Masterton+Graham+-+Skarabeusz+z+Jajouki.pdf

GRAHAM MASTERON

SKARABEUSZ Z JAJOUKI

Fez, Maroko

Poznałem Maroko dzięki nie żyjącemu już Brionowi Gysinowi, którego mistyczna

powieść Proces jest niezwykłym przeglądem reakcji psychicznych i wierzeń mieszkańców

północnego obrzeża Sahary. Rozmawialiśmy o tej sprawie w marcu 1970 roku, w pewnej

restauracji w Covent Garden. Do tej pory przechowuję zapiski, które porobiłem wówczas na

serwetkach stołowych.

Opowiadanie to dedykuję Brionowi - zdumiewającemu malarzowi i błyskotliwemu

pisarzowi, jednemu z największych, choć niedocenionych talentów XX wieku.

"Maroko jest gościnne aż do przesady, ale stanowi kraj pełen tajemnic, a co więcej - kraj

rozkoszujący się swoimi sekretami. Jajoukański skarabeusz jest jedną z jego największych

tajemnic i trzeba by człowieka znacznie bogatszego ode mnie, żeby ją zbadać.

Fez jest świętym miastem islamu, położonym malowniczo w dolinie Sebu, otoczonym

sadami owocowymi, plantacjami oliwek i gajami pomarańczowymi. Meczet Mulai Idris,

wzniesiony ponad tysiąc lat temu przez założycieli Fezu, jest tak święty, że żadnemu

chrześcijaninowi ani Żydowi nie wolno nawet zbliżyć się do niego. Karueen jest największym

meczetem w Afryce: uczęszcza do niego regularnie ponaad tysiąc uczniów studiujących

klasyczne prawo arabskie i teologię islamską.

Zwiedzanie Fezu przynosi niesamowite, niezapomniane przeżycia. A daleko od Fezu,

wysoko w górach Rif można przeżyć coś szczególnie porywającego.

Dwadzieścia siedem lat później w foyer hotelu Splendid w Port-au-Prince podszedł do

niego niski, czarny mężczyzna o ptasiej urodzie, w okularach mających złotą oprawę, ubrany

w nieskazitelnie biały garnitur.

Mężczyzna zdjął kapelusz, odsłaniając łysą głowę, przypominającą wypolerowany

orzech brazylijski. Jego przednie zęby były ze szczerego złota.

- Czy mam zaszczyt z doktorem Donnellym? – Jego akcent wskazywał raczej na pochodzenie

algierskie lub marokańskie niż na haitańskie.

- Tak. Nazywam się Grant Donnelly.

- Od wielu lat pragnąłem pana poznać. Podziwiam pańskie osiągnięcia.

- To bardzo miło z pańskiej strony. A teraz, jeśli pan pozwoli...

Petra, żona Granta, czekała na niego przy oszklonych drzwiach, wiodących do ogrodu.

Złapała jego wzrok i podniosła rękę.

Grant chciał odejść, ale mężczyzna dotknął jego rękawa.

- Doktorze, proszę... Zanim pan pójdzie. Przestudiowałem wszystkie pańskie prace naukowe

i wszystkie pańskie książki. Są drobiazgowe i wszechstronne. Brakuje w nich jednak pewnego

ważnego szczegółu.

- Rzeczywiście?

- Jak to się stało, że wielki ekspert napisał Owady Afryki Północnej bez wzmianki o

jajoukańskim skarabeuszu? - Mężczyzna puścił rękaw marynarki Granta. Uśmiechał się bez

przekonania. Słońce odbijało się w jego okularach, tak że chwilami wyglądał jak niewidomy. -

Jestem bogatym człowiekiem, doktorze Donnelly. Oferuję dużą sumę pieniędzy za informację,

dzięki której mógłbym znaleźć jajoukańskiego skarabeusza.

Grant ledwo dostrzegalnie pokręcił głową: Słowa mężczyzny przywiodły mu na myśl

muzykę fletową, aromat kifu i jedwabiste szmery rozmów - to wszystko, co zapada na zawsze

w serca ludzi, którzy kiedykolwiek podróżowali do granic Sahary.

- Zrobię z pana bogatego człowieka, doktorze Donneliy, jeśli wskaże mi pan miejsce, gdzie

można znaleźć tego skarabeusza.

- Nie ma takiego chrząszcza - powiedział nieco niepewnie Grant.

Mężczyzna przechylił na bok głowę i spojrzał na niego z pogardliwą nieufnością.

- Nie ma takiego chrząszcza, doktorze Donnelly? Naprawdę?

- Niech pan mi uwierzy - upierał się Grant - to jest mit. To jest opowiadanie, wymyślone przez

marokańskich bouhanis, żeby naciągać ludzi z Zachodu. Nie ma takiego chrząszcza. Jeśli

ktokolwiek twierdzi inaczej, to znaczy, że chce z pana zakpić.

- Nie ma takiego chrząszcza, panie - zakończył temat

Hakim. - Opowiedziano panu same kłamstwa.

Grant wytrząsnął następnego papierosa Casa Spoft z pogniecionej, papierowej paczki.

- Hakim, rozmawiałem z profesorem Hemmerem z Instytutu Historii Naturalnej w Tangerze.

On wie wszystko o tym skarabeuszu.

- Więc jemu też naopowiadano kłamstw.

Roanowa odbywała się na Starym Mieście, wczesnym latem 1967 roku, w kawiarni Fuentes na

Socco – małym placyku, gęsto usianym kafejkami, straganami Hindusów i sklepami z biżuterią,

oferującymi szwedzkim turystom szwajcarskie zegarki o podejrzanej proweniencji. Pili

miętową herbatę i jedli pączki gęsto obsypane cukrem, a Hakim palił kif. Osobliwy,

aromatyczny dym unosił się nad placykiem i niknął w bladofioletowym powietrzu. Wewnątrz

jasno oświetlonej kawiarni starzy mężczyźni w pasiastych dżelabijach słuchali kairskiego radia

na falach krótkich.

- Profesor Hemmer był pewien, że to jest bardzo mały chrabąszcz z rodziny skarabeuszów -

powiedziała Suzanna.

Hakim popatrzył na nią ciemnymi, nieprzeniknionymi oczami.

- Profesor Hemmer jest Niemcem. Nie wie, co istnieje, a co nie istnieje.

Grant zapalił papierosa, wciągnął dym i zaniósł się kaszlem.

Dym smakował tak, jakby tytoń był nasiąknięty miodem, cynamonem i roztopionym na słońcu

asfaltem.

- Zdaje się więc, że odbyliśmy taki kawał drogi na próżno. Wielka szkoda. Uniwersytet

przeznaczył na nasz projekt sumę znacznie przewyższającą potrzeby, więc zostało jeszcze

mnóstwo pieniędzy.

- Całe bogactwo Ameryki nie jest w stanie zmienić rzeczywistości - odparł Hakim.

Grant poprawił się na swoim niewygodnym krześle z giętego drzewa. Oboje z Suzanną

pracowali w Maroku już od siedmiu i pół miesiąca, więc zdążył się przyzwyczaić do

niejasności i wymijającego charakteru rozmów towarzyszących wszystkim zawieranym tu

interesom. Ale przebyli tego dnia szmat drogi, był zmęczony, tak że powtarzające się ze strony

Hakima zaprzeczenia zaczynały go denerwować.

Skończyli przewidziane programem prace, obejmujące między innymi gruntowne

badania nad cyklem życia chrząszcza gnojaka i rozwiązanie problemu plagi wołka zbożowego,

które miało pomóc władzom marokańskim w zmniejszeniu strat w magazynach zbożowych i

składach.

Tymczasem dwa tygodnie wcześniej, przy okazji wydanego na ich cześć obiadu

pożegnalnego w domu generalnego dyrektora studiów etnicznych w Kebirze, siedzieli obok

palącego bezustannie papierosy starego Francuza o nazwisku Duvic, który spędził w hotelu

czterdzieści pięć lat. Kiedy dowiedział się, że są badaczami owadów, zaczął się ochryple śmiać

i powiedział im, że jego zdaniem tylko jeden chrząszcz wart jest badań, a mianowicie

skarabeusz jajoukański, Scarabaeidae jajoukae, tak zwany chrząszcz penisowy.

- Dlaczego, u licha, tak go nazywają? - spytała go Suzanna. Jej zielone oczy lśniły jak

potłuczone szkło.

Duvic zakaszlał i wypluł gęstą plwocinę do chusteczki. Miał białe wąsy, zabarwione z jednej

strony nikotyną na kolor musztardy.

- Nie powinna była pani o to pytać. W Little Hills używają go podczas obrzędów ślubnych...

Zastępuje kif. Kiedy pali się kif, wchodzi się w inny świat i osiąga się taki sam stan, w jakim są

bouhani, święci obłąkańcy, którzy potrafią przenikać przez ściany i dyskutować o problemach

politycznych z umarłymi. Natomiast kiedy użyje się penisowego chrząszcza, odkrywa się

samego siebie: widzi się siebie z taką wyrazistością, że aż trudno to wytrzymać. Aimez-vous

I'agonie? – Przez moment zawahał się, zakaszlał, a potem ciągnął: - Dwanaście, trzynaście lat

temu, w pewnym burdelu w Mascarze zaproponowano mi skarabeusza. Odmówiłem. Muszę

wyznać, że byłem zbyt przestraszany. Mimo że byłem wtedy bogaty, żądano za niego więcej,

niż mogłem zapłacić: ponad piętnaście tysięcy franków. Teraz żałuję... No cóż, trudno,

żałowanie niczego nie odmieni. Niedługo umrę...

- Czy ten skarabeusz rzeczywiście istnieje? - spytał Grant z szybko narastającym entuzjazmem.

Miał już wizję przyszłych artykułów, książek, podróży z odczytami. Staje przed trzystoma

uczonymi, chrząka i mówi: "Nikt z państwa nie słyszał o Scarabaeidae jajoukae, znanym w

Little Hills w Maroku pod bardziej powszechną nazwą jako >>jajoukański chrząszcz

penisowy<<". Co za otwarcie!

Francuz był już pod dobrą datą; wypił za dużo algierskiej brandy i nagle zrobił się

cnotliwy. Zaczął powtarzać w kółko: "Przepraszam, że wam to opowiedziałem".

Grant i Suzanna mieli odlecieć następnego dnia do Stanów, ale wczesnym rankiem

Grant porozmawiał przez trzeszczący telefon z profesorem Hemmerem z Tangeru.

- Znam oczywiście skarabeusza z Jajouki – wyznał profesor. - Bardzo rzadki chrabąszcz,

żywiący się nektarem, jaki wydziela kwiat kif, nektarem, który my nazywamy haszyszem.

Widziałem tego skarabeusza na rysunkach i czytałem opisy. Jest wzmiankowany, zdaje mi się,

w Owadach afrykańskich Quintiniego. O ile wiem, żyje tylko na łąkach, gdzie kwitnie kif, w

Ketamie, w wysokich górach Rif.

- Czemu nazywają go "penisowym chrząszczem"?

- To bardzo proste. Kiedy chrząszcz zostaje zaniepokojony, wydziela z siebie środek

chemiczny, silnie drażniący; podobno niektórzy górale wprowadzali go przed stosunkiem do

męskiej cewki moczowej, w celu zintensyfikowania doznania seksualnego. Nie wiem, czy

można je jeszcze znaleźć. Prawdopodobnie wyginęły skutkiem stosowania środków

owadobójczych. Słyszałem o milionerach, którzy oferowali królewskie sumy za pojedynczego

chrząszcza. Ale, naturlich, problem polega na znalezieniu go. Prócz tego używanie go jest

surowo zakazane z powodów religijnych, ponieważ muzułmanie wierzą w absolutną świętość

ciała. Istnieje też zakaz prawny, gdyż rząd uważa, że byłoby to niepożądane ze względu na

turystykę. Ostatnią rzeczą, której by pragnęli, to zrobienie z gór Rif drugiego Bangkoku,

rojącego się od ludzi z Zachodu, przybywających w poszukiwaniu nowych doznań seksualnych.

I tak jest już wystarczająco źle, biorąc pod uwagę moich rodaków oferujących błyszczące

rowery wyścigowe młodym chłopcom na plażach.

Profesor Hemmer wybuchnął śmiechem. Grant położył słuchawkę staromodnego

telefonu na widełkach. Skórzane walizki były już spakowane i czekały w turkusowym hallu

hotelu Africanus. Dziewięć skrzynek z materiałem do badań i trzy skrzynki z okazami wysłano

już wcześniej do Paryża.

Suzanna chciała odłożyć poszukiwania Scarabaeidaejajoukae i wracać do Bostonu. "Możemy

poszukać go w przyszłym roku". Ale Grant wiedział, że jeśli nie spróbują teraz, to nie znajdą go

już nigdy. Jeśli się stąd wyjedzie, nie uda się tu wrócić. Przynajmniej nie do takiego samego

układu stosunków. Można będzie do końca życia przypominać sobie radio Kair na falach

krótkich i tubalne, przyprawiające o ciarki tony raitas, podobne do dźwięku obojów słyszanych

w narkotycznym, nie kończącym się śnie. Ale kiedy się wróci, wtedy drzwi hotelu okażą się

szczelnie zamknięte, medyna będzie opuszczona, a wszystkie sekrety Starego Miasta na zawsze

stracone. Można będzie pić miętową herbatę już tylko w charakterze turysty, a nie brata, który

zna Tajemnicę.

Profesor Hemmer dał mu adres Hakima, który pracował kiedyś jako asystent u doktora

Timothy'ego Scoodamora, angielskiego botanika. Scoodamor spędził pięć lat na wysokim

płaskowyżu w górach Atlas. Badał najpierw tamtejszą florę, potem muzykę ludową, a jeszcze

później szukał ukrytych skarbów, o których wiedzieli tylko czarodzieje Soussi, mający tajne

rejestry wszystkich skarbów, ukrytych kiedykolwiek na tym terenie. Jeśli w ogóle istnieli

ludzie, którzy wiedzieli, gdzie należy szukać Scarabaeidae jajoukae, to z pewnością należał do

nich Hakim.

A jednak nie wiedział, a przynajmniej tak twierdził, siedząc nad miętową herbatą i paląc

kif w cienkiej fajeczce z sebsi szczupły i szorstki, ubrany w biały, lniany burnus i takież

spodnie oraz czerwone, jedwabne pantofle. Na starannie ogolonej głowie nosił czerwony

tarboosh; chuda twarz miała mnóstwo zmarszczek układających się pod różnymi kątami, jak na

obrazach kubistów, i nigdy nie wyglądała tak samo. Tylko oczy patrzyły spokojnie i

nieruchomo. Cała reszta jego ciała mogła wstać i pójść, a one zostałyby, zawieszone w

powietrzu jak fatamorgana, wpatrzone w rozmówcę.

Grant był jego przeciwieństwem; przed dwoma tygodniami skończył trzydzieści jeden

lat, był mocno zbudowany, miał lekką nadwagę, włosy wybielone słońcem, takie jakie mają

surfiści, i twarz typowego quarterbacka: niebieskie oczy, złamany nos i szczery, szeroki

uśmiech. W najmniejszym stopniu nie przypominał czołowego amerykańskiego eksperta w

dziedzinie badań wpływu owadów na środowisko człowieka - póki przynajmniej nie założył

okrągłych, szylkretowych okularów, w których był niesłychanie podobny do swojego zmarłego

ojca, autora dzieła Owady Ameryki.

Z Suzanną Morrison zaczął pracować już na ostatnim roku studiów. Ich przyjaźń była

intymna, chociaż czasem ledwie się tolerowali. Suzanna była wysoka, miała energiczny wyraz

twarzy, wysoko osadzone kości policzkowe, głębokie oczy i lśniące, brązowe włosy, sięgające

jej do piersi, ale odkąd przybyli do Maroka, ukrywała je pod szarfą, którą często owijała sobie

całą twarz, tak że widać było tylko oczy. Nadawało jej to pewną godność, a wspólnota męska

doceniała

jej styl i miała dla niej szacunek. Nie była jedną z tych turystek czy studentek, kręcących się

wszędzie z nagimi twarzami, ani też jedną z ich własnych kobiet, które wybiegały z domów po

groszowe zakupy, zakrywszy twarze byle czym.

Miała znacznie silniejsze poczucie wewnętrznej wolności, niż sądziła męska wspólnota.

Przerwała na rok studia na uniwersytecie SUNY i pojechała autostopem do La Jolla w

Kalifornii, gdzie żyła w komunie o nazwie "Błyszczące Oko", w której natychmiastowe, jawne

zaspokajanie dowolnej zachcianki seksualnej było podstawą filozofii zwanej "Otwarciem".

"Otwórz przed każdym swój umysł, otwórz dla każdego swoje ciało". Teraz trzymała się w

ryzach, ale mimo to ciągle onieśmielała Granta. Jej seksualność była niemal słyszalna:

ocierające się uda, rozchylone wargi, trzepoczące powieki i jedwabisty szelest włosów,

podobny do szelestu piasku przesypującego się w świetle księżyca przez krawędź Grand Erg na

Saharze.

Kiedy po raz pierwszy poszli ze sobą do łóżka (w Paryżu, przy ulicy Chalgrin, w

sypialni hotelu La Residence du Bois), opowiedziała mu bez skrępowania, że kiedyś uprawiała

seks z pięcioma mężczyznami jednocześnie. Myślał, że żartuje, ponieważ nie mógł sobie tego

wyobrazić. Ale kiedy mu to dokładnie i poważnie wyjaśniła, zamilkł na resztę dnia, podniecony

i zarazem głęboko wstrząśnięty.

Tego wieczoru Suzanna owinęła głowę szarfą koloru indyga i włożyła bawełnianą,

nieskazitelnie białą suknię, skrojoną na wzór dżelabiji. Grant wiedział, że pod suknią jest naga;

kiedy pochylał się nad stołem, rozmawiając z Hakimem, widział, jak kołyszą się jej ciężkie

piersi.

W owych dniach nie zawsze się z sobą zgadzali, a nawet w okresach zgody nie zawsze

z sobą sypiali. W ciągu ostatnich siedmiu i pół miesięcy bywało, że kłócili się dość gwałtownie.

Kłócili się w kwestii skarabeusza z Jajouki: czy powinni wrócić do Bostonu i dać sobie z nim

spokój? Ale teraz znów byli pogodzeni, bliscy sobie, wyczuleni na to, co drugie mówi albo ma

zamiar powiedzieć, a nawet myśli. Grant uwielbiał takie okresy. Dawało mu to poczucie

własnego "ja": do jego świadomości docierało to, gdzie się znajduje i w jakiej roli występuje.

Czuł wyraźnie, że jest zarówno opiekującym się, jak i tym, którym się ktoś opiekuje w miejscu

połoźonym 35,4 stopnia na północ od równika i 1,1 stopnia na wschód od Greenwich.

Suzanna odezwała się do Hakima:

- A jeśli obiecamy, że nikomu nie powiemy, co znaleźliśmy. Czy wtedy zaprowadzi nas pan do

chrząszcza?

Hakim popatrzył na Granta.

- Czy ta kobieta mówi w twoim imieniu, panie?

Grant z niecierpliwością wypuścił kłąb dymu.

- Tak, mówi w moim imieniu. A czasem nawet w swoim.

- Nie ma chrząszcza - odparł Hakim.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: