PL Kasprzyk B., Cracoviana na monetach polskich, Kraków.pdf

Cracoviana

na polskich

monetach

URZĄD MIASTA

KRAKOWA

www.krakow.pl

Cracoviana

na polskich

monetach

Tymf (1 złoty – nominalnie wart 30 groszy,

ale rzeczywista wartość była o połowę mniejsza)

z mennicy krakowskiej, rok 1664, z napisem na

awersie DAT PRETIVM SERVATA SALVS POTIORQ METALLO EST ,

czyli: „Wartość tej monecie daje zbawienie ojczyzny,

które jest więcej warte od metalu”.

Tak, wartość monety nie wiąże się z wartością metalu, z której została zrobiona, nie

do końca też oddaje ją wybity na niej nominał. Są zawarte w monecie jeszcze inne wa-

lory i wcale nie trzeba odnosić ich do kategorii patriotycznych, jak uczynił to król Jan

Kazimierz, z wyrzutem sumienia wypuszczający na rynek, wspomniane na wstępie, li-

che tymfy. Wystarczy położyć na dłoni kilka monet i dostrzec: w jednej piękno grafiki,

w innej ważne przesłanie, w kolejnej pamięć o postaci, miejscu czy zdarzeniu.

Te wartości Krakowianie i sympatycy naszego Miasta znajdą zapewne w wyemitowa-

nej przez Narodowy Bank Polski serii trzech okolicznościowych monet uświetniających

jubileusz 750-lecia Wielkiej Lokacji Krakowa.

Nie pierwszy raz Kraków występuje na monecie, choć nigdy do tej pory w postaci tak

okazałego zestawu. Przedstawimy go pod koniec tej publikacji, ale najpierw poszukaj-

my śladów Krakowa na wcześniejszych polskich monetach – tych sprzed wieków, tych

młodszych i tych zupełnie niedawnych. W ich rysunku i symbolice odnajdźmy krakow-

skie odniesienia.

Najstarsze ślady – „Cracov”

W dawnych czasach nie było u nas zwyczaju wprowadzania do grafiki metalowego

pieniądza innych treści, niż związanych bezpośrednio z państwem, jako całością (go-

dła), a w szczególności z władcą państwo to uosabiającym (postaci, inicjały, herby).

Często pojawiały się motywy sakralne. Całkowitą rzadkością było przywoływanie na

monecie miasta, choćby nawet stołecznego. Stan taki trwał, m.in. za przyczyną okre-

su rozbiorów, w zasadzie aż do XX wieku. Nie bądźmy więc zdziwieni, że tak „mało

Krakowa” w historii polskiej monety i tym uważniej przyglądnijmy się śladom, które

historia ta nam pozostawiła.

Pierwszy ślad spotykamy na srebrnym denarze

królewskim Bolesława II Śmiałego, wybitym po

jego koronacji w 1076 r., a przed śmiercią

w 1079 r. Na awersie popiersie króla w koronie

na głowie i z mieczem w ręce. Na rewersie

świątynia o trzech kopułach – cały kontekst

historyczny może sugerować, że jest to

wyobrażenie katedry wawelskiej. Jeżeli tak jest, to

tylko w wymiarze symbolicznym, jako że w znanej

nam architekturze romańskiej nie znajdujemy

przykładów obiektów sakralnych z trzema

wieżami (znawcy przedmiotu wskazują wręcz na

podobieństwo rewersu tej monety do wzorów

niemieckich monet z przedstawieniami miejskich

murów obronnych).

Cracoviana na polskich monetach

Najstarsza moneta, na której pojawiła się nazwa

naszego miasta. Srebrny denar Władysława

Hermana, zasiadającego na książęcym tronie

w latach 1079-1102, wybijany od 1080 r. Nie jest

prostą i jednoznaczną rzeczą określenie

szczegółowych danych o monetach sprzed kilkuset

lat. Czasem jest to poziom mniej lub bardziej

uwiarygodnionej hipotezy. W przypadku tej

monety odnotujmy przypuszczenie, że była ona

bita w mennicy krakowskiej w związku

z przeniesieniem na Wawel w 1091 r. zwłok

św. Stanisława ze Szczepanowa i potrzebą gotówki

na wybudowanie nowej katedry (jej romańskie

fragmenty są zachowane w katedrze wawelskiej).

Na awersie głowa księcia, na rewersie znane nam

już z poprzedniej monety przedstawienie budowli

z trzema wieżami. W otoku najważniejszy tu dla

nas napis: cracov . Ø 14.3 mm

Smok

Gdy modne stało się przedstawianie na monetach

heroicznych zwycięstw władców nad wrogim

rycerstwem lub dzikimi bestiami, książę Bolesław

Krzywousty postanowił uwiecznić się na bitym ok.

1115 roku srebrnym denarze w walce ze smokiem;

dlaczego w Krakowie wybrany został właśnie

smok, dopowiedzmy sobie sami... Zatem na

awersie denara Bolesław wbijający włócznię

w paszczę smoka, zadzierającego ogon do góry.

Na rewersie wizerunek krzyża prostego z kulami na

ramionach. Ø 13 mm

W średniowieczu popularne były cienkie,

jednostronnie wytłaczane w srebrnych blaszkach

monety, tzw. „ brakteaty”. Wyjątkowej urody smok

pojawił się na srebrnym brakteacie wybitym

prawdopodobnie w latach 30. – 40. XIII wieku

w księstwie krakowskim. Brakteat ten bywa także

datowany na schyłek panowania księcia Leszka

Białego (zm. 1227 r.) i jest łączony z działalnością

mennicy krakowskiej. Ø 15 mm

Cracoviana na polskich monetach

Dvx Cracovien

Kolejny brakteat – unikalny egzemplarz

jednostronnej monety odnaleziony z końcem lat

90. XX w. w centrum Krakowa. Pochodzi z I poł.

XIII w., z terenu księstwa krakowskiego.

W centrum profil nezidentyfikowanej postaci

(władcy), w otoku napis: dux cracovien – książę

krakowski. Wszystko to w bardzo wysokiej

jakości menniczej.

Św. Stanisław ze Szczepanowa

Postać przywołanego wcześniej biskupa

krakowskiego, patrona Krakowa i Polski, św.

Stanisława ze Szczepanowa spotykamy na złotym

florenie (później floreny zostaną nazwane dukatami)

Władysława Łokietka wybitym ok. 1330 r.

Na awersie postać króla siedzącego na majestacie,

z berłem i jabłkiem w rękach; rewers przedstawia

pełną postać biskupa, z pastorałem w lewej ręce.

Napis w otoku: s. Stanislavs. Pole (św. Stanisław,

[biskup] polski). Postać św. Stanisława ze

Szczepanowa pojawiła się już wcześniej, na

srebrnej monecie wybitej za panowania księcia

Bolesława Wstydliwego (1243-1279), a także

później, na złotym dukacie koronnym, za

panowania Aleksandra Jagiellończyka (1501-1506).

Ø 21.4 mm

Grosz krakowski

W roku 1367 imię naszego miasta znowu

uwidocznione zostało na monecie, co więcej,

moneta wzięła od niego swoją nazwę: „grosz

krakowski” (w odróżnieniu od dominującego

ówcześnie w naszym rejonie „grosza praskiego”).

Grosz ten, wprowadzony przez Kazimierza

Wielkiego, ujednolicał system monetarny na

obszarze całego kraju. Biła go mennica

krakowska. Na awersie królewska korona i napis:

kazimirvs primvs. dei gratia rex polonie ,

rewers zdobi piękny orzeł piastowski w koronie

otoczony napisem grossi cracoviensses .

Moneta srebrna, zawierająca 2,63 g

czystego srebra w sztuce. Ø 28 mm

Cracoviana na polskich monetach

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: