuł oryginału: "źIGROK"

Okładkę i obwolutę projektował TADEUSZ PIETRZYK

Opracowanie typograficzne WACŁAW WYSZYŃSKI

Wydawniczy, Warszawa 1955, 1957, 1964. ISBN 8306008898

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Wróciłem wreszcie po dwutygodniowej nieobecności. Cale nasze towarzystwo juŜ od trzech dni było w

Ruletenburgu.1 Myślałem, Ŝe Bóg wie jak na mnie czekają, jednak omyliłem się. Generał miał minę

niezwykle swobodną, rozmawiał ze mną wyniośle i odesłał mnie do siostry. Było oczywiste, Ŝe dostali

skądś pieniędzy. Zdawało mi się nawet, Ŝe generał spogląda na mnie z pewnym zawstydzeniem. Maria

Filipowna była niezwykle zakłopotana i mówiła ze mną uprzejmie; pieniądze jednak wzięła, przeliczyła i

wysłuchała całego mojego sprawozdania. Na obiedzie mieli'być Mieziencow, Francuzik i jeszcze jakiś

Anglik; jak tylko są pieniądze, zaraz proszony obiad; po moskiewska. Polina Aleksandrowna, zobaczywszy

mnie, zapytała: dlaczego tak długo? i nie doczekawszy się odpowiedzi, odeszła dokądś. Rozumie się,

zrobiła to naumyślnie. Muszę się jednak wytłumaczyć. Nazbierało się wiek rzeczy do omówienia.

Przeznaczono mi mały pokoik na trzecim piętrze hotelu. Tutaj wszyscy wiedzą, Ŝe naleŜę do świty generała.

Widać ze wszystkiego, Ŝe zdąŜyli jednak dać się poznać. Generała wszyscy uwaŜają tutaj za niezmiernie

bogatego rosyjskiego magnata. JuŜ praed obiadem, pośród innych poleceń, zdąŜył dać mi do zmiany dwa

tysiącfrankowe banknoty. Rozmieniłem je w kantorze hotelowym. Teraz będą na nas patrzeć jak na

milionerów, przynajmniej przez cały tydzień. Chciałem zabrać Misze i Nadię i pójść z nimi na spacer, ale

gdy byliśmy 869

juŜ na schodach, wezwano mnie do generała, który uznał za stosowne dowiedzieć się, dokąd je

zaprowadzę. Ten człowiek stanowczo nie moŜe mi patrzeć w oczy; nawet bardzo by chciał, ale za kaŜdym

razem odpowiadam mu takim uporczywym, czyli pozbawionym uszanowania spojrzeniem, Ŝe to go jakby

zbija z tropu. W napuszonym przemówieniu, pakując jedno zdanie na drugie, a wreszcie całkiem się

plącząc, dał mi do zrozumienia, Ŝebym spacerował z dziećmi gdzieś daleko od kasyna, w parku. W końcu,

zupełnie zirytowany, dodał ostro: "Bo jeszcze gotów je pan zaprowadzić do kasyna, na ruletkę. Niech mi

pan wybaczy dodał ale wiem, Ŝe jest pan jeszcze dość lekkomyślny i moŜe zdolny do hazardu. W

kaŜdym bądź razie, chociaŜ nie jestem pańskim mentorem, a nawet nie chcę brać na siebie tej roli, mam

prawo Ŝyczyć sobie, Ŝeby pan, Ŝe tak powiem, mnie nie skompromitował..." AleŜ ja nawet nie mam

pieniędzy odpowiedziałem spokojnieŜeby przegrać, trzeba je posiadać. Pan je natychmiast

otrzymaodpowiedział generał, trochę się czerwieniąc, poszukał w biurku, sprawdził w ksiąŜce i okazało

się, Ŝe naleŜy mi się około stu dwudziestu rubli. JakŜe my się rozliczymy zaczął trzeba przerachować

na talary. Ot, niech pan weźmie okrągłe sto talarów, reszta, rzecz prosta, nic przepadnie. Przyjąłem

pieniądze w milczeniu.

Proszę bardzo, niech się pan nie obraŜa za to, co powiedziałem, pan jest taki obraźliwy... JeŜeli zwróciłem

panu uwagę, to dlatego, aby, Ŝe tak powiem, ostrzec pana, a juŜ do tego, rozumie się, posiadam pewne

prawo... Przed obiadem, wracając z dziećmi do domu, spotkałem całą kawalkadę. Nasze towarzystwo

wyjeŜdŜało oglądać jakieś ruiny. Dwa cudowne powozy, wspaniałe konie! Mademoiselle Blanche w

jednym powozie z Marią Filipowną i Poliną; Francuzik, Anglik i nasz generał konno. Przechodnie stawali i

przyglądali się; efekt był osiągnięty; ale generałowi to na sucho nie ujdzie. Obliczyłem, Ŝe z czterema

tysiącami franków, które przywiozłem, dodając do tego to, co widocznie zdołali wydostać, mają teraz jakieś

siedem albo osiem tysięcy franków; to za mało dla mUe Blanche. Mlle Blanche równieŜ zatrzymała się w

naszym hotelu, razem z matką; i Francuzik jest równieŜ gdzieś tutaj. Lokaje 870

tytułują go "Afr le comte", a matkę mUe Blanche "Mme la comtesse";* cóŜ, moŜe naprawdę są comte et

comtesse. Wiedziałem z góry, Ŝe mr le comte nie pozna mnie, kiedy się spotkamy przy obiedzie.

Generałowi, naturalnie, nawet by nie przyszło na myśl zapoznać nas albo choćby tylko mnie jemu

przedstawić; a mr le comte sam bywał w Rosji i wie, jaki to mały ptaszek, to, co oni nazywają outchitel.**

Zresztą, zna mnie bardzo dobrze. Ale muszę się przyznać, Ŝe na obiad przyszedłem nieproszony; zdaje się,

Ŝe generał zapomniał wydać odpowiednie polecenie, inaczej z pewnością odesłałby mnie, bym zjadł przy

Strona 1

1742

tobie d'hóte. Zjawiłem się sam, toteŜ generał spojrzał na mnie z wyrazem niezadowolenia. Poczciwa Maria

Pilipowna natychmiast wskazała mi miejsce; lecz spotkanie z mister Astleyem wybawiło mnie z kłopotu i

mimo woli zacząłem naleŜeć do ich towarzystwa. Tego dziwnego Anglika spotkałem najpierw w Prusach,

w wagonie, gdzie siedzieliśmy naprzeciwko siebie, gdy doganiałem nasze towarzystwo; później zetknąłem

się z nim wjeŜdŜając do Francji, wreszcie w Szwajcarii; w ciągu tych dwóch tygodni dwa razy i oto teraz

spotkałem go nagle w Ruletenburgu. Nigdy w Ŝyciu nie widziałem człowieka bardziej nieśmiałego; jest

nieśmiały aŜ do śmieszności i naturalnie wie o tym, bo jest całkiem niegłupi. Zresztą, jest bardzo miły i

łagodny. Oświadczył mi, Ŝe był tego lata na Przylądku Północnym i Ŝe miałby wielką ochotę być na

jarmarku w NiŜnim Nowgorodzie. Nie wiem, w jaki sposób zapoznał się z generałem; zdaje się, Ŝe jest

bezgranicznie zakochany w Polinie. Kiedy weszła, aŜ się zarumienił. Był bardzo zadowolony, Ŝe przy stole

usiadłem obok niego, i, zdaje się, uwaŜa mnie juŜ za swojego serdecznego przyjaciela. Przy stole Francuzik

nadzwyczaj zadzierał nosa; do wszystkich odnosił się lekcewaŜąco i z góry. A w Moskwie, pamiętam, gadał

głupstwa. Ogromnie duŜo mówił o finansach i o polityce rosyjskiej. Generał niekiedy ośmielał się

oponować lecz skromnie, tyle tylko, Ŝeby nie utracić do reszty powagi. Byłem w dziwnym usposobieniu.

Rozumie się, nim minęła połowa obiadu, zdąŜyłem zadać sobie moje zwykłe pytanie: * "Panie hrabio" (...)

"Pani hrabino" •* Wyraz roiyjiki w transkrypcji ftancmkiej: uczititi, nauczyciel.

"Po co ja się włóczę z tym generałem i dlaczego juŜ dawno ich nie rzuciłem?" Z rzadka spoglądałem na

Polinę Aleksandrownę, która zupełnie nie zwracała na mnie uwagi. Skończyło się na tym, Ŝe rozzłościłem

się i postanowiłem nagadać im głupstw. Zaczęło się od tego, Ŝe nagle, ni stąd, ni zowąd, głośno i nie pytany

wmieszałem się w cudzą rozmowę. Największą ochotę miałem pokłócić się z Francuzikiem. Zwróciłem się

do generała i nagle, całkiem głośno, a nawet chyba przerywając mu, zauwaŜyłem, Ŝe tego lata Rosjanie

prawie nie mogą stołować się w hotelach, przy tobie cPhote. Generał utkwił we mnie zdziwione spojrzenie.

Jeśli ktoś się szanuje ciągnąłem dalej niewątpliwie narazi się na wymyślania i będzie musiał znosić

niezwykle dotkliwe docinki. W ParyŜu i nad Renem, nawet w Szwajcarii, przy tobie d'hóte bywa tylu

Potoczków i współczujących im Francuzików, Ŝe nic moŜna się nawet odezwać, jeŜeli się jest Rosjaninem.

Powiedziałem to po francusku. Generał patrzył na mnie ze zdumieniem, nie wiedząc, czy się ma

rozgniewać, czy tylko zdziwić, Ŝe się tak zapomniałem. To znaczy, Ŝe ktoś panu pewno dał nauczkę

powiedział Francuzik lekcewaŜąco i wzgardliwie. W ParyŜu najpierw pokłóciłem się z pewnym Polakiem

odpowiedziałem później z pewnym oficerem francuskim, który trzymał stronę Polaka. A później juŜ

część Francuzów przeszła na moją stronę, kiedy im opowiedziałem, jak chciałem napluć w kawę

monsignorowi. Napluć? zapytał generał z ogromnym zdumieniem i nawet oglądając się. Francuzik

przypatrywał mi się niedowierzająco. Tak jest odpowiedziałem. PoniewaŜ przez całe dwa dni byłem

przekonany, Ŝe trzeba będzie w naszej sprawie wyjechać na chwilę do Rzymu, poszedłem do kancelarii

poselstwa ojca świętego2 w ParyŜu, Ŝeby zawizować paszport. Tam przyjął mię księŜyna moŜe

pięćdziesięcioletni, oschły, o chłodnym wyrazie twarzy, i wysłuchawszy mnie uprzejmie, ale nadzwyczaj

oschle, poprosił, Ŝebym poczekał. ChociaŜ mi się śpieszyło, ale, naturalnie, usiadłem, wyciągnąłem

"L'0pinion Nationale"3 i zacząłem czytać najokropniejsze wymyślania na KT>

Rosję. Podczas tego słyszałem, jak przez sąsiedni pokój ktoś wszedł do monsignora; widziałem, jak mój

ksiądz się ukłoni). Zwróciłem się do niego, powtarzając moją prośbę; jeszcze bardziej oschle znów mnie

poprosił, Ŝebym poczekał. Wkrótce potem wszedł jeszcze ktoś, interesantjakiś Austriak; wysłuchano go i

natychmiast zaprowadzono na górę. Wtedy zrobiło mi się bardzo przykro. Wstałem, podszedłem do

księdza i powiedziałem mu tonem zdecydowanym, Ŝe jeŜeli monsignore przyjmuje, to moŜe i mnie

załatwić. Ksiądz nagle odskoczył ode mnie z niesłychanym zdziwieniem. Było dla niego po prostu

niepojęte, Ŝe jakiś nędzny Moskal śmie porównywać się z gośćmi monsignora. Najbezczelniejszym tonem,

jakby ciesząc się, Ŝe moŜe mnie upokorzyć, zmierzył mnie od stóp do głów i krzyknął: "Czy pan sądzi, Ŝe

monsignore dla pana odejdzie od swojej kawy?" Wtedy i ja krzyknąłem, ale jeszcze głośniej niŜ on: "Wiedz

pan, Ŝe ja pluję na kawę pańskiego monsignora! JeŜeli pan natychmiast nie załatwi formalności z moim

paszportem, pójdę wprost do niego." "Co! Wtedy, gdy u niego jest kardynał!"zawołał księŜyna, cofając się

przede mną w przeraŜeniu, podbiegł do drzwi i rozkrzyŜowal ręce, dając do zrozumienia, Ŝe raczej umrze,

niŜ mnie wpuści. Wtedy odpowiedziałem, Ŝe jestem heretykiem i barbarzyńcą, ,Ąneje suis herŜtique et

barbare" i Ŝe wszyscy ci arcybiskupi, kardynałowie, monsignorzy itd., itd. nic mnie nie obchodzą.

Słowem, dałem poznać, Ŝe nie ustąpię. Ksiądz popatrzył na mnie z niezmierną złością, potem porwał mój

paszport i zaniósł go na górę. Po chwili paszport był juŜ zawizowany. Oto on, czy ma ktoś z państwa ochotę

zobaczyć? Wyciągnąłem paszport i pokazałem rzymską wizę. Pan jednak... zaczął generał.

Uratowało pana to, Ŝe uznał się pari *za barbarzyńcę i heretyka zauwaŜył z uśmiechem Francuzik. Cela

Strona 2

1742

n'etcdt pas si betę.* CzyŜ więc mam brać przykład z naszych rodaków? Oni tu nie śmią nawet pisnąć i

moŜe gotowi zaprzeć się, Ŝe są Ro. sjanami. Przynajmniej w ParyŜu w moim hotelu zaczęto traktować mnie

zupełnie inaczej, kiedy opowiedziałem im o awan To nic było takie głupie.

turze z księdzem. Gruby polski pan, najbardziej wrogo do mnie usposobiony ze wszystkich gości przy

tobie d'hóte, zeszedł na plan dalszy. Francuzi wytrzymali nawet, kiedy opowiedziałem, Ŝe dwa lata temu

widziałem człowieka, do •którego strzelił francuski jeger w dwunastym roku jedynie po to, Ŝeby

rozładować broń. Człowiek ten był wówczas dziesięcioletnim dzieckiem i jego rodzina nie zdąŜyła

wyjechać z Moskwy. To niemoŜliwe Ŝachnął się Prancuzik francuski Ŝołnierz nie strzela do dziecka! A

jednak tak było odpowiedziałem. Opowiadał mi to czcigodny dymisjonowany kapitan, i ja sam

widziałem na jego policzku bliznę od kuli. Francuz zaczął mówić duŜo i prędko. Generał juŜ chciał go

poprzeć, ale poradziłem mu, Ŝeby przeczytał choćby urywki z Notatek generała Perowskiego*, który w

dwunastym roku był w niewoli u Francuzów. W końcu Maria Filipowna zaczęła coś mówić, Ŝeby przerwać

rozmowę. Generał był ze mnie bardzo niezadowolony, bośmy obaj z Francuzem omal nie zaczęli krzyczeć.

Ale mister Astleyowi, zdaje się, mój spór z Francuzem bardzo się podobał; wstając od stołu, prosił, Ŝebym z

nim wypił kieliszek wina. Wieczorem, jak zwykle, udało mi się z kwadrans porozmawiać z Poliną

Aleksandrowną. Nasza rozmowa odbyła się na spacerze. Wszyscy poszli do parku w stronę kasyna. Poliną

usiadła na ławce naprzeciw fontanny, a Nadi pozwoliła się bawić z dziećmi w pobliŜu. Ja równieŜ

pozwoliłem Miszy, Ŝeby podszedł do fontanny, i zostaliśmy w końcu sami. Zaczęliśmy naturalnie od

interesów. Poliną po prostu rozgniewała się, gdy jej oddałem tylko siedemset guldenów. Była pewna, Ŝe

przywiozę jej z ParyŜa, pod zastaw jej brylantów, przynajmniej dwa tysiące guldenów, a moŜe i więcej. Za

wszelką cenę potrzebne mi są pieniądzepowiedziałai trzeba je zdobyć; inaczej jestem po prostu zgubiona.

Zacząłem rozpytywać, co się działo podczas mojej nieobecności. Nic poza tym, Ŝe z Petersburga nadeszły

dwie wiadomości : najpierw, Ŝe z babcią jest bardzo źle, a po dwóch dniach, Ŝe, zdaje się, juŜ umarła. Ta

wiadomość pochodzi od Timo874

fieja Pietrowicza dodała Poliną a to człowiek dokładny. Czekamy na ostatnią, decydującą wiadomość. A

więc wszyscy tu trwają w oczekiwaniu? zapytałem.

Naturalnie, wszyscy i .wszystko; od pół roku tylko na to liczą. I pani na to liczy?zapytałem.

PrzecieŜ ja wcale nie jestem jej krewną, jestem tylko pasierbicą generała. Ale wiem na pewno, Ŝe ona nie

zapomni o mnie w testamencie. Zdaje mi się, Ŝe pani bardzo duŜo dostaniepowiedziałem tonem

pewności. Tak, ona mnie kochała; ale dlaczego pan tak przypuszcza? Niech pani powie

odpowiedziałem pytaniem zdaje się, Ŝe naszmarkiz jest równieŜ wtajemniczony we wszystkie sekrety

rodzinne? A dlaczego pan się tym interesuje?zapytała Poliną, spojrzawszy na mnie surowo i oschle.

Jeszcze by teŜ; jeŜeli się nie mylę, generał zdąŜył juŜ od niego poŜyczyć. Pan bardzo trafnie zgaduje.

No więc, czyŜ on by dał pieniądze, jeŜeliby nie wiedział o babuleńce? Czy pani zauwaŜyła, Ŝe on trzy razy

przy stole, mówiąc coś o babci, nazwał ją babuleńką, ,^a baboulinka"f JakieŜ bliskie i przyjacielskie

stosunki l Tak, pan ma słuszność. Gdy tylko się dowie, Ŝe z testamentu i mnie się coś okroiło, zaraz

zacznie się o mnie starać. Czy tego chciał się pan dowiedzieć? Zacznie się starać? Sądziłem, Ŝe od dawna

się stara.

Pan wie doskonale, Ŝe nie! powiedziała Poliną z przejęciem.Gdzie pan spotkał tego Anglika?dodała po

chwili milczenia. Byłem pewny, Ŝe pani zaraz o niego zapyta.

Opowiedziałem jej o moich poprzednich spotkaniach z mister Astleyem w drodze. ?Jest nieśmiały i

kochliwy, i z pewnością kocha się w pani?" Tak, kocha się we mnie odpowiedziała Poliną.

No i z pewnością jest dziesięć razy bogatszy od Francuza. CóŜ, czy ten Francuz naprawdę ma cośkolwiek?

Czy to aby pewne?

Pewne. On ma jakiś chSteau*. Jeszcze wczoraj mówił mi o tym generał z zupełną pewnością. No cóŜ,

zadowolony pan? Ja bym na pani miejscu stanowczo wyszedł za Anglika.

Dlaczego?zapytała Polina.

Francuz ładniejszy, ale podlejszy; a Anglik oprócz tego, Ŝe jest szlachetny, jest dziesięć razy bogatszy

palnąłem. Tak; ale Francuz jest markizem i ma więcej rozumu odpowiedziała spokojnie.

CzyŜby?ciągnąłem jak poprzednio.

Z pewnością.

Polinie bardzo nie podobały się moje pytania i zauwaŜyłem, Ŝe miała ochotę poirytować mię tonem i

ostrością swojej odpowiedzi; natychmiast jej to powiedziałem. CóŜ, naprawdę mnie bawi, kiedy się pan

wścieka. JuŜ choćby za to, Ŝe pozwalam panu zadawać takie pytania i robić takie domysły, musi pan

Strona 3

1742

zapłacić. Istotnie, uwaŜam się za uprawnionego do zadawania pani wszelkich pytań odpowiedziałem

spokojnie właśnie dlatego, Ŝe gotów jestem za nie zapłacić wszelką cenę i nie liczę się teraz całkiem ze

swoim Ŝydem. Polina roześmiała się.

Powiedział mi pan ostatnim razem na Schlangenbergu, Ŝe gotów pan skoczyć na pierwsze moje słowo, a

tam, zdaje się, jest do tysiąca stóp. Kiedyś powiem to słowo, jedynie po to, Ŝeby się przyjrzeć, jak pan

wypłaca się z długu, i niech pan będzie pewny, Ŝe wytrzymam to. Nienawidzę pana właśnie za to, Ŝe na tak

wiele panu pozwoliłam, a jeszcze bardziej nienawidzę za to, Ŝe mi pan jest tak potrzebny. Ale tymczasem

jest mi pan potrzebny muszę pana oszczędzać. Zaczęła wstawać z miejsca. Mówiła z rozdraŜnieniem.

Ostatnio zawsze kończyła ze mną rozmowę ze złością i z rozdraŜnieniem, z prawdziwą złością. Niech mi

pani pozwoli zapytać, kto to taki mlle Blanche?zapytałem, nie chcąc jej puścić bez wyjaśnienia. Pan sam

wie, kim jest mlle Blanche. Nic nowego nie wiadomo. Mlle Blanche z pewnością będzie generałową,

rozumie się, jeŜeli wiadomość o zgonie babki się potwierdzi, po zamek

niewaŜ mlle Blanche i jej mama, i daleki .cousin markiz wszyscy bardzo dobrze wiedza, Ŝe jesteśmy

zrujnowani. A generał zakochany z kretesem?

Teraz nie o to chodzi. Niech pan słucha i zapamięta sobie: niech pan weźmie te siedemset florenów i

pójdzie grać, niech pan wygra dla mnie na ruletce, o ile moŜności najwięcej; pieniądze są mi teraz

potrzebne za wszelką cenę. Powiedziawszy to, zawołała Nadię i poszła w stronę kasyna, gdzie przyłączyła

się do całego naszego towarzystwa. Ja zaś skręciłem w pierwszą napotkaną alejkę w lewo, rozmyślając i

dziwiąc się. Kiedy kazała mi iść na ruletkę, całkiem jakbym dostał cios w głowę. Dziwna rzecz: miałem o

czym rozmyślać, a równocześnie pogrąŜyłem się w analizie objawów moich uczuć do Poliny. Doprawdy,

lŜej mi było w czasie tych dwóch tygodni nieobecności niŜ teraz w dniu powrotu, chociaŜ w drodze

tęskniłem jak wariat, miotałem się jak oparzony i nawet we śnie co chwila widziałem ją przed sobą. Raz

(było to w Szwajcarii), zasnąwszy w wagonie, zdaje się, zacząłem głośno rozmawiać z Polina, czym

rozśmieszyłem wszystkich siedzących ze mną pasaŜerów. I jeszcze raz zadałem sobie pytanie: czy ją

kocham? I jeszcze raz nie umiałem na nie odpowiedzieć, a właściwie znów, po raz setny, odpowiedziałem

sobie, Ŝe jej nienawidzę. Tak, była mi nienawistna. Bywały chwile (a zwłaszcza za kaŜdym razem przy

końcu naszych rozmów), Ŝe oddałbym pół Ŝyda, Ŝeby ją udusić! Przysięgam, gdyby było moŜliwe powoli

zatopić w jej piersi ostry nóŜ, to zdaje mi się, Ŝe zrobiłbym to z rozkoszą. A równocześnie, przysięgam na

wszystko, co jest świętego, gdyby na Schlangenbergu, na modnym szczycie, rzeczywiście powiedziała mi:

"Niech pan skoczy", natychmiast bym skoczył, nawet z rozkoszą. Byłem tego pewny. Tak czy inaczej, ale to

się musiało rozstrzygnąć. Polina wszystko to doskonale rozumie i myśl, Ŝe zupełnie jasno i wyraźnie zdaję

sobie sprawę, Ŝe ona jest dla mnie niedostępna, Ŝe moje fantazje nie mają Ŝadnych moŜliwośd spełnienia

sięta myśl, jestem pewny, sprawia jej niezwykłą rozkosz; inaczej bowiem czyŜby mogłaona, ostroŜna i

rozumnapozostawać ze mną w stosunkach tak bliskich i szczerych? Zdaje się, Ŝe dotychczas traktowała

mnie jak ta staroŜytna cesarzowa, która rozbierała się przy swoim niewolniku, nie uwaŜając go

za człowieka. Tak, niejednokrotnie nie uwaŜała mnie za człowieka... Jednak dała mi poleceniewygrać na

ruletce za wszelką cenę. Nie imałem czasu się zastanawiać: dlaczego i jak prędko trzeba wygrać, i jakie

nowe pomysły rodziły się w tej wiecznie obliczającej coś głowie? Poza tym w ciągu tych dwóch tygodni

przybyło mnóstwo nowych faktów, o których jeszcze nie miałem pojęcia. Wszystko to trzeba było

odgadnąć, we wszystko wniknąć, i to moŜliwie jak najprędzej. Ale na razie nie było czasu: trzeba było iść

na ruletkę. ROZDZIAŁ DRUGI

Przyznam się, Ŝe było to dla mnie nieprzyjemne; chociaŜ postanowiłem, Ŝe będę grać, ale nie

przypuszczałem, Ŝe zacznę, grając dla kogoś. To mnie nawet trochę zbijało z tropu i do sal gry wszedłem

mocno poirytowany. Od pierwszego rzutu oka wszystko mi się tam nie spodobało. Nie mogę znieść tego

lokajstwa w felietonach całego świata, a zwłaszcza w naszych rosyjskich gazetach, gdzie prawie kaŜdej

wiosny nasi felietoniści opowiadają o dwóch rzeczach: po pierwsze, o niesłychanym przepychu i

wspaniałości sal gry w ruletkowych miastach nad Renem, a po drugie, o górach złota, które jakoby leŜą na

stołach. PrzecieŜ im za to nie płacą; to się tak opowiada po prostu przez bezinteresowną grzeczność. Nie ma

Ŝadnego przepychu w tych nędznych salach, a co do złota, to nie tylko, Ŝe gór nie ma, ale i małe ilości

rzadko się pokazują. Naturalnie, niekiedy, podczas sezonu, zjawi się jakiś dziwak albo Anglik, albo jaki

Azjata, Turek, jak w tym sezonie letnim, i nagle przegra albo wygra bardzo duŜo; wszyscy zaś inni grają

stawiając nędzne guldeny i przeciętnie na stole leŜy bardzo mało pieniędzy. Gdy tylko wszedłem do sali

gry (po raz pierwszy w Ŝyciu), jakiś czas jeszcze nie decydowałem się przystąpić do gry. W dodatku

nieswojo mi było w tym tłumie. Ale gdybym nawet był sam, to i wówczas raczej bym wyszedł, a nie

zacząłbym grać. Przyznam się, Ŝe serce mi biło mocno i straciłem zimną krew; wiedziałem na pewno i

Strona 4

1742

dawno juŜ postanowiłem, Ŝe z Ruletenburga tak nie wyjadę; coś z pewnością nastąpi w moim Ŝyciu, coś

radykalnego i ostatecznego. Tak musi być i będzie. ChociaŜ to śmieszne, Ŝe tak wiele się spodziewam po

ruletce, ale jeszcze śmieszniejsze wydaje mi się utarte mniemanie, Ŝe głupio i niedorzecznie jest

spodziewać się czegokolwiek po grze. Dlaczego gra ma być gorsza od jakiegokolwiek innego sposobu

zdobywania pieniędzy, na przykład choćby od handlu? To prawda, Ŝe na stu wygrywa jeden. Ale co mnie

to obchodzi? . •

Bądź co bądź, postanowiłem najpierw przyjrzeć się i nie zaczynać tego wieczoru gry na większą skalę.

Gdyby nawet tego wieczoru coś się zdarzyło, to zdarzyłoby się nieoczekiwanie i niepostrzeŜenie tak

przypuszczałem. Przy tym trzeba było równieŜ nauczyć się grać, bo pomimo tysięcy opisów ruletki, które

czytałem zawsze tak chciwie, absolutnie nic nie rozumiałem w jej urządzeniu, dopóki sam nie zobaczyłem.

Po pierwsze, wszystko wydało mi się takie brudne jakoś moralnie wstrętne i brudne. Nie mówię

bynajmniej o tych chciwych i niespokojnych twarzach, które dziesiątkami, a nawet setkami otaczają stoły

gry. Nie widzę nic brudnego w chęci wygrania jak najprędzej i jak najwięcej; zawsze wydawała mi się

bardzo głupia myśl pewnego spasionego i bogatego moralisty, który na czyjeś usprawiedliwienie, Ŝe "grają

przecieŜ małymi stawkami", odpowiedział: tym gorzej, bo mały zysk. Jak gdyby mały czy duŜy zysknie

było wszystko jedno. To rzecz względna. Co dla Rothschilda jest drobiazgiem, to dla mnie bardzo wiele, a

co do zysków i wygranej, to przecie ludzie nie tylko na ruletce, ale i wszędzie tylko to robią, Ŝe wzajemnie

od siebie coś wydzierają albo wygrywają. Czy w ogóle zysk i zarobek jest wstrętny to inne pytanie. Ale ja

go tutaj nie rozstrzygam. PoniewaŜ sam w najwyŜszym stopniu byłem owładnięty Ŝądzą wygrania, cały ten

zysk, całe to zyskowne błoto, jeśli tak chcecie, było mi, przy wejściu do sali, jakieś bliŜsze, przystępniejsze.

Najlepiej, gdy się ludzie nie ceremoniują, lecz działają jawnie i z rozmachem. Bo i po co się oszukiwać?

Najbardziej daremne i bezcelowe zajęcie! Szczególnie brzydki u tej ruletkowej hałastry był, na pierwszy

rzut oka, ten szacunek dla owego zajęcia, ta powaga, a nawet cześć, z jaką wszyscy otaczali stoły. Oto

dlaczego tutaj tak jaskrawo rozróŜnia się, jaka gra jest mawoais genre*, a w jaką złym tonie

879

wypada grać przyzwoitemu człowiekowi. Istnieją dwa rodzaje gry, jedna dŜentelmeńska, a druga

plebejska, zyskowna, gra wszelkiej hołoty. Tu jest to ściśle rozgraniczone i jakie to rozgraniczenie w

gruncie rzeczy jest podłe! DŜentelmen moŜe na przykład postawić pięć albo dziesięć luidorów, rzadko

więcej, zresztą moŜe postawić i tysiąc, franków, jeŜeli jest bardzo bogaty, ale tylko dla gry, tylko dla

zabawy, tylko dlatego, Ŝeby przyjrzeć się procesowi wygrania lub przegrania, ale bynajmniej nie powinien

się interesować wygraną. Wygrawszy, moŜe na przykład głośno się roześmiać, podzielić się z kimś z

otoczenia jakąś uwagą, moŜe nawet postawić jeszcze raz i podwoić stawkę, ale tylko z ciekawości, w celu

obserwacji szans, dla ich obliczenia, a nie z plebejskiej Ŝądzy wygrania. Słowem, na wszystkie te stoły,

ruletki i trenie et quarante, powinien patrzyć nie inaczej, jak na zabawę stworzoną wyłącznie dla jego

przyjemności. Zysku i podstępu, na których się bank opiera, nie powinien nawet podejrzewać. Byłoby

nawet w bardzo dobrym tonie przypuszczać na przykład, Ŝe wszyscy inni gracze, cala ta hołota, trzęsąca się

nad guldenem to zupełnie tacy sami bogacze i dŜentelmeni jak on sam i grają wyłącznie dla rozrywki i

zabawy. Ta zupełna nieznajomość rzeczywistości i naiwny pogląd na ludzi byłyby, naturalnie, niezwykle

arystokratyczne. Widziałem, jak liczne mamy wypychały naprzód niewinne, śliczne piętnaste i

szesnastoletnie miss i, dając im kilka sztuk złota, uczyły je grać. Panienka wygrywała albo przegrywała,

nieodzownie uśmiechała się i odchodziła bardzo zadowolona. Nasz generał solidnie i z powagą podszedł

do stołu, lokaj poskoczył, Ŝeby mu podać krzesło, ale on nie zauwaŜył lokaja; bardzo długo wyjmował

sakiewkę, bardzo długo wyjmował z sakiewki trzysta franków w złocie, postawił je na czarne i wygrał. Nie

wziął wygranej i zostawił ją na stole. Wypadło znów czarne; i tym razem nie wziął, a kiedy za trzecim

razem wypadło czerwone, przegrał od razu tysiąc dwieście franków. Odszedł z uśmiechem i nie stracił

dobrej miny. Jestem przekonany, Ŝe ciarki mu przeszły po plecach, i gdyby stawka była dwa albo trzy razy

większa straciłby panowanie nad sobą i okazałby wzruszenie. Zresztą przy mnie pewien Francuz wygrał,

a potem przegrał około trzydziestu tysięcy franków, wesoło i bez Ŝadnego wzruszenia. Prawdziwy

dŜentelmen, 880

gdyby nawet przegrał cały swój majątek, nie powinien być wzruszony. Pieniądze powinny być o tyle

poniŜej dŜentelmeństwa, Ŝeby prawie nie warto było się o nie troszczyć. Naturalnie, najarystokratyczniej

byłoby zupełnie nie dostrzegać całego tego brudu i całej tej hałastry. Niekiedy jednak nie mniej

arystokratyczne jest wręcz przeciwne postępowanie, polegające na tym, aby dostrzegać, czyli przyglądać

się, a nawet bacznie obserwować, chociaŜby przez lornetkę, całą tę hołotę; ale nie inaczej, jak traktując całą

tę hołotę i całe to błoto jako swego rodzaju rozrywkę, jak przedstawienie, urządzone dla zabawy

Strona 5

Fiodor Dostojewski - Gracz.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: