NAGŁAŚNIANIE DLA KAŻDEGO - ŁĄCZENIE I LUTOWANIE WTYKÓW.pdf - KABLE - hantajo

Naglasnianie dla kazdego_5_psm.qxd 2006-02-28 08:56 Page 100

TECHNOLOGIA Nagłaśnianie dla każdego

Nag³aœnianie dla ka¿dego

£¹czenie i lutowanie wtyków

Piotr Sad³oñ

W tym artykule przyjrzymy siê bli¿ej spra-

wie doboru z³¹czy i wtyków, zasadom lu-

towania i prawid³owego ³¹czenia przewo-

dów we wtykach.

Myślę, że nikogo już nie trzeba przekonywać

jak niebagatelne znaczenie dla jakości dźwięku

mają przewody. Pomimo swojej niepozorności

potrafią zrobić nam niezłego psikusa, poczynając

od przydźwięku i trzasków, na całkowitym bra-

ku efektów naszej ciężkiej pracy w głośnikach

kończąc. Okazuje się jednak, że o ile przewody

są często ignorowane przez muzyków i (o zgro-

zo!) dźwiękowców, o tyle złącza i wtyki ignoro-

wane są wręcz notorycznie. Nie dziwi mnie już

widok „gołego” wtyku, to znaczy ze złączami

„na wierzchu”, do których „przysmarkane” (bo

„przylutowane” to za duże słowo) są końcówki

przewodów. Pół biedy jeśli są to przewody sy-

gnałowe, gorzej jak głośnikowe, a już wręcz tra-

gicznie, gdy są to przewody zasilające. W pierw-

szych dwóch przypadkach to słuchacze mogą

dostać drgawek nerwicowych spowodowanych

wysłuchiwaniem nieustającego brumienia lub

innych atrakcji, w trzecim przypadku osobą po-

szkodowaną może być sam użytkownik tak

podłączonego sprzętu, i tym razem będzie to zu-

pełnie inny powód drgawek.

najdroższego złącza do przewodu, który używa-

my jako kabel do podłączenia tunera w czasie

próby. Ale już oszczędzanie na kablu, który słu-

ży nam do publicznej prezentacji naszego talentu,

czyli na koncertach, nie jest dobrym pomysłem.

Trudno wskazać konkretny typ złącza, wyko-

nany z konkretnego materiału, przez konkretne-

go producenta jako niepodważalnie najlepszy,

a inny, jako nienadający się do niczego. Okazuje

się, że nawet takie uproszczenia jak „używaj tyl-

ko metalowych wtyków, a wywal plastikowe”

wcale nie musi być słuszne. Kilka lat temu kupi-

łem wtyk TRS z plastikową obudową (zakrętką)

i „sprężynką” do przewodu, którego używam na

próbach i przetrwał on dłużej niż gumowy i giętki

wtyk kolegi gitarzysty, który miał być wręcz

stworzony do gitary. Tyle tylko, że mój wtyk był

firmowany przez Neutrika (co prawda Made in

China, ale zawsze to Neutrik), a „gumiak” kolegi

był wykonany przez bliżej nieznanego mi produ-

centa o nazwie No Name. Oczywiście metalowy

wtyk będzie bardziej odporny na wszelkiego ro-

dzaju udary, nadepnięcia i inne tortury, ale jego

struktura wewnętrzna może okazać się mało

trwała i zacznie nam się kręcić już po kilku

dniach używania. Co gorsze, jeśli materiał izola-

cyjny oddzielający końcówki lutownicze jest kiep-

skiej jakości, to przy nieco dłuższym nagrze-

waniu w trakcie lutowania może on się skur-

czyć, co spowoduje, że cały wtyk już na wstępie

będzie udawać potencjometr obrotowy. General-

Zanim zabierzemy siê za lutowanie wtyków w naszych przewo-

dach po³¹czeniowych powinniœmy zgromadziæ odpowiednie

narzêdzia, takie jak lutownica i cyna z topnikiem, przyrz¹d do

œci¹gania izolacji, wkrêtaki do demonta¿u i monta¿u wtyków,

miernik uniwersalny do sprawdzania dro¿noœci po³¹czeñ oraz

specjalny uchwyt, który bardzo pomaga przy lutowaniu kabli

do wtyków.

nie warto kierować się przede wszystkim marką

i własnym doświadczeniem, a jeśli się takowego

jeszcze nie nabyło, to marką i dokładną obdukcją

złącza także po jego rozkręceniu. Zwłaszcza, kie-

dy planujemy nabyć większą ich ilość.

Przebieraæ, wybieraæ

Obecnie nikt już nie może narzekać na brak

w sklepie tego lub owego wtyku. Przeważnie ma-

my do wyboru kilka rodzajów danego typu, róż-

niących się przede wszystkim producentem, a to

implikuje jego pozostałe cechy i właściwości. Ma

to też oczywiście swoje odzwierciedlenie w cenie.

Jak wszędzie tak i tutaj obowiązuje zasada, że

lepsze droższe, bo... lepsze. Oczywiście jeśli idzie

to w parze z tym, kto podpisuje się jako produ-

cent. Jeśli jest to uznana firma to warto dołożyć

te 20% więcej i mieć pewność, że na pierwszym

koncercie wtyk nie zacznie wydawać dziwnych

odgłosów, na trzecim zacznie się dziwnie kręcić

tam gdzie nie powinien, a na dziesiątym spekta-

kularnie odłączy się od przewodu, i to w najmniej

oczekiwanym momencie. Wszystko oczywiście

w granicach rozsądku. Nie ma sensu kupować

Kto z kim i Ja(c)k

Na początek zacznijmy od rzeczy najprostszej.

A najprościej łączy się wtyki tego samego typu,

nawet jeśli są one „różnopłciowe”, to znaczy ist-

nieją w odmianie męskiej i żeńskiej (chyba nie

musze nikomu tłumaczyć czym różni się wtyk

męski od żeńskiego?). Tak będzie np. w przy-

padku wtyków XLR, które często niesłusznie

nazywa się Canon. Wtyk XLR najczęściej kojarzy

nam się z mikrofonem, a dokładnie z przewodem

mikrofonowym, ale oczywiście nie tylko, gdyż

jest on powszechnie stosowany przy łączeniu

urządzeń profesjonalnych za pomocą przewo-

dów symetrycznych, a także przy łączeniu urzą-

dzeń cyfrowych w standardzie AES/EBU.

Wtyk XLR, zarówno męski jak i żeński ma opi-

sane wyprowadzenia cyframi 1,2 i 3. Wystarczy

więc w takim przypadku odpowiednio przyluto-

wać kabelki, aby połączyć 1 z 1, 2 z 2 i 3 z 3.

Należy pamiętać o tym, że jedynki łączymy ze

sobą za pośrednictwem ekranu, jako masy ( rys. 1 ).

Tak samo jest w przypadku wtyku TS (mono)

i TSR (stereo). Skąd te skróty? Od pierwszych li-

terek angielskich nazw końcówek wtyku, czyli:

Wybieraj¹c wtyki warto kierowaæ siê mark¹ i w³asnym do-

œwiadczeniem, a jeœli siê takowego jeszcze nie naby³o, to

mark¹ i dok³adn¹ obdukcj¹ z³¹cza tak¿e po jego rozkrêceniu.

100

Estrada i Studio • marzec 2006

Naglasnianie dla kazdego_5_psm.qxd 2006-02-28 08:56 Page 101

Nagłaśnianie dla każdego TECHNOLOGIA

T ip – czubek wtyczki,

S leeve – masa, oplot.

R ing – pierścień,

Łączymy więc każdy z każdym (w przypadku

wtyku monofonicznego kablem jednożyłowym

ekranowanym, a w przypadku stereofonicznego

dwużyłowym w ekranie, oczywiście łącząc żyły

z nóżkami odpowiadającymi końcówkom Tip

i Ring, a ekran przylutowując do masy (Sleeve).

To samo tyczy się oczywiście złączy 1/8”, czyli

tzw. mini jack.

Rys. 1. Po³¹czenia wtyków tego samego typu.

Rys. 2. Po³¹czenia wtyków XLR – Jack TS (mono).

Para niedobrana

Przejdźmy teraz do łączenia niejednakowych

wtyczek. Najpopularniejsze to bodajże połącze-

nie wtyku XLR żeńskiego z wtykiem TS 1/4”

(tzw. Jackiem mono – zwykłym bądź mini, 1/8”).

Taki kabelek będziemy stosować np. podłącza-

jąc mikrofon, bądź inne urządzenie profesjonal-

ne z wyjściem symetrycznym realizowanym na

gnieździe XLR, do naszej karty dźwiękowej

w komputerze. A połączyć można na dwa spo-

soby, niekoniecznie kablem dwużyłowym. Na

rys. 2a widzimy połączenie za pomocą kabla

dwużyłowego – zwarte wyprowadzenia 1 z 3

i dołączone do masy wtyku TS; wyprowadzenie 2

łączy się z czubkiem wtyku TS. I takie połącze-

nie stosuje się najczęściej. Jednak w niektórych

urządzeniach z tzw. symetrią pływającą (o tym

pisałem dwa miesiące temu, ale przypomnijmy

w skrócie – jest ona wytwarzana za pomocą ele-

mentów biernych, stosowana głównie w urządze-

niach nieprofesjonalnych) takie połączenie mo-

że spowodować zwarcie wyjścia na masę. Wte-

dy należy zastosować połączenia jak na rys. 2b .

W takim przypadku pojawia się ryzyko spadku

poziomu sygnału o 6dB. Jeśli nie wiemy jaka

jest symetria (sztywna czy pływająca) naszego

Rys. 3. Po³¹czenia wtyków Jack TRS – Jack TS.

Rys. 4. Po³¹czenie symetryczne wtyków XLR – Jack TRS.

urządzenia, najlepiej połączyć jak na rys. 2a , bo

w urządzeniach z symetrią sztywną połączenie

jak na rys. 2b spowoduje utratę 6dB z sygnału.

Gdyby jednak były jakieś problemy z prawidło-

wym przesłaniem sygnału, to wtedy trzeba za-

stosować połączenia drugie, a na pewno zadziała.

Podobnie w przypadku, jeśli wyjście naszego

urządzenia jest symetryczne, ale zrealizowane

na złączu TSR 1/4” (tzw. duży Jack stereo), a po

drugiej stronie kabla korzystamy z wtyku TS

(czyli tzw. Jacka mono i to przeważnie mini).

Wtedy łączymy ze sobą Ring i Sleeve dołączając

je do masy (Sleeve) wtyku TS, a czubki (Tip) łą-

czymy ze sobą ( rys. 3 ). To przypadek odpowia-

dający pierwszemu na rys. 2 . Odpowiednikiem

przypadku drugiego (dla symetrii pływającej)

jest połączenie mas i czubków (Tip), a pozosta-

wienia złącza Ring niepołączonego.

Uwaga! Z kartami dźwiękowymi bywa różnie.

Wiele z nich ma wejścia na małych Jackach TSR,

ale nie są to wejścia symetryczne, lecz stereofo-

niczne. Wtedy nie należy stosować połączenia, ja-

kie normalnie zrobilibyśmy dysponując złączem

XLR i TSR ( rys. 4 ). W takim przypadku podamy

na jeden kanał sygnał oryginalny, a na drugi ten

sam, ale w przeciwnej fazie. No chyba, że pamię-

tamy o tym, że są to te same sygnały ale w prze-

ciwfazie i odpowiednio skonfigurujemy nasz pro-

gram nagrywający (żeby nagrywać sygnał [+],

czyli z nóżki 2 wtyku XLR). Jeśli nie chcemy sobie

zawracać tym głowy, zastosujmy kabel XLR-TS.

RCA

Równie popularnym jak wtyk Jack jest wtyk

RCA, zwany potocznie „cinch”. Jest to wtyk nie-

symetryczny, a więc jest niejako odpowiednikiem

Naglasnianie dla kazdego_5_psm.qxd 2006-02-28 08:56 Page 102

TECHNOLOGIA Nagłaśnianie dla każdego

wtyku TS (mono). Dlatego też i połączenie

z wtykiem symetrycznym (np. XLR – kiedy na

przykład chcemy podłączyć mikrofon do karty

dźwiękowej posiadającej gniazda RCA) wyglą-

dać będzie podobnie jak w przypadku połącze-

nia żeński XLR-TS. We wtyku RCA sygnał „go-

rący” wchodzi (lub wychodzi) poprzez złącze

środkowe, a masa podłączona jest do zewnętrz-

nego pierścienia ( rys. 5 ). Tutaj również możemy

zrobić to na dwa sposoby – dla symetrii sztyw-

nej i pływającej, z takimi samymi konsekwen-

cjami, jak opisane wyżej, przy przewodach Jack-

XLR. W sytuacji odwrotnej, gdy wyprowadzamy

sygnał za pomocą wtyku RCA i podajemy go na

symetryczne wejście za pomocą wtyku XLR, mo-

żemy zastosować rozwiązanie przedstawione

na rys. 6 . W tym przypadku uzyskujemy dodat-

kowy efekt w postaci przerwania pętli masy. Je-

śli jednak nie zależy nam na tym, wystarczy za-

stosować jedno z połączeń z rys. 5 , pamiętając

o tym, że położenie nóżek we wtyku męskim jest

lustrzanym odbiciem wtyku żeńskiego, a więc

lepiej sprawdzić wcześniej numerację opisaną

przy końcówkach lutowniczych.

Zimny lut

Czêsto zapewne spotkaliœcie siê z okreœleniem „zimny lut”.

Co to takiego? Zimny lut to inaczej mówi¹c niedostatecz-

nie dogrzane po³¹czenie. Taki zimny lut powoduje zwiêk-

szenie oporu po³¹czenia oraz mo¿e spowodowaæ odpadniê-

cie lutu po nied³ugim czasie. Lut poprawny jest b³yszcz¹cy,

lut zimny jest najczêœciej matowy. Nale¿y bezwzglêdnie pa-

miêtaæ o u¿ywaniu kalafonii podczas lutowania.

z minusem. Jeśli dla przykładu drugim wtykiem

jest wtyk TS, to (+) w Speakonie łączymy ze sty-

kiem Tip, a (–) z masą (Sleeve) naszego Jacka.

W przypadku złącza XLR (+) podajemy na pin

nr 2 wtyku XLR, a (–) na pin nr 1.

Mamy jeszcze złącza podobnego typu służące

do podłączania zasilania i dlatego zwą one się

nie Speakon ale Poweron. Jednak zasada podłą-

czania końcówek przewodów jest taka sama,

a nawet jeszcze bardziej intuicyjna bo tutaj już

nie ma problemów z tym co podłączamy do złą-

cza (+) a co do złącza (–). Po prostu, plus zasi-

lania do (+) a minus do (–).

Takie niewielkie imade³ko, które mo¿na przymocowaæ do

blatu sto³u, oddaje nieocenione us³ugi w ka¿dej sytuacji

zwi¹zanej z obs³ug¹ i monta¿em wtyków. Gdy nastêpnym ra-

zem bêdziecie na pchlim targu rozejrzyjcie siê za czymœ po-

dobnym.

• nacisnąć przycisk na ok. 2 sekundy,

• puścić przycisk zanurzając grot w kalafonii,

• nacisnąć ponownie przycisk nabierając cynę.

Czas przystąpić do lutowania. Na początku

ściągamy ok. 2-3mm izolacji z przewodu. Do te-

go celu służy ściągacz do izolacji lub mały, lecz

ostry nóż. Końcówki przewodów oraz końcówki

wtyczek lub gniazd koniecznie pobielamy. Po-

bielenie ułatwi nam doprowadzenie do połącze-

nia lutem oraz skróci czas nagrzewania elemen-

tów. Czas nagrzewania musi być jak najkrótszy,

aby nie dopuścić do stopienia izolacji na prze-

wodach lub stopienia izolacji wtyczek. Aby po-

bielić powierzchnie lutowane należy nanieść na

nie kalafoni, a następnie cynę. Dodać jeszcze

wypada, iż wszystkie wymienione wyżej urzą-

dzenia i produkty można kupić w dobrych skle-

pach z częściami elektronicznymi albo super-

marketach budowlanych.

Jak poradzić sobie z „uciekającym” w czasie

lutowania wtykiem? Wiadomo, że statystycz-

ny człowiek ma dwie ręce: w jednej trzyma lu-

townicę, w drugiej np. przewód, który chce

przylutować do wtyku. No a co z tym wty-

kiem? Przeważnie ma on kształty owalne i po-

dobne, będzie więc obracał się na wszystkie

możliwe strony, aby tylko utrudnić nam przy-

lutowanie kabelka. Najbardziej profesjonalne

jest posiadanie małego imadełka stołowego,

dzięki czemu możemy unieruchomić nasz

wtyk. No ale nie każdy go ma, bo też i nie każ-

dego stać na taki wydatek po to, żeby raz na

kwartał przylutować dwa przewodziki do jed-

nego wtyku. Można więc do tego celu wyko-

rzystać np. kombinerki, szczypce i za ich po-

mocą „zaklinować” nasz wtyk. Wyższą szkołą

jazdy jest technika „palcowa”, np. między

kciukiem a palcem serdecznym trzymamy rze-

czony wtyk, a między wskazującym a środko-

wym kabelek. Wymaga to trochę ekwilibrysty-

ki, pewnych, nietrzęsących się dłoni, no

i przede wszystkim krótkiego czasu lutowa-

nia, gdyż wtyk nagrzewa się bardzo szybko

i można łatwo poparzyć palce. E i S

Lutowanie

Wszystko jest dobrze do momentu kiedy na-

sze przewody działają tak jak powinny i nie

przysparzają nam problemów. Przychodzi jed-

nak taki moment w życiu każdego muzyka, że

coś się „sypnie” i najczęściej jest to nasz prze-

wód. Nie zawsze jest czas i możliwość, aby zle-

cić zadanie odrestaurowania naszego kabelka

osobie, która z lutownicą jest za pan brat. Jest

za to gdzieś w naszej walizeczce lutownica i cy-

na, i można by szybko naprawić nasz przewód.

No właśnie, można, gdyby się umiało. Ta prosta

z pozoru czynność, jaką jest lutowanie, sprawia

niejednemu (a tym bardziej niejednej) spore

trudności. Spróbujemy przejść więc teraz przez

przyspieszony kurs lutowania.

Do przeprowadzenia poprawnego lutowania

będzie nam potrzebna lutownica. Możemy roz-

różnić lutownice oporowe i transformatorowe.

Do naszych celów idealna będzie lutownica

transformatorowa o mocy 60-75W. Oczywiście

do lutowania można użyć lutownicy oporowej,

lecz jej użycie wymaga pewnego doświadczenia.

A więc: lutownica transformatorowa, drut do lu-

towania miękkiego, czyli mówiąc prosto – „cy-

na” oraz często pomijany składnik, czyli kalafo-

nia. Kalafonia, nazywana też inaczej topnikiem,

służy do oczyszczenia lutu, zwilżenia lutowa-

nych powierzchni oraz do zapobiegania utlenia-

nia podczas lutowania.

Jeśli jeszcze tego nie zrobiliśmy, to zaczynamy

od pobielenia (pokrycia cyną) grotu lutownicy. Je-

żeli tego nie zrobimy cyna będzie dosłownie ucie-

kać przed grotem, co uniemożliwi nanoszenie

i rozprowadzenie cyny w miejscu lutowania. Aby

pobielić grot lutownicy należy zanurzyć rozgrza-

ny grot w kalafonii (krótko, aby jej nie spalić!),

a następnie nabrać niewielką ilość cyny. Pamię-

tać należy o tym, że nie należy cały czas trzymać

przycisku grzania lutownicy. Oto przykładowy

schemat postępowania podczas pobielania grota:

Speak(on) to me

Wtyk Speakon służy przede wszystkim do pod-

łączenia wzmacniacza mocy z zestawem głośni-

kowym. Wtyk takowy ma przeważnie dwie pary

złączy oznaczone 1(–) i 1(+) oraz 2(–) i 2(+),

ewentualnie tylko parę „jedynek”. W przypadku,

gdy mamy jedną parę przewodów, czyli inaczej

mówiąc łączymy jeden wzmacniacz mocy z jed-

nym zestawem głośnikowym – przewody łączy-

my do „jedynek” („dwójki” znajdują zastosowa-

nie np. w systemach bi-amp, gdy sygnał z dwóch

wzmacniaczy podajemy do zestawu głośnikowe-

go, w którym mamy dwa osobne, już rozdzielo-

ne w częstotliwości pasma przenoszenia). Nato-

miast to, który kabelek dajemy do (–), a który do

(+), to już zależy od tego co mamy po drugiej

stronie kabla i jak to jest przyłączone. Zasadni-

czo trzeba łączyć (+) w złączu Speakon z pluso-

wym złączem głośnika. Jeśli po obu stronach

kabla znajduje się wtyk Speakon to sprawa jest

banalna: podłączamy plus z plusem a minus

Rys. 5. Po³¹czenia wtyków XLR (wyjœcie) – RCA (wejœcie).

Rys. 6. Po³¹czenie RCA (wyjœcie) – XLR (wejœcie).

102

Estrada i Studio • marzec 2006

Naglasnianie dla kazdego_5_psm.qxd 2006-02-28 08:56 Page 103

NAGŁAŚNIANIE DLA KAŻDEGO - ŁĄCZENIE I LUTOWANIE WTYKÓW.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: