Arsen i jego zwi.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRA CY 3/2005

dr EWA GAWĘDA

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Państwowy Instytut Badawczy

i jego związki w środowisku pracy

– zagrożenia, ocena narażenia

W artykule podano podstawowe informacje nt. właściwości fizykochemicznych, stosowania, toksyczności,

wartości normatywów higienicznych arsenu i jego związków. Omówiono znormalizowane metody oznaczania

arsenu w powietrzu na stanowiskach pracy i przedstawiono nowo opracowaną metodę oznaczania arsenu

i jego związków z zastosowaniem absorpcyjnej spektrometrii atomowej z kuwetą grafitową. Rozważono

problemy związane z oceną narażenia zawodowego dla arsenu i związków arsenu, z których niektóre zostały

sklasyfikowane jako rakotwórcze kategorii 1.

Arsenic and arsenic compounds in the working environment – hazards, occupational risk assessment

Basic information about physico-chemical properties, use, toxicity, maximum permissible concentration values of arsenic and

As compounds are given. Methods of determining cadmium in workplace air, which are the basis of Polish Standards, are

discussed and a new method of determining cadmium and its compounds by using atomic absorption spectrophotometry with

graphite tube is presented. Problems connected with assessing occupational exposure to arsenic and arsenic compounds

(some of which are classified as carcinogenic group 1) are considered.

wać raka”. Również w przepisach krajowych te

związki arsenu zostały uznane za rakotwórcze.

Są one wymienione w załączniku do rozporzą-

dzenia ministra zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r.

[3], którym jest wykaz substancji, preparatów,

czynników lub procesów technologicznych

o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Wszystkie trzy wymienione związki należą

do rakotwórczych kategorii 1.

Narażenie zawodowe

Narażenie zawodowe na arsen oraz związ-

ki arsenu jest znacznie szersze niż wskazują

na to dane dotyczące tylko tych osób, które

są zatrudnione przy produkcji lub stosowaniu.

Liczba osób narażonych na arsen zatrudnionych

przy produkcji pierwiastka i jego związków,

produkcji preparatów z ich udziałem i podczas

ich stosowania jest mniejsza niż np. w hut-

nictwie takich metali nieżelaznych jak miedź,

ołów, cynk i in., czy w hutnictwie żelaza.

Arsen i związki arsenu towarzyszą bowiem

w sposób naturalny m.in. miedzi (występują

w rudach miedzi) i narażenie zawodowe na te

substancje występuje w górnictwie rud miedzi

i następnie w procesach przetwórstwa miedzi

– flotacji, przetwarzania szlamów, produkcji

koncentratów oraz na kolejnych etapach rafi-

nacji, aż do uzyskania miedzi elektrolitycznej

(99,9% Cu). Obecność arsenu stwierdzano

również na stanowiskach pracy w procesach

produkcji (rafinacji) takich metali, jak ołów,

kadm, czy cynk (arsen występuje w rudach

cynkowo-ołowiowo-kadmowych będących

wyjściowym produktem do otrzymywania

wysokiej czystości Pb, Cd i Zn).

W powietrzu atmosferycznym w pobliżu hut

metali nieżelaznych stężenia arsenu są na pozio-

mie µg/m 3 . Również w wodzie, a także w glebie

(a w konsekwencji w produktach żywnościo-

wych) obserwowano zwiększenie ilości arsenu

w wyniku produkcji przemysłowej, w stosunku

do ilości z naturalnych źródeł.

W wyniku badań własnych przeprowadzo-

nych w dwóch polskich hutach metali nieże-

laznych stwierdzono zróżnicowane poziomy

stężeń arsenu w powietrzu na stanowiskach

rafinacji takich metali, jak: miedź, ołów, kadm,

cynk, srebro [4]. Szczególnie duże ilości arsenu

stwierdzono w procesach rafinacji miedzi. Śred-

nie narażenie w tych procesach jest co prawda

nieznacznie wyższe od wartości NDS, jednak

Wstęp

Arsen (As), jest bardzo kruchym metalo-

idem (istnieje również w odmianie metalicznej),

szeroko rozpowszechnionym w przyrodzie

(występuje w wielu minerałach). Ma postać

szarych, kruchych kryształów. Łączy się pra-

wie ze wszystkimi metalami i niemetalami.

Sublimuje w temperaturze 615 o C. W wodzie

się nie rozpuszcza, rozpuszcza się natomiast

w kwasie azotowym, w wodzie królewskiej

i gorącym kwasie siarkowym. W metalach

i stopach występuje zwykle jako zbędne

zanieczyszczenie, powodujące zwiększenie

kruchości materiału.

Przez prażenie z dostępem powietrza rud

zawierających arsen uzyskuje się lotny tritlenek

arsenu (tlenek arsenu(III), arszenik). W wyniku

ogrzewania arszeniku z węglem powstaje meta-

liczny arsen w postaci czarnej, kruchej masy.

Arsen jest używany jako składnik sto-

powy do wytwarzania stopów łożyskowych

na osnowie ołowiu i cyny. Dodawany w małych

ilościach do miedzi powoduje zwiększenie

odporności stopu na wysoką temperaturę.

Związki arsenu wchodzą w skład wielu środków

do zwalczania szkodników roślin (insekty-

cydów, fungicydów, herbicydów), środków

do konserwacji drewna i skóry. Arsen jest też

stosowany do produkcji emalii i szkła opali-

zującego. Tlenek arsenu(III) jest składnikiem

niektórych leków, a ponadto jest półproduktem

do otrzymywania większości związków arsenu.

Tlenek arsenu(V) jest półproduktem w syn-

tezie chemicznej stosowanym do produkcji

arsenianów(V).

Arsen (jak również jego związki nieorga-

niczne, z wyjątkiem tritlenku arsenu) został

sklasyfikowany jako substancja toksyczna

[1]. Działa toksycznie przez drogi oddechowe

i po połknięciu. Tlenek arsenu(III) jest sklasyfi-

kowany jako substancja bardzo toksyczna i jako

substancja żrąca – powoduje oparzenia. W wa-

runkach narażenia zawodowego wchłania się

głównie przez układ oddechowy W przewodzie

pokarmowym wchłania się w wyniku spożywa-

nia zanieczyszczonej wody i żywności.

Duże dawki arsenu (rzędu kilkuset µg/m 3 )

powodują zaburzenia w układzie nerwowym,

choroby naczyń obwodowych, uszkodzenia

górnych dróg oddechowych – perforacje

przegrody nosowej, zapalenia gardła, krtani

i oskrzeli. Długotrwałe narażenie na arsen pro-

wadzi do uszkodzenia nerwów obwodowych,

polineuropatii, przewlekłych zanikowych zmian

w błonach śluzowych, skórze (rogowacenia

naskórka, kontaktowe przebarwienia i zapalenie

skóry), zmian w mięśniu sercowym, uszkodze-

nia wątroby.

Wartość najwyższego dopuszczalnego

stężenia (NDS) arsenu i jego związków nie-

organicznych wynosi w przeliczeniu na As

– 0,01 mg/m 3 , natomiast wartości najwyższego

dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh)

nie ustanowiono.

Działanie rakotwórcze

Arsen i związki arsenu zostały przez Mię-

dzynarodową Agencję Badań nad Rakiem

(IARC) uznane za kancerogenne dla ludzi

i umieszczono je w grupie 1. (grupa czynników

o udowodnionym epidemiologicznie działaniu

rakotwórczym). Natomiast Unia Europejska

zaliczyła do substancji rakotwórczych tlenek ar-

senu(III), tlenek arsenu(V), kwas arsenowy(V)

i sole tego kwasu [2]. Związki te sklasyfikowa-

no w grupie substancji rakotwórczych kategorii

1., czyli substancji o udowodnionym działaniu

rakotwórczym na człowieka i przypisano zwrot

wskazujący zagrożenie R45 – „może powodo-

226

Arsen

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 3/2005

na poszczególnych stanowiskach, np. rafinia-

rza czy wytapiacza, wartość NDS jest nawet

kilkakrotnie przekroczona. Małe stężenia ar-

senu stwierdzono w zasadzie tylko w procesie

elektrorafinacji miedzi i przy produkcji selenu

technicznego (średnio 0,0002 mg/m 3 ), na po-

zostałych objętych badaniami stanowiskach

(np. w procesach produkcji ołowiu, czy srebra)

stężenia arsenu były na ogół wyższe od 1/2

wartości NDS.

Metody oznaczania arsenu

i jego związków

na stanowiskach pracy

oraz ocena narażenia

Znormalizowane metody

oznaczania arsenu

Dotychczas ustanowiono następujące normy

dotyczące oznaczania arsenu i jego związków

na stanowiskach pracy:

• PN-75/Z-04011.02 Ochrona czystości

powietrza. Badania zawartości arsenu i jego

związków . Oznaczanie arsenu i jego związków

na stanowiskach pracy metodą kolorymetryczną

z AgDDTK

• PN-Z-04011-8:2004 Ochrona czystości

powietrza. Badania zawartości arsenu i jego

związków. Część 8: Oznaczanie arsenu i jego

związków na stanowiskach pracy metodą

wodorkową absorpcyjnej spektrometrii ato-

mowej .

Pierwsza z tych norm jest przewidziana

do wycofania ze zbioru polskich norm, gdyż

ma za małą oznaczalność (na poziomie 2 NDS),

natomiast druga zastąpiła normę PN-85/Z-

-04011.03 Oznaczanie arsenu i jego związków

na stanowiskach pracy metodą płomieniową ab-

sorpcyjnej spektrometrii atomowej (tym samym

PN-85/Z04011.03 została unieważniona).

Metoda wg PN-Z-04011-8:2004 polega

na osadzeniu arsenu i jego związków (w tym

tritlenku arsenu) na filtrze membranowym

o średnicy porów 0,8 µm, mineralizacji próbki

przy użyciu stężonych kwasów – azotowego

i siarkowego, z dodatkiem nadtlenku wodoru

i analizie arsenu w roztworze z zastosowaniem

techniki wodorkowej absorpcyjnej spektrometrii

atomowej (z płomieniem powietrze-acetylen).

Najmniejsze stężenie arsenu i jego związków,

jakie można oznaczyć w warunkach pobierania

próbek powietrza i wykonania oznaczania poda-

nych w normie, wynosi 0,0023 mg/m 3 .

Technikę wodorkową ASA zastosowano

również w znormalizowanej metodzie ozna-

czania arsenu i jego związków nieorganicznych

w pyle zawartym w powietrzu atmosferycznym

(imisja) – PN-92/Z-04011.06 [5].

Należy zwrócić uwagę na fakt, że technika

wodorkowa ASA jest techniką trudną w wyko-

naniu i wymaga bardzo dużego doświadczenia

od osób wykonujących analizę. Ponadto aparat

musi być wyposażony w odpowiednią przy-

stawkę do wytwarzania wodorków. W Polsce

jest to technika stosunkowo rzadko stosowana

w analizie metali i metaloidów.

Zalecana metoda

oznaczania metali i metaloidów

Metoda wg PN-Z-04011-8:2004 ma charak-

ter uniwersalny, może być więc stosowana także

do oznaczania arsenu występującego w powie-

trzu na stanowiskach pracy w przemyśle hutni-

czym. Jednak zarówno w procesach hutniczych,

jak i w szeregu innych, np. galwanicznego

nakładania powłok antykorozyjnych, spawania

i lutowania, istnieje potrzeba przeprowadzenia

badań metali i metaloidów występujących

nie pojedynczo, lecz w wieloskładnikowej

mieszaninie. Pożądane byłoby wtedy zasto-

sowanie metody umożliwiającej oznaczanie

kilku, czy nawet kilkunastu pierwiastków

z jednej, pobranej na danym stanowisku pracy,

próbki powietrza. Metoda wg PN-Z-04011-

-8:2004 tego nie umożliwia, z uwagi na „nie-

standardowy” sposób mineralizacji pobranej

na filtr membranowy próbki powietrza. Na ogół

w znormalizowanych metodach oznaczania me-

tali i metaloidów na stanowiskach pracy stosuje

się mineralizację z użyciem samego tylko kwasu

azotowego, tu natomiast, jest dodatkowo stoso-

wany kwas siarkowy i nadtlenek wodoru.

Nie jest wykluczone, że dla pewnych próbek

zawierających arsen, pobranych na stanowi-

skach pracy z użyciem samego kwasu azotowe-

go, nie uda się uzyskać klarownego roztworu

(co jest warunkiem koniecznym do otrzymania

wiarygodnego wyniku oznaczania z zastoso-

waniem techniki ASA). Jednak w większości

rzeczywistych sytuacji w przemyśle użycie

kwasu azotowego jest wystarczające. Ujed-

nolicenie sposobu przygotowywania roztworu

pobranej na stanowisku pracy próbki powietrza

zanieczyszczonego różnymi metalami umożli-

wiłoby oznaczanie ich z jednej próbki powietrza

i znacznie skróciłoby czas wykonania pomiarów

i – co nie jest bez znaczenia – zmniejszyłoby

koszty prowadzenia koniecznych badań w celu

przeprowadzenia oceny narażenia zawodowego.

Dlatego też opracowano metodę oznaczania

szeregu metali i metaloidów oraz ich związ-

ków na stanowiskach pracy, w której sposób

sporządzania do oznaczania roztworu próbki

pozwala na ich oznaczanie z tego samego

roztworu (a więc z tej samej próbki powietrza).

Metoda ta jest bardzo czuła, a samo wykonanie

nie sprawia większych problemów. Została

ona, jako tzw. metoda zalecana, opublikowana

w kwartalniku „Podstawy i Metody Oceny

Środowiska Pracy” [6], jest ponadto podstawą

projektu Polskiej Normy. Może być stosowana

do oznaczania arsenu i jego związków, jako

metoda alternatywna w stosunku do PN-Z-

-04011-8:2004 w sytuacjach, w których istnieje

potrzeba oznaczania kilku czy kilkunastu pier-

wiastków występujących jednocześnie w ba-

danym powietrzu, oczywiście pod warunkiem,

że uzyskany po mineralizacji roztwór będzie

przezroczysty, co powinien ocenić wykonawca

badania.

Metoda obejmuje 13 pierwiastków:

• metale – cynk, kadm, chrom, nikiel, ołów,

miedź, srebro, antymon, żelazo, magnez,

wapń

• metaloidy – arsen, selen.

Poszczególne pierwiastki oznacza się z za-

stosowaniem ASA z płomieniem powietrze-

-acetylen (Zn, Cr, Fe, Mg, Ca) lub z kuwetą

grafitową (pozostałe pierwiastki, w tym również

arsen).

Oznaczanie arsenu

i jego związków metodą zalecaną

Zakres badań przeprowadzonych przy

opracowywaniu metody oznaczania 13 pier-

wiastków (w tym arsenu) był zgodny z określo-

nym we wprowadzonej do polskiego systemu

normalizacyjnego normie europejskiej EN

482:1994 [7]. Badania pierwiastków oznacza-

nych metodą ASA z kuwetą grafitową (w tym

arsenu) przeprowadzono z zastosowaniem bez-

płomieniowego spektrofotometru absorpcyjnej

spektrometrii atomowej z korekcją tła Zeemana

– Varian SpectrAA 880.

Według przyjętej metodyki temperatura

spopielania próbki ( ash temperature ) wynosi

800, a temperatura atomizacji 2600 o C. Arsen

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 3/2005

oznacza się przy długości fali linii analitycznej

193,7 nm.

Krzywa wzorcowa jest praktycznie prostoli-

niowa w badanym zakresie stężeń arsenu w roz-

tworach wzorcowych 8 – 64 ng/ml. Współ-

czynnik korelacji krzywej wzorcowej r w tym

zakresie stężeń arsenu wynosi: 1,000. Mierzone

stężenia wykazują dobrą powtarzalność.

Jako granicę oznaczania ilościowego przyj-

muje się najmniejszą ilość danej substancji, jaką

można oznaczyć daną metodą z akceptowalnym

błędem. W tym przypadku przyjęto stężenie

arsenu 4 ng/ml.

W badaniach zastosowano standardowy

sposób pobierania próbek powietrza – z uży-

ciem filtrów membranowych o średnicy porów

0,85 µm. Strumień objętości, w przypadku po-

bierania próbek, zgodnie z zasadami dozymetrii

indywidualnej, wynosi – do 2 l/min (z reguły

1,5 – 1,8 l/min).

Roztwory analizowanych próbek należy

przygotowywać w następujący sposób: filtr

z pobraną próbką umieszcza się w zlewce

teflonowej i mineralizuje na płycie grzejnej

z użyciem stężonego kwasu azotowego,

w temperaturze około 140 o C. Arsen oznacza

się w roztworze rozcieńczonego kwasu azoto-

wego. Odzysk arsenu z filtra jest wysoki, po-

wyżej 97% dla całego zakresu stężeń z krzywej

wzorcowej [6].

W wyniku przeprowadzonych badań

nie stwierdzono wpływu obecności w badanej

próbce kationów miedzi, ołowiu, cynku, niklu,

srebra, antymonu, kadmu, żelaza, magnezu,

wapnia, chromu, a także selenu, na wynik

oznaczania arsenu. Nie stwierdzono również

wpływu obecności anionów kwasów: siarko-

wego i solnego.

Przy zastosowaniu przedstawionej metody

można oznaczać stężenia arsenu w powietrzu

w zakresie 0,0008 – 0,0064 mg/m 3 . Metoda

jest dostosowana do pobierania próbek zgodnie

z zasadami określonymi dla dozymetrii indy-

widualnej. Można ją stosować do oznaczania

arsenu i jego związków, występującego w obec-

ności szeregu metali, itp. na stanowiskach pracy

w hutnictwie metali nieżelaznych (w szczegól-

ności w procesach rafinacji metali ciężkich),

przemyśle metalurgicznym itp.

Jak oceniać narażenie

Jak już wspomniano zgodnie z polskimi

przepisami niektóre związki arsenu – tlenek

As(III), tlenek As(V), kwas arsenowy(V) i sole

tego kwasu – są związkami rakotwórczymi,

nie został natomiast uznany za rakotwórczy

sam arsen. Nasuwa się więc pytanie, jak postę-

pować w przypadku występowania arsenu i jego

związków w środowisku pracy.

Częstotliwość prowadzenia badań w celu

przeprowadzenia oceny narażenia zawodowego

została określona w projekcie rozporządzenia

ministra zdrowia w sprawie badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w śro-

dowisku pracy [8]. Zgodnie z tym projektem,

w razie występowania w środowisku pracy sub-

stancji o działaniu rakotwórczym, pracodawca

jest zobowiązany do dokonywania pomiarów

tych substancji:

– w każdym przypadku – jeżeli wprowa-

dzono zmiany w warunkach stosowania tych

substancji

– co najmniej raz na trzy miesiące – przy

stwierdzeniu stężeń substancji rakotwórczych

od 0,5 do 1 wartości najwyższych dopuszczal-

nych stężeń

– co najmniej raz na sześć miesięcy – przy

stwierdzeniu w dwóch poprzednich pomiarach

stężeń substancji rakotwórczych od powyżej

0,5 do 1,0 wartości najwyższych dopusz-

czalnych stężeń określonych w odrębnych

przepisach.

Natomiast okresowe pomiary substan-

cji nie rakotwórczych należy wykonywać

– co najmniej raz na dwa lata – przy stwier-

dzeniu, w ostatnio przeprowadzonym bada-

niu, stężeń i natężeń substancji szkodliwych

od 0,1 do 0,5 włącznie, wartości najwyższych

dopuszczalnych stężeń i co najmniej raz w roku

– przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowa-

dzonym badaniu stężeń i natężeń substancji

szkodliwych od powyżej 0,5 do 1 wartości

najwyższych dopuszczalnych stężeń.

Nie prowadzi się okresowych pomiarów

substancji szkodliwych jeżeli wyniki ostatnio

przeprowadzonych pomiarów nie przekraczają

0,1 wartości najwyższych dopuszczalnych

stężeń i natężeń, jeżeli proces technologiczny

jest ustabilizowany i nie są przewidywane

zmiany, mogące wpływać na wysokość stężeń

i natężeń czynników szkodliwych. Dotyczy

to również pomiarów czynników rakotwór-

czych.

Stanowiskami pracy, na których dochodzi

do uwalniania arsenu i jego związków nieorga-

nicznych są np. stanowiska w procesach rafi-

nacji metali ciężkich – miedzi, ołowiu, srebra

i. in. Ponieważ w powietrzu środowiska pracy

na tych stanowiskach i na szeregu innych arsen

występuje w postaci aerozolu będącego miesza-

niną cząstek arsenu w postaci pierwiastkowej

i różnych jego związków (w tym związków

rakotwórczych), należy, jak się wydaje, trak-

tować je tak jakby wszystkie były rakotwórcze

(bez względu na to czy sam arsen jest uznany

za rakotwórczy i czy w danym przypadku

występują także inne związki nie wymienione

w wykazie lub nie sklasyfikowane jako rako-

twórcze) – w aspekcie częstotliwości wykony-

wania pomiarów. Nie ma bowiem możliwości

oddzielenia poszczególnych frakcji, a wartość

normatywu higienicznego (NDS) odnosi się

do arsenu i jego związków nieorganicznych.

Konsekwencją zaliczenia określonej sub-

stancji do czynników rakotwórczych jest to,

że ocenę ryzyka związanego z narażeniem

na taką substancję należy przeprowadzać od-

dzielnie (niezależnie od oceny związanej z na-

rażeniem na inne obecne w badanym powietrzu

czynniki chemiczne o podobnym charakterze

działania toksycznego – np. w procesach hutni-

czych inne metale i metaloidy). Jak już powie-

dziano, ponieważ w trakcie przeprowadzania

oznaczania nie ma możliwości oddzielenia

arsenu od tych jego związków, które zostały

uznane za rakotwórcze dla człowieka, a sam

arsen jak i występujące wraz z nim metale

wykazują podobne działanie toksyczne, należy

w przypadku tego czynnika dokonywać również

łącznej oceny narażenia zawodowego, niezależ-

nie od oceny „pojedynczej” (jak w przypadku

czynników rakotwórczych).

Aby przeprowadzić ocenę łączną, należy

obliczyć współczynnik łącznego narażenia

jako sumę ilorazów stężeń poszczególnych

substancji i odpowiadających im wartości

NDS. Warunki pracy można było uznać za bez-

pieczne, jeśli wartość współczynnika łącznego

narażenia nie przekracza 1 (jest mniejsza lub

równa 1). Nie zmienia to jednak w niczym

faktu, że zgodnie z przedstawioną wcześniej

metodyką oznaczania można próbkę powietrza

pobierać na jeden filtr, który poddaje się okre-

ślonej obróbce w celu przygotowania roztworu

do oznaczania, analizuje poszczególne metale

i metaloidy z zastosowaniem absorpcyjnej

spektrometrii atomowej, a tylko samą końcową

ocenę przeprowadza dla arsenu oraz oddzielnie

z włączeniem do innych metali i metaloidów.

PIŚMIENNICTWO

[1] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrze-

śnia 2003 r. w sprawie wykazu substancji niebez-

piecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem

(DzU nr 199, poz. 1948)

[2] Arsen i nieorganiczne związki arsenu. Wytyczne

szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rako-

twórczych . IMP, Łódź 2003, zeszyt 17, 5

[3] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia

2004 r. w sprawie substancji, preparatów czynników

lub procesów technologicznych o działaniu rakotwór-

czym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU

nr 280, poz. 2771)

[4] Gawęda E. Narażenie zawodowe na metale i me-

taloidy oraz ich związki w procesach rafinacji metali

ciężkich. „Medycyna Pracy”, 2004, 55(4), 307

[5] PN-92/Z-04011/06 Ochrona czystości powie-

trza. Badania zawartości arsenu i jego związków.

Oznaczanie arsenu i jego związków nieorganicznych

w pyle zawartym w powietrzu atmosferycznym (imi-

sja) metodą wodorkowej absorpcyjnej spektrometrii

atomowej

[6] Gawęda E. Metale i metaloidy oraz ich związki

– metoda oznaczania . „Podstawy i Metody Oceny

Środowiska Pracy”, 2003, 4(38), 111

[7] PN EN 482: 2002 Powietrze na stanowiskach pra-

cy. Ogólne wymagania dotyczące procedur pomiarów

czynników chemicznych

[8] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia .........

2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (projekt

– luty 2005)

Praca wykonana w ramach programu wieloletniego pn. „Dostosowywanie warunków pracy

w Polsce do standardów Unii Europejskiej” dofinansowanego przez Komitet Badań Naukowych

w latach 2002-2004. Główny koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy

Instytut Badawczy

228

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: