Moduł 3.pdf

Patologia zmian wstecznych

Wstęp

1. Martwica i obumieranie. Zwyrodnienia

2. Zaniki. Zaburzenia gospodarki białkowej i węglowodanowej

3. Zaburzenia przemiany tłuszczów i elektrolitów

4. Zmiany barwnikowe

5. Rola zmian wstecznych w procesie starzenia się organizmu (biomorfoza)

Literatura podstawowa

Literatura dodatkowa

Wstęp

Zmiany wsteczne to, najogólniej mówiąc, reakcja komórek i tkanek na negatywne bodźce

zewnętrzne. Wiele z tych zmian występuje w procesach fizjologicznych (np. starzenie się

organizmu) jednak większość stanowi wykładnik morfologiczny wielu chorób. Najczęściej

zmiany wsteczne nie są izolowane i stanowią jedynie cząstkę całości wykładników

morfologicznych procesu chorobowego. Nazwa zmiany wsteczne pochodzi od poglądu, że

narząd czy tkanka, które ulegają jednemu z procesów patologicznych opisanych poniżej,

cofają się jakby w swym rozwoju. Swego rodzaju kontynuacją tej myśli jest włączenie do

grupy zmian wstecznych zaburzeń, które polegają na nieosiągnięciu przez narząd czy tkankę

ostatecznej formy. Ten wielki dział nazywamy wadami wrodzonymi. Zmiany wsteczne

zawsze powodują zakłócenie czynności tkanki, narządu czy całego organizmu i jako takie

mają swój udział w procesie chorobowym.

Patologia zmian wstecznych

1. Martwica i obumieranie. Zwyrodnienia

Martwicą nazywamy miejscową śmierć tkanki w obrębie żywego organizmu. Na ogół

dotyczy części lub całości narządu, rzadko pojedynczych, rozsianych komórek w obrębie

narządu.

Ob u mi e ran i e to miejscowa śmierć tkanki na skutek powoli nasilających się zaburzeń

przemiany materii lub/i nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych.

Przyczyny obu procesów są podobne, najważniejsze z nich to:

1. Zaburzenia podaży tlenu do komórki; np. zamknięcie naczynia krwionośnego,

dostarczającego krew (a z nią tlen) do komórki.

2. Oddziaływanie czynników fizycznych: uszkodzenie mechaniczne, oddziaływanie wysokiej

i niskiej temperatury, promieniowanie, mikrofale czy działanie prądu elektrycznego.

3. Oddziaływanie czynników chemicznych: kwasy, zasady, toksyczne związki (np. metali

ciężkich), substancje organiczne, leki.

4. Oddziaływanie czynników biologicznych (najczęstsze):

— czynniki zewnętrzne: bakterie, które oddziaływują bezpośrednio lub pośrednio za

pomocą toksyn, wirusy, grzyby, riketsje, pierwotniaki, itd.

— czynniki wewnętrzne: nadwrażliwość (alergie, zapalenia autoimmunizacyjne),

uczynnienie własnych enzymów, zaburzenia hormonalne itd.

Jeżeli działanie jednego z powyższych czynników na tkankę jest dostatecznie długie,

pojawiają się wykładniki morfologiczne martwicy, widoczne zarówno makro-, jak

i mikroskopowo.

Do wykładników makroskopowych zaliczamy:

— zmianę zabarwienia narządu (najczęściej zblednięcie),

— utratę połysku,

— zatarcie rysunku powierzchni,

— odgraniczenie od tkanek żywych (pas przekrwienia i wybroczyn krwawych wokół ogniska

martwicy).

Ta ostatnia cecha pozwala na odróżnienie zmian przyżyciowych od zmian pośmiertnych.

Do mikroskopowych wykładników martwicy zaliczamy:

Patologia zmian wstecznych

— zmiany w jądrze komórkowym: obkurczenie (pyknoza), zanik, rozpad:

NORMA

Rysunek 1. Wykładniki martwicy w jądrze komórkowym

— zmiany w cytoplazmie komórek: ziarnistość struktury, kwasochłonność, zanik organelli

komórkowych.

NORMA

Rysunek 2. Wykładniki martwicy w cytoplazmie komórki

Zmiany w komórce przez jakiś czas mogą być odwracalne. Dopiero po wyczerpaniu

zasobów energetycznych czy możliwości obronnych, dochodzi do śmierci komórki.

Zjawisko martwicy, zależnie od jego przebiegu, dzielimy na dwie grupy:

— martwicę skrzepową,

— martwicę rozpływną.

Martwica skrzepowa powstaje bez udziału własnych enzymów proteolitycznych tkanek.

Tkanka martwa ma zwiększoną konsystencję. Mikroskopowymi wykładnikami

morfologicznymi tego typu martwicy są: obkurczenie lub rozfragmentowanie jądra

komórkowego, obrzęk lizosomów, zmiany w mitochondriach, denaturacja cytoplazmy. Z tym

typem martwicy mamy do czynienia w takich narządach, jak: serce, nerka, śledziona, kości.

Martwica rozpływn a powstaje na skutek miejscowego uczynnienia się własnych

enzymów wewnątrz komórki lub tkanki, bez dostępu bakterii. Podobnie zachowują się tkanki

pod działaniem substancji żrących. Tkanka martwa ma zmniejszoną spoistość.

Mikroskopowymi wykładnikami morfologicznymi są: rozpływanie się jądra, rozpad lizosomów,

obrzęk mitochondriów i rozpuszczanie się cytoplazmy. Występuje najczęściej w mózgu

(niedokrwienia), wątrobie (zapalenie wirusowe).

Patologia zmian wstecznych

Wyróżnia się też kilka postaci martwicy, w większości zaliczanych do grupy martwic

skrzepowych, które są charakterystyczne dla różnych jednostek chorobowych.

Martwica Balserowska tkanki tłuszczowej trzustki — dochodzi do uczynnienia enzymów

soku trzustkowego, przeżarcia przewodów trzustkowych,

„strawienia” okołotrzustkowej tkanki tłuszczowej z wytworzeniem

charakterystycznych złogów nierozpuszczalnych mydeł wapniowych.

Martwica woskowa mięśni prostych brzucha — wywoływana przez drobnoustroje

(pałeczki duru brzusznego, paciorkowce, toksyny błonicze);

dochodzi do zniszczenia struktury włókienek kurczliwych

w komórkach mięśniowych. Makroskopowo: rozerwanie mięśni,

wylewy krwi. Zmiana odwracalna.

Martwica serowata, występująca np. w płucach i węzłach chłonnych w przypadku

gruźlicy, a także w centrum szybko rosnących nowotworów;

wywoływana przez toksyny bakteryjne, stanowi odpowiedź na

obecność obcego białka (prątek gruźlicy) albo nadmiar własnych

metabolitów tkankowych. Warunkiem jej powstania jest słabe

ukrwienie tkanki ulegającej martwicy. W tkance powstają ogniska

szaro-białawej, drobnoziarnistej masy.

Zawał, czyli martwica związana z zamknięciem dopływu krwi do narządu. Zlokalizowany

może być w sercu, śledzionie, nerce, mózgowiu (zawał blady)

a także w jelicie, płucach (zawał czerwony). O mechanizmach

powstawania zawału szerzej w module IV. Opis ogniska martwicy

podany na początku rozdziału jest najbliższy opisowi zawału

bladego.

Mu mi f ik acj a dotyczy nie całego ciała po śmierci, lecz np. kończyny, która ulega martwicy,

a następnie szybkiemu wysychaniu.

Owrz o dz en i e (wrzód) typ martwicy rozpływnej. Definiowane jako ubytek tkanki martwiczo

zmienionej. Występuje najczęściej na powierzchni błon śluzowych,

np. w przewodzie pokarmowym lub na skórze. Sięga głęboko

w tkanki, przekraczając naskórek czy nabłonek. Od wrzodu odróżnić

należy nadżerkę, zmianę płytszą, obejmującą jedynie nabłonek czy

naskórek, nieprzekraczającą błony podstawnej. Różnicę pomiędzy

nadżerką a owrzodzeniem przedstawia rys. 3.

Patologia zmian wstecznych

BŁONA

PODSTAWNA

BŁONA

PODSTAWNA

Rysunek 3. Różna pomiędzy nadżerką a owrzodzeniem

Nadżerka prawdziwa, jako typ nadżerki, została opisana powyżej.

Nadżerka rzekoma, inaczej nadżerka gruczołowa, spotykana jest w ginekologii. Mimo

podobnego wyglądu w badaniu gołym okiem, są to zupełnie różne

zmiany. Nadżerka gruczołowa to nie ubytek, lecz zastąpienie

jednego rodzaju nabłonka (w tym wypadku wielowarstwowego

płaskiego) przez inny, w tym wypadku gruczołowy. Różnicę

pomiędzy tymi nadżerkami przedstawia.

Rysunek 4. Różna pomiędzy nadżerką prawdziwą a gruczołową

Odleżyna, zmiana, z którą personel średni ma bardzo często do czynienia, jest również

postacią martwicy. Występuje na uciśniętych okolicach ciała, gdzie

na skutek niedokrwienia, tkanki ulegają obumieraniu. Najczęściej

odleżyny występują u chorych w ciężkim stanie, z niewydolnością

krążenia, przewlekle unieruchomionych, jednak z odleżynami

spotykamy się także pod opatrunkami (szczególnie gipsowymi),

w pęcherzyku żółciowym pod wpływem kamieni czy nawet w łożu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: