Najważniejszy jest 19 i 20 wiek i zawsze przynajmniej jedno pytanie z tego będzie.

7 październik 2006 Wykład 1

Doktryny polityczno – prawne

-          doktrynalne ujęcia państwa

-          dzieje myśli polityczno-prawnej

-          nowe kierunki myśli polityczno prawnej

Przedmiot ma dotyczyć prawa( a nie norm czy instytucji) oraz polityki, rozumianej jako sposób rządzenia Greków : państwo-polis, państwo prawa.

DOKTRYNY:

Poglądy: sfera naszej świadomości będąca naszą refleksją( stosunkiem) do rzeczywistości.

-          muszą to być poglądy wyrażone dowolnie, ; najprościej przez zachowanie, ale zachowanie to musi byc powtarzalne.

-          Muszą być utrwalone(najczęściej zapisane) dlatego głównym źródłem poznania poglądów są teksty pisane.

-          Do ok połowy XIX wieku uważano, że należy analizować jedynie poglądy wybitnych myślicieli (ujęcie elitarne). Uważano, że wybitny myśliciel to ten, który swoje poglądy wyraził, utrwalił   i były one całościowe oraz usystematyzowane. Posiadały tezę oraz jej uzasadnienie ( uzasadnienia wyrażanych poglądów).

Doktryna to poglądy wyrażone, utrwalone, całościowe i usystematyzowane.

Od połowy XIX wieku zmienia się spojrzenie na doktryny, teraz są one rozumiane w ujęciu egalitarnym. Muszą to być poglądy wyrażone i utrwalone. Stają się też nimi przemówienia, aluzje w prasie ( nie są całościowe , czasem nie usystematyzowane np. Mein Kampf”.

1)     poglądy, które stanowią doktrynę są refleksją, aby odniosła ona skutek musi być wprowadzona w życie.

pojawia się problem, jak wprowadzić cos w życie uznając to za lepsze

aktywność myśli

aktywność działań

program- realizacja myśli w praktyce, mówi jak coś osiągnąć, jest wzorem zachowań

Jest to pogląd przeniesiony do praktyki.

Pierwszy typ myśliciela- ZIMNY- odizolowany od życia politycznego, problemy biegną obok niego, on buduje system. Zwykle pozostawia po sobie dzieło życia, wyraża poglądy wspólne.

Drugi typ myśliciela- Gorący,  aktywnie uczestniczy w życiu politycznym, jest aktorem. Wyraża swoje poglądy w postaci licznych tekstów, nawet ulotnych.

2)     myśliciel polityczny- teoretyk

pisarz polityczny

działacz polityczny

Różnica między teoretykiem a pisarzem Teoretyk przedstawia poglądy nietypowe, nowe, jest nowatorem

Pisarz- przyjmuje cudze poglądy i je powiela.

Działacz- to ten, który realizuje program, dąży do zrealizowania celu, osiągnięcia sukcesu. Jest on obarczony ryzykiem niepowodzenia.

Poglądy konkretnego człowieka mogą być wyrażane jednostkowo lub grupowo.

Ruch społeczno – polityczny:

aby zrealizować  program, potrzebne jest  zaplecze organizacji społecznej, której celem jest utrzymanie bądź zdobycie władzy, bo tylko dysponując władzą, możemy program zrealizować.

Ruch społeczno-polityczny aby mógł cos osiągnąć, musi :

-          aby zaistnieć w skali kraju, ruch musi być bardzo liczny, ale za to staje się mniej elitarny( czynnik liczebności)

-          musi być trwały, by coś osiągnąć ( czynnik czasu)

-          nie może być lokalny, by mógł odegrać znaczącą rolę w państwie( czynnik terytorialny)

-          czynnik więzi- czyli dlaczego dana osoba jest członkiem lub sympatykiem ruchu.

a)      więź formalna –korzyści doczesne

b)     więź materialna, merytoryczna- ponieważ zgadzamy się z programem.

             PODZIAŁ (SYSTEMATYKA) DOKTRYN:

             Kryteria podziału:

             1.Czas                                                                                                                       

                    Koncepcja cykliczności: dzieje biegną po okręgu tak, że kres jest                     

jednocześnie początkiem ® zachodzi zmienność kolejnych etapów, ale punkt

docelowy jest zdeterminowany ( ma kres- początek cyklu)- jońska szkoła przyrody.

Koncepcja linearna: ( przyniosło ją chrześcijaństwo, początkowo  - stworzenie z chaosu a kres(cel) ,, nie wraca do początku, kolejne etapy nie są powtarzaniem cyklu.

Koncepcja XIX wiecznego myśliciela ...... są cykle, ale na innej, zmiennej płaszczyźnie.  

Koncepcja linearna stawia pytanie dokąd biegną dzieje( o bieg dziejów).® 2 typy doktryn:

1) pesymizm dziejowy: było dobrze, jest źle a będzie jeszcze gorzej( gloryfikacja przeszłości)

2)     optymizm dziejowy było fatalnie, jest tak sobie, będzie zajebiście.

Elementem wspólnym jest ocena teraźniejszości, która dla nikogo nie jest dobra, dla  1) jest źle, a dla 2) jeszcze nie jest dobrze.

Pesymiści chcą hamować zmiany, a optymiści pragną przyspieszyć przyszłość. Przyszłość może następować ewolucyjnie lub....../

2. Wartościowanie człowieka:

optymizm/pesymizm antropologiczny.

Pesymizm antropologiczny- w człowieku przeważają cechy złe, więc należy go ograniczac. Wymaga on obecności silnego państwa. Będzie on gloryfikował państwo totalitarne.

Optymizm antropologiczny – Człowiek jest dobrym zaradny, przedsiębiorczy. Kaganiec w postci państwa liberalizm, jeden z nurtów anarchizmu.

3. Relacja zachodząca między człowiekiem a społeczeństwem

Indywidualizm – pierwsza była jednostka, społeczeństwo to twór pochodny.

Wspólnotowośc- podkreśla, iż człowiek jest rozpatrywany tylko jako częśc całości, członek wspólnoty, jest on w stosunku do społeczeństwa jednostką pochodną.

Wszędzie tam, gdzie dominuje postawa indywidualistyczna, społeczeństwo nie maże ograniczać jednostki, a państwo ma jej służyć.

Wszędzie tam, gdzie dominuje przekonanie o wspólnotowości, jednostka służy wspólnocie i jest jej podporządkowana.

   Wykład 2                                                                                                     14 październik 2006.

             Czym jest państwo?

Rozumienie pojęcia państwa ulegało zmianom.

Współczesnego rozumienia istoty państwa nie można odnosić do przeszłości. XV, XVI wiek przyniósł rozumienie współczesnego państwa.

1 kryterium: ilość wskazywanych elementów istotnych.

·         Grupa definicji monistycznych – pierwszy czynnik

·         Państwo-suma czynników – każdy z czynników jest równorzędny.

2. Podział, który służy rozumieniu definicji opisowych.

·         Definicje opisujące- wyprowadzają coś z czegoś

·         Definicje wartościujące – jakie państwo jest.

U Greków państwo – polis – małe struktury społeczne. W realiach greckich pojawiło się ujęcie socjalistyczne – państwo to wspólnota ludzi. Pojawia się sposób pojmowania człowieka – jego istotą jest naturalność istoty wynikająca z jego człowieczeństwa. Człowiek grecki nie jest indywiduum. Potrzeba życia w grupie – Odys.

Człowiek łączy się z innymi by zaspokajać swoje potrzeby. Człowiek jako zwierzę

społeczne – Arystoteles.

1. Myśl klasyczna- koegzystencje miast – państw- sofiści, Platon, Arystoteles.

2. Myśl hellenistyczna po podboju –

Państwo Arystotelesa jest wspólnotą ludzi. Wspólne dobro ludzi je tworzących, ujęcie socjalistyczne. Dobro – to ujęcie nie jest wartościujące.

Autarchizm – tylko wtedy jest samowystarczalne.

Celem państwa jest doskonała egzystencja ludzi. Musi byc państwem uniwersalnym, wszechogarniającym. Arystoteles odróżniał pojęcie mieszkańca państwa od obywatela. Państwo to wspólnota równych obywateli, ale nie ma powszechności. Kryterium podziału jest status prawny a nie stan faktyczny. Bycie obywatelem to:

-          aktywny udział w życiu publicznym

-          służba wojskowa

W zamian są zwolnieni od trosk życia codziennego.

Mieszkańcy państwa pracują, by i trzymać obywateli. Są pozbawiani podmiotowości.

RZYM: wielkie podboje, - pais? – res publika- rzeczpospolita. Państwo to dobro wspólne wszystkich obywateli. Realia zbliżone do Grecji. Podboje- Nadal określenie respublica i civitas- obywatele. Pojawia się pojęcie imperium. Magistratury różniły się obywatelami?

Imperium nie oznacza państwa, lecz władzę. Państwo rzymskie- wspólnota obywateli (civitas) będąca ich wspólnym dobrem. Res publica – władająca przestrzenią - imperium.

Magistratura – obowiązek służenia państwu – nie mogą pobierać z tego korzyści.

3. Ujęcie marksistowskie (klasowe) + Engels – podział społeczny według kryterium stosunku do środków produkcji – podział dychotomiczny:

a)      ci, którzy władają środkami produkcji

b)     ci, którzy nie władają środkami produkcji, dysponują własną pracą.

Państwo jest strukturą społeczną, będącą instrumentem władania.

Lenin – maszyna służąca dławieniu oporów. Podziały Marksa i Arystotelesa nie mogą byc porównywane.

Średniowieczne koncepcje patrzenia na państwo :

1.      terytorialne ujęcie istoty państwa:

nie było jednego określenia na to, czym jest państwo. Miasto + mieszczanie=civitas.

Struktura plemienna: kryterium przynależności: pochodzenie od wspólnego przodka,, przodek z woli bogów- bogowie wybrali go i dali mu władzę. Państwo jest rządzone przez plemię.

Socjologiczne ujęcie państwa jest abstrakcyjne, ponieważ bazuje na wyobrażeniu. Abstrakcyjność państwa była niezrozumiała dla Rzymian i German.  Łatwiejsze było dla nich postrzeganie państwa jako terytorium.

Umieszczenie pojęć prywatnoprawnych na wł publicznej. Terytorium nie jest elementem fundamentalnym. Musi mieć właściciela. Ujęcie wywodzi się z ....(teryt.) np. organiczne – imitacja natury-Jan Salsberg XII wiek.

Państwo tworzone przez ludzi jest imitacją natury. Państwo jako ciało (corpus) pozostałość teorii organicznej-głowa państwa.

Jeżeli państwo imituje naturę i jest ciałem, to ma swoje członki. –jest strukturą mającą skoordynowane członki.. Ponieważ każdy organ musi prawidłowo wykonywać swoje funkcje, to wszystkie jego członki są równorzędne. Jan Salsberg dodał do tej teorii twierdzenie, że te członki są umieszczone hierarchicznie.

Dusza to kler

Żołądek to ?????

Nogi to chłopi.

Struktura ma być hierarchiczna i niezmienna.

XIX wiek – do myśli wkroczyła biologia.

Państwo jako organizm –Spencer :społeczeństwo to ,,organizm”.

Cechy wspólne państwa z organizmem przyrodniczym to:

·         rozrost

·         czas narodzin                                    /Teoria podboju/

·         czas śmierci

·         twór o zróżnicowanej budowie

·         zróżnicowanie czynności wykonywanych przez poszczególne elementy składowe.

Różnice:

·         granice, państwo nie ma powłoki ochronnej

·         Struktury państwa nie są powtarzalne w przyrodzie

·         Każde państwo jest czymś indywidualnie niepowtarzalnym

·         Ludzie posiadają świadomość

XV i XVI wiek – ujęcie funkcjonalne, istotnym czynnikiem państwa jest władza ,, Machiavelli.

Jeżeli państwa są różnorodne- wspólnym elementem jest władza.

Realia włoskie wprowadziły słowo statto – status –jak się rzecz ma.

Od statto wywodzi się większa częśc nazw państwo – Anglia, Francja, Niemcy.

Określenie to nie odniosło większych sukcesów, i po Machiavellim patrzono na państwo w ujęciu rzymskim.

Państwo – wspólnota ludzi, charakteryzująca się tym, że używać prawomocnej siły w sytuacjach konfliktowych w celu stabilizowania wspólnoty. Legalnośc przymusu, którego celem jest stabilizacja wspólnoty.

Machiavelli – rzeczpospolite, które sprawują rządy.

XVI / XVII wiek – wspólnota z władzą

To były 3 ujęcia monistyczne – podnoszą jeden element – pomijają inne.

XIX –pierwsza próba wskazania wieloelementowej definicji państwa.

Niemiecki prawnik Jelinek( lub Bielinek)

Jest to definicja trójelementowa:

Ludność, terytorium i władza. Te elementy są połączone, a panstwo to ludzie osiadli. Na danym terytorium. To władza charakteryzuje się suwerennością, władza najwyższa.

Od XIX / XX wieku wróciły definicje wskazujące na 1 element. XIX wiek – definicje wartościujące. Hegel pierwsza połowa XIX wieku – wspólnota dobra. Anarchiści – struktura zła.

Z tych monistycznych ujęć – państwo zbiór norm.

Państwo jako jak przeżycie psychiczne – Petrażycki – subiektywizacja państwa. Państwo- -zbiór wyobrażeń, emocji imperatywno – atrybutywnych. Prawo do wydawania poleceń.

WYKŁAD 3                                                                                      21 październik 2006

GENEZA PAŃSTWA

         1)Pierwsze kryterium podziału dotyczy zjawiska wertykalności:

a)      czy władza powstała od dołu ( od ludzi) kierunek wstępujący. Kreator (ludzie) jest aktywny

b)     czy władza powstała od góry – czynnikiem kreującym jest siła nadnaturalna ( bóg, bogowie) kierunek zstępujący. Ludzie są zdani na wolę bogów. Obywatel ma być bierny, realizować wolę państwa.

3)     O co pytamy:

a)      w jaki sposób powstało państwo?

b)     Dlaczego powstało państwo? Czy człowiek może żyć bez niego?

Koncepcja: Ujęcia tematyczne/ deistyczne- model zstępujący, bogowie powołali państwo bazujące na .... Bliski Wschód, wszystkie kultury starożytne. Starożytny Egipt – bogowie wybierają faraona, który jest pośrednikiem ich woli na ziemi. Początkowo uznaje się go za boga, potem nazywa synem boga,, a wmyśli izraelskiej wybranym, uwielbianym przez boga; by pilnował, aby poddani realizowali wolę bogów. Państwo jest więc wszechogarniające, w zamian władca ma zapewniać poddanym pomyślność, - zwycięstwa w boju,  urodzaj, regularne wylewy Nilu. W razie niepowodzeń wina spada na faraona. Jego władza jest absolutna, ale odpowiedzialność również. Dopiero XVIII wiek przyniósł rozdzielenie ,,władzy” duchowej i polityki – oświecenie).

Myśl chrześcijańska – najważniejsze ujęcie tej koncepcji to poglądy świętego Augustyna AKWINIZM. Przyjął on, że Bóg decyduje o losach ludzi. Następuje to w chwili narodzin: Bóg wie, kto będzie zbawiony, a kto potępiony. Ludzie dzieleni są przy narodzinach na 2 grupy:

1)     potępionych: grzeszą nie z powodu swej natury, ale ponieważ tak postanowił Bóg

2)     zbawionych : nieważne, ile zgrzeszą, będą zbawienie

Od ludzi nie zależy nic. Jest to nauka o predestynacji. Święty Augustyn napisał to w latach 20/30 V wieku. – wtedy świat rzymski walił się pod naporem Germanów = prezentuje pesymizm dziejowy.

STAROŻYTNE UJĘCIE NATURALISTYCZNE

Państwo powstaje w związku ze społeczną naturą człowieka (Arystoteles). = realizm polityczny ® koncentrowanie się na tym, co jest, co postrzegamy zmysłowo, możemy zbadać. Zwracamy uwagę ku empirii, gdzie podstawą metody badawczej są: fakty-analiza-wnioski. Arystoteles uważał, że każda jednostka musi żyć w państwie, bo instynkt nakazuje jej życie w państwie.  = Koncepcja naturalnego rozwoju państwa – proces integracji mniejszych wspólnot w większe. ( rodzina- wieś – gmina – państwo). Podstawą tworzenia państwa jest rodzina wraz ze swym gospodarstwem. Nie można wskazać momentu, w którym państwa nie było – państwo istnieje odwiecznie( nie ma biblijnego chaosu).

W XII wieku chrześcijańska Europa odkryła Arystotelesa i narodził się problem, jak pogodzić jego poglądy z poglądami głoszonymi przez Kościół. Święty Tomasz z Akwinu dokonał syntezy koncepcji teistycznej i naturalistycznej = TOMIZM. Posłużył się on koncepcją iluminacji ( olśnienia, objawienia). – Bóg jako kreator przekazuje ludziom doskonałe wzorce, idee. Mając w swym umyśle objawione wzorce, człowiek tworzy konkretne rzeczy.

.......między wzorcem ( tym, co doskonałe), a tym, co naturalne, realne ( mamy tendencje do konkretyzowania. Myśl chrześcijańska – pesymizm antropologiczny : był doskonały Raj, a w nim człowiek ,,zły” , niedoskonały, popsuł to. Człowiek, ponieważ jest niedoskonały, mając nawet doskonały wzór , nie może stworzyć doskonałego państwa. Wzór jest od Boga – nie podlega krytyce, ale konkretne państwo jest dziełem człowieka – można je krytykować i zmieniać.(nie ile, tylko jak).

Od XII wieku pytanie, czy Bóg może kreować tyrana – władze złą. (Augustyn przedstawił). Jan z Salzbery: Bóg jest kreatorem rzeczywistości, więc kreuje władzę dobrą i złą, tylko dlaczego? – bo:

Człowiek jest zły (pesymizm antropologiczny), tyran jest bożym narzędziem, karą bożą dla ludzi , którzy mając wolną wolę nie realizują prawa bożego. Grzeszne czyny człowieka ,,powodują karcącego tyrana”. Gdyby ludzie byli dobrzy, to władza byłaby niepotrzebna, niepotrzebne byłoby też państwo – państwo wynika z grzesznej natury człowieka, jest ograniczającym kagańcem. Jest pożyteczne, ale też niebezpieczne. = dwoistość państwa – państwo jest wyobrażeniem Boga, ale państwo jest też wyobrażeniem kata.

INNE KONCEPCJE ŚREDNIOWIECZNE

Koncepcja patrymonialna – państwo powstaje w wyniku mnożenia się terytorium w rękach władcy (ukształtowana w XIX wieku)

Koncepcja patriarchalna – władca jest obrazem Adama (ukształtowana w XVII wieku).

Ujęcie kontraktowe – ( ze starych sofistów) – państwo powstaje z umowy społecznej. Koncepcja zrobiła karierę w XVII i XVIII wieku, w czasie dominacji racjonalizmu, a Europa Zachodnia przetrawia dorobek odkryć geograficznych( poznali plemiona żyjące bez państwa). Człowiek jest rozumy- może żyć bez państwa. Państwo nie istnieje od razu :

1-wszy okres – państwo nie istnieje.( stan natury) nie ma też władcy ani społeczeństwa – istnieją tylko ludzie – zbiorowość.

2-gi okres – istnienia państwa – twór ludzi.

Zarzut, że taki stan natury nigdy nie istniał, ale ten stan natury był zależny od człowieka.