Propaganda historyczna Rosji w latach 2004-2009.pdf

BIURO BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

Propaganda historyczna Rosji

w latach 20042009

Warszawa, sierpień 2009 r.

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie ………………………………………………………........……......................... 3

2. Geneza ...................................………………………………................................... 5

3. Metody i formy realizacji ...............…………………………................................ 7

4. Pierwsza rosyjska kampania historyczna: 20042005 ………............... 9

5. Instytucjonalnoprawny wymiar rosyjskiej propagandy

historycznej ..........................................................................................

6. Represje rosyjskich władz wobec niezaleŜnych ośrodków

badawczych …………...............................................................................

7. Film w słuŜbie rosyjskiej propagandy historycznej ........................... 19

8. Druga rosyjska kampania historyczna: 2009 .........…………………........... 23

1. WPROWADZENIE

Propaganda historyczna, której nie naleŜy mylić z polityką historyczną, jest

istotnym wymiarem dąŜeń Rosji do odzyskania statusu światowego mocarstwa. Tym

naleŜy tłumaczyć fakt, ze wysocy rangą urzędnicy i funkcjonariusze rosyjskiego państwa

angaŜują się w zaprzeczanie tezom o współodpowiedzialności Józefa Stalina za wybuch

II wojny światowej, okupacji przez ZSRR państw bałtyckich czy bierności Armii

Czerwonej podczas Powstania Warszawskiego. Tytułem do współdecydowania przez

Moskwę o porządku międzynarodowym dzisiaj ma być „decydujący wkład ZSRR

w zwycięstwo nad III Rzeszą” 64 lata temu 1 oraz wielowiekowe przywództwo Moskwy na

ziemiach ruskich. Szczególny charakter ma stanowisko władz Rosji wobec mordu

katyńskiego. Z jednej strony bowiem sprawstwo NKWD nie jest oficjalnie podwaŜane, ale

z drugiej – Prokuratura Wojskowa FR odmawia prowadzenia śledztwa wobec winnych tej

zbrodni, a na poziomie rządowej prasy czy przedstawicieli administracji regionalnej

sporadycznie dochodzi do negowania lub relatywizowania odpowiedzialności ZSRR za

masowy rozstrzał polskich oficerów w 1940 r. Z ust rosyjskich przywódców padają takŜe

słowa o sztucznym charakterze państwa ukraińskiego oraz roszczenia do dziedzictwa

Rusi Kijowskiej – co ma uzasadniać prawo Rosji do współwłasności w polityce

zagranicznej Ukrainy i innych państw zachodniej części WNP.

W warunkach ograniczania swobód demokratycznych w Rosji po 2000 r.,

przejmowania kontroli państwowej nad środkami masowego przekazu i kultu jednostki

wypowiedzi przedstawicieli rosyjskich władz, Władimira Putina w szczególności,

natychmiast podchwytywane są przez elity, prasę, telewizję, artystów, a nawet

naukowców. W okresie świętowania 60. rocznicy zakończenia II wojny światowej

w 2005 r. i 70. rocznicy jej wybuchu w 2009 r. oświadczenia rosyjskich polityków oraz

publikacje dziennikarzy i ekspertów na tematy historyczne przybrały postać kampanii

propagandowych, wymierzonych m.in. w Polskę. Nawet jeśli nie są i nie były one

wynikiem formalnych decyzji politycznych na Kremlu, nie ulega wątpliwości, Ŝe jedno

zdanie Władimira Putina połoŜyłoby im kres.

Stanowisko władz Rosji w kwestiach historycznych stoi w jaskrawej sprzeczności

z prawdą, czego świadoma jest znaczna część Rosjan. Jednak w warunkach represji

1 W sowieckiej i rosyjskiej historiografii i literaturze ukuto osobny termin na określenie wojny ZSRR

z Niemcami (19411945): Wielka Wojna Ojczyźniana ( Wielikaja Otieczestwiennaja Wojna ). Po raz pierwszy

uŜył go Józef Stalin w przemówieniu radiowym 3 lipca 1941 r., w którym odwołał się do patriotyzmu

narodów, wchodzących w skład ZSRR. Termin ten nie dotyczy wojen ZSRR z innymi państwami w okresie

19391945.

prawnych i fizycznych wobec osób, które mają odwagę sprzeciwić się polityce Kremla,

tylko nieliczni podwaŜają oficjalną wykładnię przeszłości. Propagandę historyczną naleŜy

zatem postrzegać takŜe w kontekście perspektywy transformacji demokratycznej

i narodzin społeczeństwa obywatelskiego w Rosji. Nie jest przypadkiem, Ŝe środowisko

dysydenckie w ZSRR skupiło się i rozwijało wokół ośrodków badających historię

XX wieku, dając początek stowarzyszeniu „Memoriał” 2 . Prowokowana kampaniami

medialnymi o tematyce historycznej niechęć i pogarda zwykłych Rosjan, ale takŜe części

Ukraińców i Białorusinów, kierowana jest przeciwko narodom Europy Środkowej

i Wschodniej, które odrzuciły totalitaryzm i z powodzeniem włączyły się do zachodniej

wspólnoty państw demokratycznych. Zamierzonym lub nie skutkiem tych kampanii jest

zatem wzrost sympatii społecznej dla niedemokratycznej formy rządu i odrzucenie

zachodnich wartości.

Stanowiska przedstawicieli Rosji w kwestiach historycznych nie sposób

rozpatrywać w oderwaniu od działań Moskwy na arenie międzynarodowej,

np. jednostronnego wyjścia z Traktatu o Siłach Konwencjonalnych w Europie w grudniu

2007 r., agresji na Gruzję w sierpniu 2008 r. czy odcięcia dostaw gazu przez terytorium

Ukrainy w styczniu br. Współczesna rosyjska propaganda historyczna mobilizuje

poparcie społeczne i tworzy klimat przyzwolenia na agresywne wobec otoczenia

zachowania państwa.

Rosyjskiej propagandy historycznej nie naleŜy zatem traktować wyłącznie jako

tematu badań naukowych. Powinna ona stać się elementem nowej oceny zagroŜenia

w NATO i w jej państwach członkowskich – w szczególności tych w Europie Środkowej.

W niniejszej analizie naczelne miejsce zajmie wątek polski – jeden z wielu, naleŜy

jednak mieć na uwadze, Ŝe to właśnie konflikt z Polską leŜy u źródeł współczesnej

propagandy historycznej Rosji. Po drugie, latem br. Rosja podjęła nową kampanię

medialną o dominującym antypolskim zabarwieniu, usiłując uprzedzić falę

międzynarodowej dyskusji o współodpowiedzialności ZSRR za wybuch II wojny

światowej, która towarzyszyć będzie obchodom okrągłej rocznicy 1 września 1939 r.

w Gdańsku z udziałem przedstawicieli kilkunastu państw.

2 Ogólnokrajowe Stowarzyszenie HistorycznoOświatowe „Memoriał” zajmuje się badaniami historycznymi

i propagowaniem wiedzy o sowieckich represjach, a takŜe ochroną praw człowieka w krajach b. ZSRR.

ZałoŜone 29 stycznia 1989 r. m.in. przez Andrieja Sacharowa, Jewgienija Jewtuszenkę i Andrieja

Wozniesienskiego. Poza Rosją „Memoriał” ma swoje oddziały na Ukrainie, Łotwie, Litwie, Kazachstanie,

Gruzji i w Niemczech. „Memoriał” posiada własne archiwum i bibliotekę, organizuje wystawy i konferencje

oraz wydaje ksiąŜki i czasopisma. Istotną częścią działalności „Memoriału” są studia nad historią represji

wobec obywateli RP. W tym celu powołano m.in. Komisję Polską, której koordynatorem jest Aleksandr

Gurjanow.

W intencji pomysłodawców tej kampanii zarzuty pod adresem Polski m.in.

o sojusz z Hitlerem i równoczesna obecność W. Putina w Gdańsku mają wzmocnić

podział na polskiej scenie politycznej. Ewentualne zaangaŜowanie się Prezydenta RP lub

polityków PiS w dyskusję z rosyjskimi mediami o tematyce historycznej wykorzystane

mogłoby zostać następnie do kompromitacji procesu integracji euroatlantyckiej na

obszarze poradzieckim, którą Prezydent RP i największa partia opozycyjna w Polsce

w zdecydowany sposób promują, jako powodowanej uprzedzeniami antyrosyjskimi – nie

tylko w oczach wybranych rządów europejskich, tradycyjnie sympatyzujących z Moskwą,

ale przede wszystkim w oczach mieszkańców państw powstałych na gruzach ZSRR.

To właśnie utrwalenie w umysłach Rosjan, ale takŜe części Ukraińców,

Białorusinów oraz mniejszości rosyjskojęzycznej w państwach bałtyckich przekonania

o wrogim nastawieniu narodów środkowoeuropejskich do wszystkiego, co jest związane

z tradycją i kulturą rosyjską czy wschodniosłowiańską, uznać naleŜy za najgroźniejszy,

bo potencjalnie skuteczny, zamiar autorów trwającej w Rosji kampanii medialnej

z udziałem przedstawicieli państwa. Zamiar ten ma szanse na realizację ze względu na

to, Ŝe rosyjska literatura, prasa, telewizja i podręczniki szkolne są na Białorusi,

wschodniej i południowej Ukrainie oraz w rosyjskojęzycznych środowiskach na Łotwie

i w Estonii powszechnie dostępne i cieszą się zaufaniem. Podsycanie wiary we wrogość

świata zewnętrznego wobec Rosji i rosyjskości moŜe być brzemienne w skutki

w warunkach bezprecedensowej popularności organizacji szowinistycznych

i neofaszystowskich w Federacji Rosyjskiej 3 . Wzrost agresywnego nacjonalizmu

wielkoruskiego jest najbardziej niebezpiecznym – nawet jeśli niezamierzonym – owocem

współczesnej rosyjskiej propagandy historycznej nie tylko z punktu widzenia Polski, ale

całej społeczności euroatlantyckiej. MoŜe on bowiem odbić się na ewolucji polityki

zagranicznej i bezpieczeństwa Rosji w skali kilku najbliŜszych dekad 4 .

2. GENEZA

Propaganda historyczna to waŜny element doktryny politycznej Federacji

Rosyjskiej. W okresie prezydentury Władimira Putina (20002008) formuła Michaiła

Pokrowskiego, Ŝe „historia to polityka robiona wstecz” stała się w praktyce dewizą władz

3 Liczba rosyjskich neofaszystów szacowana jest na 7090 tysięcy, co oznacza, Ŝe co drugi neofaszysta na

świecie Ŝyje w Rosji.

4 M. A. Smith, „The Politicisation of History in the Russian Federation”, „Russian Series” 08/16, May 2008,

Defence Academy of the United Kingdom.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: