UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE A INTELETK.pdf

ROZWAŻANIA TEORETYCZNE

Elżbieta M. Minczakiewicz

Upośledzenie umysłowe czy niepełnosprawność intelektualna?

Sławomir Baran

Przywrócić wartość ojcostwa

Janusz Mierzwa

„Globalna wioska” typu Gemeinschaft czy Gesellschaft?

Małgorzata Rybczyńska

Znaczenie nauczyciela wychowawcy w kształtowaniu osobowości ucznia

PRACE BADAWCZE • INNOWACJE

Ryszard Kalamarz

Uczeń dorosły w procesie edukacyjnym

Jadwiga Daszykowska

Czas wolny w budżecie czasu nauczyciela studiującego

Czesław Lewicki

Nauczyciel jako przedmiot i podmiot współczesnych badań pedagogicznych

DYSKUSJE • PORTRETY

Pożegnanie prof. zw. dr hab. Janusza Homplewicza – Beata Szluz

Krystyna Zaufal

O Szwajcarii i jej oświacie słów kilka

RECENZJE • SPRAWOZDANIA

Adam Solak , Wychowanie chrześcijańskie i praca ludzka.

Studium współzależności – Beata Szluz

Henryk Cudak, Funkcjonowanie dzieci z małżeństw rozwiedzionych

– Jadwiga Daszykowska

Józef Sowa i Franciszek Wojciechowski, Rehabilitacja edukacyjna w zarysie

– Izabela Marczykowska

Wiesława Walc, Przemoc w relacjach międzyludzkich – opinie młodzieży

– Bożena Krupa

Andrzej Cypryś, ks. Andrzej Garbarz, Beata Szluz, Jakie państwo? – Zoia Frączek

Jarosław Koral SDB, Etyczno-społeczne aspekty bezrobocia

w świetle doświadczeń polskich – ks. dr Andrzej Grabarz

Eugenia I. Laska, Teresa Piątek, Wokół zintegrowanego kształcenia uczniów

w młodszym wieku szkolnym – Mariusz Kalandyk 94

Jan Śledzianowski, Wychowanie wobec przemocy – Wiesława Walc 100

Mieczysław Radochoński, Osobowość antyspołeczna – Danuta Ochojska 102

Zapraszam do lektury nowego numeru „Kwartalnika…”. Wydanie jesienne koncentruje się wokół kilku

zagadnień centralnych. Przedstawiamy tekst dr Elżbiety M. Minczakiewicz dotyczący humanizacji życia

ludzi niepełnosprawnych intelektualnie. Zainteresowanie budzi główna idea artykułu: punktem wyjścia do

zmiany statusu osób intelektualnie niepełnosprawnych jest dyskusja nad terminologią naukową opisującą to

zjawisko. Albowiem „Niepełnosprawność intelektualna” i związane z nią problemy pomimo wielorakiej

odmienności łączą się niepostrzeżenie w jedną grupę zagadnień mających na uwadze przede wszystkim

dobro człowieka, a więc dobro istotnego Podmiotu . Ważne jest to, by praca z ludźmi niepełnosprawnymi

rozpoczynała się od pogłębionej indywidualnej diagnozy, która uniknie pułapek działań schematycznych, a da

szanse na udzielenie właściwej i skutecznej pomocy.

Polecam także tekst Sławomira Barana pt. „Przywrócić wartość ojcostwa”. Autor podkreśla, że w dzisiejszych

czasach rola ojca staje się z wielu względów szczególnie trudna. Przemiany społeczne sprawiły, że dotychczasowy,

jasno określony, paternalistyczny model ojcostwa stracił na znaczeniu, a w jego miejsce pojawił się nowy –

zmieniający dotychczasowe jakości modelu paternalistycznego [autorytet, władza, prestiż społeczny, dominacja]

na wymóg partnerstwa, dialogu, opiekuńczości, współdziałania. Oba modele męskości, ścierając się ze sobą,

powodują spore kłopoty mężczyzn w identyikowaniu się z pełnioną rolą ojca. O tym, jak nie dopuścić do

powstania „cywilizacji bez ojców” przeczytacie Państwo w prezentowanym artykule.

Zachęcam również do czytania pozostałych tekstów teoretycznych i badawczych oraz bardzo bogatego działu recenzji.

Przeczytajcie Państwo również wspomnienie o Ś.P. Prof. Januszu Homplewiczu, zasłużonym dla Podkarpacia

i nie tylko znakomitym naukowcu i pedagogu.

M. K.

Redakcja naukowa:

dr hab. Józef Sowa, prof. Akademii Pedagogicznej w Krakowie, dr Zoia Frączek [UR],

dr Beata Szluz [UR], dr Wiesława Walc [UR]

Redaguje zespół:

Zbigniew Bury, Mariusz Kalandyk (red. nacz.), Piotr Ożarski, Rosław Pawlikowski

Prezentowane materiały objęto recenzją naukową. Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji i dokonywania

zmian formalnych w artykułach.

e-mail: kwartalnik@pcen.rzeszow.pl

Rzeszów 2006

Projekt okładki: Andrzej Iskrzycki

Skład i łamanie: Witold Dryja

Wydawca: Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie

35-234 Rzeszów, ul. Partyzantów 10a

tel. 017 85 340 97, fax 85 346 82; e-mail: biuro@pcen.rzeszow.pl; www.pcen.rzeszow.pl

Druk i oprawa: Poligraia PCEN Rzeszów, ul. Targowa 1

Nakład: 250 egz.

ROZWAŻANIA TEORETYCZNE

Elżbieta M. Minczakiewicz

Upośledzenie umysłowe

czy niepełnosprawność intelektualna?

Jak przejść od tradycji do humanizacji życia niepełnosprawnych

zgodnie z ideą „nie ma kaleki, jest człowiek”

Prawa człowieka czynią nas ludźmi.

To na ich podstawie budujemy wszak świątynię

ludzkiej godności

Koi Annan

Sekretarz Generalny ONZ, grudzień 1997

niniejszego opracowania, chciałabym jednak zatrzymać się nieco przy kwes-

tiach terminologicznych. W niniejszym opracowaniu pragnę zwrócić uwagę na taką

kategorię epistemologiczną jak „upośledzenie umysłowe”, kategorię oznaczaną także

innymi jeszcze terminami, może mniej naznaczającymi i stygmatyzującymi człowieka,

tj. „niedorozwój umysłowy”, „niepełnosprawność umysłowa”, „obniżenie sprawności

umysłowej” czy „oligofrenia”. 1

J. Kostrzewski w jednym ze swych opracowań 2 podkreśla znaczenie właściwej

terminologii. Często bowiem bywa, iż przypisywanie danemu terminowi różnych

znaczeń doprowadza do nieporozumień, a nawet poważnych konliktów i sporów.

Biorąc pod uwagę taki termin, jak „upośledzenie umysłowe”, który pojawił się w tytule

niniejszego opracowania, spróbujmy odnieść się do wyjaśnień Autora. J. Kostrzewski,

1 Por.: W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny , Warszawa 2001, s. 261, A. Maciarz, Mały leksykon pedagoga

specjalnego , Kraków 2005, s. 82-83, a także: T. Witkowski, Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych ,

Warszawa 1993, P. Pawłowski, Niepełnosprawność i zagrożenia z niej wynikające , [w:] E. Tomasik,

E. Mazanek (red.), Współczesne tendencje w rehabilitacji , Warszawa 1998, s. 92-103.

2 J. Kostrzewski, Ewolucja poglądów AAMR dotyczących niedorozwoju umysłowego. Od Rocka Hebera

(1959) do Ruth Luckasson i in., „Roczniki Pedagogiki Specjalnej”, t. 8, Warszawa 1997, s. 210-233.

Kwartalnik Edukacyjny 3 (46) jesień 2006

Wprowadzenie

Z anim podejmę próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie postawione w tytule

Elżbieta M. Minczakiewicz

dostrzegając chaos terminologiczny, podejmuje próbę uporządkowania termi-

nologii dotyczącej dysfunkcji intelektu. Autor podkreśla, iż wszystkie dysfunkcje

intelektualne oznaczone takimi jak wyżej, bądź podobnymi terminami, można

podzielić na dwie podstawowe grupy, to jest: dysfunkcje globalne i parcjalne

(por. Schemat 1).

PARCJALNE DYSFUNKCJE INTELEKTU

Przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjono-

wania intelektualnego dziecka od normy odbiega jedna,

dwie lub kilka funkcji (np. tylko percepcja wzrokowa,

słuchowa…).

GLOBALNE DYSFUNKCJE INTELEKTU

Poziom wszystkich sprawności intelektualnych

tworzących inteligencję i poziom zachowania

przystosowawczego dziecka jest istotne niższy od

normy intelektualnej.

OPÓŹNIENIA ROZWOJU INTELEKTUALNEGO

Aktualny rozwój intelektualny dziecka nie odpowiada

jego wiekowi życia. Jest to spowodowane indywidualną

różnicą tempa dojrzewania mózgowia i istnieje

prawdopodobieństwo iż poziom ten dojdzie do normy

(intelekt uległ obniżeniu)

OBNIŻENIE STOPNIA ROZWOJU

INTELEKTUALNEGO

Rozwój intelektualny dziecka do pew-

nego czasu przebiegał prawidłowo. W wyniku

określonego czynnika chorobowego uległ zaha-

mowaniu lub regresji i dziecko funkcjonuje dziś

o jedno odchylenie standardowe poniżej normy

(intelekt uległ obniżeniu).

ZAHAMOWANIE ROZWOJU

INTELEKTUALNEGO

Stan, w którym wiek inteligencji dziecka wzrastał

mniej lub bardziej systematycznie od jednego poziomu

rozwoju do drugiego. Wskutek określonego czynnika

uszkadzającego rozwój ten zatrzymał się, pozostając na

tym samym poziomie przez krótszy lub dłuższy czas.

UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWE

Istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku globalny rozwój

umysłowy jednostki z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie

uczenia się i przystosowania, spowodowany we wczesnym okresie roz-

wojowym przez czynniki dziedziczne wrodzone i nabyte po urodzeniu

wywołujące względnie trwałe zmiany w funkcjonowaniu centralnego

układu nerwowego.

NIEDOROZWÓJ INTELEKTUALNY

Istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom

funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie

z upośledzeniem w zakresie przystosowania się,

powstał w okresie rozwojowym (tzn. w okresie ciąży,

porodu lub do 3 roku życia).

OTĘPIENIE ( dementia )

Stan, w którym rozwój intelektualny dziecka

przebiegał do pewnego okresu mniej lub bardziej

prawidłowo, ale w wyniku określonego procesu

chorobowego nastąpił regres funkcji intelektual-

nych i przystosowawczych (po 3 roku życia), który

doprowadził do upośledzenia umysłowego dziecka.

Schemat 1.

Dysfunkcje intelektu wg. J. Kostrzewskiego

Upośledzenie umysłowe czy niepełnosprawność intelektualna?

Wśród globalnych dysfunkcji intelektualnych można wyróżnić: 1) upośledzenie

umysłowe (z niedorozwojem umysłowym, czyli oligofrenią oraz otępieniem,

tj. demencją), 2) zahamowanie rozwoju umysłowego, które może mieć charakter

sytuacyjny, okresowy lub trwały, 3) obniżenie stopnia rozwoju intelektualnego

(o charakterze sytuacyjnym, okresowym lub trwałym) oraz 4) opóźnienie rozwoju

intelektualnego (por. schemat 1). Przy tej ostatniej Autor dodaje, iż opóźnienie roz-

woju intelektualnego rozpoznaje się tylko wówczas, gdy ogólny poziom inteligencji

i zachowania przystosowawczego, mierzony stosowanymi indywidualnie, rzetelnymi

i trafnymi skalami pomiaru, znormalizowanymi na reprezentatywnej próbce popu-

lacji, „jest istotnie niższy o dwa odchylenia standardowe oraz istnieje uzasadnione

prawdopodobieństwo, oparte na wynikach sukcesywnych badań kontrolnych, iż

rozwój ten dojdzie do normy”. 3

Wśród parcjalnych dysfunkcji intelektualnych Autor wyróżnia „upośledzenie

jednej lub kilku funkcji, przy ogólnym prawidłowym rozwoju umysłowym, zaha-

mowanie, obniżenie oraz opóźnienie rozwoju określonej funkcji, np. funkcji mowy

i języka (por. DSM-IV oraz CD-10), zaburzenia w zakresie percepcji ruchowej,

wzrokowej czy słuchowej, które w efekcie warunkują takie zaburzenia, jak: dysleksja,

dysgraia, dysortograia i inne”. 4

Zgodnie z definicją Amerykańskiego Towarzystwa d/s Niedorozwoju

Umysłowego (American Association on Mental Deiciency, dziś noszącego nazwę

American Association on Mental Retardation - AAMR) z 1959 roku, „określono

»niedorozwój umysłowy« jako niższy niż przeciętny ogólny poziom sprawności

intelektualnych, który powstaje w okresie rozwojowym i wiąże się z zaburzeniami

w zachowaniu przystosowawczym”. 5 Stan jednostki określano więc wielkością

wskaźnika ilorazu inteligencji (I.I.), uwzględniając przy tym odchylenie standardowe

oraz „okres rozwoju”, którym to terminem oznaczono kategorię czasu, obejmującą

interwał czasowy od poczęcia do ukończenia 16 roku życia. Wspomniana deinicja

niedorozwoju umysłowego, podana przez Amerykańskie Towarzystwo d/s Niedoro-

zwoju Umysłowego, zamieszczona w podręczniku Ricka Hebera, została przyjęta

przez Światową Organizację Zdrowia i uznana wówczas za obowiązującą. W Polsce

– jak pamiętamy – deinicja ta obowiązywała do dnia 1 stycznia 1980 roku, to jest

do chwili wprowadzenia IX rewizji Międzynarodowej Klasyikacji Chorób, Urazów

i Przyczyn Zgonów. W wyniku rewizji wyeliminowano z tejże klasyikacji taką

kategorię, jak „pogranicze upośledzenia umysłowego”. 6

W 1973 roku wspomniane już American Association on Mental Retardation

(AAMR) opublikowało szóste w kolejności wydanie podręcznika Terminologia

i klasyikacja upośledzenia umysłowego pod red. Herberta J. Grossmana, w którym

„niedorozwój umysłowy” przyjęto deiniować jako „istotnie niższy niż przeciętny

3 Ibidem , s. 210-211.

4 Ibidem , s. 210 oraz schemat 1.

5 Ibidem , s. 212.

6 Ibidem , s. 214.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: