Robert Merton zmodyfikował pojęcie anomii, przez którą rozumiał presje, pod jaką znajdują się jednostki, kiedy przyjęte normy skłóca się z rzeczywistością społeczną.
Zdaniem Mertona, anomia to „(...) załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami”.Merton przedstawia strukturę społeczną jako czynnik produkujący motywację zachowań ludzkich – konformistycznych i dewiacyjnych, które genetycznie nie różnią się między sobą. Dwa elementy tej struktury wywierają określone naciski na jednostki. Są to: cele kulturowe, zinstytucjonalizowane środki. W rozumieniu tej teorii dewiacje są to indywidualne sposoby przystosowania (rozumianego jako reakcja na warunki społeczne), sklasyfikowane na podstawie akceptacji lub odrzucenia dwu wymienionych, kluczowych elementów struktury społecznej. Dewiacja w społeczeństwie to wg Mertona każda reakcja lub sposób adaptacji jednostki czy grup wobec stanu anomii czy potencjału anomijnego; anomia jest zawsze rezultatem dezintegracji w obrębie kultury i struktury – brak równowagi między celami i środkami prowadzi do tego, że uznane za dominujące cele kulturowe oraz odpowiednie dla ich osiągnięcia prawomocne środki normatywne przestają regulować działania jednostek. Każdy musi się „adaptować” – reagować na rozbieżności; poziom dewiacji mierzy się przez poziom tych adaptacji. Według Roberta Mertona dewiację można uznać za:
· dewiacja funkcjonalna: czyn niezgodny z ogólnie przyjętymi normami.
· dewiacja normatywna: czyn niezgodny z ogólnie przyjętymi normami, którego dokonanie podlega negatywnej sankcji społecznej.
Prace Mertona dotknęły jednej z głównych zagadek kryminologii:, dlaczego w czasach, gdy społeczeństwo jako całość staje się zamożniejsze, wskaźniki przestępczości rosną? Podkreślając rozziew między rosnącymi aspiracjami a utrwalonymi nierównościami, Merton wskazuje na poczucie względnej deprywacji jako ważny czynnik zachowań dewiacyjnych. Mamy do czynienie z sytuacją anomii, kiedy to ludzie umiejscowieni na niższych szczeblach hierarchii społecznej, nie posiadający środków do osiągnięcia ogólnie upragnionych celów, próbują się przystosować w dewiacyjny sposób. Dewiacja nie wynika z natury człowieka, rodzi ja społeczeństwo. We właściwie funkcjonującym społeczeństwie cele i środki ich realizacji powinny być harmonijnie ze sobą powiązane. Szanse na sukces zależą od naszej pozycji w strukturze społecznej, od dostępności od środków. Ujednolicenie celów jest, więc szkodliwe społeczne i jednostkowe. Osoby, które nie mają szans na osiągnięcie celów poprzez legalne środki, wybierają inną drogę, musza się przystosować do sytuacji anomii. Merton uważał dewiacje za naturalną reakcję jednostek na sytuacje, w jakiej się znajdują. Wyróżnił pięć takich możliwości reakcji na napięcie między społecznie wdrożonymi wartościami a brakiem środków do ich realizacji:
1 Konformizm
2 Innowacja
3 Rytualizm
4 Wycofanie
5 Bunt
annap_pl