INTELIGENCJA PSÓW Ksišżkę tę dedykuję instruktorom z Vancouver Dog Obedience Club, szczególnie Barbarze Baker, Barbarze Merkley, Emmie Jilg i Shirley Welch. Dedykuję jš również wspaniałym psom: April, Mori, Meg i Noel - chciałbym, by stały się one wzorem dla moich własnych kochanych psiaków. STANLEY COREN INTELIGENCJA PSÓW Z angielskiego przełożyła Grażyna Gasparska Tytuł oryginału The Intelligence of Dogs. Canine Consciousness and Capabilities" Przekład został oparty na pierwszym wydaniu angielskim, opublikowanym przez The Free Press, A. Division of Macmillan Inc. w 1994 r. Projekt okładki i opracowanie graficzne Jerzy Rozwadowski Redaktor Leszek Otrębski Redaktor techniczny Krzysztof Krempa Korekta Jolanta Kozłowska Ewa Dlugosz-Jurkowska Copyright Š 1994 by Stanley Coren. Ali Rights Reserved. Published by arrangement with the original publisher, The Free Press. E> Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Ksišżka i Wiedza" Warszawa 1997, 2001 Wydanie drugie Obj. ark. druk. 19 Druk i oprawa: Zakłady Graficzne im. KEN SA, Bydgoszcz, ul. Jagiellońska 1 Trzynacie tysięcy trzysta szećdziesišta szósta publikacja KiW" ISBN 83-05-13177-7 Spis treci Słowo wstępne...................... 7 Czy psy mylš...................... 9 Historia naturalna psów ................. 24 Pierwszy pies.......................... 24 Przodkowie psów ....................... 27 Wspólne cechy psów i ich kuzynów............. 40 Prawdziwi przodkowie domowego psa ........... 45 Wpływ udomowienia na psy................. 46 Dawne poglšdy na umysłowoć psa........... 52 Psy a religia.......................... 57 Współczesne poglšdy na umysłowoć psa....... 70 Mechaniczny pies....................... 71 Konsekwencje natury etycznej................ 76 Stanowisko behawiorystów.................. 78 Przywrócenie maszynie duszy................ 86 Natura inteligencji psów................. 92 Inteligencja ogólna i szczególna............... 93 Inteligencje złożone...................... 97 Inteligencja językowa psów............... 108 Receptywny język psów.................... 111 Produktywny język psów................... 116 Czy te znaki można rzeczywicie uznać za język...... 134 Różne formy inteligencji psów ............. 138 Inteligencja adaptacyjna.................... 139 Inteligencja użytkowa, czyli podatnoć na szkolenie .... 142 5 Inteligencja instynktowna................... 146 Umysłowoć mieszana..................... 149 Inteligencja instynktowna................ 152 Psy stróżujšce i obronne ................... 155 Psy myliwskie......................... 167 Psy pasterskie......................... 179 Psy zaprzęgowe........................ 183 Inne psie specjalnoci..................... 185 Psy do towarzystwa...................... 187 Inteligencja adaptacyjna................. 189 Testy na iloraz inteligencji.................. 191 Inteligencja adaptacyjna u różnych ras............ 206 Inteligencja użytkowa, czyli podatnoć na układanie .............. 208 Czy ismiejš dane wiadczšce o zróżnicowaniu ras..... 209 Jakie dane można uzyskać dzięki egzaminom z zakresu posłuszeństwa ......................... 211 A co mówiš specjalici?.................... 214 Czynniki osobowoci .................. 226 Znaczenie osobowoci..................... 228 Genetyka a osobowoć .................... 229 Test osobowoci posłusznej.................. 232 Jak stymulować psiš inteligencję............ 250 Doskonalenie osobowoci................... 250 Doskonalenie inteligencji instynktownej........... 260 Umysłowoć psa a satysfakcja właciciela....... 278 Wady i zalety inteligentnych psów.............. 280 Życie z niezbyt bystrym psem................ 286 Życie z inteligentnym psem.................. 291 Zmiany inteligencji wraz z wiekiem............. 295 Słowo wstępne Popularne ksišżki o psach, takie jak podręczniki weterynaryjne, instrukcje tresury czy poradniki żywieniowe, nie dajš pełnego obrazu inteligencji i umysłowoci psów. Mam nadzieję, że niniejsza ksišżka wypełni tę lukę. Jako psycholog, trener psów i ich wielki miłonik postaram się uzmysłowić czytelnikom zdolnoci drzemišce w naszych najwierniejszych przyjaciołach. Idę nawet o krok dalej, ponieważ porównuję rozmaite psie rasy pod kštem ich przydatnoci i typów zachowań. Ale najpierw musimy się zapoznać z podstawowymi informacjami o tym gatunku zwierzšt. Dlatego na poczštku zajšłem się pochodzeniem psów, jako że ich umysłowoć jest w dużym stopniu zdeterminowana strukturš biologicznš i procesami ewolucyjnymi w obrębie całego gatunku. Następnie przedstawiam poglšdy naukowców na umysłowoć psa i kontrowersje dotyczšce natury psiej i ludzkiej wiadomoci. I wreszcie piszę o rozmaitych typach psiej inteligencji i o tym, jak okrelić możliwoci i umiejętnoci własnego psa. Choć pragnę z całš stanowczociš stwierdzić, iż każda rasa ma swoje zalety i służy do okrelonych celów, niemniej uważam, że psie rasy różniš się znacznie pod względem pojętnoci i stopnia umysłowego rozwoju. Nie byłbym w stanie napisać niniejszej ksišżki bez pomocy wielu osób. Szczególne podziękowania należš się dwustu omiu sędziom oceniajšcym posłuszeństwo psów na konkursach. Grupa ta obejmuje więcej niż połowę specjalistów w tej dziedzinie w Ameryce Północnej. Przyczynili się oni do prze- 7 prowadzenia bardzo skomplikowanych i szeroko zakrojonych badań. Z tego materiału czerpałem większoć informacji zawartych w mojej ksišżce, ponadto wielu z tych niezwykle zapracowanych ludzi przesłało mi wnikliwe analizy psiej umy-słowoci. Z ponad dwudziestoma osobami z tej grupy wybitnych obserwatorów zachowań psów przeprowadziłem także wielogodzinne wywiady. Pozwoliło mi to wyrobić sobie obraz praktycznej inteligencji psów. Poza tym szećdziesięciu trzech weterynarzy małych zwierzšt udzieliło odpowiedzi na mojš ankietę dotyczšcš osobowoci psów w ogóle oraz charakterystycznych cech poszczególnych ras. Czternastu specjalistów w szkoleniu psów stróżujšcych i psów obronnych dostarczyło mi informacji o tym, które psy majš cechy niezbędne w tej sferze współpracy z ludmi. Na koniec pragnę wpomnieć ogromnš rzeszę włacicieli psów uczestniczšcych w konkursach psów szkolonych, konkursach posłuszeństwa, szkolenia, próbach pracy psów towarzyszšcych i posiadaczy zwykłych psów, którzy osobicie lub listownie dzielili się ze mnš ciekawostkami, dowiadczeniami i obserwacjami z codziennego życia. Pragnę wyrazić szczególnš wdzięcznoć Vancouver Dog Obedience Club, zarówno jego instruktorom jak i członkom, którzy stanowili dla mnie nie tylko cenne ródło informacji, ale w okresie prowadzonych przeze mnie badań stali się prawdziwymi przyjaciółmi. I wreszcie pragnę goršco7 podziękować mojej żonie Joan, która nie tylko czytała i komentowała ten tekst, ale co ważniejsze - wytrzymywała ze mnš i ze sforš psów, z rzadka tylko popadajšc w histerię. Jej miłoć i wsparcie ułatwiały mi pracę. Stanley Coren Czy psy mylš Jestemy samotni, absolutnie samotni na tej przypadkowej planecie; a sporód otaczajšcych nas form życia tylko pies stał się naszym sprzymierzeńcem. Maurice Maeterlinck TT7yobracie sobie, że znalelicie się w epoce kamiennej, W jakie czternacie tysięcy lat temu. Wród migoczšcych ognisk obozowiska ujrzelibycie psy, które z wszelkš pewnociš wyglšdały tak samo jak te, które dzi biegajš po ulicach miast lub wylegujš się u naszych stóp. Przez sto czterdzieci wieków człowiek i pies dzielili pożywienie, mieszkanie i życie. Przez te wszystkie lata psy pomagały ludziom w polowaniu i wypasaniu stad. Służyły też wielokrotnie za przewodników, obrońców domostw, mieciarzy, siłę pocišgowš, towarzyszy walk, a nierzadko za pokarm. Były wiernymi kompanami, zabawiały nas jako aktorzy cyrkowi, pomagały też w psychoterapii. Pomimo tak pradawnych zwišzków ludzie przejawiajš niejednoznaczny stosunek do tych zwierzšt. W pewnych rejonach wiata uznawano je za istoty lojalne, wierne, szlachetne, inteligentne, odważne i towarzyskie. Gdzie indziej uważano, że psy sš tchórzliwe, nieczyste, niebezpieczne, że roznoszš choroby i nie zasługujš na zaufanie. W niektórych kulturach i epokach traktowano psy jako zwierzęta więte, widziano w nich towarzyszy bogów, przewodników dusz, anioły, a nawet samych bogów. Kiedy indziej znów jawiły się jako demo- 9 ny, zwiastuny mierci, ucielenienie diabła. Historia mówi, że w pewnych rejonach wiata człowiek polizany przez psa uznawany był za skalanego, zbezczeszczonego, tymczasem w innych kulturach i czasach wierzono, iż taki objaw sympatii przypiesza proces uzdrawiania i oznacza, że osoba, którš spotkał ten zaszczyt, jest czysta, cnotliwa, nieomylna. Można by się spodziewać, że majšc psa u swego boku przez tak długi czas, ludzkoć zdołała poznać jego charakter i zachowania. Tymczasem w rzeczywistoci opinie na temat tych zwierzšt sš nadal niejednoznaczne i sprzeczne. Żyjemy, pracujemy i bawimy się z nimi, ale przeciętny właciciel psa często niewiele potrafi powiedzieć o swoim ulubieńcu. Najwięcej kontrowersji wzbudza typ psiej umysłowoci. Jako psycholog, trener i uczestnik konkursów psów użytkowych najczęciej miałem do czynienia z następujšcymi pytaniami: Czy psy mylš, czy też sš po prostu biologicznymi mechanizmami reagujšcymi na to, co się dzieje wokół nich? Jeli mylš, to czy ich wiadomoć jest podobna do ludzkiej? Czy posiadajš pamięć rzeczy minionych i czy potrafiš antycypować przyszłe zdarzenia? Czy rozumiejš ludzki język? Czy posiadajš system lub sposoby komunikowania się z nami (albo choćby z innymi psami)? ...
zbyszekp12