9140_Srodkowoeuropejskie_subalpejskie_i_gorskie_lasy_bukowe_z_jaworem_oraz_szczawiem_gorskim.pdf

Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie

lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim

Ârodkowoeuropejskie,

subalpejskie i górskie

lasy bukowe z jaworem

oraz szczawiem górskim

(górskie jaworzyny

zio∏oroÊlowe)

Kod Physis: 41.15

warunkuje du˝à zmiennoÊç lokalnych postaci siedliska wy-

ra˝ajàcà si´ ró˝nicami florystycznymi.

Typ 9410 obejmuje w Polsce niewielkie fragmenty, dobrze

zachowanych drzewostanów bukowo-jaworowych i jawo-

rowo-bukowych, wyst´pujàcych w Bieszczadach Zachod-

nich oraz w Beskidzie ˚ywieckim. Od innych jaworowych

lasów zboczowych (9180) wyró˝nia si´ wi´kszym udzia∏em

buka w drzewostanie, oraz drzewostanem mniej zwartym,

a w wy˝szych po∏o˝eniach równie˝ ni˝szym.

Siedlisko to jest trwa∏e, ma du˝e znaczenie biocenotyczne,

charakteryzuje si´ stosunkowo du˝à ró˝norodnoÊcià gatun-

kowà. Jego area∏ jest bardzo ograniczony, dlatego wszyst-

kie p∏aty powinny zostaç obj´te ochronà zachowawczà.

9140

A. Opis siedliska

g∏ównego typu

Podzia∏ na podtypy

Definicja

9140-1 Wschodniokarpacka jaworzyna zio∏oro-

Êlowa, 41.15

9140-2 Zachodniokarpacka jaworzyna zio∏oro-

Êlowa, 41.15

Omówione podtypy sà stosunkowo ∏atwe do identyfikacji

i wyró˝nienia, albowiem obejmujà niewielkie p∏aty w ÊciÊle

okreÊlonych lokalizacjach. Mo˝na przypuszczaç, ˝e p∏aty

siedliska 9140 zostanà jeszcze zidentyfikowane w innych

pasmach górskich w polskich Karpatach lub te˝ Sudetach

i wówczas mo˝e nastàpiç potrzeba wydzielenia nowych

podtypów tego siedliska.

Lasy bukowe, zwykle tworzone przez niskie i nisko uga∏´-

zione buki z du˝ym udzia∏em jaworu Acer pseudoplatanus ,

po∏o˝one w pobli˝u górnej granicy lasu. Wyst´pujà g∏ów-

nie w niskich górach klimatu oceanicznego w Europie Za-

chodniej, a tak˝e Ârodkowej i Pó∏nocno-Ârodkowej. Sk∏ad

gatunkowy runa jest zbli˝ony do runa w kwaÊnych i ˝y-

znych buczynach (9110, 9130), lecz zawiera liczne gatun-

ki z sàsiadujàcych z nimi zio∏oroÊli i traworoÊli, a wÊród ga-

tunków charakterystycznych cz´sto wyst´puje m.in. szczaw

górski Rumex alpestris ( =R. arifolius ).

Umiejscowienie siedliska w polskiej

klasyfikacji fitosocjologicznej

Klasa Querco-Fagetea europejskie mezo- i eutroficzne

lasy liÊciaste

Rzàd Fagetalia sylvaticae mezo- i eutroficzne lasy

liÊciaste zachodniej i Êrodkowej Europy

Zwiàzek Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani

górsko-podgórskie zboczowe lasy lipowo-jaworowe

Podzwiàzek Lunario-Acerenion pseudoplatani gór-

skie, wielogatunkowe lasy zboczowe z jaworem

Zespó∏ Aceri-Fagetum górskie, zio∏oroÊlowe

jaworzyno-buczyny

Charakterystyka

Jaworzyny zio∏oroÊlowe Aceri-Fagetum sà dosyç podobne

w charakterze do jaworzyny karpackiej Sorbo-Aceretum

carpaticum opisanej z Babiej Góry, w zwiàzku z czym nie-

którzy autorzy ∏àczà te jednostki. Pomimo zbli˝onego do

9140 subalpejskiego charakteru Sorbo-Aceretum jego

charakterystyka nie odpowiada definicji 9140, ze wzgl´du

na bardzo ma∏y udzia∏ buka w drzewostanie i podroÊcie

i zdecydowanà dominacj´ jarz´biny.

Ponadto lasy zbli˝one do opisywanych odnotowa∏ w 1968 r.

J. Fabiszewski pod nazwà Aceri-Fagetum tak˝e w Górach

Bialskich w masywie Ânie˝nika K∏odzkiego. Wydaje si´ jed-

nak, ˝e stanowiska sudeckie sà bardziej zbli˝one do innych

zespo∏ów leÊnych zaliczanych do siedliska 9180 ( Ulmo gla-

Charakterystycznà cechà jest wyst´powanie licznych ga-

tunków zio∏oroÊlowych, niepe∏ne zwarcie drzewostanów,

s∏abo rozwini´ta warstwa krzewów, a w wy˝szych po∏o˝e-

niach – krzywulcowy pokrój buków i jaworów.

Opisane lasy wyst´pujà na wysokoÊci 800–1230 m n.p.m.,

na ogó∏ na pó∏nocnych zboczach o znacznym nachyleniu.

Pod∏o˝e geologiczne stanowi flisz karpacki, gleby sà zró˝-

nicowane, na ogó∏ p∏ytkie, kamieniste, a w pobli˝u cieków

wodnych – ˝yêniejsze. Zró˝nicowana wilgotnoÊç pod∏o˝a

Lasy i bory

9140

brae-Aceretum pseudoplatani lub Arunco-Aceretum ). Tymcza-

sowo do okreÊlenia tych stanowisk u˝ywa si´ nazwy prowizo-

rycznej – zbiorowisko Acer pseudoplatanus-Aruncus sylvestris .

Dok∏adna pozycja syntaksonomiczna tych lasów wymaga

dalszych badaƒ terenowych i weryfikacji.

zaradené do Smernice o biotopoch č. 92/43/EHS. Interpre-

tačný manuál. DAPHNE – Inštitút aplikovanej ekológie a Bo-

tanický ústav SAV, Bratislava, 145 pp.

KUČERA T., CHYTRÝ M. 2001. Bučiny. W: Chytrý M., Kučera T.,

Koči M. (red.) Katalog biotopůČeské republiky. Agentura

ochrany přirody a krajiny ČR, Praha.

MATUSZKIEWICZ J. 2001. Zespo∏y leÊne Polski. PWN, Warszawa.

PAUL W., SZARY A. 1998. Fitosocjologiczne porównanie wybra-

nych jaworzyn w polskich Karpatach Wschodnich i Zachod-

nich. Roczniki Bieszczadzkie 7: 295–305.

Bibliografia

BARTSCH J. 1940. Vegetationskunde des Schwarzwaldes. Pflan-

zensoziologie 4: 1–229.

DRAŽIL T. 2002. Javorovo-bukové horské lesy. W: Valachovič, M.,

Dražil T., Stanová V., MaglockýŠ. (red.) Biotopy Slovenska

Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska

Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie

lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim

B. Opis podtypów

su drzewa przyjmujà form´ krzywulcowo-zaroÊlowà, a ich

wysokoÊç zmniejsza si´ do 4–5 m. Na ogó∏ buk i jawor

wspó∏dominujà, lecz w niektórych p∏atach (szczególnie wy-

˝ej po∏o˝onych) wyraênie obserwuje si´ przewag´ jawora.

W niektórych miejscach zaznacza si´ dosyç du˝y udzia∏ ja-

rz´biny Sorbus aucuparia (np. w paÊmie Wielkiej i Ma∏ej

Rawki). Zwarcie w warstwie drzew w∏aÊciwie nigdy nie jest

pe∏ne, pokrycie wynosi od 40–90 (95)%, w zwiàzku z czym

drzewostany sà stosunkowo silnie przeÊwietlone (w porów-

naniu z buczynami 9110, 9130 oraz jaworzynami 9180).

Warstwa krzewów jest stosunkowo zró˝nicowana, choç jej

zwarcie jest niewielkie i wynosi od kilku do 30–40%.

W wy˝szych po∏o˝eniach obserwuje si´ p∏ynne przejÊcie

warstwy drzew i krzewów, tym bardziej widoczne, ˝e

w warstwie krzewów dominuje podrost drzew (buka i jawo-

ru, oraz rzadziej – jarz´biny). Ponadto spoÊród roÊlin krze-

wiastych spotyka si´ tak˝e wierzb´ Êlàskà Salix silesiaca ,

wawrzynek wilcze∏yko Daphne mezereum , wiciokrzew czar-

ny Lonicera nigra oraz, miejscami, rzadkà w Bieszczadach,

porzeczk´ skalnà Ribes petraeum (np. w grupie Rawek – na

Hrubkach i Kamiennej).

Warstwa runa jest bardzo bogata florystycznie i bujna –

prawie zawsze osiàga 90–100% pokrycia.

Do gatunków charakterystycznych i silnie zwiàzanych

z tym siedliskiem nale˝à przede wszystkim: wietlica alpej-

ska Athyrium distentifolium , prosownica rozpierzch∏a Mi-

lium effusum oraz szczaw górski Rumex arifolius . Ponadto

notuje si´ tu przede wszystkim liczne gatunki zio∏oroÊlowe

– starzec gajowy Senecio nemorensis (bardzo cz´sto, w∏a-

Êciwie w ka˝dym p∏acie), modrzyk górski Cicerbita alpina ,

9140

Wschodniokarpacka

jaworzyna zio∏oroÊlowa

Kod Physis: 41.15

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaru

Podtyp 9140-1 obejmuje niewielkie fragmenty dobrze za-

chowanych, na ogó∏ niskich drzewostanów i zaroÊli jawo-

rowo-bukowych w wy˝szych po∏o˝eniach w Bieszczadach

Zachodnich. Charakterystycznà cechà jest wyst´powanie

licznych gatunków zio∏oroÊlowych oraz cz´stokroç, krzy-

wulcowy pokrój buków i jaworów.

Opisane lasy wyst´pujà na wysokoÊci 930–1230 m n.p.m.,

na ogó∏ na pó∏nocnych zboczach. Pod∏o˝e geologiczne nie

ró˝ni si´ od pod∏o˝a w innych wyst´pujàcych tu siedliskach

leÊnych, czyli stanowi je flisz karpacki sk∏adajàcy si´ z na-

przemiennie u∏o˝onych warstw piaskowca, margli i ∏upków.

Gleby zró˝nicowane: w miejscach ˝yêniejszych – brunatne

i próchniczno-glejowe, natomiast w bardziej stromych

i przyszczytowych partiach zboczy wyst´pujà gleby inicjal-

ne – p∏ytsze i kamieniste.

Fizjonomia i struktura zbiorowiska

Drzewostan ma zmiennà wysokoÊç – w ni˝szych po∏o˝e-

niach dochodzi do 20 m, natomiast przy górnej granicy la-

Jaworzyna zio∏oroÊlowa (Bieszczady). Fot. A. Szary

Lasy i bory

9140

omieg górski Doronicum austriacum , lepi´˝nik bia∏y Peta-

sites albus , ostro˝eƒ wschodniokarpacki Cirsium waldste-

nii , mi∏osna górska Adenostyles alliariae , tojad dzióbaty

Aconitum variegatum , jaskier platanolistny Ranunculus

platanifolius , rutewka orlikolistna Thalictrum aquilegifo-

lium i in., a tak˝e liczne gatunki leÊne przechodzàce z sà-

siednich buczyn, np.: ˝ywokost sercowaty Symphytum cor-

datum , tojeÊç gajowa Lysimachia nemorum , marzanka

wonna Galium odoratum , gajowiec ˝ó∏ty Galeobdolon

luteum , czworolist pospolity Paris quadrifolia , czyÊciec le-

Êny Stachys sylvatica , szczawik zaj´czy Oxalis acetosella

i kosmatk´ olbrzymià Luzula sylvatica . Bardzo wa˝nà gru-

p´ stanowià te˝ gatunki zwiàzane z siedliskami êródlisko-

wymi, podmok∏ymi, brzegami cieków wodnych – Êle-

dziennica skr´tolistna Chrysosplenium alternifolium , rze-

˝ucha gorzka Cardamine amara , wiàzówka b∏otna Fili-

pendula ulmaria , jastrun okràg∏olistny Leucanthemum

waldsteinii .

Êciej wyst´puje jaworzyna zio∏oroÊlowa z wietlicà alpejskà

Aceri-Fagetum athyrietosum distentifoliae , charakteryzu-

jàca si´ wyjàtkowo bujnym runem paprociowym. Wyst´-

puje zarówno w ni˝szych po∏o˝eniach (wówczas z wi´k-

szym udzia∏em buka), jak i w wy˝szych – wówczas ma

charakter subalpejski i w niskim drzewostanie zdecydo-

wanie dominuje jawor. W ˝yznych, przyêródliskowych

miejscach mo˝na odnaleêç jaworzyn´ z czosnkiem niedê-

wiedzim Aceri-Fagetum allietosum (przyk∏adowo na zbo-

czach Rabiej Ska∏y) oraz podzespó∏ Aceri-Fagetum typi-

cum (Wielka Rawka, Halicz). Z kolei w suchszych miej-

scach wyst´puje podzespó∏ z kosmatkà olbrzymià Aceri-

Fagetum luzuletosum sylvaticae , który wyraênie nawiàzuje

do kwaÊnych buczyn (9110).

Mo˝liwe pomy∏ki

Jaworzyny zio∏oroÊlowe 9140-1 sà bardzo zbli˝one do

zio∏oroÊlowego podzespo∏u buczyny karpackiej Denta-

rio glandulosae-Fagetum athyrietosum distentifoliae

(9130). PrzejÊcie mi´dzy tymi dwoma typami siedlisk

jest p∏ynne.

Reprezentatywne gatunki

Drzewa i krzewy

Buk zwyczajny Fagus sylvatica, klon jawor Acer

pseudoplatanus , jarz´bina Sorbus aucuparia , wierzba

Êlàska Salix silesiaca , wawrzynek wilcze∏yko Daphne meze-

reum , wiciokrzew czarny Lonicera nigra , porzeczka skalna

Ribes petraeum

Identyfikatory fitosocjologiczne

Zwiàzek Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani

Podzwiàzek Lunario-Acerenion pseudoplatani

Zespó∏ Aceri-Fagetum (odmiana wschodniokar-

packa) górskie, zio∏oroÊlowe jaworzyno-buczyny

Podzespo∏y:

Aceri-Fagetum typicum typowy

Aceri-Fagetum athyrietosum distentifoliae z wietli-

cà alpejskà

Aceri-Fagetum allietosum z czosnkiem niedêwie-

dzim

Aceri-Fagetum luzuletosum sylvaticae z kosmatkà

olbrzymià

RoÊliny zielne

Wietlica alpejska Athyrium distentifolium, pro-

sownica rozpierzch∏a Milium effusum , szczaw gór-

ski Rumex arifolius , starzec gajowy Senecio nemo-

rensis, mi∏osna górska Adenostyles alliariae, ne-

recznica samcza Dryopteris filix-mas , malina w∏a-

Êciwa Rubus idaeus , je˝yna gruczo∏owata Rubus hirtus ,

modrzyk górski Cicerbita alpina , omieg górski Doroni-

cum austriacum , lepi´˝nik bia∏y Petasites albus , czosnek

niedêwiedzi Allium ursinum , ostro˝eƒ wschodniokarpacki

Cirsium waldstenii , tojad dzióbaty Aconitum variegatum ,

jaskier platanolistny Ranunculus platanifolius , rutewka

orlikolistna Thalictrum aquilegifolium , ˝ywokost sercowa-

ty Symphytum cordatum , tojeÊç gajowa Lysimachia nemo-

rum , marzanka wonna Galium odoratum , gajowiec ˝ó∏ty

Galeobdolon luteum , czworolist pospolity Paris quadrifo-

lia , czyÊciec leÊny Stachys sylvatica , szczawik zaj´czy

Oxalis acetosella , kosmatka olbrzymia Luzula sylvatica ,

Êledziennica skr´tolistna Chrysosplenium alternifolium ,

rze˝ucha gorzka Cardamine amara , wiàzówka b∏otna Fi-

lipendula ulmaria , jastrun okràg∏olistny Leucanthemum

waldsteinii , bluszczyk kosmaty Glechoma hirsuta , ciemi´-

˝yca bia∏a Veratrum album .

Dynamika roÊlinnoÊci

Spontaniczna

Dynamika zio∏oroÊlowej jaworzyny jest przede wszystkim

determinowana dynamikà dominujàcych gatunków

drzew – buka i jaworu. Przy górnej granicy lasu jaworzy-

ny zio∏oroÊlowe kontaktujà si´ bezpoÊrednio z zio∏oroÊlo-

wymi buczynami oraz traworoÊlami. Nast´puje wówczas

rozluênienie drzewostanu i przechodzenie gatunków mi´-

dzy zbiorowiskami.

Drzewostany z dominacjà buka charakteryzujà si´ powol-

nymi procesami rozpadu i odnowienia; odnowienie si´ ja-

woru jest hamowane z powodu niedostatecznej iloÊci

Êwiat∏a. Wi´kszy udzia∏ jaworu mo˝na wi´c zaobserwowaç

w wy˝szych po∏o˝eniach, na ma∏o stabilnym pod∏o˝u,

stwierdza si´ tak˝e znacznie szybszà ekspansj´ jaworu, na

siedliskach otwartych (np. ÊródleÊnych polanach).

Odmiany

W tym podtypie mo˝na wyró˝niç kilka drobniejszych jed-

nostek (fitosocjologicznie – w randze podzespo∏ów), w za-

le˝noÊci od lokalnych warunków siedliskowych. Najcz´-

Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie

lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim

Analiza struktury wiekowej jaworu i buka w drzewostanach

bukowo-jaworowych i jaworowo-bukowych wskazuje na

wyraênà dominacj´ buka w m∏odszych pokoleniach, mo˝e

to wynikaç z tendencji do zmiany sk∏adu gatunkowego

w drzewostanach charakteryzujàcych si´ obecnie du˝ym

udzia∏em jaworu.

Drzewostany zaliczane do tego podtypu znajdujà si´ na

ogó∏ w fazie optymalnej, wi´kszy udzia∏ fazy terminalnej

obserwuje si´ w drzewostanach jaworowo-bukowych.

IloÊç wydzielajàcego si´ posuszu jest niewielka, przy czym

wi´ksza jest w jaworzyno-buczynach (6 m 2 na ha) ni˝ w bu-

czyno-jaworzynach (ok. 1 m 2 na ha).

9140

Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka

P∏aty tego podtypu nie sà u˝ytkowane gospodarczo. Nie

obserwuje si´ bezpoÊredniego wp∏ywu dzia∏alnoÊci cz∏o-

wieka, wi´c ich struktura wynika z procesów naturalnych.

W przesz∏oÊci pewien wp∏yw na dynamik´ jaworzyn mog∏a

mieç gospodarka pasterska – g∏ównie poÊredni, poprzez

modyfikacj´ sk∏adu florystycznego sàsiadujàcych, trawia-

stych i zio∏oroÊlowych, zbiorowisk roÊlinnych, byç mo˝e lo-

kalnie równie˝ bezpoÊrednio przez wyràb drzew i krzewów,

zgryzanie p´dów, co modyfikowa∏o ich pokrój.

Znaczenie ekologiczne

i biologiczne

Podtyp ma du˝e znaczenie dla zachowania ró˝norodnoÊci

flory zio∏oroÊlowej, stanowiàc siedlisko takich cennych ga-

tunków, jak: modrzyk górski Cicerbita alpina , omieg gór-

ski Doronicum austriacum , ostro˝eƒ wschodniokarpacki

Cirsium waldsteinii , jastrun okràg∏olistny Leucanthemum

waldsteinii , tocja alpejska Tozzia alpina subsp. carpatica ,

Ênie˝yca wiosenna Leucoium vernum subsp. carpaticum ,

tojad dzióbaty Aconitum variegatum .

Zespó∏ Aceri-Fagetum jest bardzo rzadkim i bogatym flory-

stycznie zbiorowiskiem roÊlinnym.

Podtyp 9140-1 stanowi optymalnà postaç siedliska 9410,

a p∏aty opisane w Bieszczadach sà najbardziej zgodne

z jego definicjà.

Siedliska przyrodnicze zale˝ne

lub przylegajàce

Podtyp bezpoÊrednio przylega do buczyn, zarówno kwa-

Ênych – Luzulo luzuloidis-Fagetum (9110), jak i ˝yznych –

Dentario glandulosae-Fagetum (9130). Zwykle zio∏oroÊlo-

we jaworzyny wyst´pujàce przy górnej granicy lasu znajdu-

jà si´ w dynamicznym kompleksie z niskimi, krzywulcowy-

mi zaroÊlami bukowymi oraz jarz´binowymi i roÊlinnoÊcià

po∏onin (traworoÊla – Calamagrostion , psiary Nardetalia –

6230). Wyst´powanie jaworzyn zio∏oroÊlowych jest rów-

nie˝ w du˝ej mierze zwiàzane z drobnymi ciekami wodny-

mi i terenami êródliskowymi. W takich miejscach jaworzy-

na wyst´puje w kompleksie z p∏atami zio∏oroÊli zaliczanych

do zwiàzku Adenostylion (6430).

Gatunki z za∏àcznika II Dyrektywy

Siedliskowej

Tocja alpejska Tozzia alpina subsp. carpatica . Stanowiska

tej rzadkiej roÊliny odnotowano w p∏atach jaworzyny zio∏o-

roÊlowej na Wielkiej Rawce i na Czole.

Fragment area∏u du˝ych drapie˝ników: niedêwiedzia, wilka,

rysia. Drzewostany bukowe sà miejscem wyst´powania

rzadkiego chrzàszcza – nadobnicy alpejskiej Rosalia alpina .

Rozmieszczenie geograficzne

i mapa rozmieszczenia

Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy Ptasiej

Typowa leÊna awifauna, nie zaobserwowano gatunków

szczególnie przywiàzanych do tego siedliska.

Podtyp na terenie Polski odnotowany wy∏àcznie w najwy˝-

szych partiach Bieszczadów Zachodnich. Podaje si´ stano-

wiska z: Halicza, Rabiej Ska∏y, Paprotnej, Wielkiej Rawki,

Czo∏a, Kamiennej, Ma∏ej Semenowej. Poza polskimi Biesz-

czadami podobne siedliska niewàtpliwie wyst´pujà na

Ukrainie, w paÊmie Pikuja (np. na p∏n. zboczu Ze∏emene-

go) i byç mo˝e równie˝ w innych pasmach ukraiƒskich Kar-

pat. Bardzo zbli˝one jaworzyny by∏y równie˝ notowane na

S∏owacji, w Górach Bukowskich.

Stany, w jakich znajduje si´

siedlisko

Przedstawiony powy˝ej opis odnosi si´ do stanu uprzywile-

jowanego, jaki jest wynikiem naturalnej dynamiki zbioro-

wiska Aceri-Fagetum . Udzia∏ procentowy dominujàcych

drzew – buka i jaworu – mo˝e byç zmienny, równie˝ runo

mo˝e byç znacznie zró˝nicowane w poszczególnych p∏a-

tach, zawsze sà to jednak gatunki o du˝ej wartoÊci bioce-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: