szlak_chasydzki_lesko_PL.pdf

Lesko

SZLAK CHASYDZKI

02 |

Lesko | wstęp | 03

Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego założona została w marcu �� roku przez

Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP (ZGWŻ) oraz Światową Organizację Żydowską

ds. Restytucji (WJRO).

Naszym celem jest ochrona reliktów kulturowego dziedzictwa Żydów w Polsce. Priorytetem

Fundacji jest ochrona cmentarzy: we współpracy z innymi organizacjami i osobami prywatnymi

doprowadziliśmy do upamiętnienia, ogrodzenia i uratowania przed zniszczeniem kilkudziesięciu

cmentarzy żydowskich (m.in. w Zakopanem, Kozienicach, Mszczonowie, Kłodzku, Iwaniskach,

Strzegowie, Dubience, Kolnie, Iłży czy Wysokiem Mazowieckiem). Działania Fundacji obejmują

także rewitalizację szczególnie ważnych i wartościowych zabytków dziedzictwa żydowskiego.

Do takich obiektów należą m.in. synagogi w Zamościu, Kraśniku i Rymanowie.

Nasza działalność na rzecz ochrony dziedzictwa nie ogranicza się jednak wyłącznie do opieki

nad poszczególnymi obiektami; równie ważna jest dla nas dbałość o poszerzanie wiedzy na temat

historii Żydów, którzy przez wieki współtworzyli dziedzictwo kulturowe Polski.

Do najistotniejszych działań edukacyjnych Fundacji należy skierowany do młodzieży program

„Przywróćmy Pamięć” ��.���.��.��, w którym uczestniczy ponad �� szkół z całej Polski,

a także multimedialny portal internetowy POLIN – Dziedzictwo Polskich Żydów ��.��.��.��,

który prezentować będzie historię społeczności żydowskich z �� miejscowości z całej Polski.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć Fundacji jest projekt Szlak Chasydzki.

Szanowni Państwo,

Publikacja ta poświęcona jest historii społeczności żydowskiej Leska i jest jedną z serii broszur

opowiadających o losach Żydów w miejscowościach należących do Szlaku Chasydzkiego

– projektu, który od �� r. realizowany jest przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Szlak Chasydzki to trasa wiodąca śladami Żydów z południowo-wschodniej Polski, a wkrótce

także zachodniej Ukrainy. Partnerami Fundacji w realizacji projektu jest już �� gmin z terenów

Podkarpacia i Lubelszczyzny, w których zachowały się bezcenne ślady wielowiekowej obecności

polskich Żydów: Baligród, Biłgoraj, Chełm, Cieszanów, Dębica, Dynów, Jarosław, Kraśnik, Lesko,

Leżajsk, Lublin, Przemyśl, Ropczyce, Rymanów, Sanok, Tarnobrzeg, Ustrzyki Dolne, Wielkie Oczy,

Włodawa i Zamość.

Szlak Chasydzki przebiega przez atrakcyjne tereny południowo-wschodniej Polski, m.in. Roztocze

i Bieszczady, i łączy miejscowości, w których znajdują się zarówno imponujące synagogi, jaki

zapomniane dziś często cmentarze żydowskie, na których nierzadko znaleźć można nagrobki

pochodzące z XVIII, XVII, a nawet XVI w. Wiele z tych cmentarzy jest wciąż odwiedzanych przez

chasydów przybywających z całego świata.

W ramach projektu Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wspiera jednostki samorządu

terytorialnego i organizacje pozarządowe w ochronie i promocji wielokulturowego dziedzictwa

ich miejscowości, a także stymuluje tworzenie trwałych partnerstw międzysektorowych na rzecz

rozwoju turystyki proilowanej.

Szlak Chasydzki daje wielu miejscowościom szansę na zaistnienie na mapie turystycznych atrakcji

Polski – oprócz powszechne znanego Zamościa, wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa

Kultury UNESCO, na Szlaku leżą także ośrodki często omijane przez turystów, nieświadomych

atrakcji, jakie kryją.

Serdecznie zapraszamy na wyprawę Szlakiem Chasydzkim!

więcej informacji o działaniach Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego:

��.��.��

��.���.��.��

��.��.��.��

Monika Krawczyk | Dyrektor Generalny

Lesko | Szlak Chasydzki | 05

↓ Chanukija

Dlaczego „Szlak Chasydzki”?

Polska przez stulecia była domem wielu pokoleń Żydów; na jej terenie miał miejsce bezprecedensowy

rozkwit kultury żydowskiej, a także myśli religijnej i piśmiennictwa. To właśnie tutaj w XVIII w. naro-

dził się chasydyzm, jeden z najważniejszych nurtów, jakie kiedykolwiek powstały w ramach judaizmu.

Szczególnie wielu zwolenników zyskał on na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej, m. in. na terenach,

przez które przebiega dziś Szlak Chasydzki.

Tradycyjnie przyjmuje się, że twórcą chasydyzmu ( chassid po hebrajsku znaczy „pobożny”) był Izrael

ben Eliezer z Międzyboża na Podolu, znany jako Baal Szem Tow. Chasydzi wyznawali pogląd, że

religijność nie może się ograniczać jedynie do ścisłego przestrzegania nakazów i zakazów judaizmu,

a nawet – że ich zbyt restrykcyjne przestrzeganie oddala człowieka od Boga. Stąd silny akcent kła-

dziono na duchowy wymiar religii i na emocjonalne przeżywanie wiary.

Chasydzi gromadzili się wokół cadyków ( cadik to po hebrajsku „sprawiedliwy”), charyzmatycznych

przywódców duchowych, z których każdy proponował szczególny sposób przybliżenia się do Boga

– określoną metodę studiowania Tory i innych pism religijnych, a także odprawiania poszczególnych

praktyk. W XIX w. godność cadyka stała się dziedziczna – powstawały całe ich dynastie, których

nazwy pochodziły od miejscowości, gdzie mieścił się dwór cadyka.

W rocznicę śmierci cadyka – jorcajt – chasydzi gromadzą się przy jego grobie, wierząc, że w ten dzień

dusza cadyka nawiedza miejsce spoczynku, modlą się i zostawiają przy grobie niewielkie karteczki

z wypisanymi prośbami, zwane kwitłech . Tradycja ta jest wciąż żywa – do grobów cadyków do dziś

regularnie przybywają chasydzi z całego świata.

Wiele miejscowości należących do Szlaku Chasydzkiego było ważnymi ośrodkami chasydyzmu. Dwory

cadyków znajdowały się w Cieszanowie, Dębicy, Dynowie, Lesku, Leżajsku, Lublinie, Przemyślu, Rop-

czycach, Rymanowie i Tarnobrzegu (a dokładniej – w pobliskim Dzikowie). Najważniejszym niegdyś

ośrodkiem chasydyzmu na ziemiach polskich był Leżajsk, gdzie działał słynny cadyk Elimelech. W po-

zostałych miejscowościach Szlaku mieszkali chasydzi związani z cadykami z innych miast i wsi – co nie

umniejsza jednak atrakcyjności położonych tam zabytków dziedzictwa żydowskiego.

← Synagoga

Lesko | Szlak Chasydzki | 07

BIAŁORUŚ

Włodawa

Szlak Chasydzki – najciekawsze obiekty

WOJ. MAZOWIECKIE

WOJ. LUBELSKIE

B�� – cmentarz, założony na początku XVIII w.

B���� – cmentarz, założony w XIX w.

C��� – tzw. nowa synagoga z początku XX w.; cmentarz, założony w XV w., jeden z najstarszych

zachowanych cmentarzy żydowskich w Europie.

C���� – synagoga z końca XIX w., cmentarz założony w XIX w.

D�� – synagoga wzniesiona w końcu XVIII w., cmentarz założony na przełomie XVII i XVIII w.

D�� – cmentarz założony prawdopodobnie w XVIII w., miejsce spoczynku cadyka Cwi Elimelecha

Szapiro z Dynowa (��-��).

J��� – dwie XIX-wieczne synagogi oraz cmentarz, założony na początku XVIII w.

K��� – zespół synagogalny, na który składają się dwie bożnice: XVII- i XIX-wieczna; tzw. nowy

cmentarz, założony w połowie XIX w.

L�� – synagoga wzniesiona w XVII w. oraz założony w XVI w. cmentarz, jeden z najstarszych

zachowanych cmentarzy żydowskich w Europie.

L���� – cmentarz, założony w XVII w., miejsce spoczynku cadyka Elimelecha z Leżajska (��-��),

miejsce pielgrzymek chasydów z całego świata.

L�� – Jesziwat Chachmej Lublin – Uczelnia Mędrców Lublina, wzniesiona w �� jako największa

religijna uczelnia żydowska na świecie; tzw. stary cmentarz, założony XVI w., miejsce spoczynku

cadyka Jakuba Icchaka Horowitza, zwanego „Widzącym z Lublina” (��-��); tzw. nowy cmentarz,

założony na początku XIX w.

P�� – tzw. nowa synagoga, wzniesiona na początku XX w.; tzw. nowy cmentarz, założony na

początku XIX w., największy cmentarz żydowski w województwie podkarpackim.

R�� – cmentarz, założony w XVIII w.

R���� – barokowa synagoga z XVII w. oraz cmentarz, na którym spoczywa cadyk Menachem

Mendel z Rymanowa (��-��).

S�� – synagoga stowarzyszenia Jad Charuzim , wzniesiona w XIX w.; synagoga sadogórska, wznie-

siona w dwudziestoleciu międzywojennym; tzw. nowy cmentarz, założony w XIX w.

T�� – cmentarz założony na początku XX w., miejsce spoczynku cadyka Eliezera Horowitza

z Dzikowa (zm. ��).

U�� D�� – cmentarz żydowski, założony w XVIII w.

W�� O�� – synagoga z początku XX w.; cmentarz żydowski, założony w XVIII w.

W��� – barokowy zespół synagogalny z drugiej połowy XVIII w.

Z�� – słynna renesansowa synagoga, wzniesiona na początku XVII w.; tzw. nowy cmentarz,

założony w �� r.

UKRAINA

Lublin

Chełm

Kraśnik

WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE

Zamość

Tarnobrzeg

Biłgoraj

WOJ. PODKARPACKIE

Leżajsk

Cieszanów

Rzeszów

Dębica

Ropczyce

Wielkie Oczy

Jarosław

Przemyśl

UKRAINA

Dynów

WOJ. MAŁOPOLSKIE

Sanok

Rymanów

Szlak Chasydzki

Lesko

Ustrzyki Dln.

Baligród

SŁOWACJA

08 |

Lesko | historia | 09

Synagoga

Synagoga, wnętrze

Synagoga

Lesko, miasto w województwie podkarpackim, położone jest na prawym brzegu rzeki San, na pogra-

niczu Bieszczadów i Pogórza Przemyskiego. Liczy obecnie około sześciu tysięcy mieszkańców.

aż w końcu stała się samodzielną gminą, która posiadała własnego rabina (wzmiankowanego po raz

pierwszy w �� r.), synagogę, szpital-przytułek (założony po �� r.) oraz cmentarz. Pierwsza infor-

macja o cmentarzu pochodzi dopiero z �� r., kiedy powiększono jego teren, ale zachowane nagrobki

dowodzą, że nekropolia istniała już w latach ��. XVI w.

W końcu XVI i pierwszych dziesięcioleciach XVII w. głównymi źródłami utrzymania leskich Żydów

były: handel (skórami, zbożem, suknem, winem i śledziami), rzemiosło (rzeźnictwo, sukiennictwo,

krawiectwo i złotnictwo) oraz udzielanie pożyczek. Wyznawcy judaizmu zajmowali się również pro-

dukcją piwa, posiadali pola, stawy i ogrody.

Początki miasta i społeczności żydowskiej

Osada, będąca zalążkiem przyszłego miasta, została założona przez ludność ruską zapewne we

wczesnym średniowieczu, aczkolwiek pierwsza wzmianka o niej pochodzi dopiero z �� r. Około

�� r. Lesko otrzymało prawa miejskie i z biegiem czasu stało się ważnym dla regionu centrum rze-

mieślniczo-handlowym. Było wówczas własnością prywatną i należało do rodziny Kmitów, a od �� r.

do Stadnickich. W �� r. miasto stało się własnością Ossolińskich, później przeszło na krótko w ręce

Mniszchów, a od �� do �� r. należało do Krasickich.

W średniowieczu mieszkańcami Leska byli Polacy, Rusini i nieliczni Niemcy. Żydzi osiedlili się tu w I po-

łowie XVI w., zapewne w latach ��. tego stulecia. W spisie mieszczan z �� r. wymieniono jednego

wyznawcę judaizmu; napływ większej ich liczby nastąpił przypuszczalnie dopiero w latach ��. i ��

XVI w. Według legendy, nie znajdującej jednak potwierdzenia w źródłach, wśród przybyszów byli

uchodźcy z Hiszpanii. W �� r. żyło w Lesku �� podatników żydowskich, będących głowami rodzin

liczących w sumie około �� osób i stanowiących ��% mieszkańców miasta. W �� r. mieszkało tu

około �� wyznawców judaizmu (��% mieszkańców). W odróżnieniu od wielu innych miast, Żydzi

podlegali prawu miejskiemu, co dawało im takie same możliwości prowadzenia działalności gospo-

darczej, jakie mieli pozostali mieszkańcy. Byli też określani jako obywatele miasta, choć nie piastowali

żadnych stanowisk we władzach miejskich.

Leska społeczność żydowska przypuszczalnie była początkowo przykahałkiem, czyli ilią kahału

(religijnej gminy żydowskiej) w Przemyślu. Cieszyła się ona jednak coraz większą samodzielnością,

Rozwój gminy żydowskiej

Wojny pustoszące Rzeczpospolitą w połowie XVII w. zapoczątkowały okres niepomyślny dla większo-

ści polskich miast. Również mieszkańcy Leska musieli borykać się ze skutkami kryzysu gospodarczego.

W �� r. zarejestrowano w Lesku �� podatników żydowskich (�� mężczyzn i �� kobiety), stanowią-

cych około ��% mieszkańców. W następnych dziesięcioleciach liczba Żydów systematycznie rosła,

o czym świadczy chociażby informacja dotycząca oiar epidemii dżumy, która wybuchła po pożarze

miasta w �� r. – zaraza stała się przyczyną śmierci �� chrześcijan i �� Żydów.

Leskiej gminie podlegali wówczas także wyznawcy judaizmu mieszkający w Sanoku, pragnący jednak

wyzwolić się z tej zależności i utworzyć samodzielny kahał. Dążenia te stały się jedną z przyczyn

wieloletniego konliktu między społecznościami żydowskimi obu miast. W latach ��–�� w spór

między nimi wielokrotnie interweniował Sejm Czterech Ziem, czyli najwyższy organ żydowskiego

samorządu w Rzeczypospolitej. Niedługo później, około połowy XVIII w., sanocka wspólnota stała

się samodzielną gminą.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: