J. Brzechwa Schizofrenia.pdf

Jan Brzechwa

Schizofrenia

Kirę poznałem w Strasburgu w okolicznościach wyjątkowych. Na to, by losy

nasze się połączyły, trzeba było splotu wielu zbiegów przypadków. Wspominam

o tym dlatego, że stosowana przeze mnie metoda naukowa opiera się w

znacznym stopniu na rozplątywaniu podobnych splotów i poddawaniu analizie

ich poszczególnych elementów.

Jako psychiatra przyjąłem żelazną zasadę, aby każdy wstępny wywiad,

przeprowadzany z pacjentem, zaczynał się od drobiazgowego prześledzenia

łańcucha przyczynowego, który doprowadził go do sytuacji końcowej. Poznanie

przyczyn i skutków pozwala mi odtworzyć procesy psychiczne pacjenta,

wniknąć w pobudki kierujące jego postępowaniem, a tym samym wejrzeć

obiektywnym okiem w układ i przebieg jego dotychczasowego życia, co moim

zdaniem w psychiatrii rozstrzyga w sposób decydujący o kierunku terapii.

Zebrany podczas wywiadu materiał układam w usystematyzowane schematy i

wykresy, które więcej mówią o psychice chorego, niż najlepsza nawet

fotografia o jego wyglądzie zewnętrznym.

Mam właśnie przed sobą tego rodzaju wykres, dotyczący ostatniego mego

pacjenta, którego jak zwykle określam z imienia. A więc w danym wypadku

chodzi o Adama. Sporządzony przeze mnie schemat wygląda następująco. Adam

obecnie ma lat sześćdziesiąt cztery. Przed pierwszą wojną światową, w wieku

lat trzynastu, poznał na ślizgawce swego rówieśnika Andrzeja. Z bratem

Andrzeja - Wacławem, Adam zetknął się wtedy przelotnie, ale dzięki temu w

późniejszych latach, w okresie studiów uniwersyteckich, przypomniał go

sobie i nawiązał z nim bliższy kontakt. Później, gdy razem przygotowywali

się do egzaminów końcowych, Wacław sprowadził pewnego dnia swego

przyjaciela Henryka, żeby ich przepytał z zakresu kodeksu cywilnego.

Znajomość z Henrykiem utrwaliła się i po kilku latach, gdy Adam spotkał go

w Krakowie, Henryk był już żonaty z Krystyną. Zwiedzali we troje Wawel,

pojechali razem do Wieliczki. Między Adamem i Krystyną wywiązało się

głębsze uczucie, które doprowadziło do rozbicia jej małżeństwa. Po roku

była już żoną Adama. Przypadek zrządził, że w parę lat później Krystyna

złamała na nartach nogę. Leczył ją chirurg Jerzy, którego żona Anna

prowadziła w Warszawie zakład kosmetyczny. Krystyna zaczęła odwiedziać ten

zakład i stopniowo zbliżyła się z Anną. Na imieninach u niej Adam poznał

zalotną rozwódkę Marię, która go usidliła, zwabiła do siebie i wkrótce

nawiązał się między nimi romans. Sprawa szybko wyszła na jaw i Krystyna,

pomimo wielu starań ze strony Adama, opuściła go, nie mogąc darować mu

zdrady. Romans Adama z Marią trwał blisko dwa lata. Tuż przed wojną,

podczas pobytu nad morzem, Maria spotkała swego kuzyna Witolda. Adam

zainteresował się jego żoną Heleną, która na plaży, w słońcu, wydała mu się

niezwykle pociągająca. W drugim roku okupacji Adam spotkał ją przypadkowo

na ulicy. Dowiedział się od niej, że jej mąż Witold zginął w Oświęcimiu.

Umówił się z nią raz i drugi. Niebawem zakochał się w niej bez pamięci,

zerwał z Marią i zaraz po wojnie ożenił eię z Heleną.

W schematycznym skrócie ten życiorys Adama przedstawia się dosyć banalnie,

obfitował on jednak w wiele dramatycznych spięć, wstrząsów, konfliktów

moralnych i głębokich przeżyć. Wysłuchałem go jak romantycznej powieści.

Formułując mój schemat, odarłem procesy psychologiczne z ich powabu,

spłyciłem je, żeby uwydatnić jedynie łańcuch przyczynowy, który doprowadził

mego pacjenta konsekwentnie od szkolnej ślizgawki do późniejszego

małżeństwa z Heleną. Pomiędzy pierwszym i ostatnim ogniwem łańcucha

upłynęło czterdzieści lat, właśnie ta zależność kolejnych wydarzeń ułatwia

mi poznanie psychiki Adama, daje przesłanki do postawienia diagnozy i

wskazuje na przyczyny schorzenia, które w ostatnim roku doprowadzlło go do

schizofrenii. W moim opisie pomijam wiele istotnych faktów, gdyż nie jest

to praca naukowa, która wymagałaby przecież bardzo szerokiego omówienia

szczegółów. Chodzi mi jedynie o szkicowe zaznaczenie metody stosowanej

przeze mnie w badaniu chorych. Mógłby ktoś powiedzieć, że nie jest to

metoda nowa. Oczywiście. Ale ja nadałem jej nie znany dotąd kierunek

poprzez specjalny układ schematów liczbowych, dzięki czemu znożna dziś w

psychoterapii korzystać z maszyn matematycznych, stosować sterowanie

programowe i ustalać bezbłędne sposoby skutecznego leczenia zaburzeń natury

psychicznej.

Amerykańscy plagiatorzy, stosując swoją metodę Programme Evaluation and

Review Technique, okradli mnie z mego pomysłu zmieniając jedynie nazwę

wykresów liczbowych na siatkę zależności. Nieraz już padałem ofiarą

podobnego złodziejstwa, ale prawo nie zna ochrony myśli naukowej.

Byłem przez dwanaście lat dyrektorem Głównej Kliniki Psychiatrycznej. Jako

lekarz poświęciłem się badaniom nad schizofrenią. Opracowanie metody

schematów liczbowych w zakresie analizy łańcuchów przyczynowych przyniosło

mi pewien rozgłos, a wiele z moich prac ukazało się w światowej prasie

specjalistycznej. Nie będzie mi to chyba poczytane za chełpliwość, jeśli

stwierdzę, że dzięki tym publikacjom mówi się na Zachodzie o warszawskiej

szkole psychiatrycznej. Poczciwi i łatwowierni uczeni za granicą nie zdają

sobie sprawy, ilu nieuków i szarlatanów panoszy się u nas w tej dziedzinie

medycyny, Jakiś anonimowy sprawozdawca, recenzując w "Kwartalniku

Psychiatrycznym" moje prace dotyczące teoru schematów liczbowych, miał

czelność napisać:

"Niektórzy dystymicy i kwerulanci, cieszący się nadmiernym, a w każdym

razie niezasłużonym autorytetem, szerzą niedorzeczne teorie, świadczące o

zupełnej nieznajomości symptomatologii w zakresie objawów psychotycznych i

sami kwalifikują się raczej do roli pacjentów aniżeli lekarzy".

Aluzja ta, rzecz prosta, wywołała wiele szumu w środowisku uniwersyteckim.

Długo ukrywana zawiść znalazła dla siebie ujście. Uwikłany w sieć intryg,

musiałem zrzec się katedry, a wkrótce potem pod naciskiem władz

przełożonych ustąpiłem ze stanowiska dyrektora Głównej Kliniki

Psychiatrycznej. Zmowa moich oponentów i wrogów doprowadziła do całkowitego

niemal podkopania mego autorytetu naukowego. Pozostała mi praktyka

prywatna, którą dla uniknięcia dalszych nieprzyjemności starałem się

wykonywać raczej w sposób dyskretny.

Nie wdaję się tu w szczegóły, chociaż mógłbym bez trudu obalić stawiane mi

zarzuty. Nie chciałbym jednak obciążać tej relacji balastem materiału

teoretyczno-nauknwego, gdyż posłużyć ma ona jedynie do wyjaśnienia decyzji,

którą powziąłem, a którą osoby przynależne do pewnego typu

konstytucjonalnego uznają za desperacką. Nie ma ona nic wspólnego z

kompleksem Majakowskiego, jak określił skłonność do samobójstwa profesor

Siergiejew. Myślę raczej kategoriami Epikura: "Póki jesteśmy, nie ma

śmierci, a odkąd jest śmierć, nie ma nas."

Piszę to w pełni świadomości. Psychopata Nietzsche dla ratowania swej

reputacji twierdził, że obłęd jednostki jest zjawiskiem niezmiernie

rzadkim, natomiast u grup ludów i epok występuje jako reguła. Miał

oczywiście na myśli uczonych, których mózgi wskutek oszołamiającego rozwoju

wiedzy współczesnej ulegają protuberancjom i doprowadzane są do stanu

psychicznego wrzenia. Teza ta może jest i słuszna, ja jednak, Bogu dzięki,

zdołałem zachować nienaruszalną sprawność umysłu. Nie podoba się to

oczywiście zgrai zawistnych kombinatorów.

Doszły mnie wieści, że ten cynik, profesor Ligenhorn, na podstawie swojej

absurdalnej teorii o intoksykacji psychotycznej dopatrzył się u mnie

objawów schizofrenii, której uległem rzekomo przez obcowanie z osobnikami

dotkniętymi tym schorzeniem. Jest to zupełna brednia, gdyż nie ma chyba

wątpliwości, że zbliżone do siebie poglądy Morela i Kretschmera, oparte na

fatalizmie dziedziczenia, są jak najbardziej słuszne i naukowo uzasadnione.

Opinia Ligenhorna, zaprzyjaźnionego z dygnitarzami z resortu zdrowia,

stanowiła jeden z podstępnych chwytów, zmierzających do podcięcia mojej

kariery.

I właśnie w tym tak krytycznym dla mnie momencie, kiedy czułem się osaczony

ze wszystkich stron, zaproponowano mi, dzięki interwencji nieznanych

przyjaciół, wyjazd do Strasburga. Zresztą jestem przekonany, że przyczyniło

się do tego wcześniejsze zaproszenie ze strony profesora Garraud, który

prowadzi w Strasburgu Instytut Psychiatrii Eksperymentalnej. Fakt

zaproszenia, oczywiście, zatajono przede mną, nie mam jednak wątpliwości,

że uczony tej miary, co profesor Garraud, musiał zainteresować się moją

metodą schematów liczbowych w diagnostyce i terapii chorób psychicznych.

Z uczuciem zrozumiałej ulgi zlikwidowałem najważniejsze sprawy i wyjechałem

do Francji.

Było to w lipcu 1962 roku. Utkwiły mi w pamięci pożółkłe od posuchy pola,

które oglądałem z okiem wagonu, a także zatarg ze współpasażerem, jakimś

Francuzem, który na złość mnie raz po raz otwierał okno. Sprzeciwiałem śię

temu, gdyż powiew wiatru targał mi włosy, co wywoływało we mnie drażniące

uczucie łaskotania mózgu. Pamiętam, że Francuz, podobnie jak ów anonimowy

paszkwilant z "Kwartalnika Psychiatrycznego", nazwał mnie kwerulantem, ja

zaś pokazałem mu język. Był to odruch niezbyt może odpowiadający powadze

mego wieku i stanowiska, ale dziś sam już nie potrafiiłbym go sobie

wytłumaczyć. Chyba postąpiłem tak wskutek owego łaskotania mózgu.

Profesor René Garraud okazał się człowiekiem niezwykle kulturalnym i

przyjął mnie z wielkimi honorami. Przedstawił mi swoich współpracowników, a

następme polecił mnie opiece jednego z asystentów, doktorowi Adlerowi. Ten

Alzatczyk o rudej czuprynie i wyglądzie prowincjonalnego klowna nie wywarł

na mnie przyjemnego wrażenia. Miał tik w prawym oku, co nadawało jego

słowom i zachowaniu zabarwienie ironii czy drwiny. Zresztą wydał mi się

nieco podejrzany, gdy po wprowadzeniu mnie do apartamentów gościnnych

powiedział:

- Znajdzie tu kolega wszelkie niezbędne leki. Cały personel naszego

Instytutu obowiązany jest stosować się do zasad profilaktyki, celem

uniknięcia intoksykacji psychotycznej. Udzielę koledze później niezbędnych

wskazówek i zaleceń przepisanych przez profesora Garraud.

Wydało mi się, że poufałość doktora Adlera była nie na miejscu. Aczkolwiek

bowiem odebrano mi katedrę i gdyby nawet doktor Adler o tym wiedział,

powinien był tytułować mnie profesorem. Wzmianka o intoksykacji

psychotycznej wskazywała też na to, że ze wszystkich osiągnięć warszawskiej

szkoły psychiatrycznej do Adlera dotarły jedynie absurdalne poglądy

Ligenhorna, którego ja właśnie zwalczałem jako dyletanta. Powstrzymałem się

jednak od wszelkich uwag, aby w oczach cudzoziemca nie dyskredytować

polskiego, bądź co bądź, lekarza, nawet tak mało zasługującego na szacunek,

jak ten niedoważony pseudonaukowiec Ligenhorn. Przez chwilę żałowałem

nawet, że Ligenhorn nie przyjechał tu ze mną, gdyż jego starcze psychozy

mogłyby być skutecznie leczone w Instytucie profesora Garraud. Ale myśl tę

uznałem natychmiast za niedorzeczną. Wyobrażam sobie, do jakich scysji

mogłoby dojść między nami, gdybym musiał być świadkiem jego niepoczytalnych

popisów.

Oddany do mojej dyspozycji apartament na pierwszym piętrze składał się z

dużej sypialni, urządzonej ze smakiem, ale utrzymanej w stylu nowoczesnego

szpitalnictwa. Do sypialni przylegał salonik i wygodna łazienka. Spośród

zapowiedzianych przez doktora Adlera leków zauważyłem w szafie komplet

tabletek o nie znanej mi nazwie "Nosilid" oraz aparat elektryczny wynalazku

profesora Garraud, noszący znak jego patentu. Była to obręcz przystosowana

do wymiarów czaszki ludzkiej, zaopatrzona w trzy regulatory.

Przez kurtuazję i szacunek dla moich gospodarzy poddawałem się ich zabiegom

przez cały czas pobytu w Strasburgu, chociaż uważałem je za zbędne i

nonsensowne.

Wieczorezn profesor Garraud zaprosił mnie na obiad do wykwintnej

restauracji "La belle Alsacienne" przy ulicy Świętej Genowefy. Obecni byli

również jego asystenci, doktor Adler i Amblard, oraz neurochirurg, sławny

profesor Charles du Crochet.

Rozmawialiśmy o sprawach obojętnych. Musiałem opowiadać im o Warszawie,

którą doktor Amblard znał jeszcze sprzed wojny, o "Fizykach" Dürrenmata, o

sytuacji w polskiej onkologii.

- Sądzę - powiedział profesor Garraud - że wasza rodaczka, pani Curie,

musiała szczególnie zaważyć na kierunku badań nad istotą nowotworów

złośliwych. Należy przypuszczać, że właśnie z Polski będą promieniowały

nowe idee w dziedzinie walki z rakiem.

- Pani Curie-Skłodowska - odrzekłem kładąc szczególny nacisk na polską

część jej nazwiska - pchnęła naprzód całą naukę światową, nie tylko naszą.

Ale jak dotąd zespolone wyslłki wszystkich uczonych nie dały upragnionych

rezultatów. Nie żądajcie od Polaków zbyt wiele, wystarczy na razie to, co

zdziałaliśmy w dziedzinie psychiatrii.

Garraud nie podtrzymał tego tematu, tylko zaczął rozwodzić się nad zaletami

win alzackich. Nazwał kilka ich gatunków oraz wymienił szczególnie

wartościowe roczniki.

- Wypijmy na cześć naszego gościa - rzekł z uśmiechem du Crochet i kazał

kelnerowi napełnić kieliszki.

- Romain Rolland, ten znał się na winach! - zawołał ni z tego, ni z owego

doktor Amblard. - Można mu było zmieszać w kieliszku pięć gatunków białego

wina, a on nieomylnie potrafił rozróżnić każdy z nich i w dodatku określić

jego rocznik. Tylko człowiek o takim podniebieniu mógł napisać "Colas

Breugnon".

Doktor Adler nie tknął wina. Jestem może nieco przewrażliwiony, ale

poczułem się dotknięty, że ten rudzielec pominął toast wzniesiony na moją

cześć.

- Kolega po raz drugi okazuje mi brak szacunku - powiedziałem szorstko i

prztyknąłem palcem w jego kieliszek.

Alzatczyk zaczerwienił slę, pofolgował swemu tikowi, po czym rzekł:

- Z pana jest typowy Polak. Znałem takich podczas wojny.

Du Crochet mrugnął do mnie porozumiewawczo, a po pewnej chwili, gdy Adler

poszedł do telefonu, powiedział do mnie poufnie:

- Biedak ma obsesję na jednym punkcie. Jest przekonany, że Niemcy,

uciekając stąd, zatruli wszystkie alzackie winnice. Profesorze - zwrócił

się do Garrauda - kiedy wreszcie wybije pan z głowy swemu asystentowi lęk

przed winem?

- To drobiazg. Mam nadzieję, te przy zastosowaniu mego cyborgizatora szybko

usunę te objawy.

- Czy mowa o jakimś nowym leku? - zapytałem.

- Nie, cyborgizator to aparat, który opracowałem wspólnie z amerykańskim

uczonym Klinem. Zresztą znajduje się on w pańskim pokoju. Sądzę, że zechce

pan z niego skorzystać. Jego urządzenie elektroniczne zastępuje w pełni

bodźce biochemiczne i daje człowiekowi możliwość adaptacji do normalnego

środowiska. Sam się pan przekona, drogi panie Sotelá.

Nazwisko moje wymówił z francuska, co brzmiało jak "sautez lá". Był w tym

odcień ledwie dostrzegalnej ironii, na którą musiałem, rzecz prosta,

zareagować.

- Polacy nie skaczą - powiedziałem. - Polacy kroczą do wytkniętego celu.

Amblard wziął to za dowcip i zarechotał rubasznie. Śmiał się pobekując jak

kozioł. Zresztą, jeśli przyjąć, że każdy człowiek przypomina jakieś

zwierzę, muszę stwierdzić, że Amblard miał w sobie właśnie coś wyraźnle

koziego. Nosił jasną, jedwabistą bródkę, a włosy rozczesywał na boki i

układał je w rożki po obu stronach głowy. Nos miał nieco spłaszczony, o

dużych, brzydkich nozdrzach, Mówił niewyraźnie i z lekka seplenił.

Na tle koziogłowego Amblarda i rudego Adlera Garraud prezentował się

wyjątkowo nobliwie. Bujne, siwe włosy podkreślały wyraz czarnych oczu o

inteligentnym, sugestywnym spojrzeniu. Były to oczy jeśli nie hipnotyzera,

to w każdym razie człowieka pewnego siebie, który potrafi narzucić innym

swoją wolę.

Nawiązując do jego wzmianki o cyborgizatorze, powiedziałem świdrując go

wzrokiem:

- Urządzenie elektronowe, o którym pan wspomniał, byłoby chyba przydatne do

mojej metody wykresów liczbowych, przystosowanych do sterowania

programowego.

- No tak, owszem, ale... niezupełnie - odrzekł Garraud i spojrzał ukradkiem

na Amblarda, co nie uszło mojej uwagi. - A propos... Jest w klinice naszego

Instytutu pewna pacjentka, pańska rodaczka. Byłoby dobrze, gdyby zechciał

się pan nią zająć. Patofizjologia wyższych czynnaści nerwowych daje obecnie

możność wytłumaczenia mechanizmu objawów chorobowych tej kobiety.

Stwierdziliśmy u niej schizofrenię urojeniową. Może zatem pan, stosując

swoją mętodę, wyjaśni patogenezę choraby i znajdzie skuteczne sposaby

terapii. Przyznaję, że nasze wysiłki nie dały dotąd pożądanego rezultatu.

Po wysłuchaniu tej dosyć mętnej wypowiedzi Garrauda zrodziło się we mnie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: