Marquis de Sade - Zbrodnie Miłości.pdf - MARKIZ DE SADE - koni86

DONATIEN ALPHONSE FRANÇOIS

DE SADE

ZBRODNIE MIŁO ĺ CI

«LES CRIMES L’AMOUR»

TYTUŁY ORYGINAŁÓW

«FLORVILLE ET COURVAL»

«EUGENIE DE FRANVAL»

PRZEŁO ņ YŁ I WST Ħ PEM OPATRZYŁ JERZY ŁOJEK ZE ZBIORU «LES

CRIMES DE L’AMOUR»

Tower Press 2000

Twórczo Ļę literacka i filozoficzna markiza de Sade jest w dziejach my Ļ li

ludzkiej zjawiskiem wyj Ģ tkowym, i niezwykłym nie tylko ze wzgl ħ du na jej

cechy immanentne, ale równie Ň z powodu niezwykłej i dramatycznej ewolucji

poj ħę i ocen jej dotycz Ģ cych, która nast Ģ piła w sto lat po Ļ mierci

osławionego pisarza i my Ļ liciela. Za Ň ycia i przez cały wiek XIX Sade

uchodził powszechnie za szale ı ca ogarni ħ tego mani Ģ Zła, propagatora zbrodni,

którego imaginacja, wsparta reminiscencjami ze swoich rzekomych

własnych prze Ň y ę i do Ļ wiadcze ı , płodziła odra Ň aj Ģ ce wizje okrucie ı stwa i

upodlenia człowieka, celem perwersyjnego rozkoszowania si ħ kultem Zła.

Dzieła Sade’a tropiono i niszczono ze zdumiewaj Ģ c Ģ zawzi ħ to Ļ ci Ģ , zepchni ħ te

zostały do literackich podziemi i dzieli ę musiały losy utworów

pornograficznych, do których po Ļ piesznie je zaliczono. Co prawda, idee i wizje

Sade’a fascynowały i niepokoiły ludzi XIX wieku tak dalece, Ň e trudno było

jego pisma skaza ę po prostu na zapomnienie. W roku 1834 Jules Janin

przestrzegał na łamach „Revue de Paris” przed niebacznym zainteresowaniem

dziełami pot ħ pionego pisarza ubolewaj Ģ c: „Nie oszukujcie si ħ , markiz de Sade

jest wsz ħ dzie! Znale Ņę go mo Ň na we wszystkich bibliotekach, w ukryciu na

półkach pełnych tajemnic; to jedna z tych ksi ĢŇ ek, które stawia si ħ zazwyczaj

za Ļ wi ħ tym Janem Chryzostomem, Traktatem o moralno Ļ ci Nicole’a albo

My Ļ lami Pascala. Zapytajcie któregokolwiek z notariuszy, w ilu to

inwentarzach sporz Ģ dzanych po Ļ mierci testatorów nie umieszczali dzieł

markizade Sade!” Dopiero w ostatnich latach wnikliwe studia nad twórczo Ļ ci Ģ

wielu wybitnych pisarzy epoki romantyzmu i naturalizmu udowodniły, jak

szeroki i twórczo zapładniaj Ģ cy był ówcze Ļ nie wpływ idei i koncepcji

artystycznych Sade’a. Niemniej jednak przez całe prawie stulecie dzieła

markiza uchodziły powszechnie za rodzaj drastycznego curiosum

literackiego, którego traktowa ę mogli powa Ň nie tylko psychiatrzy i

seksuolodzy. Poza kilku mniejszymi utworami o drugorz ħ dnym znaczeniu

dzieła Sade’a nigdzie nie ukazywały si ħ legalnie; wznawiane były przez

pok Ģ tnych ksi ħ garzy jako przedmiot spekulacji i sprzedawane poufnie jako

najskandaliczniejsza literatura obsceniczna. Zwrot ku powa Ň nemu

zainteresowaniu koncepcjami filozoficznymi i wizj Ģ artystyczn Ģ Sade’a

nast Ģ pił dopiero w pocz Ģ tkach naszego stulecia. W roku 1909 Guillaume

Apollinaire pisał: „Wydaje si ħ , Ň e nadejdzie godzina dla tych idei, które

dojrzewały w niesławnej atmosferze rozmaitych bibliotecznych piekieł, i

człowiek ten, który był niczym przez cały wiek XIX, mo Ň e zapanowa ę

nad wiekiem XX.” Słowa te mogły si ħ wydawa ę przekorn Ģ demonstracj Ģ

subiektywnych pogl Ģ dów wielkiego poety, zirytowanego negatywnym

stosunkiem opinii publicznej do spu Ļ cizny człowieka, którego uwa Ň ał za

jednego z najwi ħ kszych my Ļ licieli i pisarzy w dziejach ludzko Ļ ci; jednak Ň e ju Ň

w ę wier ę wieku pó Ņ niej przepowiednia ta zacz ħ ła si ħ sprawdza ę .

Zainteresowanie Ň yciem i twórczo Ļ ci Ģ Sade’a – i to z wielu punktów widzenia:

historii literatury, historii my Ļ li społecznej, stosunków społecznych i

obyczajów, filozofii, seksuologii, psychologii – rosn Ģę pocz ħ ło w wielu krajach

Europy i w Ameryce z niespodziewan Ģ sił Ģ . W ci Ģ gu ostatniego

ę wier ę wiecza powstało kilkaset prac naukowych, po Ļ wi ħ conych rozmaitym

aspektom ideologii i twórczo Ļ ci Sade’a oraz wpływom jego idei na rozwój

koncepcji literackich i filozoficznych XIX i XX wieku. Wokół warto Ļ ci i sensu

moralno-filozoficznego jego dzieł trwaj Ģ ci Ģ gle dyskusje, chocia Ň drastyczne

obscena, zawarte w najwybitniejszych utworach markiza, utrudniaj Ģ , a nawet

zupełnie uniemo Ň liwiaj Ģ szersze ich upowszechnienie.

Jednak Ň e spu Ļ cizny literackiej Sade’a nikt ju Ň dzisiaj nie mo Ň e ignorowa ę . I to

wła Ļ nie jest najwi ħ kszym triumfem pisarza, który przed półtora wiekiem

umierał w szpitalu w Charenton, skazany nie tylko na wzgard ħ i pot ħ pienie

współczesnych i potomnych, ale równie Ň na wiecz-

ne – zdawało si ħ – zapomnienie, na całkowit Ģ banicj ħ z historii francuskiej

literatury.

Donatien-Alphonse-François markiz i hrabia de Sade urodził si ħ w Pary Ň u dnia

2 czerwca

1740 roku. Pochodził ze wspaniałego rodu prowansalskiego, korzeniami

swoimi si ħ gaj Ģ cego XIII wieku, bardzo ju Ň jednak zubo Ň ałego. W czasie

wojny siedmioletniej (1756-1763) był oficerem kawalerii i odbył paroletni Ģ

kampani ħ . Po powrocie do Pary Ň a zasłyn Ģ ł ze skandalicznego, rozpustnego

trybu Ň ycia, a przede wszystkim z ostentacyjnego nonkonformizmu

ideowego: był zdecydowanym materialist Ģ i ateuszem, drwił z

chrze Ļ cija ı skiej moralno Ļ ci, jako zdecydowany libertyn uwa Ň ał

poszukiwanie rozkoszy zmysłowej za istotny cel Ň ycia człowieka. Był

jednocze Ļ nie człowiekiem o usposobieniu filozoficznym i refleksyjnym;

wcze Ļ nie zacz Ģ ł tworzy ę swój niezwykły, arcypesymistyczny system

filozofii, którego osi Ģ b ħ dzie koncepcja okrutnej i niszczycielskiej Natury,

inspiruj Ģ cej człowieka (przez wszczepio-

ne w jego Ļ wiadomo Ļę i pod Ļ wiadomo Ļę pop ħ dy) przede wszystkim do zła i

zbrodni, skłaniaj Ģ cej ka Ň d Ģ jednostk ħ ludzk Ģ do szukania wokół siebie, w

ka Ň dej dziedzinie (równie Ň w dziedzinie stosunków seksualnych), nie

partnera, ale ofiary...

Pod naciskiem rodziny Donatien de Sade po Ļ lubił Renat ħ Pelagi ħ de Montreui

(1763), cór-

k ħ prezydenta jednej z izb s Ģ dowych parlamentu paryskiego. Wszedł w

rodzin ħ niedawno uszlachcon Ģ , pełn Ģ „nuworiszowskich” kompleksów i

ambicji, bogat Ģ i wpływow Ģ , która z szacunkiem patrzyła na tarcz ħ herbow Ģ

młodego oficera. Ale pogl Ģ dy i tryb Ň ycia markiza de Sade doprowadziły

rychło do konfliktu; najwi ħ kszego wroga zyskał w matce swej Ň ony, kobiecie

do Ļę ograniczonej, ale energicznej i wpływowej; prezydentowa de

Montreuil przez ę wier ę wieku b ħ dzie główn Ģ inspiratork Ģ wszystkich jego

niedoli; ona to wła Ļ nie wyrobi dla niesfornego zi ħ cia królewski lettre de cachet

i spowoduje jego kilkunastoletnie uwi ħ zienie.

Prezydentowej de Montreuil zawdzi ħ czał Donatien de Sade, Ň e jego ekscesy –

na tle obyczajów epoki w ko ı cu nie tak niezwykłe – zyskały w całej Francji

ponury rozgłos. W roku

1768 zwabił do swojej willi w Arcueil pod Pary Ň em niejak Ģ Ró Ňħ Keller,

trzydziestosze Ļ cioletni Ģ kobiet ħ o dwuznacznej reputacji, i poddał j Ģ

wyrafinowanej chło Ļ cie. Stało si ħ do w dzie ı Wielkanocy, oskar Ň ony wi ħ c

został o blu Ņ niercze parodiowanie M ħ ki Pa ı skiej. Musiał opu Ļ ci ę Pary Ň i

zamieszka ę w swoim prowansalskim maj Ģ tku, La Coste. Ale w roku

1772 został (zreszt Ģ zupełnie bezpodstawnie) oskar Ň ony w Marsylii o

„sodomi ħ ” i otrucie kilku prostytutek. Skazano go zaocznie na kar ħ

Ļ mierci, musiał zbiec za granic ħ , ukrywał si ħ we Włoszech; wskutek

stara ı pani de Montreuil został aresztowany i uwi ħ ziony w alpejskiej

twierdzy Miolans, sk Ģ d zreszt Ģ uciekł po kilku miesi Ģ cach. Podró Ň ował po

Włoszech, wrócił wreszcie do Francji. W roku 1777 osadzony został w

królewskiej twierdzy Vincennes. Przesiedział w wi ħ zieniu (od roku 1784 w

Bastylii) a Ň do pierwszych lat Rewolucji.

W wi ħ zieniu zacz Ģ ł pisa ę . Twórczo Ļę jego wyrastała z najbardziej radykalnego

nurtu francuskiego O Ļ wiecenia, nawi Ģ zywała do idei i postaw moralnych, które

nazywano wtedy najogólniej libertynizmem, do najdalej id Ģ cych koncepcji

materialistycznych. Była zarazem negacj Ģ tego wszystkiego, co Wiek

O Ļ wiecony uznał za swój najwa Ň niejszy drogowskaz ideowy. Koncepcje

Sade’a były skrajnie pesymistyczne, pozostawały w zasadniczej sprzeczno Ļ ci

z wizj Ģ Natury pogodnej, dobroczynnej i sprzyjaj Ģ cej rodzajowi ludzkiemu,

który doprowadziwszy sw Ģ egzystencj ħ do zgodno Ļ ci z jej zasadami

mógłby dzi ħ ki temu osi Ģ gn Ģę pełn Ģ szcz ħĻ liwo Ļę – jak to głosili

najsławniejsi filozofowie epoki O Ļ wiecenia. Wykład doktryny filozoficznej

i moralnej markiza de Sade nastr ħ cza zreszt Ģ powa Ň ne trudno Ļ ci. Sade

prawie nigdy nie przemawiał wprost od siebie; zasadnicze wypowiedzi wkładał

w usta swoich bohaterów, z reguły postaci moralnie odra Ň aj Ģ cych i

przedstawionych w sytuacjach doszcz ħ tnie je kompromituj Ģ cych; z

wypowiedziami ich podejmował (przynajmniej pozornie) zasadnicz Ģ

polemik ħ . Nikt dot Ģ d nie zdołał jeszcze wykaza ę , jak dalece pisarz

solidaryzował si ħ z doktrynami swoich bohaterów i po dzi Ļ dzie ı pozostaje

kwesti Ģ sporn Ģ , czy idee im przypisane mo Ň na bez zastrze Ň e ı uzna ę za jego

własne, za wyraz jego rzeczywistych pogl Ģ dów. Wszystkie dyskusje

filozoficzne; przedstawione w najwa Ň niejszych dziełach Sade’a, obracały

si ħ wokół idei Natury, pojmowanej jako zespół czynników biologicznych,

fizycznych i po cz ħĻ ci

społecznych, determinuj Ģ cych bezwzgl ħ dnie egzystencj ħ wszystkich istot

Ň yj Ģ cych, a przede wszystkim człowieka. Odrzucaj Ģ c ide ħ Boga jako

nierozumn Ģ i społecznie szkodliw Ģ fikcj ħ , Sade przyznawał jego rol ħ w

Ļ wiecie wła Ļ nie wszechmocnej Naturze. Natura ta jest – z punktu

widzenia człowieka – okrutna i zbrodnicza, ale jakikolwiek opór wobec jej

wskaza ı i nakazów jest bezcelowy i bezsensowny. Natura d ĢŇ y do

utrzymania nieustannego ruchu i zmienno Ļ ci w Ļ wiecie; unicestwianie

bytów ju Ň istniej Ģ cych, aby ze składaj Ģ cej si ħ na nie materii tworzy ę byty

nowe, jest istot Ģ jej aktywno Ļ ci. Dlatego te Ň człowiek podejmuj Ģ cy dzieło

zniszczenia spełnia wła Ļ nie wol ħ Natury i idzie za jej wskazaniami. Nagrod ħ za

posłusze ı stwo tej wszechmocnej inspiracji, któr Ģ otrzymuje z r Ģ k Natury, jest

indywidualna satysfakcja, której najwy Ň szym stopniem jest fizyczna

rozkosz. Poszukuj Ģ c owej rozkoszy, bez wzgl ħ du na jej społeczn Ģ cen ħ , a

raczej wła Ļ nie za cen ħ gwałcenia norm Ň ycia społecznego, istota ludzka,

zdolna poj Ģę najwy Ň sze wskazania Natury, słu Ň y najlepiej jej woli.

Zreszt Ģ z punktu widzenia Natury wszystkie czyny ludzkie – cnotliwe czy

zbrodnicze – s Ģ jednak oboj ħ tne i nie maj Ģ Ň adnej moralnej warto Ļ ci. Natura

jest „okrutn Ģ macoch Ģ ” ludzko Ļ ci, ale wła Ļ nie dlatego wszystkie skłonno Ļ ci i

pop ħ dy człowieka trzeba uzna ę za całkowicie równouprawnione. Natura

nie mo Ň e działa ę przeciwko samej sobie; człowiek nie mo Ň e mie ę w

swojej psychice niczego, co by od niej nie pochodziło; a wi ħ c zaspokojenie

wszystkich potrzeb i realizacja wszelkich pop ħ dów człowieka – cho ę by

najdziwniejszych i najbardziej szokuj Ģ cych – jest nakazem Natury. Natura

inspiruje człowieka do zła i zbrodni; na tym polega tragiczny dylemat losu

ludzkiego. Id Ģ c za wskazaniami Natury człowiek wyzwala si ħ

wewn ħ trznie i spełnia swoje powołanie, ale musi wej Ļę w konflikt z

prawami społecze ı stwa, opartymi po cz ħĻ ci na niewiedzy ludzkiej, po cz ħĻ ci

za Ļ na spisku indywiduów słabych i przeci ħ tnych przeciwko tym nielicznym,

którzy poj ħ li sens Ļ wiata. Szanuj Ģ c prawa społeczne człowiek staje w

sprzeczno Ļ ci z Natur Ģ i sam siebie unieszcz ħĻ liwia... Zreszt Ģ szanowa ę te

prawa człowiek mo Ň e tylko w takim stopniu, w jakim zezwala mu na to

Natura; albowiem wszystkie czyny ludzkie s Ģ absolutnie zdeterminowane

przez Natur ħ i jednostka ludzka nie mo Ň e ponosi ę za nie Ň adnej

odpowiedzialno Ļ ci. Idea wolnej woli i indywidualnej odpowiedzialno Ļ ci za

swoje czyny jest w tym układzie poj ħę absurdalna i bezsensowna.

Z tej ogólnej, bardzo zreszt Ģ rozbudowanej i nie zawsze jednoznacznej

doktryny filozoficznej wynika konsekwentnie głoszona przez bohaterów

Sade’a koncepcja seksualizmu. D ĢŇĢ c do wprowadzenia w Ļ wiecie

zewn ħ trznym zmian o najwi ħ kszym nasileniu, istota ludzka osi Ģ ga maksimum

satysfakcji seksualnej dzi ħ ki najgł ħ bszemu poruszeniu jestestwa partnera.

A wra Ň eniem, które wstrz Ģ sa najsilniej, jest prze Ň ycie bólu. Dlatego te Ň

Ņ ródłem najgł ħ bszych prze Ň y ę seksualnych jest okrucie ı stwo. Prze Ň ycia te

osi Ģ gaj Ģ swoje apogeum w momencie wprowadzenia do Ļ wiadomo Ļ ci istot

ludzkich, poł Ģ czonych jakimkolwiek kontaktem o charakterze seksualnym,

pierwiastka okrucie ı stwa, terroru, grozy, l ħ ku, przymusu, gwałtu. Zjawiska te

s Ģ Ņ ródłem najgł ħ bszych wzrusze ı przede wszystkim dla ich sprawcy, który

osi Ģ ga-

j Ģ c pełni ħ władzy karz Ģ cej czy niszczycielskiej nad drug Ģ istot Ģ wyzwala si ħ

całkowicie i realizuje najwy Ň sze wskazania Natury. Ale mog Ģ by ę równie Ň

Ņ ródłem ekscytacji i rozkoszy dla istoty zagro Ň onej unicestwieniem, poddanej

m ħ ce i bólowi, która w ten wła Ļ nie sposób zdolna jest ze swej strony wypełni ę

nakaz Natury, oddaj Ģ cej zawsze istot ħ moralnie słabsz Ģ na pastw ħ istoty

psychicznie silnej, doskonalszej... Studia nad zachowaniem seksualnym istot

ludzkich b ħ d Ģ przez całe Ň ycie jedn Ģ z głównych pasji Sade’a a

elementy seksu przepajaj Ģ w mniejszym lub wi ħ kszym stopniu wszystkie

jego dzieła, dochodz Ģ c czasami do takiego nasilenia, Ň e po dzi Ļ dzie ı s Ģ – w

poł Ģ czeniu zreszt Ģ z problemami Ļ ci Ļ le moralnymi i etycznymi

– przyczyn Ģ powa Ň nych kontrowersji i w Ģ tpliwo Ļ ci dotycz Ģ cych wpływu i

sensu udost ħ pniania szerszemu ogółowi dzieł Sade’a.

Poza kilkudziesi ħ ciu opowiadaniami i utworami dramatycznymi oraz

pierwszymi zarysami swoich słynnych pó Ņ niej powie Ļ ci Sade napisał w

wi ħ zieniu gło Ļ ne wyznanie wiary ateisty: Dialog mi ħ dzy ksi ħ dzem a

umieraj Ģ cym (wydany dopiero w 1926 roku) oraz niezwykłe stu-

dium psychpatologii seksualnej – 120 dni Sodomy, czyli Szkoła

libertynizmu (wyd. 1905). R ħ kopis tego ostatniego dzieła utracił zreszt Ģ w

chwili opuszczenia Bastylii i przekonany był,

Ň e zostało ono zniszczone; uwa Ň ał to za strat ħ niepowetowan Ģ i przez reszt ħ

Ň ycia starał si ħ odtwarza ę elementy tego utworu w swoich nast ħ pnych dziełach.

Markiz de Sade uwolniony został z wi ħ zienia (przez ostatni rok

przebywał w zakładzie specjalnym w Charenton) dopiero w kwietniu 1790

Marquis de Sade - Zbrodnie Miłości.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: