Uwarunkowanie aktywności kulturalnej ludzi starych

              Gerontopedagogika, jak często określana jest pedagogika podeszłego wieku jest specjalistyczną dziedziną o stosunkowo niedługich tradycjach. Pierwsze opracowania dotyczące tej problematyki pojawiły się w latach sześćdziesiątych.

              Można wymienić pięć podstawowych czynników zapewniających akceptowanie starości, są to: praca, wczasowanie, ruch fizyczny, higiena i umiejętność współżycia. Ideałem byłaby możliwość stopniowego wycofywania się z zawodu, co pozwoliłoby na większą niezależność finansową, a także sprawiło, że człowiek stary czułby się użyteczny i potrzebny. Zazwyczaj, bowiem moment przejścia na emeryturę jest swoistym szokiem psychicznym. Związane jest to z nadmiarem czasu wolnego, który pozostaje do wykorzystania. Jak wykazują badania osoby z wyższym wykształceniem łatwiej i szybciej adaptują się do nowej sytuacji, wykorzystując czas wolny na pozazawodowe zainteresowania. Możliwe i korzystne byłoby także wykorzystanie umiejętności nabytych w czasie wykonywania pracy zawodowej. Działalność tego rodzaju może przynieść dochód, co jest znaczącym argumentem przemawiającym za tego rodzaju aktywnością.

              Do nowej sytuacji łatwiej jest przystosować się kobietom, które poza obowiązkami zawodowymi pełnią rolę matek, gospodyń domowych i to pochłania im wiele czasu.

              Ludzie starsi, którzy całkowicie zaprzestali pracy zawodowej starają się zagospodarować swój wolny czas podejmując działania zastępujące pracę. Prowadzenie domu staje się namiastką pracy dla kobiet. Mężczyźni zazwyczaj wymagają dłuższego okresu czasu, zanim nowe obowiązki zastąpią pracę zawodową. Uczestnictwo w zajęciach oferowanych przez różnorodne instytucje kulturalno – oświatowe może z pożytkiem dla osób starszych wypełnić tę lukę.

              Jedyną instytucją stawiającą sobie za naczelny cel edukację dorosłych jest uniwersytet trzeciego wieku, gdzie liczba chętnych jest większa od liczby wolnych miejsc. Jest więc wśród ludzi starszych zapotrzebowanie na tego rodzaju działalność, która pozostając substytutem pracy nie daje wymiernych korzyści, ale pozwala dowartościować siebie.

              Umiejętność organizowania wolnego czasu jest cechą nabywaną w ciągu wielu lat, a w starszych latach „procentuje” niezależnie od szeregu ograniczeń związanych z wiekiem.

              Najbardziej miarodajny dla określenia możliwości i potrzeb ludzi starych jest stan zdrowia. Jednakże niezależnie od stanu zdrowia, w równym stopniu dostępne jest korzystanie z ze środków masowego przekazu, a przynajmniej jednego z nich. Stąd pożądana jest emisja stałych, cyklicznych audycji radiowych i telewizyjnych adresowanych do ludzi starych. Na przykład mogłyby to być programy przygotowujące do przejścia na emeryturę, bądź programy poświęcone takim tematom, jak renty, domy opieki, różnorodne formy pomocy ludziom starym.

              Dużą rolę w środkach masowego przekazu powinna również pełnić popularyzacja autentycznych wzorów zachowań i zachęcanie do naśladownictwa. Wybrany środek przekazu może stać się źródłem inicjatywy i inspiracji, wzbogacając i przedłużając kontakt z odbiorcą, gdy chodzi o uczestnictwo w konkursie, napisanie pamiętnika czy wypowiedz na określony temat.

              Do instytucji służących zaspokajaniu potrzeb kulturalno-oświatowych  ludzi starych możemy zaliczyć: kluby seniora, domy dziennego pobytu, domy rencistów, uniwersytety trzeciego wieku. Mają one za zadanie pełnić rolę koordynatora, informatora, opiekuna oświatowego, a także organizatora imprez. Działalność tego rodzaju ma duże zalety, przede wszystkim, jeśli chodzi o rozeznanie potrzeb kulturalnych seniorów.

              Zainteresowania osób starszych to najczęściej: czytelnictwo książek i czasopism, radio i telewizja. Zamiłowanie do czytania książek i czasopism jest potrzebą i nawykiem wyuczonym w latach wcześniejszych, stąd zadaniem pracownika placówki kulturalno-oświatowej w tym zakresie jest doradztwo w doborze lektury, organizowanie dyskusji na temat przeczytanej książki czy artykułu.

              Duże znaczenie ma właściwe zareklamowanie imprezy. Ważna jest tu pora dnia, wygodny dojazd lub dojście, ale mimo wszystko zadbanie o miłą i przychylną atmosferę, co potwierdzają między innymi badania nad uniwersytetami trzeciego wieku. Uczestnictwo w tego rodzaju zajęciach niewątpliwie wymaga dużego wysiłku intelektualnego, a przedstawiciele nauki chętnie prowadzą spotkania w tych instytucjach. Z kolei słuchacze mając świadomość oczekiwań stawianych wobec nich samych głęboko angażują się w różne formy kształcenia. Podstawowe znaczenia ma tutaj atmosfera dla człowieka starego. Uniwersytety trzeciego wieku mają za zadanie angażować słuchaczy intelektualnie, ale także uczestnictwo w zajęciach ma być dla nich przyjemnością, stąd tak ważna jest rola pochwał i przychylnych ocen.

              Zaprzestanie pracy powoduje nagły wzrost czasu wolnego i utratę kontaktu ze środowiskiem zawodowym, rozluźnieniu ulegają także kontakty towarzyskie. Dużo zależy od sytuacji rodzinnej, która może sprzyjać aktywności. Osamotnienie i obojętna postawa ze strony otoczenia pogłębia poczucie nieprzydatności. Stąd najczęściej wymienianym motywem uczestnictwa w imprezach kulturalno-oświatowych jest chęć nawiązania kontaktów towarzyskich.

              Przejawy  aktywności w starszym wieku zależne są głównie od kondycji psychofizycznej, nie umniejszając jednak znaczenia innych czynników, takich jak uwarunkowania społeczne, kulturowe, a także ekonomiczne. Środki finansowe, jakimi dysponują osoby nie pracujące zawodowo są zazwyczaj bardzo skromne tak, że z trudem można z nich zaspokoić najbardziej podstawowe potrzeby, co jak wiadomo jest niezbędnym warunkiem do pojawienia się potrzeb tzw. wyższego rzędu.

              Wysiłki zmierzające do tego, aby nie pozostać całkowicie poza nawiasem życia społecznego nie zawsze dają pozytywny efekt. Każdemu człowiekowi niezbędny jest kontakt z innymi ludźmi, a to pociąga za sobą konieczność wydatków, które mogą stanowić przeszkodę nie do pokonania dla ludzi starych. Zbyt skromne środki finansowe mogą być czynnikiem hamującym lub wręcz uniemożliwiającym korzystanie z życia w pełni.

              Instytucje kulturalno-oświatowe mogą pomóc ludziom starym także i pod tym względem, pełniąc rolę pośrednika między zainteresowanym a instytucją powołaną do udzielania pomocy finansowej. U podłoża tego, że ludzie starzy nie korzystają ze świadczeń, które im przysługują jest brak informacji na ten temat, jak również brak informacji o różnych imprezach, w których można uczestniczyć bezpłatnie.

              W ostatnich latach działania mające na celu podniesienie stopy życiowej ludzi starych są faktem. Powstaje szereg fundacji mających na celu pomoc najbardziej potrzebującym oraz nastąpiło duże ożywienie w działalności instytucji opiekuńczych.

              Aktywność kulturalną ludzi starych różnicują także, podobnie jak w przypadku każdej innej grupy wiekowej, poziom wykształcenia, środowisko zamieszkania, płeć i inne. Pracownicy instytucji kulturalno-oświatowych często nie przywiązują do tego należytej wagi, przedstawiając propozycje na mało zróżnicowanym poziomie lub nieatrakcyjne. Wyjątek stanowią uniwersytety trzeciego wieku. W instytucjach kulturalnych, których działalność nie jest kierowana do adresata określonego pod względem wiekowym, nieczęsto można spotkać ludzi starych.

              Zanika życie klubowe, które w innych krajach Europy ma wieloletnie, dobre tradycje. Kluby seniora powinny być dostępne przede wszystkim wieczorami, albowiem wtedy ludzie starzy pozostają najbardziej aktywni. To, że właśnie wieczorem nielicznych można spotkać na ulicach wynika z takiej przyczyny jak względy bezpieczeństwa, które nakazują o tej porze pozostać w domu.

3