Kisielewski Stefan - Dzienniki.pdf - Kisielewski Stefan - ssaaggaa

DZIENNIKI

PISMA WYBRANE

SPR2YSIĘŻENIE

ZANIM NADEJDZIE ŚMIERĆ

GWIAZDOZBIÓR MUZYCZNY

DZIENNIKI

100 RAZY GŁOWĄ W ŚCIANY

PISMA WYBRANE

Stefan

kisielewski

DZIENNIKI

ISKRY

Opracowanie graficzne

Krystyna Tópfer

Zdjęcie na obwolutę wykonał

Jacek Sroka

Wprowadzenie

Ludwik Bohdan Grzeniewski

1SBN 83-207-1516-4

Printed i n Poland

Wydawnictwo „Iskry", Warszawa 1998 r.

Wydanie III.

Prasowe Zakłady Graficzne Spółka z o.o.

Wrocław, ul. P. Skargi 3/5

Dzięki panu Ludwikowi Bohdanowi Grzeniewskiemu, wnikli-

wemu czytelnikowi i autorowi przypisów, dzięki zespołowi Wydaw-

nictwa „Iskry" i jego prezesowi Wiesławowi Uchańskiemu, oddaje-

my dziś w Państwa ręce dzienniki naszego Ojca. Tom zawiera ca-

łość dzienników spisanych odręcznie w 16 zeszytach w latach

1968-1980. Pomimo pokus i sugestii nie dokonaliśmy w tekście

oryginalnym żadnej zmiany, żadnej ingerencji uważając, że byłoby

ironią losu, gdyby człowiek, który przez całe życie walczył z wszel-

kimi formami cenzury i domagał się chociażby białych plam

w miejscach, gdzie ingerowała cenzura, został po śmierci ocenzu-

rowany przez swoje dzieci. Oddajemy w ręce Państwa zapis wyda-

rzeń, wrażeń i ocen poczyniony przez naszego Ojca w przekonaniu,

że będzie to źródło wiedzy o tamtym czasie. Czy powinniśmy uza-

sadniać bądź usprawiedliwiać oceny i sądy zawarte w tekście, a któ-

re z perspektywy czasu wydać się mogą zbyt surowe? Stefan Kisie-

lewski — Kisiel — bronił się sam, bronił prawa do własnego zdania,

do własnych sądów, bronił wreszcie prawa do błędu, o czym przy-

pomina we wprowadzeniu Ludwik B. Grzeniewski. Naszym obo-

wiązkiem było udostępnienie Czytelnikom pełnego tekstu. Winni

jesteśmy jedynie niezbędne wyjaśnienia. Otóż Ojciec, o czym sam

pisze w pogłowiu, nigdy nie wracał do napisanych tekstów. Zapisa-

ne zeszyty trafiały w „dobre ręce", gdzie doczekać miały i doczeka-

ły lepszych czasów. Oceny czy sądy pisane pod wpływem bieżących

wydarzeń nie były po latach korygowane ani „szlifowane". Dzien-

niki stanowią zapis trudnych czasów, postaw ludzi, dostarczają

wreszcie wiedzy o ich autorze. Jeśli przyczynią się do pogłębienia

wiedzy o tamtym okresie, a zwłaszcza wywołają dyskusje, to spełni

się zapewne intencja ich autora, a naszego Ojca, Stefana Kisielew-

skiego.

Krystyna Kisielewska-Sławińska, Jerzy Kisielewski

Przytoczę parę granicznych dat.

29 lutego 1968 roku Stefan Kisielewski wystąpil na nadzwy-

czajnym zebraniu Oddziału Warszawskiego Związku Literatów

Polskich w sprawie „Dziadów". Padła formuła o panującej w Pol-

sce „dyktaturze ciemniaków" (jakże ciekawy jest autokomentarz

w dzienniku!). Z datą 3 marca ukazał się w „Tygodniku Powszech-

nym" ostatni felieton Kisiela zatytułowany „Opozycja na ślepo"

(1968, nr 9).

Przełomową datą w życiorysie z tych lat był dzień 11 marca

1968 roku. Tego dnia pisarz został pobity przez „nieznanych spraw-

ców" w bramie jednego z domów przy Kanonii na Starym Mieście,

w momencie gdy szedł w odwiedziny do jednego z przyjaciół tam

mieszkającego. (Przy sposobności chcę sprostować błąd Marty Fi-

kówny, która w książce „Kultura polska po Jałcie" podaje, że było

to „na Rynku Starego Miasta").

Co powinien wiedzieć Czytelnik przystępujący do lektury?

Przede wszystkim musi pamiętać o pewnym prywatnym szyfrze

stosowanym przez Autora i zapamiętać, „kto jest kto" spośród ro-

dziny i w kręgu przyjaciół.

A więc „Lidia" to żona Autora— pani Lidia Kisielewska. „Wa-

cek", „Jerzyk" i „Krysia" - to synowie i córka (Wacław i Jerzy Ki-

sielewscy oraz Krystyna Kisielewska, dziś Sławińska). Z kolei naj-

bliżsi przyjaciele: „Zygmunt" lub „Zygmunt M." — Zygmunt My-

cielski, „Paweł" lub „Pawełek" — Paweł Hertz, „Henio" — Henryk

Krzeczkowski, „Andrzej" lub „Andrzej M." — Andrzej Micewski.

„Władek B." lub „Bartosz" - Władysław Bartoszewski, „Stach" -

Stanisław Stomma, „Jerzy" — to Jerzy Turowicz lub czasami Jerzy

Andrzejewski. Stosunek do przyjaciół — chociaż to przyjaciele wier-

ni — bywa kapryśny. Trudno: jest to rezultat zażyłości, ale i owoc

chwilowych nastrojów Kisiela.

Co należało do zadań, jakie sobie postawiłem? Rozszyfrować

tylko to, co Kisiel szyfrował ze względu na czas historyczny i oko-

liczności, w jakich przyszło mu pisać.

Do mnie należą wyłącznie wtręty w tekst, ujęte w nawias kwa-

dratowy, oraz przypisy pod tekstem. W przypisach starałem się uka-

zać, jak wyglądała w tych latach uparta walka Stefana Kisielewskie-

go o publikację własnych poglądów. Stąd odesłanie Czytelników do

tekstów drukowanych pod rozlicznymi pseudonimami.

Jeszcze jedno wyjaśnienie. Kisiel często zasłaniał literkami,

) kim pisze, gdy pisał rzeczy przykre lub ostre. Nie mogę brać od-

powiedzialności za te sądy! Dlatego — choćbym i wiedział, o kogo

idzie — nie rozszyfrowuję nazwisk ludzi żyjących (a czasem i nieży-

jących), gdy Kisiel sam kryptonimuje opinie, a bywają one bez-

względne, może nawet niesprawiedliwe.

Są też „Dzienniki" specyficzną historią pięciu „dzieł" lub „ro-

mansów" Stefana Kisielewskiego — jak je nazywał. Były one

w tych latach wydawane w Paryżu przez Jerzego Giedroycia na-

kładem Instytutu Literackiego i sygnowane pseudonimem „To-

masz Staliński".

Kisiel konsekwentnie wypierał się swojego autorstwa zarów-

no w rozmowach, jak też na łamach dziennika (w miarę upływu

czasu i rozluźniania gorsetu coraz mniej konsekwentnie). Ale do-

piero w listopadzie 1980 roku na łamach „Tygodnika Powszechne-

go" odkrył karty: „Jako Tomasz Staliński wydałem w Paryżu aż

pięć powieści" („Tygodnik Powszechny" 1980, nr 44). Dziś może

to wydawać się przesadną ostrożnością! Gdyby jednak znaleziono

„dowód na piśmie" przyznania się do autorstwa „Stalińskich", to

w ówczesnych warunkach mogło grozić procesem i wyrokiem wię-

zienia (istniały precedensy Jana Nepomucena Millera i Melchiora

Wańkowicza).

Czytelnik dzisiejszy musi mieć w pamięci spis i kolejną nume-

rację „Stalińskich", gdy wgłębia się w lekturę zapisków Kisiela, któ-

re stanowią nieoczekiwany aneks do pisanych w tym czasie powie-

ści tajemniczego Tomasza Stalińskiego. Oto ten spis:

1) „Widziane z góry", Paryż 1967, Instytut Literacki, Bibliote-

ka Kultury, tom 148.

2) „Cienie w pieczarze", Paryż 1971, Instytut Literacki, Bi-

blioteka Kultury, tom 199.

3) „Romans zimowy", Paryż 1972, Instytut Literacki, Biblio-

teka Kultury, tom 221.

4) „Śledztwo", Paryż 1974, Instytut Literacki, Biblioteka Kul-

tury, tom 243.

5) „Ludzie w akwarium", Paryż 1976, Instytut Literacki, Bi-

blioteka Kultury, tom 263.

We wrześniu 1985 roku dłuższą rozmowę o Stalińskim i jego

książkach nagrał w Paryżu z Kisielewskim — Wojciech Skalmowski.

Ogłosił ją po latach w „Kulturze" (1996, nr 1/2). Czytelników od-

syłam do tego tekstu.

„Moje błędy świadczą o mnie" - brzmiał tytuł felietonu Kisie-

la w „Tygodniku Powszechnym" (1966, nr 35). „Stąd wałcze w tych

felietonach zawsze o prawo do błędów" — wyjaśniał przekornie.

Prawo do odmiennego poglądu nie oznacza apologii błędów rze-

czowych. W paru miejscach pozwoliłem sobie na sprostowanie fak-

tów, w niczym nie ingerując w tekst autorski.

Ludwik Bohdan Grzeniewski

ZESZYT l

31 ma/a

Nareszcie po długim okresie chmurnego zimna trochę słońca.

Waham się, czy pisać czy też pojechać na rowerze lub opalać się

na słońcu. Pisanie „dla siebie" rzec2 złudna, trudna, choć czasem

w perspektywie lat owocna. Wybieram kompromis: godzinę poopa-

lam się na balkonie, a potem będę pisał. Przy śniadaniu przedłużam

lekturę gazet — są pod znakiem Francji. Decyzja de Gaulle'a pozo-

stania i rozwiązania parlamentu głupia i niebezpieczna. Innej się po

jego wielkomocarstwowej megalomanii nie spodziewałem: jego po-

garda dla partii opozycyjnych, ruchów społecznych, parlamentary-

zmu etc. do złudzenia przypomina naszą Sanację. Tępawy kore-

spondent „Życia Warszaw)'" po raz pierwszy pisze, że robotnicy ko-

muniści krytykują wydawanie forsy na force de frappe. Przed Ko-

munistyczną Partią Francji stoi ciekawy problem: polityka zagra-

niczna de Gaulle'a odpowiada Rosji i jej satelitom, ale pociąga za

so-

bą olbrzymie koszta na własną energię nuklearną i rezygnację z do-

brodziejstw amerykańskich inwestycji. Co wybierze KPF? Ciekawe!

W ogóle widzę we Francji trzy wyjścia: l) de Gaulle tłumi

wszystko siłą (wojsko) i rządzi dalej jak Piłsudski, 2) komuniści

pod-

burzają masy i doprowadzają do Frontu Ludowego (co wtedy z po-

lityką zagraniczną?!), 3) tworzy się rząd centrolewicy Mendes-Fran-

ce'a lub Mitteranda, który powraca do tradycyjnego proamerykani-

zmu, wpuszcza Anglię do Wspólnego Rynku, rezygnuje z mrzonek.

Trzecie najrozsądniejsze, ale rozsądek nie zawsze wygrywa.

Miałem już zacząć pisać, gdy przyniesiono paczkę książek

z PWM [Państwowe Wydawnictwo Muzyczne]. Przejrzałem zmaj-

strowaną przez muzykologów „Polską współczesną kulturę mu-

zyczną 1944—1964" i tak się zdenerwowałem, że straciłem ochotę

do wszelkiej pracy (starcza nerwowość!). Bristiger i Jarociński łżą

jak z nut, wazelinują się Lissie i Chomińskiemu, sprawę socrealizmu

niemal pomijają, zamazują, kręcą. Jeszcze Jarociński trochę się tam

bije w cudze piersi, skrzętnie przemilczając swój udział, ale

Bristiger

pisze już istny panegiryk, sławiąc pod niebiosa najgłupsze wypoci-

ny „Zosi". Cóż za skurwysyn — bo co do tamtego, to nigdy nie mia-

łem złudzeń. Przy okazji oczywiście całkiem wymazali mnie i moje

polemiki estetyczne, Bristiger pominął nawet zbiory artykułów i re-

cenzji pisząc: „Co się zaś tyczy codziennego życia muzycznego

w Polsce, to tylko Zygmunt Mycielski i Jerzy Waldorff wydali

w formie książkowej felietony śledzące jego przebieg". Głupie by-

dlę. Fałszerstwom sprzyja pominięcie w bibliografii pism „Tygo-

dnika Powszechnego". Cała zresztą książka roi się od typowo mu-

zykologicznych niechlujstw, błędów i nonszalancji — kronika wyda-

rzeń skandaliczna. Jeden artykuł Chomińskiego o najnowszej mu-

zyce dobry — ten ma zawsze wszystko w dupie, robi swoje — jeden

coś wart, choć „wtedy" tak był cyniczny. Ale cynizm to przynajm-

niej postawa jakoś uczciwa (przyznał mi się do niej kiedyś).

I pomyśleć, że nic się nie da sprostować, bo akurat trwa

moja niełaska i te skurwysyństwa zostaną w bibliotekach na wieki.

Po cholerę być uczciwym — naprawdę chyba uczciwość to głupota,

a dobra pamięć — choroba umysłowa. Bristigera odtąd nie znam —

ale co mi z tego?

Zdenerwowałem się przesadnie i potem już niewiele zrobiłem.

Cała nadzieja w lekcji angielskiego: nad angielskim pracuję mało, ale

krzepi mnie bezosobowy obiektywizm tej czynności. Lubię przy

tym atmosferę u Henia [Henryka Krzeczkowskiego]: rozsądna nar-

cyzowatość, pracowitość, konsekwencja w literackiej pracowitości,

która mi dość imponuje, bom do niej niezbyt zdolny. Może to

zresztą u Henia taka poza, ale mnie krzepi — nie bardzo jest się czym

krzepić, wobec zwłaszcza szerzącego się skurwysyństwa i bzika. No

nic: obiadek i na lekcję!

3 czerwca

Byłem dziś w ambasadzie włoskiej na święcie narodowym.

Koktajl na stojąco, atmosfera niezbyt ciekawa. Z rządu widziałem

Jędrychowskiego, Trompczyńskiego i kogoś tam jeszcze. Patrzyli na

mnie koso, oczywiście obyło się bez żadnych ukłonów. Oni w ogó-

le nie mają pojęcia o niczym, są „zalienowani", zajęci, przepraco-

wani, wkręceni w warszawski kołowrót. Biedni ludzie - ale kto im

to wytłumaczy Byli też wszyscy posłowie „Znaku". Zawiey [Jerzy

Zawieyski] roztrzęsiony, żyje jeszcze wypadkami sejmowymi, zhi-

steryzowany. Stach [Stanisław Stommaj zaabsorbowany (nie wie-

dzieć czym), roztargniony, chce wciąż z kimś rozmawiać, ale nie wie

z kim. Jeden Mazowiecki rozsądnie spokojny, tyle że zbyt przejęty

personalną walką o władzę. Po co mu to — toć on rządził nie będzie!

(inna rzecz, że go mogą wyrzucić).

Korespondenci zagraniczni zdezorientowani — Niemki najwy-

raźniej przerażone, nie bardzo chcą rozmawiać z opozycją pod pre-

tekstem, żeby „nie szkodzić" — one też już dały się zbzikować. Fran-

cuzów nie ma — wstydzą się za de Gaulle'a. Paru ubeków nasłuchu-

je ostentacyjnie. Ja byłem z J., dziwny facet — czyż to możliwe, co

twierdzi Lidka, że on jest „na usługach"? Aż się boję pisać. W su-

mie wieczór niemiły, raczej nie będę chodzić — nic się z tego nie ma,

a właścicieli naszej polityki szlag trafia — że coś się tam niby robi

ich plecami. Nic oni nie rozumieją, prowincja się tu zrobiła, sztyw-

na i drętwa — oni uważają, że im dłużej nic się nie dzieje, tym

lepiej — a znów M. [Moczar] jedyną szansę zrobienia ruchu widzi

w „antysyjonizmie". W sumie mydło czy jak się mówi w krykiecie

„masło", sytuacje, gdy kilka kuł ugrzęźnie w bramce i nie sposób

ich wybić. Nie mógł tego pojąć poczciwy Gronousky i wyjechał

rozgoryczony — jemu też się śniła idea Polski jako pośrednika mię-

dzy Wschodem a Zachodem, z nim jako akuszerem. Ba — niejeden

by chciał... (— Chciałbym panią mieć po raz drugi. — Jak to po raz

drugi?! — Bo już raz chciałem).

5 czerwca

Czytam ciągle całą prasę, tygodniki „literacko-społeczne",

jeszcze dokupuję różne dziwolągi w rodzaju „Żołnierza Wolności"

lub „Walki Młodych". Jest to istny masochizm, bo ilość bzdur tam.

zamieszczonych przekracza normalne ludzkie pojmowanie. W do-

datku przygnębiająca jest niezręczność tej roboty — dowodziłaby

ona, że to wszystko niczemu nie służy i jest w ogóle bez znaczenia.

Obok siebie na przykład umieszczone są: wymyślania na Ameryka-

nów, że nie chcą bezwarunkowo zaprzestać bombardowań w Wiet-

namie, i triumfalne zachwyty, jak to „bojownicy" walą tychże Ame-

rykanów z moździerzy w samym środku Sajgonu. Albo rozdziera-

nie szat na kłamliwe wieści zagraniczne o polskim antysemityzmie,

a obok radosna rewelacja, że Marian Kargul nazywa się w istocie

Abraham Icek Kargiel. Co za idioci to robią — i dranie, bo przecież

Kargul (zresztą zaiste ministerialna głowa) załatwiał sprawki róż-

nym „aryjskim" wiceministrom - o czym pisze się enigmatycznie,

a raczej nie pisze się. A niech ich szlag! I to posłuszne, sowieckie

szczucie na Amerykę, budowanie całego systemu o demonizmie

Amerykanów, systemu mitów: marksizm to mitologia dla mas.

Ta lektura uświadamia mi coraz dobitniej, na jaki pechowy dla

siebie okres trafiłem: moje zamiłowanie to publicystyka polityczna,

oczywiście moja własna, indywidualna — a tego jednego właśnie tu-

taj robić nie wolno, bo to zakłóciłoby tutejszą mitologię. Mitologia

ta dostaje zresztą od czasu do czasu w łeb, ale nikt tego nie zauwa-

ża. Tak było z de Gaulle'em: moje proroctwa w „Interplayu"

Kisielewski Stefan - Dzienniki.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: