łóżko.doc

Łóżko

Niebo gwiaździste nad nami, a łóżko wygodne pode mną, chciałoby się powiedzieć parafrazując słynne powiedzenie Immanuela Kanta. I nie ma nic w tym dziwnego, bo właśnie od tego mebla, a właściwie jego standardu zależy każdy rozpoczęty dzień. Jak to dobrze, że mamy już poza sobą etap jego powstawania z pierwotnego legowiska, którego podkładem było podwyższenie np. z liści czy gałęzi.

Kultury wschodnie rozwinęły głównie miękkie, niskie sprzęty, zaś kultury kręgu śródziemnomorskiego łóżka wysokie o trwałym szkielecie (kamień, drewno, metal) o różnych rozwiązaniach. Do czasów starożytnych historię łóżka dokumentują przekazy ikonograficzne. Asyryjskie sprzęty do leżenia były wysokie, ciężkie i monumentalne, konstruowano je prawdopodobnie z niewielkich elementów. Egipcjanie wykształcili łóżka o konstrukcji ramowej (przekazy z 3 tysiąclecia p.n.e.) z wyplataniem, charakteryzujące się lekkim pochyleniem w kierunku nóg, zakończeniem pionową niską deską (u nóg, a nie u wezgłowia jak w Grecji i Italii). Nogi często zwierzęce, jak w meblach do siedzenia, ustawione były w jednym kierunku. Grecy, Etruskowie i Rzymianie wprowadzili kilka typów rozwiązań – kline, lectus, sigma, triclinium.

Odmiennie rozwięły się łóżka w krajach pd. i pn. We Włoszech zwykle na podwyższeniach miały o wiele lżejszą obudowę, baldachimy (podniebia) wspierały się często na cienkich podporach lub przytwierdzane były do ściany. Na północy łóżka były wkomponowane w boazerię, otrzymywały często boczna zabudowę drewnianą lub z ciężkich tkanin, w celu ochronu od zimna. Sytuowano je też we wnękach i narożach. Zależnie od formy baldachimu, podpór oraz układu zasłon bocznych, łóżka otrzymywały różne nazwy, których najwięcej wprowadzono we Francji. W XV wieku używano łóżek obudowanych z trzech stron wysokimi, pełnymi ściankami, wspierającymi drewniany baldachim oraz obudowane z dwóch stron umieszczane w rogu pokoju z baldachimem wspartym na jednym słupie. Od XVI wieku rozpowszechniły się łóżka wolnostojące, o jednym wysokim wezgłowiu, z baldachimem opartym na czterech kolumnach, zaś w pierwszej połowie XVII wieku łóżka z prostokątnym, wspartym na czterech słupach baldachimem, z którego zwieszały się gładko napięte zasłony. Z kolei w połowie XVII wieku – z baldachimem nadwieszonym nad całym łóżkiem lub tylko nad wezgłowiem. W XVIII wieku powstało tzw. lit a la polonaise  (nazwane tak na cześć Marii Leszczyńskie), o dwóch oparciach o równej wysokości, z baldachimem wspartym na czterech prętach, umieszczane zwykle w alkowie, oraz lit a la turque – o trzech bokach równej wysokości z baldachimem w kształcie namiotu oraz lit a la francaise, lit a la l’italienne, lit a la l’anglaise, lit a la d’Artois, lit en bateau – o oparciach równej wysokości, często esowato wygiętych, lit a la Dauphine, lit a l’imperial, lit en couronne – z baldachimem w kształcie kopuły.

W Polsce łóżka zwykle dębowe i sosnowe były na pasach lub sznurach (odpowiednio tzw. łóżka pasowe i sznurowe). Od średniowiecza znane były różne rozwiązania o czym dzisiaj świadczą głównie materiały ikonograficzne i opisy. W XVIII wieku używano łóżek żelaznych, podróżnych składanych, tzw. saskich z pawilonami, tj. baldachimami, draperiami i płotkami (zasłonami między nóżkami), rozpowszechniły się także różne łóżka francuskie, których nie określano odrębnymi nazwami, prawdopodobnie jedyną spolszczoną nazwą był tzw lidżans – od lit d’ange, nie jest jednak pewne czy nazwano tak odpowiednik francuski czy każde łóżko typu francuskiego. Dla wyjaśnienia lidżans to reprezentacyjne podwójne łóźe małżeńskie.

Na koniec warto jeszcze wspomnieć, że funkcjonował także szlabanek. To rozkładana ława z oparciem i bocznymi poręczami, ze zdejmowaną deską siedzeniową, spod której wysuwa się szeroka na całej długości siedzenia szuflada. Mebel ten złożony na dzień pełnił rolę ławy, rozsuwany na noc służył do spania. Powszechnie używany był w XVII wieku do początku wieku XX.