Ian McDonald

SERCA, DŁONIE, GŁOSY

przełożyła

Agnieszka Ciepłowska

Patrycji

— zawsze

Timowi i Allią:

Flagi wciąż tam są,

ale my już nie.

OSADA

Dziadek był drzewem.

Ojciec hodował truxy, w piętnastu kolorach.  Matka potrafiła wyśpiewywać kod genetyczny; śpiewała wprost do serc żywych istot i w ten sposób je zmieniała.  W koło, ciągle w koło...

W dniu, kiedy żołnierze Imperatora przybyli do osady, w której mieszkała Mathembe, dom przy Piętnastej Ulicy wpadł w szał. Przeraził go łoskot wozów opancerzonych ciągnących ulicami Chepsenyt. Rozbity na części stał się płochliwy i mało inteligentny. Gdy jedna z wielkich, jaskrawo pomalowanych me-talowych maszyn zatrzymała się z dygotem u wylotu Piętnastej Ulicy, uległ prawdziwej panice. Wszelkie komórki mieszkalne:

jedne jak długie sześcioboczne stonogi, inne jak koła lub jak ko-puły miękko sunące na plastikowych gąsienicach, jeszcze inne jak koncertyny z nogami - wszystko to, rozbiegane, znalazło się nagle na ulicy. Cywile próbowali zapędzić je z powrotem na miejsce, żołnierze zaś usiłowali opanować cywilów.  Rajavowie chcieli odbudować dom jeszcze przed nocą. Te-raz jednak wątpliwe było, czy w ogóle pozbierają wszystkie jego składniki. Mathembe odgoniła wielką niespokojną istotę przy-pominającą chodzący parasol, która pędziła w stronę chlewika truxów. Mogłaby wystraszyć młode organiki, a te, w popłochu obracając kołami, powpadałyby jak niejedne na drugie.  Rajavowie podążali do części miasta zamieszkałej przez Pro-klamatorów. Dwanaście pokoleń żyło i umarło przy Piętnastej Ulicy, a teraz oni zapakowali swój dobytek na pięć truxów i roze-brali dom. Zaczęli pracę, nim skraj świata zaszedł poniżej słońca.  Mathembe była zafascynowana. Nigdy dotąd nie widziała domu rozłożonego na części. Dwanaście pokoleń, a teraz od-chodzili. Nie zważali na to, kto pozna powody ich odejścia —pan Rajav przez całą drogę wykrzykiwał je głośno, tak aby wszy-scy mogli go usłyszeć. Zostali zastraszeni, zmuszeni do opuszcze-nia swego miejsca. Prześladowano ich listami z pogróżkami, sprośnymi docinkami; podjęto nawet próbę przegnania ogniem - ich, obywateli miłujących pokój i prawo. Widmowi Chłopcy.  Bandyci. Nieokrzesane łobuzy.

Pożaru właściwie nie było. Po niemrawym ataku bombo-wym na ścianach zostało ledwie kilka osmaleń, które szybko usunięto. Nie zawiadomiono nawet policji w Timboroa. Ma-thembe podejrzewała, że mógł być w to wmieszany jej młodszy brat, Hradu. On i Kajree Rajav przyjaźnili się, dopóki ze świąty-ni nie nadeszło Słowo Boże - wtedy pan Rajav zabronił synowi przebywać w towarzystwie bałwochwalczych Spowiedników.  Teraz Rajavowie będą się trzymać ze swoimi; ani chwili dłu-żej nie pozostaną wśród tych, których dotąd uważali za przyja-ciół i dobrych sąsiadów, a którzy w rzeczywistości zawsze chcieli się ich pozbyć, spalić ich dom, a ich samych - Proklamatorów z Chepsenyt — wymordować, obedrzeć żywcem ze skóry i przy-bić do frontowych drzwi.

Na razie ze wszystkich sil starali się ponownie zgromadzić ogarnięte paniką składniki swego domu.

Wóz opancerzony obrócił się; metalowe gąsienice zazgrzy-tały upiornie na ceramicznych kostkach. Ruszył Piętnastą Ulicą.

Pan Rajav wolał do intruza, aby zawrócił i odjechał, lecz maszy-na sunęła dalej, twarda i kanciasta. Z włazu wychylał się żołnierz w czarnym mundurze wojsk Imperatora. Krzyczał, ale pośród ludzkiej wrzawy i w huku silnika nikt go nie słyszał.  Żaden żołnierz nie lubi pozostawać nie zauważonym. Ten zakręcił ciężkim karabinem maszynowym na statywie, skierował lufę do góry i nacisnął spust. Pięć, dziesięć, dwadzieścia nabo-jów. Kiedy suchy odgłos wystrzałów rozdarł powietrze, ludzie umilkli i znieruchomieli. Składniki domu uciekły, dokąd im się żywnie podobało, bo ludzie słuchali tego, co żołnierz musiał im powiedzieć.

Imperator żądał, aby wszyscy mieszkańcy Chepsenyt w Pre-fekturze Timboroa stawili się na placu pośrodku osady. Natych-miast.

Wszyscy mieszkańcy?

Wszyscy. Natychmiast.

Żołnierz był bardzo młody. Miał bladą cerę ludzi zza rzeki.  Długie jasne włosy zaczesał po wojskowemu do tyłu i spiął klam-rą z symbolem Imperatora - sercem na dłoni. Posługiwał się sta-romową dość poprawnie jak na kogoś, dla kogo nie był to język ojczysty, ale tu i ówdzie przebijał w jego słowach zarzeczny ak-cent. Dłonie spoczywające na czarnym karabinie maszynowym zdawały się Mathembe zbyt młode i miękkie, by obejmować broń. Z otwartego włazu dochodziły dźwięki muzyki.  Pan Rajav, mały i bardzo, bardzo rozgniewany, stanął przed topornym pyskiem pojazdu opancerzonego i żołnierzem o bia-łych, miękkich dłoniach.

-Jestem lojalnym Proklamatorem, prawdziwym poddanym Imperatora; nie masz chyba na myśli mnie ani mojej rodziny?  Nie zaliczam się do tych, których lojalność można podawać w wątpliwość. - Oblizał wargi szybkim, nerwowym ruchem języ-ka, w lewo i prawo; wypowiadając słowa: „tych, których lojalność można podawać w wątpliwość”, obejrzał się w jedną i w drugą stronę.

- Wszyscy mieszkańcy - powtórzył gramatycznie poprawną staromową dowódca wozu.

Silniki ożyły. Czarny dym buchnął z dysz i pojazd wolno ru-szył Piętnastą Ulicą. Zgrzytliwe gąsienice zostawiały regularne rysy na ceramicznych kostkach.

Pan Rajav wciąż stał przed nim; mały i pałający wściekłością.  Gniew i zraniona duma nie pozwalały mu dostrzec tego, co ja-sno widziała Mathembe - że wóz się nie zatrzyma. Dziesięć me-trów, pięć, już tylko trzy. Nagle pan Rajav jakby został dotknięty świecącą różdżką jednego ze świętych „Ykonde — postrzegł zbliża-jący się transporter jako to, czym był w istocie: niepohamowaną, niepowstrzymaną górą metalu. Odskoczył w bok i pojazd ledwie go musnął. We wnętrzu stalowego potwora żołnierze Imperato-ra ryknęli śmiechem. Mathembe słyszała ich rechot i głośną ta-neczną muzykę, wypływającą przez otwarty właz.  Pan Rajav stał pobladły i rozdygotany. Wstrząsnęła nim świadomość, że jego lojalność okazała się nic nie warta. Części jego domu w dzikiej panice biegły Piętnastą Ulicą w stronę po-letek ryżowych i sadów.

Wszyscy zebrali się przy Drzewie Założycielu; Spowiednicy oraz lojalni Proklamatorzy. Drzewo Założyciel było sercem i ko-rzeniem osady Chepsenyt. Wyrastały zeń wszystkie domy, ogrody i poletka ryżowe, każdy żuk gnojak, jasnokula i ceramiczna kost-ka, zorana gąsienicami maszyn wojennych Imperatora. Drzewo zostało zasadzone niezliczone tysiące lat sennych temu, kiedy Zielona Fala przetoczyła się przez pustkowia i pojawili się Ahle-les, błyskawicznie zajmując całe prefektury, wywołując sercem znane imiona i komórkowe nazwy wszystkich żyjących istot, aby im służyły. Drzewo Założyciel, jak przystało na legendarny twór (choć w rzeczywistości wcale nie wyglądało okazale; aby ujrzeć więcej, trzeba na nie spojrzeć oczyma wiary), stało na wielkim, wyłożonym ceramiczną kostką placu. Plac otaczały na wpół za-marłe, na wpół zbankrutowane sklepiki, w których nie sprzeda-wano nic sensownego, a także kafejki, gdzie starzy bez końca rozgrywali partyjki fili, upijali się i zrzędzili nad kwaśnym winem.  Na skraju placu stało pięć wozów opancerzonych. Do jed-nego z nich zbliżył się, węsząc, młody trux, który omyłkowo wziął go za przyswajalnik syropu. Żołnierze ze śmiechem ode-gnali wzgórek niebieskich syntetycznych tkanek, ten jednak za-raz powrócił. Odszedł, zadowolony dopiero wówczas, gdy jeden z żołnierzy poczęstował go batonem czekoladowym. Kiedy już wszyscy mieszkańcy się zebrali, pospołu Proklamatorzy i Spo-wiednicy, wystąpił naprzód oficer ubrany w czarny mundur ar-mii Imperatora. Obok niego stała wysoka metalowa tyczka z po-przeczką u góry. Poprzeczkę przesłaniało płótno. Żołnierz upewnił się, że skupił na sobie uwagę wszystkich zgromadzo-nych i pociągnął za sznurek przytwierdzony do płótna. Zasłona opadła na ziemię.

Z ust ludzi zebranych na placu dobył się krzyk.

Na poprzeczce tkwiło pięć głów.

Pięć głów od dawna już martwych. Zeschnięte, cofnięte wargi odsłaniały poczerniałe dziąsła. Oczy wypadły z oczodołów, włosy z czaszki, skóra była pomarszczona i sucha jak pergamin.  Głowy dawno martwe, a jednak ciągle żywe. Trzymane przy ży-ciu przez organiki przywierające chciwie do kikutów szyj. Głowy - choć były martwe - żyły i miały przemówić.  A oto co powiedziały.

Rzekły, że były głupie, próżne i dumne, decydując się pod-nieść rękę przeciw prawym, dobrotliwym i sprawiedliwym rzą-dom Imperatora. Powiedziały, że najdłuższe życie to za krótko, aby mogły zaznać dość smutku i żalu za to, że z ich winy wielu młodych ludzi zboczyło na fałszywą ścieżkę, że nakłaniały do udziału w powstaniu przeciwko Jego Świetlistości Wielkiemu Imperatorowi. Rzekły, iż wieczność nie wystarczy, by ukoić po-czucie winy za śmierć tych młodych mężczyzn i kobiet. Błagały mieszkańców osady Chepsenyt o wybaczenie. Błagały o wybacze-nie Imperatora. Przede wszystkim jednak błagały o wybaczenie tych wszystkich, których zdołały omamić i nakłonić do przejścia pod sztandary Wojowników Losu.

Kiedy głowy skończyły, oficer w czerni zdjął poprzeczkę z tyczki i na powrót owinął je płótnem. Pozostali żołnierze ock-nęli się z odrętwienia. Zadudniły silniki i wozy jeden po drugim odjechały wąskimi uliczkami Chepsenyt, uwożąc żołnierzy bęb-niących palcami do wtóru lekkiej muzyki.

- Mój Boże - rzekł ojciec Mathembe, zasiadłszy przy stole, kiedy świat wzniósł się ponad słońce, a zawieszone w kącie po-koju jasnokule poruszyły się, rzucając żółtawe światło. — Mój Bo-że, po czymś takim człowiek może nabrać ochoty, by się przyłą-czyć do Wojowników Losu. Naprawdę.

Matka Mathembe rzuciła mężowi ostrzegawcze spojrzenie; nie powinien mówić takich rzeczy przy Hradu. Młodzi byli wraż-liwi, dlatego wielu przystąpiło do Wojowników Losu. Wrażliwi i przepełnieni idealizmem. A później ich głowy zatykano na me-talowych tyczkach.

- Rzeczywiście - zgodziła się matka Mathembe - nie musie-li tego robić. To takie barbarzyńskie. Nieludzkie. Próbuje się nas przekonać, że życie mieszkańców imperium jest bardziej cy-wilizowane niż to, które my wiedliśmy od czterech tysięcy lat, a nabija się głowy na tyczki. Nie trzeba było tego robić. To byli źli i głupi ludzie (to do Hradu, który z okrągłymi od fascynacji oczyma jadł w milczeniu —jego rodzice rozmawiali o buncie!), ale nie trzeba było tego czynić. Wystarczyłoby skazać ich na służ-bę. Na długo - na dwadzieścia, a nawet na pięćdziesiąt lat - ale nie trzeba było robić czegoś takiego.

Mathembe postukała łyżką o wierzch dłoni Hradu, który tak się zasłuchał, że zapomniał przeżuwać i jedzenie wypadało mu z ust. Przypomniała sobie, jak kiedyś widziała publiczne odpusz-czenie na placu Drzewa Założyciela. Rodzice uważali, że nie jest to odpowiedni widok dla małej dziewczynki - do wieku dojrzałe-go brakowało jej jeszcze kilku lat - lecz udało się jej przekraść na miejsce i ukryć w tłumie. Ujrzała Prokuratora Miejskiego w urzę-dowej szarfie i Egzekutora Państwowego, który przybył z Timbo-roa rządowym trabcem. Niewątpliwie było to wydarzenie - sprze-dawcy przekąsek i herbaty porzucili swoje kramy i ruszyli w gęsty tłum. Kłócili się, walcząc o klientów.

Była to podniosła ceremonia. Kiedy skazaniec i jego ofiara weszli na plac, zapadła wielka cisza. Mężczyzna, uznany wyro-kiem sądu Timboroa winnym gwałtu, skazany został na orga-niczną służbę ofierze, dopóki ta nie wybaczy mu jego czynu. Oj-ciec Mathembe pamiętał tę sprawę. Należał do tego samego po-kolenia, co sprawca i ofiara. Znał ich oboje. Teraz gwałciciel, po piętnastu latach w służbie kobiety, którą zgwałcił, po piętnastu latach pracy na plantacjach i polach ryżowych jako organigrod-nik, miał uzyskać przebaczenie.

Prokurator głośno odczytał deklarację odpuszczenia. Kobie-ta ją potwierdziła. Egzekutor Państwowy podszedł do wysokiego, chudego organigrodnika, który zdawał się złożony z samych od-nóży, oczu, ramion i palców, po czym zrobił coś, czego Mathem-be nie dostrzegła, gdyż tfum, pragnąc lepiej się przyjrzeć, zafalo-wał gwałtownie. Usiłowała się przecisnąć między zbitymi w zwar-tą masę ciałami, między poruszonymi ludźmi wyciągającymi szy-je. Słyszała nad sobą pełne poruszenia głosy: Co się dzieje? Co się stało? Widzicie coś?, a gdy znalazła się bliżej, ujrzała kulę skłębionych jedwabistych nici, jak wielki kokon, wewnątrz które-go poruszał się ciemny, niezupełnie ludzki kształt. Słońce prze-mierzało niebo, handlarze sprzedawali herbatę, wino i przeką-ski. Kiedy Mathembe nabrała pewności, że nic się już nie wyda-rzy i zamierzała odejść, jedwabny kokon pęki z góry na dół i na ceramiczną kostkę wypadł mężczyzna - nagi, pomarszczony i du-żo, dużo bardziej postarzały niż o tych piętnaście lat, jakie minę-ły od kiedy na tym placu został zaorganicznikowany.  Pamiętała, jak patrzył na swoje dłonie; jakby ujrzał nie wi-dzianych od lat drogich przyjaciół.

- Dziękuj Bogu, że nie zostałeś skazany na służbę u Prokla-matora - rzekł ktoś po prawej stronie dziewczynki. — Oni nigdy nie wybaczają.

Myślała o tamtym nagim mężczyźnie, otępiałym i klęczą-cym, a jej rodzice próbowali ukryć gniew na mówiące głowy, ze strachu, że ich dzieci mogłyby go dostrzec. Ten klęczący męż-czyzna to mógł być jej ojciec.

Po posiłku wybrała się odwiedzić Dziadka. Nie żył od blisko roku, ale wciąż jeszcze nie został wchłonięty przez Drzewo Przodka. Jej babka (nieco więcej niż ulotne wspomnienie starej kobiety, kształtującej z plazmy ptaki i wypuszczającej je przy wtó-rze świergotu i trzepotu skrzydeł we wnętrzu pracowni) została wchłonięta w Śnienie w niecałe pół roku - przynajmniej tak mó-wiła Mathembe matka. Dziadek zawsze był uparty, nieugięty i złośliwy.

Powszechnie uważano, że jego śmierć stała się aktem poli-tycznego oporu, kiedy Zmieniacze Nazw przybyli do osady Chepsenyt wczesną wiosną ubiegłego roku. Trudno było uwie-rzyć, że ci szarzy, nudni ludzie, niosący ze sobą chaos, mogą za-witać do Chepsenyt. Dopóki nie zaczęli krążyć od domu do do-mu, od jednej ulicy do drugiej, wskazywać na poszczególne rze-czy i zapisywać je w swoich nazewnikach, trudno było uwierzyć, że zabiorą prastare, ciepłe i znajome nazwy, wyrwą je brutalnie z ust ludzi i zastąpią swoimi, pozbawionymi życia strumieniami sylab bez znaczenia.

Nowomowa, język, którego Imperator w swym Nefrytowym Mieście używał tak w miłości, jak i prawodawstwie jako jednego z elementów procesu asymilacji kulturowej ziemi rodzimej Ma-thembe z cywilizacją Imperium, otrzymała równy status ze staro-mową. Oczekiwano, że dzięki odpowiedniej edukacji staromo-wa odejdzie ostatecznie w zapomnienie i zostanie zastąpiona przez nowomowę wiążącą jednocześnie zarzeczne prowincje i nasycającą Imperium nowym życiem. Do tego czasu inspekto-rzy — bez wyjątku wykształceni lingwiści - przemierzali wzdłuż i wszerz cały kraj, zmieniając niepożądane formy staromowy na sylaby, przy których wymowie Imperator i jego zausznicy nie musieli łamać sobie języka.

Zmieniacze Nazw przybyli miękkim, szarym pojazdem me-chanicznym, opatrzonym znakami Imperatora i wypuszczają-cym kłęby smrodliwego dymu, a ich wizyta przeszłaby w Chepse-nyt nie zauważona, gdyby nie to, że wszędzie tam, gdzie przeto-czył się ich wóz spowity w duszące opary, nazwy domów, ogro-dów i dziedzińców uległy pewnym zmianom; tu samogłoska, tam spółgłoska, a wszędzie dwugłoski. Artykulacje i modulacje zmieniały się tak, aby łatwo je mogły wypowiedzieć języki nawy-kłe do nowomowy. Kiedy wreszcie szary pojazd odjechał w kie-runku Timboroa, nie było już osady Chepsenyt dziedzińców, ogrodów, ulic ani domów, tylko zbiór nazw, które brzmiały co prawda jak te, których używano od czasu, gdy Zielona Fala wdarła się w głąb lądu, ale pozbawione były jakiegokolwiek zna-czenia. Nazwy bez sensu. Bełkot.

Przybycie i odejście Zmieniaczy Nazw było jednym z wyda-rzeń, które zjednoczyły Spowiedników i Proklamatorów. Nowe tablice z napisami w języku imperialnym, umieszczone przy dro-dze do Chepsenyt, zniknęły jeszcze tej samej nocy, której je po-stawiono, a dzieła tego - jak głosiła plotka - dokonano dzięki niezwykłemu przymierzu pomiędzy Widmowymi Chłopcami od Spowiedników i młodszymi członkami Duchowej Loży Prokla-matorow.

Adwokat Kalimuni, sąsiad Filelich i znana osobistość w spo-łeczności Proklamatorow, napisał oficjalny list protestacyjny do Prefekta Timboroa w imieniu lojalnych Proklamatorow Chepse-nyt, odrębnej i jedynej w swoim rodzaju społeczności, której prawa i dorobek kulturalny były bezwzględnie niszczone bez najmniejszego szacunku dla ogromnego bogactwa blisko tysiąc-letniej historii. Choć władał płynnie oboma językami - nowo-mowa była językiem sądownictwa i prawodawstwa - doktor Kali-muni napisał list w staromowie. Był to przepiękny list. Doktor Kalimuni cieszył się sławą jednego z najlepszych stylistów Chep-senyt.

Adwokat Kalimuni i dziadek Mathembe byli najlepszymi przyjaciółmi. Ich przyjaźń należała do tych, w której przyjaciele nie są w stanie się zgodzić choćby w jednej kwestii. Przy nie koń-czących się partyjkach fili pod markizą herbaciarni Niebiańskie-go Kwiatu toczyli zażarte spory, przeciwstawiając Proklamatyzm Spowiednizmowi, Imperalizm Nacjonalizmowi czy technologię organiczną technologii nieorganicznej, a czynili to tak zawzię-cie, że właściciel herbaciarni, Murangeringi, niejednokrotnie był bliski wezwania przedstawicieli prawa z Tetsenok, aby zapro-wadzili porządek. Raz kłócili się do późnej nocy, aż na niebie pojawiły się migocące gwiazdy, zwinięto markizę, a krzesła po-ustawiano w kącie, gdzie oczekiwały ranka, zaś powodem ich sporu była maść psa, który po drugiej stronie placu, naprzeciw nich, czochrał się, gryziony przez pasożyty. Rzecz jasna kłócili się w staromowie, był to bowiem język sporów i śmiechu. Obec-nie nawet słowo „pies” zostało zredukowane do nic nie znaczą-cych dźwięków.

Dziadek Mathembe, jako Spowiednik, nie mógł się zwracać do przedstawicieli prawa i organów rządowych z taką łatwością jak Proklamator Kalimuni. Mimo to on również odegrał swoją rolę w proteście przeciwko Zmieniaczom Nazw. Postawił na boj-kot słów. Odrzucił nazywanie czegokolwiek, co zostało przemia-nowane przez lingwistów Imperatora. Ruch ręki, głowy, wzru-szenie ramion, bezpośrednie wskazanie na „to”, „tamto” lub „owo” to wszystko, na co sobie pozwalał. Ludzie zostali zreduko-wani do monosylabicznych chrząknięć: rodzina, wieloletni przy-jaciele stali się pomrukami. Całe dystrykty okręgu, prefektura, naród i świat stały się prostymi skinieniami głowy bądź „tymi” lub „tamtymi”. Wypluwał je z siebie, jakby zalegały mu na języ-ku warstwą popiołu i kału.

Mathembe solidaryzowała się z nim w jego bojkocie. Co prawda, nie milczał tak całkowicie i nieodwołalnie jak ona, nie-mniej istniała między nimi pewna więź. Oboje stali się wymowni w swym milczeniu. Dziadek, nawet pod sam koniec, gdy już dla wszystkich było jasne, że przyszła nań pora, aby odejść w Snienie i zjednoczyć się z przodkami, nie dopuścił, by słowa skażone rę-ką Imperatora skalały jego wargi. Wezwał adwokata Kalimuni (pokazując rękoma i chrząkając), po czym zażądał, by ten spisał jego ostatnią wolę w taki sposób, by każdy otrzymał to, co mu się należało, a zarazem, by nie trzeba było wymieniać tego z na-zwy. Stał się legendą - cała osada znała go odtąd jako człowieka, który zagłodził się milczeniem na śmierć. Choć, jak zwierzył się Mathembe: „Nikt nigdy nie umarł z potrzeby wymawiania słów; w przeciwnym razie już dawno byś nie żyła, moja wnuczko. Tak, masz rację. Nigdy nic nie mówić, oto najszlachetniejszy pro-test”.

Aż do samego końca, kiedy ludzie z Domu Głów przybyli w swych rytualnych maskach i z walizkami organicznej techno-logii, by odciąć mu głowę i podłączyć do systemów podtrzymu-jących życie, a potem posiniałą, z zamkniętymi oczyma, prze-transportować do Gaju Przodków, odmawiał nazwania Ma-thembe po imieniu. Nawet gdy poczuł na sobie lodowate tchnienie śmierci niczym spowijającą od stóp do głów zimną, bezlitosną falę i zawołał, by ktoś mu pomógł, przytrzymał, choć-by tylko przytrzymał; choć wiedział, że podróż w Śnienie każdy musi odbyć samotnie, wołał: „Synu mój, synowo moja, moja wnuczko!”

Kiedy jego głowa została dostarczona do rodzinnego drze-wa Filelich, wielu gratulowało jej, że kontynuowała swój protest aż do śmierci. Głowa zdawała się ich nie dostrzegać. Ludzie od-dalali się, szepcząc nabożnie. Głowa była najwyraźniej w głębo-kiej więzi z przodkami w Śnieniu, połączona siecią korzeni i sy-naps wspierających fizyczny pejzaż, do którego przeszła jednost-kowa świadomość zmarłej osoby.

Rzeczywistość wyglądała jednak inaczej. Po prostu nawet po śmierci dziadka Mathembe jego głowa kontynuowała rozpoczę-ty za życia protest. Nie słuchała pochwał ani pustych frazesów tych, którzy składali jej hołd i podziwiali za to, czego sami nie byli w stanie uczynić. Była głucha na ich słowa. Nie rozpoznała nawet doktora Kalimuni, który przyszedł odwiedzić starego przyjaciela. Był to odważny - jak na adwokata - postępek, bo-wiem gdyby przełożony świątyni dowiedział się, że Kalimuni od-wiedził pogański Gaj Przodków, zostałby on przemianowany i wykluczony z grona współwyznawców. Proklamatorzy po śmier-ci natychmiast jednoczyli się z Bogiem. Mathembe podziwiała ich pewność siebie. Śnienie nie było może niebem, ale zapew-niało przynajmniej jakąś formę nieśmiertelności i nie wymagało przy tym wiary.

Jedynym gościem, którego głowa witała iskierką rozpozna-nia, była Mathembe. Porozumiewała się teraz z Dziadkiem w sposób pełniejszy niż kiedykolwiek za jego życia. Odwiedzała go codziennie. Kiedy między wieczorem a nocą lasy ogarniała cisza, a jasnokule zaczynały się poruszać i rozjarzać, przemykała przez bramę puszczy do wiecznego półmroku pod olbrzymimi drzewami Gaju Przodków.

Poskręcane, gruzłowate pnie pełne sęków i narośli wystrze-lały w górę na dwadzieścia, trzydzieści i czterdzieści metrów, a tam rozszerzały się w łukowato sklepiony, gęsty baldachim ga-łęzi i czerwonych liści. Martwi przodkowie rzucali mroczne cie-nie. Każde wybrzuszenie, każda narośl i sęk oznaczały duszę, głowę liczącą sobie dziesięć, sto, a nawet tysiąc lat, wchłoniętą w pień drzewa. Jeżeli niektóre przypominały twarze, to dlatego, że nimi były: ustami, nosami i oczyma z drewna, brodami i wło-sami utkanymi z czerwonych liści; sposobiły się w powolnej me-tamorfozie do życia pośród korzeni. W głębszych cieniach po-między łukami wyniosłych korzeni migotały maleńkie światełka - fiolki bioluminescencji pozostawione tam wraz z chlebem, owocami i winem, darami dla śniących. Nadzieja na uzyskanie przepowiedni bądź podziękowania za otrzymane proroctwa.  Dusze zmarłych, przepływające swobodnie labiryntem nerwoko-rzeni, mogły pozyskiwać niezmierzone bogactwo informacji.  Czasami udawało im się przekazywać trafne spostrzeżenia bądź proroctwa dotyczące problemów żyjących. Zwykle jednak pozo-stawały milczące, jak w nirwanie pogrążone we wspólnocie Śnie-nia, w ekstazie bycia zarazem wszystkim i niczym, wszędzie i ni-gdzie, jednocześnie wiecznym i chwilowym. Zmarli niechętnie poddawali się egzystencji w nieistnieniu i zwykle odmawiali prośbom o rozwiązywanie problemów, do których pokonania wystarczył zwykły rozsądek. Nic zatem dziwnego, że uważano ich za zgryźliwych i popędliwych.

Mathembe szła pomiędzy korzeniami okrytymi kobiercem z mchu, skąpanymi w migocie tysięcy bioluminescencyjnych gwiazdek. Patyczki modlitewne, długie i smukłe, każdy z kartką błagalną nadzianą na koniec, przy byle podmuchu wiatru po-chylały się i szeptały swe prośby duszom zmarłych. Trzeba było bardzo na nie uważać w półmroku między drzewami. Zaledwie jedną porę temu pewna stara kobieta, rozżalona, że mąż pozo-stawił ją owdowiałą, przyszła go rugać za jego egoizm; potknęła się i upadła, a potem lekarze musieli jej wszczepić nowe lewe oko. Lewa gałka oczna, to duża ofiara. Wdowa zmarła w następ-nej porze - modlitwa została wysłuchana. Mathembe prześli-zgnęła się między rozkołysanymi patyczkami. Na wpół zdrewnia-łe głowy toczyły oczyma, obserwując jej przemarsz. Obramowa-ne drewnianymi, na zawsze wpół otwartymi ustami, zielone od mchu języki szeptały bezgłośne sylaby.

Głowa Dziadka umieszczona była najniżej, na drzewie, w którym połączonych w Śnieniu trwało dwieście pokoleń File-lich. Chropowate wybrzuszenie na korze tuż nad nim, ledwie karykatura twarzy, było niegdyś głową babki Mathembe. Jej ab-sorbcja w Śnienie przebiegła szybko i chwalebnie; Dziadek po-wiedział Mathembe, że wielokrotnie szukał żony wśród korzeni i włókien matrycy, lecz zawsze na próżno. Zastanawiał się, czy mogła przenieść swą duszę na jeden ze świętych statków, które niekiedy wchodziły w przestrzeń planetarną i wysłać umysł w głąb wszechświata, gdzieś hen, aż do Światów Córek. Wielce smucił go fakt, że poza samotną śmiercią może istnieć również samotność w Śnieniu.

Mathembe przychodziła codziennie i przynosiła Dziadkowi wieści o tym, jak jego osada żyje w nowej rzeczywistości. Opo-wiadała o rzeczach ważnych i o drobiazgach, o tym, co przecho-dzi do historii i o tym, że miejscowi nauczyciele otrzymali im-planty językowe nowomowy, które mieli przekazywać każdemu dziecku w wieku szkolnym i tym dorosłym, którzy mieli na to ochotę. O tym, jak właścicielom sklepików i kafejek nakazano prawnie, by na poczesnym miejscu umieścili portret Imperato-ra. O tym, jak jej matka się obawiała, że Hradu zbyt blisko prze-staje z gangiem nieco starszych od niego chłopców. Nie chodzi-ło jej o to, że mogliby go pobić - chłopcy zawsze się bili - i nie 0 to, że mogą go upokorzyć seksualnie - to również się często zdarzało. Bała się tego, że mogli go doprowadzić do Widmo-wych Chłopców. W czasach jej i jej męża młodości było to dosyć przyzwoite stowarzyszenie, teraz natomiast prowadziło najprost-szą drogą do Wojowników Losu. Opowiadała też o tym, jak lu-dzie ci (tak kobiety, jak i mężczyźni), którzy nazwali siebie Wo-jownikami Losu, poprzysięgli przegnać żołdaków Imperatora z powrotem na drugi brzeg rzeki, do Nefrytowego Miasta, by ten kraj, będący od tak dawna prowincją, mógł ponownie stać się suwerenny. Opowiadała mu co, kiedy, jak i dlaczego, dzieląc się nowinami z życia żyjących. Wydawało się jej, że w pewien sposób pojęła samotność śmierci. Zrozumiała, czym jest ode-rwanie.

Mathembe klasnęła w dłonie. Był to gwałtowny, szokujący dźwięk w świętej ciszy gaju. Głowy niedawno zmarłych ocknęły się, skonsternowane. Gdy ujrzały, że źródłem hałasu jest tylko ta dziwna, niesforna dziewczynka, ponownie zapadły w sen.  — Nie zwracaj na nich uwagi - powiedział Dziadek. - To nudziarze. Są okropni. I pierdzą. Nawet nie można z nimi za-grać sensownej partyjki fili, co chwila zapadają w śnienie i zapo-minają ruchów. Żaden z nich nie dorównuje Adwokatowi, a on należy do lewicowych Proklamatorów. A więc, moja wnuczko, co się dzieje na tym zwariowanym świecie?

Opowiedziała mu. O rodzinie Rajavów i komórkach miesz-kalnych, spłoszonych i szalejących po ulicach. O wielkich meta-lowych wozach pancernych i żołnierzach Imperatora z długimi jasnymi włosami zaczesanymi do tyłu, i o muzyce, która im tow* rzyszyła, gdy jechali na wojnę. Opowiedziała mu o strzelaninie 1 o tym, jak spędzono wszystkich mieszkańców na plac Drzewa Założyciela, by mogli usłyszeć, co miały im do powiedzenia gło-wy martwych rebeliantów. Opowiedziała mu wszystko. Nie sło-wami. Nie używała przecież słów ani języka. Rozmawiała z nim w mowie głębszej i bardziej wymownej niż język słów. Mówiła ję-zykiem ciała - mimiką, gestem, tańcem i delikatnymi grymasa-mi twarzy, spojrzeniami, zerknięciami i naśladownictwem, po-stawami, pozycjami i poruszeniami. Opowiedziała mu wszystko w swoim języku, jedynym, jakim się posługiwała, w języku, który rozłożony na elementy poszczególnych nazw i słów wydawał się toporny i dotknięty możliwością błędnej interpretacji, lecz u tej młodej dziewczyny, pośród wieczornych cieni, rzucanych przez przodków z Chepsenyt, stawał się czymś więcej, dużo więcej, ani-żeli jego pojedyncze elementy. Stawał się bardziej ekspresyjny, wymowny, płynny i wdzięczny niż jakikolwiek język złożony ze słów.

Mathembe znieruchomiała.

Coś drgnęło wśród ciemności pomiędzy Drzewami Przod-ków. Podniosła z ziemi zaokrągloną kostkę. Ci, którzy widzieli politykę nawet na dnie własnej miski, twierdzili, że nie ma takie-go skrawka gleby, w którym nie można znaleźć ceramicznej kostki, co jakoby miało świadczyć o ciągłości cywilizacji biotech-nologicznej. Nawet ziemia pod twymi stopami stanowi element walki z wynaradawianiem. Mathembe zważyła w ręku kostkę. Po-trafiła rzucić daleko i silnie. Dalej niż którykolwiek z chłopców, którzy przychodzili po Hradu.

Znowu.

Poruszyło się. Cichy szelest muśniętych roślin. Bliżej jakiś ruch, dźwięk, a teraz jeszcze zapach. Pociągnęła nosem i zmarszczyła brwi, poczuwszy woń czegoś znajomego, czego jednak nie potrafiła rozpoznać.

Te rzeczy, kiedy już się dzieją, dzieją się błyskawicznie. I na-gle trzepoczący ruch, przeraźliwy hałas i twarz spoglądająca na nią ponad wysokimi korzeniami drzewa o niecałe dwadzieścia metrów dalej. Krzyknęła bezgłośnie.

Twarz nie była ludzka. Składała się z samych trójkątów - trójkątne oczy, trójkątne usta, bliźniacze trójkątne otwory noz-drzy, wielkie trójkątne płaty uszu i to wszystko w trójkątnej twa-rzy, ozdobionej kanciastym, złożonym, czarno-białym wzorem.  Nie twarz. Maska.

Cisnęła kamień z okrzykiem wściekłości, ale maska okazała się szybsza. Jej nosiciel dał susa, przemykając pośród korzeni i patyczków modlitewnych. Głowa Dziadka ponagliła go do szyb-szego biegu, bluzgając za nim potokiem przekleństw i złorze-czeń.

To nie była zwyczajna maska w rodzaju tych, jakie mogą zrobić sobie dzieci na przedstawienie. Mathembe widziała po-dobną podczas jednego z na wpół religijnych festynów, kiedy młodzi ludzie niosący wizerunki świętych Ykonde odwiedzali domy Spowiedników mieszkających w Chepsenyt, a za swój trud nagradzani byli winem. To była pneumaska Widmowego Chłop-ca. Dziewczynka, pomimo całej swej siły i świadomości, że w rzu-caniu jest lepsza od każdego z chłopców z Piętnastej Ulicy, nie czuła się już w Gaju Przodków bezpieczna ani swobodna. Udu-chowioną ciemność i spokój kontemplacji zakłócił agresywny, seksualny duch pneumaski.

Maski same w sobie nie były groźne. Przypominały delikat-ne, zwiotczałe płaty skóry. Dopiero po włożeniu ich obwody in-tegrujące wybierały dominującą u wkładającego emocję, kształ-towały wizerunek maski i nadawały jej barwę stanowiącą od-zwierciedlenie tego uczucia. Niektóre modele miały również wbudowane gruczoły generujące feromony. To tłumaczyło ten nieznany, choć znajomy zapach.

Maski same w sobie nie były groźne. Ale ich nosiciele ow-szem, zwłaszcza kiedy przewodniki wzmagające emocje kierowa^ ły je do nosiciela na bazie obwodu zamkniętego. Jeśli nosiciel był Widmowym Chłopcem i mógł się ogłosić nietykalnym, nie-zniszczalnym i nieomylnym, bo znajdował się we władaniu anio-ła, maska mogła okazać się naprawdę niebezpieczna.  Jak długo ją obserwował? Od kilku dni? A może tygodni?  Mathembe miała wrażenie, że jej skóra jest nieczysta, swędząca, pokryta robactwem. Była wściekła. Wściekła i kompletnie bezsil-na w swoim gniewie. Cisnęła drugą ceramiczną kostkę, jak tylko mogła najdalej w mrok rozjarzony migoczącymi światełkami wo-tywnymi, a potem jeszcze jedną, i jeszcze, i jeszcze... Naruszenie jej prywatności nie byłoby większe, gdyby ktoś podpatrzył ją, jak oczyszczała się podczas okresu.

Następnego popołudnia zjawili się chłopcy; wołali do Hra-du, by poszedł z nimi i robił to, co wszyscy inni: szwendał się po zaułkach albo wystawał na rogach ulic. Mathembe przepędziła ich, ciskając kamieniami i wyschniętymi na słońcu grudami gu-ana z chlewika truxów.

* * *

Nadchodzi Święty Dzień. W ciemności stary Jashar Cantor wspina się po stu dwóch stopniach na wieżę. Sto dwa kroki, każ-dy w absolutnej ciemności. Każdy krok jest dla niego modlitwą, a wieża parabolą jego osobistej wędrówki ku Bogu. Sto dwa stopnie, tydzień w tydzień, przez pięćdziesiąt lat. Do tej pory musi być już w połowie drogi do nieba. Kiedy pojawia się pierw-szy czerwony promień, Jashar napina w chłodzie swe stare mię-śnie i uderza ciężkim drewnianym młotem w metalowy gong, czyniąc to ze zwodniczą, wynikłą z długoletniej praktyki, łatwo-ścią. Gdy światło dnia spływa na wierzchołki drzew otaczających Chepsenyt niczym matczyne łono, jego głos rozbrzmiewa na tle gongu, przetaczając się nad lasem i dachami domów. W kongre-gacji świątyni są inni, silniejsi śpiewacy, ale żaden nie ma równie grzmiącego głosu jak Jashar. Głos anioła - choć jest to niezbyt stosowne porównanie. Proklamatyzm wszak nie uznaje aniołów, świętych ani duchownych. Każdy Proklamator jest zarazem du-chownym, świętym i aniołem samym w sobie. Każdy Proklama-tor może się stać i ostatecznie staje się Bogiem, jednocząc się z Nim. Pieśń Jashara Cantora płynie nad dachami i lasem.  W blasku świtu, który urasta w siłę i z każdą chwilą staje się wy-raźniejszy, ponad lasem można ujrzeć dwie sylwetki. Polują. Ja-shar ich nie widzi. Wyśpiewuje pieśń dobroci i świętości Boga, pieśń mówiącą, że światło tego świata jest dla niego mrokiem w porównaniu ze światłością Boga.

Śmigłowce zawracają i wznoszą się. Ich nosy opadają w dół, po czym maszyny oddalają się tuż nad wierzchołkami drzew.  W domach na wyżej położonym krańcu osady Proklamato-rzy się przygotowują. Zaczęli nim jeszcze nadszedł świt. Tak jest zawsze u Proklamatorów - muszą wstawać w ciemnościach nocy i muszą się przygotowywać. Dzieci narzekają na głód. Tak rów-nież jest zawsze u Proklamatorów — muszą pościć od poprzed-niego zmierzchu aż do powrotu ze świątyni. W każdym razie ci najbardziej pobożni. Chodźcie dzieci, szybciej, bo się spóźnimy.  Och, przypuszczam, że Bóg nie zauważy tego małego biszkopta.  Ruszajcie się. Nie mówcie mamie. Macie swoje czapeczki? Gdzie twoja czapeczka? Neesa, widziałaś czapeczkę Ajada? Oddaj mu natychmiast. Świetnie. Możemy już iść?

Wychodzą z pobożnie nakrytymi głowami, prowadzeni gło-sem Jashara i dźwiękami gongu rozbrzmiewającymi nad ulicami wijącymi się pomiędzy domami aż do świątyni. W swoim domu na nisko położonym krańcu miasta doktor Kalimuni odpina Księgę Świadków, zdejmuje czytnik ze skroni i wstaje, by odpo-wiadać na dźwięk głosu i gongu. Szybciej, szybciej, jazda, jazda.  Lajmee, strażnik, za pomocą wody i mydła zmywa toporną syl-wetkę mężczyzny z drzwi świątyni. Musi zmyć wszystko, zanim przybędą wierni i zostaną skalani widokiem sylwetki człowieka.  Nie jest skalany ten, kto ją zmywa. Prostaki od Spowiedników.  Nie mają nic lepszego do roboty. Pewnie uważają się za spryt-nych i zabawnych.

Zawsze ktoś się spóźnia, ktoś biegnie do zamykających się już drzwi, przyciskając czapeczkę do głowy, ciągnąc za sobą jed-no, dwoje, troje albo i czworo dzieci. Teraz brzmienie gongu: bam, bam, bam i donośny śpiew mogą wreszcie ucichnąć, a Ja-shar Cantor zejść z wieży po stu dwóch stopniach, na sam dół.  Ludzie są już zgromadzeni w obecności Boga, ze skrzyżowanymi nogami siedzą na starannie zamiecionym dziedzińcu pod bo-skim niebem. Mężczyźni wyjmują z futerałów Księgi Świadków, zaczepiają je za uszami albo, jeśli są starzy, składają je na podoł-kach. Przytykają do skroni czytniki. Zawsze zamykają oczy, cze-kając na natchnienie od Boga i tym samym nie wiedzą, co po-strzegają kobiety i dzieci - że siedzą wszyscy dokładnie tak sa-mo: lewy łokieć oparty na lewym udzie, lewy palec wskazujący przyciśnięty do warg.

Mężczyźni czekają na inspirację od Boga, a Pisma przenika-ją do płatów czołowych ich mózgów. Dzieci się wiercą i bawią w gry wizualne; w oczach mają błękitne niebo i myślą o jedze-niu. Kobiety je strofują, ale nic ich nie może uspokoić. Kobiety również myślą o jedzeniu. I o seksie. I o pani Anjalat z przeciw-nej strony ulicy; jakże ona potrafi się wystroić. I o nowych ubrankach dla dzieci. I o tym, czy są bezpieczni, kiedy schodzą się do świątyni na posługę religijną, podczas gdy wszystkie dzieci Spowiedników jak zwykle kręcą się w pobliżu. Tysiąc i jedna myśl. Wszystkie w ciszy i w obecności Boga.  Pojawiają się nagle, tak szybko, że niemal równo z hałasem, który je zwiastuje. Wszyscy niespokojnie podnoszą wzrok, a nad nimi, przy wtórze łoskotu motorów, przetaczają się dwa czarne śmigłowce. Huk silników rozsadza zamkniętą przestrzeń świąty-ni jak grzmot. Prąd powietrza wzbudzany przez wirujące śmigła wzbija w górę dławiące chmury pyłu i zrywa z głów czapeczki.  Czy nie mają szacunku? To śmigłowce Imperatora. Zaprzy-jaźnieni Proklamatorzy. Czy aby jednak na pewno? Powiadam wam: dla tych zza rzeki nie ma żadnej różnicy. Patrzą na nas i na Spowiedników, ale dostrzegają jedynie bryły mięsa. Bo wie-cie, oni tak właśnie nas nazywają - bryłami mięsa. Dlaczego jed-nak zdecydowali się przylecieć tutaj w Święty Dzień? Bezpie-czeństwo. Wszystko jest równie święte i równie bluźniercze w imię bezpieczeństwa. Tak czy inaczej, oni nie są prawdziwymi Proklamatorami, jak my. Są Proklamatorami jedynie z nazwy, wiara nic dla nich nie znaczy. To tylko pusta nazwa. Nie musi znosić próby ognia i cierpienia.

W obecności Boga nie możesz przepraszać, że jesteś zajęty, że masz tyle do zrobienia, tak ci przykro. Czy zachowałbyś się tak w obliczu Imperatora z Nefrytowego Miasta? Należy podjąć wszelkie konieczne przygotowania. Dyscyplina, wyciszenie, od-prężenie. Spokój. Bezruch. Cisza. Niech wewnętrzne przestrze-nie rozciągną się i wypełnią obecnością Boga, niech słowo Księ-gi Świadków spłynie na ciebie, dopóki dłoń Boga nie rozświetli wybranego canto nakłaniając cię, byś podzielił się nim ze swymi braćmi i siostrami. Cisza. Bezruch. Spokój. Dotyka cię obec-ność, bezmiar rozśpiewanej przestrzeni, w której poruszają się promienie złocistego światła.

Och, a to co znowu?

Głosy. Ożywiona, tryskająca podnieceniem rozmowa. Głosy mężczyzn i kobiet, wysokie, piskliwe głosiki dzieci. Dlaczego muszą zatrzymywać się akurat tu? I dlaczego, skoro ich głosy są tak podniesione, nie można zrozumieć z tego, co mówią, choć-by jednego słowa? Wytężasz słuch i w końcu obchodzi cię nie głos Boga, lecz rozmowy dobiegające z zewnątrz. Srebrzysty śmiech kobiet. Głębszy, metaliczny śmiech mężczyzn. Muzyka z radia, klaskanie, tupot stóp, śpiew kobiet nucących piosenki, które znają chyba od kołyski. Odgłos dziecinnych stopek pla-skających po bruku. Ostrzejsze, bardziej pewne głosy nastolat-ków. Koła: truxy wyjeżdżają. Gotowi? Gotowi. Macie wszystko?  Mamy.

Niech Bóg spali was wszystkich, bądźcie przeklęci, Spowied-nicy - za wasze bałwochwalstwo, zabobonność, uporczywą od-mowę przyjęcia prawdziwej wiary, za waszego buntowniczego ducha, pokrętne drogi i niezliczone obrazy Wybrańca Boga, ale przede wszystkim - i to najbardziej niewybaczalne - za to, że możecie się śmiać, rozmawiać, stukać palcami i tupać w rytm muzyki, podczas gdy my, Proklamatorzy, siedzimy tu, w świątyni, oczekując w milczeniu, aby przemówił Bóg.  Potrzebne było polowanie na truxy. Urządził je ojciec Ma-thembe wraz z kilkoma innymi truxerami. W lasach wokół Chepsenyt zawsze żyła dość liczna populacja dzikich i niebez-piecznych truxów. Niektóre zwierzęta były egzemplarzami od-padowymi, które jeszcze przed osiągnięciem wieku dojrzałego jakimś cudem umknęły, inne zdołały rozpalić w swoich szczątko-wych mózgach jakąś iskierkę świadomej woli i wydostawszy się z chlewików uciekły do lasu, jeszcze inne były potomkami tru-xów, które zdziczały wiele pokoleń temu. Niezależnie od swego rodowodu czy też jego braku, dzikie truxy cenione były przez hodowców z uwagi na właściwy hybrydom wigor i genetycznie uwarunkowaną silę, zdobytą dzięki życiu w dziczy, a tych atrybu-tów często brakowało okazom domowego chowu.  Biedniejsi właściciele ziemscy narzekali na dzikie truxy, któ-re się rozpleniły na obrzeżach lasów, plądrując je bezlitośnie, a obecnie zapuszczały się na tereny ogrodów i plantacji. Truxy doskonale potrafiły się dostosować i z entuzjazmem przetwarza-ły roślinność na energię mięśniową. Dzikie hordy potrafiły w ciągu kilku dni ogołocić całe połacie lasu; krążyły również plotki o plagach truxów, które mogły sprowadzić na całe osady klęskę głodu, pożerając ogrody, drzewa, domy, ba, nawet ludzi - dosłownie wszystko, co znalazło się na ich drodze. Ojciec Ma-thembe zawsze traktował takie opowieści z zawodową pogardą.  — Spokojnie — rzekł zaprowadziwszy Mathembe i Hradu do chlewika truxów. - One przyswajają cukry złożone. Nie ma ta-kiej możliwości, żeby trux pożarł człowieka. Jedzą owoce, rośli-ny i mechsyrop. Nasze ciała zapewne byłyby dla nich trucizną.  Poza tym one przecież nie mają zębów.

Z zębami czy bez, nawet nieduża rodzina dzikich truxów mo-gła doprowadzić mniejszych posiadaczy ziemskich w Chepsenyt do ruiny, zmuszając ich do brania pożyczek z komercyjnych ban-ków genów lub do życia z dnia na dzień, ze zwyczajnych kradzieży.  Spotkali się z panem Filelim, który zwołał innych truxerów i w ulicznej kafejce, przy winie oraz ciasteczkach (z przewagą, z dużą prze...