BEZ CZARNY
Nazwa łacińska - Sambucus nigra
Wiadomości ogolne
Jest to krzew lub niewielkie drzewo z rodziny Przewiertniowatych (Caprifoliacae). W Polsce jest krzewem bardzo pospolitym. Osiąga wysokośc do 5 m. Kwiaty promieniste, białe, średnicy 6 - 9 mm o silnym nieprzyjemnym zapachu. Owoc kulisty, 3 - 6 nasienny, prawie czarny, średnicy 4 - 6 mm i bardzo podobny do jagody.
Surowiec
Do celów leczniczych zbiera się w czerwcu rozkwitające kwiatostany i suszy na półkach, rozłożone cienką warstwą w miejscach zacienionych i przewiewnych. Po wysuszeniu przeciera się kwiatostany przez sita i odrzuca szypułki. W sierpniu zbiera się dojrzałe owoce, gdy nabiorą lśniącej czarnej barwy. Scina się całe kiście owoców i suszy w ogrzewanej suszarni. Potem przeciera się przez sita i odrzuca szypułki. Znaczenie w lecznictwie mają też liście.
Związki czynne
W kwiatach bzu wystepują flawonoidy (rutyna, kwercetyna, astragalina), kwasy wielofenolowe (kawowy i chlorogenowy), kwasy organiczne (walerianowy i ferulowy), garbniki, ślady olejku eterycznego, nieznany bliżej związek napotny, produkty rozpadu glikozydu sambunigryny i sole mineralne
Działanie
Kwiaty bzu czarnego działają napotnie, jako skutek działania na ośrodki regulujące wydzielanie potu. Mają właściwości moczopędne, które przypisuje się obecności flawonoidów. Uszczelniają ściany naczyń krwionośnych oraz zwiększają ich elastyczność, dzieki obecności związków o własnościach witaminy P (rutyny). Zapobiegają też przenikaniu osocza i krwinek czerwonych na zewnątrz drodnych naczyń tętniczych (włośniczek).
Owoce bzu czarnego mają łagodne działanie napotne, moczopędne i przeczyszczające. Usuwają z organizmu wraz z potem, moczem i kałem szkodliwe produkty przemiany materii oraz egzogenne toksyny - bakteryjne, wirusowe i in. Mają działanie przeciwbólowe polegające na opóźnianiu reakcji na ból pochodzenia ośrodkowego mózgu). Wykryto w liściach bzu substancje zwiększające odporność na choroby zakaźne
Działania niepożądane
W dawkach terapeutycznych surowiec nie wywołuje działania szkodliwego
Zastosowanie
Odwary z kwiatów bzu czarnego stosuje się wewnętrznie jako środek napotny w chorobach z podwyższoną temperaturą ciała, jako lek moczopędny oraz w chorobach przebiegających ze zwiększeniem przepuszczalności naczyń włosowatych naczyń krwionośnych - katarze, obrzękach.
Zewnętrznie służą do płukania gardła w anginie, zapaleniach jamy ustnej i gardła, do okładów w zapaleniach spojówek i brzegów powiek.
Odwary z owoców podaje się doustnie jako środek odtruwający i ułatwiający usuwanie z organizmu szkdliwych produktów przemiany materii - zwłaszcza w chorobie gośccowej, chorobach zakaźnych, niektórych schorzeniach skórnych. Stosuje się je jako lek przeciwbólowy w rwie kulszowej, zapaleniu nerwu trójdzielnego i bólach neurologicznych.
Przetwory
Odwar z kwiatów bzu
1 - 1 1/2 łyżki kwiatów zalać 1 szklanką zimnej wody, doprowadzić do wrzenia i gotować łagodnie pod przykryciem przez 3 min. Odstawić na 15 min. i przecedzić. Pić 1/3 - 1/2 szklanki 2 - 3 razy dziennie pomiędzy posiłkami jako środek moczopędny, a jako napotny i przeciwgorączkowy wypić wieczorem po posiłku szklankę odwaru z dodatkiem 1 - 2 łyżek syropu malinowego.
Odwar z owoców bzu
1 - 2 łyżki owoców zalać 1 szklanką wody zimnej. Ogrzewać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem 5 min. Odstwiić na 15 min. i przecedzić. Pić 1/3 szklanki 2 - 4 x dziennie między posiłkami jako środek moczopędny lub 1/2 - 2/3 szklanki po jedzeniu jako środek przeciwbólowy i ułatwiający wypróżnianie. Działanie przeciwbólowe można zwiększyć dodając 1 - 2 łyżki soku z owoców bzu czarnego. W przypadku nerwobólu lub migreny sporządzić odwar z 4 łyżek owoców w 1 1/2 szklanki owoców bzu.
Sok z owoców bzu
Dojrzałe, umyte i przebrane owoce bzu czarnego ogrzewać w naczyniu, stale mieszając, aż pękną i puszczą sok. Rozetrzeć je wówczas na miazgę i małymi porcjami wyciskać w płuciennym woreczku. Otrzymany sok pozostawić do odstania, przecedzić, dodać cukru w proporcji 1 : 1, gotować powoli kilka minut i rozlać do naczyń.
Pozostały miąższ włożyć do naczynia, dodać cukru, gotować powoli kilka minut i powidła przełożyć do słoików. Sok pić 2 - 3 razy dziennie po 1 - 2 łyżek jako środek pomocniczy w nerwobólach, zapaleniach korzonków nerwowych, również w grypie, przeziębieniach i lekkich zaburzeniach trawiennych. Powidła spożywać w tym samym celu 1 - 4 razy dziennie po 1 łyżeczce.
magrex