9160_Grad_Subatlantycki.pdf

Lasy i bory

Gràd subatlantycki

(Stellario-Carpinetum)

Kod Physis: 41.241, podzespo∏y wilgotne

prawdopodobnie tak˝e 41.232

Charakterystyka

9160

Odpowiada charakterystyce jedynego wyró˝nionego

podtypu.

Podzia∏ na podtypy

A. Opis g∏ównego typu

siedliska przyrodniczego

Ze wzgl´du na niewielkie ró˝nicowanie subatlantyckich

gràdów w Polsce, i fakt, ˝e wszystkie one reprezentujà je-

den zespó∏ w sensie fitosocjologicznym, nie wyró˝niono

podtypów w ramach tego typu siedliska przyrodniczego.

Podana ni˝ej charakterystyka podtypu jest wi´c zarazem

charakterystykà g∏ównego typu siedliska przyrodniczego.

Definicja

Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje lasy d´bowe, d´-

bowo-grabowe lub grabowe, czasem z udzia∏em lipy, na ˝yz-

nych, cz´sto wilgotnych siedliskach. Wyst´pujà one w pó∏noc-

no-zachodniej cz´Êci Polski, na Pomorzu, si´gajàc na pd. po

lini´ Noteci, a na wsch. po Wzniesienia Elblàskie i Warmi´.

Umiejscowienie podtypu w polskiej

klasyfikacji fitosocjologicznej

Gràdy subatlantyckie sà w klasyfikacji fitosocjologicznej

umiejscowione w sposób nast´pujàcy:

Klasa Querco-Fagetea lasy liÊciaste

Rzàd Fagetalia sylvaticae mezo- i eutroficzne lasy li-

Êciaste

Zwiàzek Carpinion gràdy

Zespó∏ Stellario-Carpinetum gràd subatlantycki

Bibliografia

BALCERKIEWICZ S. 1976. RoÊlinnoÊç obszaru êródliskowego Te-

tyƒskiej Strugi na Pojezierzu MyÊliborskim. Zbiorowiska leÊne

i zaroÊlowe. Prace Kom. Biol. PTPN 45:185.

BULI¡SKI M., PRZEWOèNIAK M. 1996. Monografia rezerwatu

przyrody „K´pa Red∏owska”. W: Przewoêniak M. (red.) Materia-

∏y do monografii przyrodniczej regionu gdaƒskiego 1: 5–76.

Gràd subatlantycki. Fot. W. Danielewicz

104

Gràd subatlantycki

JACKOWIAK B., BRZEG A., KASPROWICZ M. 2003. Operat

ochrony zbiorowisk leÊnych i zaroÊlowych S∏owiƒskiego Par-

ku Narodowego. Operat fitosocjologiczny. Mscr.

SZADKOWSKA-IZYDOREK M., IZYDOREK I., SOBISZ Z. 2001.

Szata roÊlinna. W: Gerstmannowa E. (red.) Park krajobrazo-

wy „Dolina S∏upi” (przyroda – kultura – krajobraz). Materia-

∏y do monografii przyrodniczej regionu gdaƒskiego

5: 59–79.

HERBICH J. 1982. Zró˝nicowanie i antropogeniczne przemiany

roÊlinnoÊci Wysoczyzny Staniszewskiej na Pojezierzu Kaszub-

skim. Monogr. Bot. 63.

HERBICH J. 1994. Przestrzenno-dynamiczne zró˝nicowanie ro-

ÊlinnoÊci dolin w krajobrazie m∏odoglacjalnym na przyk∏a-

dzie Pojezierza Kaszubskiego. Monogr. Bot. 76.

HERBICH J., HERBICHOWA M. 1982. Naturalne zbiorowiska le-

Êne rezerwatu Jar rzeki Raduni. W: Piotrowska H. (red.) Sza-

ta roÊlinna rezerwatu Jar rzeki Raduni na Pojezierzu Kaszub-

skim. Ochr. Przyr. 44: 52–63.

HERBICH J., HERBICHOWA M. 2001. Zbiorowiska roÊlinne – spe-

cyfika, zagro˝enia, ochrona. W: Przewoêniak M. (red.) Trójmiej-

ski Park Krajobrazowy. Przyroda – Kultura – Krajobraz. Materia-

∏y do monografii przyrodniczej regionu gdaƒskiego 6: 81–108.

HERBICH J., MARKOWSKI R. 1997. Plan ochrony rezerwatu przyro-

dy „Kacze ¸´gi”. Mscr.

MARKOWSKI R., GRUS W., GROMADZKI A. 1996. Zasady post´po-

wania hodowlanego i ochronnego w LeÊnym Kompleksie Pro-

mocyjnym „Lasy Oliwsko-Dar˝lubskie”. Mscr, RDLP Gdaƒsk.

MATUSZKIEWICZ J. M. 1996. Opracowanie sk∏adów gatunko-

wych drzewostanów w poszczególnych fazach rozwojowych

w zale˝noÊci od: typu siedliskowego lasu, zespo∏u roÊlinnego

i regionu. Mscr. Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa

Ârodowiska.

MATUSZKIEWICZ J. M. 2001. Zespo∏y leÊne Polski. Warszawa.

Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

MATUSZKIEWICZ J., 1976. Przeglàd fitosocjologiczny zbiorowisk

leÊnych Polski. Cz. 3. Lasy i zaroÊla ∏´gowe. – Phytocoenosis,

5(1): 3–66.

MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbioro-

wisk roÊlinnych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

RALSKA-JASIEWICZ M. 1964. Correlation between the Holocene

history of the Carpinus betulus and prehistoric settlement in

North Poland. Acta Soc.Bot.Pol., 33.2:461–468.

SIEDLISKOWE PODSTAWY HODOWLI LASU 2004. Za∏àcznik

nr I do Zasad Hodowli i U˝ytkowania Lasu Wielofunkcyjne-

go. Dyrekcja Generalna Lasów Paƒstwowych, Warszawa.

TOKARZ H. 1961. Zespo∏y leÊne Wysoczyzny Elblàskiej. Acta Biol.

et Med. Soc. Sci. Gedan. 5,7: 121–244.

TOKARZ H. 1971. Zbiorowiska leÊne z udzia∏em buka ( Fagus sy-

lvatica ) w obszarze pó∏nocno-wschodniej granicy jego zasi´-

gu. Cz. I: Melico-Fagetum. Acta Biol. et Med. Soc. Sci. Ge-

dan. 15: 227–274.

9160

W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk

105

Lasy i bory

9160

B. Opis podtypów

natne, natomiast w miejscach najni˝ej po∏o˝onych – czar-

ne ziemie, gleby gruntowoglejowe, mady brunatne i gleby

deluwialne próchniczne. W klasyfikacji siedlisk leÊnych gràd

subatlantycki wyst´puje na siedliskach LMÊw, LMw, LÊw,

Lw. Nowe (2004 r.) „Siedliskowe Podstawy Hodowli Lasu”

wyró˝niajà dla tego ekosystemu typy lasu: bukowo-grabo-

wo-d´bowy las mieszany Êwie˝y, bukowo-grabowo-d´bowy

las mieszany wilgotny, bukowo-grabowo d´bowy las Êwie-

˝y i bukowo-grabowo-d´bowy las wilgotny.

Gràd subatlantycki

Kod Physis: 41.241, podzespo∏y wilgotne prawdopodob-

nie tak˝e 41.232

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaru

Gràd subatlantycki reprezentuje grup´ mezo- i eutroficz-

nych, wielogatunkowych lasów d´bowo-lipowo-grabo-

wych na obszarach pó∏nocnej cz´Êci Europy Ârodkowej

znajdujàcych si´ pod wp∏ywem klimatu morskiego. Jego

zwarty zasi´g geograficzny w Polsce obejmuje m∏odogla-

cjalne obszary Pobrze˝y Po∏udniowoba∏tyckich oraz Poje-

zierzy: Zachodnio- i Wschodniopomorskiego. Na obsza-

rach tych, gdzie najcz´Êciej z siedliskami ˝yznymi i Êrednio

˝yznymi na wypuk∏ych formach reliefu zwiàzane jest wyst´-

powanie lasów bukowych, gràdy zajmujà przede wszyst-

kim wkl´s∏e formy rzeêby terenu z podsiàkowym lub prze-

mywno-podsiàkowym typem stosunków wodnych, pozo-

stajàcych pod wp∏ywem wód gruntowych. Sà to g∏ównie

podnó˝a wyniesieƒ morenowych, ponadzalewowe terasy

i m∏ode zbocza dolin rzecznych oraz p∏askie obni˝enia

z gliniastymi utworami na powierzchni. Na relacje mi´dzy

przestrzennym rozmieszczeniem buczyn i gràdów w uroz-

maiconych pod wzgl´dem konfiguracji terenu krajobra-

zach Pomorza istotny wp∏yw wywierajà procesy denudacyj-

ne i erozyjne modyfikujàce w∏aÊciwoÊci siedlisk na zbo-

czach i w przylegajàcych do nich dolinach. Widoczna jest

przy tym zmiennoÊç w stopniu ograniczania gràdów przez

buczyny ze wschodu na zachód, b´dàca wyrazem zmienia-

jàcej si´ dynamiki buka i jego wzrastajàcej przewagi, jako

gatunku lasotwórczego, nad grabem i innymi drzewami

gràdowymi w optymalnych dla niego warunkach klima-

tycznych Pomorza Zachodniego. Przypuszcza si´ równie˝,

˝e buczyny mogà formowaç si´ na drodze spontanicznego

przekszta∏cania gràdów i stanowià po nich nast´pstwo hi-

storyczne. Przyjmujàc takie za∏o˝enie, nale˝a∏oby si´ spo-

dziewaç, i˝ lasy d´bowo-grabowe mog∏yby mieç cz´Êciowo

charakter zbiorowisk antropogenicznych, powsta∏ych na

powierzchniach wylesionych i wÊród drzewostanów prze-

Êwietlonych, gdzie lepsze warunki do odnowienia znajduje

grab ni˝ buk. PoÊrednio na zmniejszenie roli gràdów wp∏y-

n´∏o och∏odzenie i zwilgotnienie klimatu, co sprzyja∏o na-

turalnemu procesowi ubo˝enia gleb.

Zakres gleb, na których wyst´puje gràd subatlantycki, jest

doÊç szeroki, jednak nieco w´˝szy w porównaniu ze zró˝-

nicowaniem glebowym siedlisk innych lasów d´bowo-gra-

bowych Polski. Do stosunkowo najubo˝szych nale˝à gleby

rdzawe brunatne, p∏owe bielicowane oraz brunatne bieli-

cowane i kwaÊne. W przeci´tnych warunkach sà to najcz´-

Êciej gleby brunatne w∏aÊciwe, wy∏ugowane lub szarobru-

Fizjonomia i struktura zbiorowiska

Podobnie jak inne lasy d´bowo-grabowe, tak˝e gràd sub-

atlantycki jest na ogó∏ zbiorowiskiem wielowarstwowym

i wielogatunkowym. W sk∏ad drzewostanu wchodzà te˝

w wi´kszoÊci te same gatunki, takie jak: grab Carpinus be-

tulus , d´by – szypu∏kowy Quercus robur i bezszypu∏kowy

Q. petraea , lipa drobnolistna Tilia cordata , klon pospolity

Acer platanoides , przy czym najbardziej znamienny dla

omawianego typu lasu jest sta∏y, a niekiedy znaczny udzia∏

buka Fagus sylvatica , który mo˝e byç nawet gatunkiem pa-

nujàcym. Na siedliskach wilgotnych domieszk´ stanowi

wiàz górski Ulmus glabra , olsza czarna Alnus glutinosa ije-

sion wynios∏y Fraxinus excelsior .

W dobrze wykszta∏conej warstwie krzewów panuje

zwykle leszczyna Corylus avellana , oprócz której wyst´pu-

jà: trzmielina pospolita Euonymus europaea , suchodrzew

pospolity Lonicera xylosteum , g∏óg jednoszyjkowy Crata-

egus monogyna i wawrzynek wilcze∏yko Daphne meze-

reum . Runo jest zdecydowanie bogatsze w roÊliny zielne ni˝

w pomorskich lasach bukowych, ale w porównaniu z grà-

dami spoza Pomorza – nieco ubo˝sze. Sk∏ada si´ g∏ównie

z gatunków typowych dla ca∏ej grupy lasów d´bowo-gra-

bowych, wÊród których najwi´ksze znaczenie diagnostycz-

ne dla gràdu subatlantyckiego ma gwiazdnica wielkokwia-

towa Stellaria holostea osiàgajàca w nim najwy˝szà sta∏oÊç

i liczebnoÊç. Do gatunków cz´stych i doÊç cz´stych nale˝à:

przytulia wonna Galium odoratum , nerecznica samcza

Dryopteris filix-mas , gajowiec ˝ó∏ty Galeobdolon luteum ,

prosownica rozpierzch∏a Milium effusum , kupkówka

Aschersona Dactylis polygama , zerwa k∏osowa Phyteuma

spicatum , fio∏ek leÊny Viola reichenbachiana , groszek wio-

senny Lathyrus vernus , przylaszczka pospolita Hepatica no-

bilis , zawilec gajowy Anemone nemorosa , turzyca palcza-

sta Carex digitata , podagrycznik pospolity Aegopodium

podagraria , per∏ówka zwis∏a Melica nutans , wiechlina ga-

jowa Poa nemoralis i inne. Sk∏ad florystyczny poszczegól-

nych p∏atów zale˝y od lokalnych warunków siedliskowych,

zw∏aszcza od ˝yznoÊci i wilgotnoÊci gleb. Zró˝nicowanie to

odpowiada ogólnemu podzia∏owi lasów d´bowo-grabo-

wych na gràdy wysokie, typowe i niskie. Na siedliskach naj-

ubo˝szych nie wyst´puje wiele gatunków o du˝ych wymaga-

niach troficznych, natomiast sta∏ymi komponentami runa sà

roÊliny acydofilne, wywodzàce si´ z grupy Êrednio ˝yznych

lasów liÊciastych lub ze zbiorowisk borowych, np. Êmia∏ek

pogi´ty Deschampsia flexuosa , borówka czarna Vaccinium

106

Gràd subatlantycki

myrtillus , trzcinnik leÊny Calamagrostis arundinacea i orli-

ca pospolita Pteridium aquilinum . W warunkach siedlisk

najbardziej ˝yznych i wilgotnych liczne sà natomiast roÊli-

ny o du˝ych wymaganiach glebowych, np. ziarnop∏on wio-

senny Ficaria verna , z∏oç ˝ó∏ta Gagea lutea , zawilec ˝ó∏ty

Anemone ranunculoides i kokorycz wàt∏a Corydalis inter-

media . Warstwa mszysta nie pokrywa na ogó∏ du˝ych po-

wierzchni, a stosunkowo najcz´stszymi jej sk∏adnikami sà:

˝urawiec falisty Atrichum undulatum i dzióbkowiec Zetter-

stedta Eurhynchium angustriete . Najlepiej jest ona rozwi-

ni´ta w ubogich postaciach omawianego lasu, w których

sk∏ada si´ z takich gatunków, jak: p∏onnik strojny Polytri-

chastrum formosum , wid∏ozàb miotlasty Dicranum scopa-

rium i rokietnik pospolity Pleurozium schreberi .

znacznà odmiennoÊç od przeci´tnych postaci gràdu

subatlantyckiego. Przyk∏adem mo˝e byç wyst´powanie na Po-

jezierzu Kaszubskim „ch∏odnej” postaci lasu d´bowo-grabo-

wego na stromych zboczach nadrzecznych, o ekspozycji zbli-

˝onej do pó∏nocnej, stanowiàcej ostoj´ roÊlin górskich ta-

kich jak: tojad dzióbaty Aconitum variegatum , przewiercieƒ

d∏ugolistny Bupleurum longifolium i Êwierzàbek orz´siony

Chaerophyllum hirsutum . Takie zboczowe postaci gràdów

subatlantyckich wykazujà nawiàzania do gràdów zboczo-

wych, opisanych dalej jako jednostka 9170-3.

Interesujàca postaç niskiego gràdu z czosnkiem niedêwie-

dzim Allium ursinum wyst´puje w rezerwacie „Gràdy w Re-

czu”, gdzie porasta on zbocza i dno doliny w sàsiedztwie

licznych wyp∏ywów wód êródliskowych.

9160

Reprezentatywne gatunki

Grab pospolity Carpinus betulus , dàb szypu∏kowy Qu-

ercus robur , leszczyna Corylus avellana , gwiazdnica

wielkokwiatowa Stellaria holostea , gajowiec ˝ó∏ty

Galeobdolon luteum , prosownica rozpierzch∏a Mi-

lium effusum , kupkówka Aschersona Dactylis polygama ,

zerwa k∏osowa Phyteuma spicatum , fio∏ek leÊny Viola re-

ichenbachiana , groszek wiosenny Lathyrus vernus , przy-

laszczka pospolita Hepatica nobilis , zawilec gajowy Ane-

mone nemorosa , turzyca palczasta Carex digitata , kopytnik

pospolity Asarum europaeum , kokoryczka wielokwiatowa

Polygonatum multiflorum , miodunka çma Pulmonaria ob-

scura , pszeniec gajowy Melampyrum nemorosum .

Mo˝liwe pomy∏ki

Pomy∏ki mogà wynikaç z trudnoÊci w odró˝nianiu gràdu

z du˝ym udzia∏em buka w drzewostanie od lasów buko-

wych i bukowo-d´bowych, zw∏aszcza jeÊli te zbiorowiska

wyst´pujà blisko siebie, na siedliskach o podobnych w∏a-

ÊciwoÊciach i majà podobny sk∏ad florystyczny. Dotyczy to

g∏ównie stref granicznych mi´dzy biochorami tych lasów

oraz ich najubo˝szych postaci, szczególnie takich, których

runo jest s∏abo wykszta∏cone lub nie ma go w ogóle. Poza

tym zwiàzki mi´dzy gràdami a buczynami mogà mieç cha-

rakter dynamiczny i dlatego zdecydowanie o przynale˝no-

Êci syntaksonomicznej niektórych p∏atów majàcych charak-

ter poÊredni wymaga specjalnych badaƒ. Na trudnoÊci

w jednoznacznym zaklasyfikowaniu siedlisk gràdu

subatlantyckiego napotkaç mo˝na przy granicach jego za-

si´gu geograficznego z gràdem subkontynentalnym i Êrod-

kowoeuropejskim. Ryzyko niedostrzegania siedlisk lasów

gràdowych lub mylenia ich z innymi siedliskami jest du˝e

w przypadku zmian sk∏adu gatunkowego drzewostanu i to-

warzyszàcych im przeobra˝eƒ dolnych warstw zbiorowisk.

Jest ono tym wi´ksze, im s∏abiej zaznaczone sà przejawy

procesów regeneracji gràdu lub sukcesji wtórnej prowa-

dzàcej do jego odtworzenia, np. na zalesionych sosnà lub

brzozà gruntach porolnych albo w kompleksach leÊnych,

w których na niewielkich powierzchniach siedlisk lasów d´-

bowo-grabowych ustalane sà sk∏ady gatunkowe w∏aÊciwe

dla innych, bardziej rozpowszechnionych siedlisk.

P∏aty gràdów subatlantyckich porastajàce strome zbocza do-

lin rzecznych, zw∏aszcza gdy ich drzewostan jest wzbogaco-

ny w klon i lip´, mogà sprawiaç trudnoÊci w odró˝nieniu ich

od klonowo-lipowych gràdów zboczowych (9170-3).

Odmiany

Gràd subatlantycki, analogicznie do innych zespo∏ów la-

sów d´bowo-grabowych w Polsce, wykazuje przede wszyst-

kim zmiennoÊç, której êród∏em jest zró˝nicowanie ˝yznoÊci

oraz wilgotnoÊci siedlisk. W zwiàzku z tym wyró˝nia si´ trzy

zasadnicze postaci tego lasu w randze podzespo∏ów: Stel-

lario-Carpinetum deschampsietosum – wyst´pujàcy z regu-

∏y na najwy˝szych partiach zboczy, a miejscami tak˝e na

wierzchowinach, najbardziej suchy i ubogi, w którym rol´

gatunków diagnostycznych odgrywajà roÊliny acydofilne;

S.-C. typicum – zajmujàcy stanowiska w ni˝szych i Êrodko-

wych rejonach zboczy, charakteryzujàcy si´ udzia∏em licz-

nej grupy gatunków typowych dla lasów siedlisk ˝yznych

Êwie˝ych (wariant typowy) i s∏abo wilgotnych (wariant

z czyÊçcem leÊnym Stachys sylvatica ); S.-C. ficarietosum –

zwiàzany z siedliskami najbardziej ˝yznymi i wilgotnymi,

jakie znajdujà si´ u podnó˝y zboczy oraz wyró˝niajàcy si´

du˝ym bogactwem florystycznym i udzia∏em gatunków ro-

Êlin przechodzàcych z lasów ∏´gowych.

ZmiennoÊç geograficzna gràdu subatlantyckiego nie jest

bardzo wyraêna, jednak cz´stoÊç wyst´powania niektórych

gatunków diagnostycznych dla wymienionych podzespo-

∏ów ró˝ni odmian´ zachodniopomorskà od wschodniopo-

morskiej.

Zbiorowiska lasów gràdowych na Pomorzu, mimo ˝e cz´-

sto wykszta∏cone fragmentarycznie, wykazujà niekiedy

Identyfikatory fitosocjologiczne

Jednoznacznie odpowiada zespo∏owi Stellario-Carpine-

tum , którego pozycja syntaksonomiczna jest nast´pujàca:

Zwiàzek Carpinion

Zespó∏ Stellario-Carpinetum gràd subatlantycki

(gràd gwiazdnicowy)

107

Lasy i bory

9160

Dawniej wszystkie wyst´pujàce w Polsce gràdy, w tym

i subatlantyckie, ujmowano jako jeden zespó∏ Querco-Car-

pinetum .

mi. Wykazano np. zwiàzki wzrostu roli graba i gràdów

z prehistorycznym osadnictwem ludzkim. W czasach histo-

rycznych dominujàcym czynnikiem presji cz∏owieka sta∏a

si´ gospodarka leÊna, która, zale˝nie od jej szczegó∏owych

form, mog∏a rozmaicie oddzia∏ywaç na gràdy. Gospoda-

rowanie zr´bami zupe∏nymi lub silnymi ci´ciami cz´Êciowy-

mi w buczynach mog∏o prowokowaç ekspansj´ graba

i sprzyjaç ich upodobnianiu si´ do gràdów. Z drugiej stro-

ny, w odnowieniach i ci´ciach piel´gnacyjnych buk by∏ ra-

czej preferowany przed grabem, a w niektórych lasach d´-

bowych wprowadzano nawet podsadzenia tego gatunku.

Dzisiejsza gospodarka leÊna sprzyja raczej buczynom.

Presja cz∏owieka mo˝e tak˝e modyfikowaç procesy geody-

namiczne i zwiàzane z nimi dynamiczne relacje mi´dzy

gràdami a buczynami na zboczach. Np. w Puszczy Draw-

skiej, w dolinie Êrodkowej Drawy, z terenami rolniczymi na

wierzchowinie sàsiadujà gràdowe zbocza wci´tej doliny

rzecznej, a z terenami leÊnymi – zbocza poroÊni´te kwaÊnà

buczynà. Mo˝e to byç spowodowane np. wi´kszà aktywno-

Êcià procesów erozji na zboczach sàsiadujàcych z polami.

W wielu dawnych p∏atach gràdów gospodarka cz∏owieka

zmieni∏a jednak charakter lasu w znacznie wi´kszym stop-

niu. Wynikiem uprawy sosny na siedliskach zaj´tych pier-

wotnie przez lasy liÊciaste sà dziÊ ró˝nego rodzaju zbioro-

wiska zast´pcze. Pospolite na Pomorzu sà np. lasy z sosno-

wym drzewostanem, pod którym rozwinà∏ si´ spontanicz-

nie podrost lub drugie pi´tro grabowe; zdarzajà si´ te˝ la-

sy w których, pod sosnà zachodzi ekspansja jaworu, klonu

lub nawet lipy i wiàzów. Zbiorowiska te sà tak zniekszta∏-

cone, ˝e ich zwiàzków dynamicznych z gràdami mo˝na tyl-

ko domniemywaç, czasem np. na podstawie licznej obec-

noÊci gràdowych gatunków – gwiazdnicy wielkokwiatowej

Stellaria holostea czy leszczyny Corylus avellana .

DoÊç cz´sto spotykane sà te˝ drzewostany brzozowe lub

osikowe na siedliskach ˝yznych lasów liÊciastych, z regu∏y

b´dàce wynikiem sztucznych lub spontanicznych zalesieƒ

gruntów porolnych. Dynamiczny rozwój populacji graba

lub obecnoÊç gràdowych gatunków, mo˝e wskazywaç na

gràdowy charakter ich siedlisk i prowadzàce w kierunku

gràdu procesy sukcesyjne, pami´taç trzeba jednak, ˝e

w pewnych warunkach gràdy, jak nadmieniono wy˝ej, mo-

gà byç tylko fazà sukcesji prowadzàcej do buczyn.

Dynamika roÊlinnoÊci

Spontaniczna

Na wi´kszoÊci zajmowanych siedlisk w zasi´gu swojego

wyst´powania, gràdy subatlantyckie sà prawdopodobnie

trwa∏ym typem ekosystemu leÊnego. Ich naturalna dynami-

ka nap´dzana jest najcz´Êciej przez procesy Êmierci poje-

dynczych drzew, powstawanie luk w drzewostanie i rozwój

odnowienia, przede wszystkim grabowego, wype∏niajàce-

go luki. Ewentualne odnowienie d´bu zwykle nie jest cià-

g∏e w czasie i mo˝e byç zwiàzane z wyst´powaniem, nawet

raz na kilkadziesiàt lub kilkaset lat, sprzyjajàcego splotu

warunków. Niekiedy daje si´ tak˝e zauwa˝yç mozaikowe

zró˝nicowanie tzw. faz rozwojowych lasu na p∏aty w fazie

juwenilnej, optymalnej, rozpadu i odnowienia. Wielkopo-

wierzchniowe zjawiska o charakterze katastroficznym nale-

˝à w buczynach do rzadkoÊci.

Nie do koƒca jasna jest rola, jakà w naturalnej dynamice

gràdów subatlantyckich odgrywa buk, a tak˝e jakie sà na-

turalne zwiàzki dynamiczne mi´dzy gràdami a buczynami

na Pomorzu. Obraz naturalnego zró˝nicowania szaty le-

Ênej i procesy jej dynamiki zosta∏y bowiem silnie prze-

kszta∏cone przez gospodark´ leÊnà. Niektóre siedliska, np.

nadzalewowe terasy w wielu dolinach rzecznych, nie sà

odpowiednie dla buka i majà ewidentnie gràdowy charak-

ter. W wielu innych miejscach obserwuje si´ procesy eks-

pansji buka w gràdach, co mo˝e doprowadziç do ich

spontanicznego przekszta∏cenia si´ w buczyny. W niektó-

rych dzisiejszych buczynach zachowa∏y si´ pozosta∏oÊci

dawnej populacja graba. Jednak i odwrotnie: w niektórych

lasach bukowych w ekspansji jest grab i wykazujà one ten-

dencje do upodobniania si´ do gràdów.

Wydaje si´ wi´c, ˝e nawet w warunkach naturalnych, rela-

cje dynamiczne mi´dzy bukiem a grabem, i szerzej: mi´-

dzy buczynami a gràdami, mog∏yby mieç charakter p∏ynny

i fluktuacyjny, b´dàc zale˝ne np. od Êredniookresowych

zmian warunków klimatycznych. W rzeczywistoÊci relacje te

pozostajà pod dominujàcym wp∏ywem czynnika antropo-

genicznego (zob. dalej).

Szczególna jest dynamika gràdów na zboczach dolin rzecz-

nych. Lasy zboczowe sà z regu∏y mozaikami p∏atów w ró˝-

nym stadium rozwoju, porastajàcych b´dàce w ró˝nym wie-

ku fragmenty zbocza. Gràdy sà typowe dla wzgl´dnie m∏o-

dych zboczy, a na dalszych etapach rozwoju stoku ich miej-

sce mogà zajmowaç najpierw ˝yzne, a póêniej kwaÊne bu-

czyny. Proces ten, nap´dzany ciàg∏ym podcinaniem zboczy

przez erozj´ bocznà rzeki, ma w pe∏ni naturalny charakter.

Siedliska przyrodnicze zale˝ne

lub przylegajàce

Gràdy subatlantyckie w krajobrazie Pomorza kontaktujà

si´ najcz´Êciej z ˝yznymi lub kwaÊnymi buczynami ( Galio

odorati-Fagetum, Luzulo-Fagetum – 9110, 9130, Physis

41.11, 41.13), a cz´sto tak˝e z ∏´gami jesionowo--olszo-

wymi Fraxino-Alnetum (91E0, Physis 44.3) lub wiàzowo-je-

sionowymi Ficario-Ulmetum (91F0, Physis 44.41), rzadziej

z olsami (Physis 44.9). Wyst´pujàc na podcinanych przez

rzeki zboczach dolinnych albo na nadzalewowych terasach

Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka

Wp∏ywy antropogeniczne zasadniczo modyfikujà zasygna-

lizowanà wy˝ej, labilnà relacj´ mi´dzy gràdami a buczyna-

108

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: