Jestem od wielu lat nauczycielką, najpierw muzyki, obecnie sztuki i zawsze uważałam, że dbałość o aparat głosowy jest podstawową potrzebą każdego nauczyciela. Statystycznie najwięcej chorób krtani i problemów z głosem ma właśnie ta grupa zawodowa. Z doświadczenia w pracy pedagogicznej wiem, iż nauczyciele posiadają bardzo małą wiedzę z zakresu higieny i emisji głosu. Uczelnie wyższe w tej dziedzinie kształcą tylko aktorów i wokalistów. Sięgnęłam więc po literaturę dotyczącą podstawowych zagadnień dotyczących budowy i funkcjonowania narządów mowy oraz powstawania i emisji głosu. Wiedzę tę poszerzyłam o własne doświadczenia i umiejętności praktyczne, gdyż oprócz pracy w szkole jestem czynną śpiewaczką. W związku z tym umieściłam w artykule sprawdzone sposoby i wskazówki, które sprzyjają mojej pracy i czasem ratują z drobnych opresji na scenie. Emisja głosuEmisja głosu to skoordynowane czynności oddychania, fonacji i artykulacji w połączeniu ze zjawiskami rezonansu w komorach rezonacyjnych klatki piersiowej, krtani i nasady (jama gardłowa, ustna i nosowa). Głos jest wynikiem okresowego przerywania drgania strun głosowych wydychanego prądu powietrza. Krtań jest głównym aparatem wykonawczym narządu głosu. W procesie emisji głosu musi być zachowana ścisła i skoordynowana przez ośrodkowy układ nerwowy współpraca mięśni krtani z mięśniami oddechowymi i artykulacyjnymi (gardła i jamy ustnej). Od rezonatorów natomiast (jama ustna, gardło, jama nosowa, zatoki) w znacznej mierze zależy barwa i siła głosu.
Obraz krtani
Obraz krtani: A - widziany w lusterku; B - podczas oddychania - szpara głośni otwarta; C - podczas fonacji - szpara głośni zamknięta. 1 - nagłośnia; 6 - struna głosowa; 7 - szpara głośni z widzianym przez nią zarysem ściany tchawicy.
Ustawienie strun głosowych i kształt szpary głośni
Ustawienie strun głosowych i kształt szpary głośni: A - szpara głośni miernie rozwarta (spokojne oddychanie, sen); B - szpara głośni w kształcie rombu, w pełni rozwarta (silny wdech), działanie mięśni pierścienno - nalewkowych tylnych; C - zamknięta część międzybłoniasta szpary głośni, działanie mięśni pierścienno - nalewkowych i pierścienno - tarczowych; D - cała szpara głośni zamknięta (mówienie, śpiew), działanie mięśni jak w punkcie "C", a ponadto mięśnia nalewkowego. Aby emisja głosu odbywała się prawidłowo, bez zakłóceń, należy bardzo świadomie kontrolować czynności oddechowe. Spoczynkowy oddech życiowy odbywa się odruchowo i niezależnie od naszej woli i dzieli się na wdech i wydech. Jest on płytki i wolny, odbywa się głównie przez nos. Oddychanie w mowie i śpiewie jest tzw. oddechem dynamicznym i zmienia się na zasadzie odruchów warunkowych, wytwarzających się za pośrednictwem ćwiczeń. Zwłaszcza kobiety posiadają tzw. oddech płytki (górne partie płuc), natomiast oddychanie w pięknej, dźwięcznej mowie i śpiewie cechować musi czynny udział przepony (oddech całościowy - żebrowo - przeponowy). Można powiedzieć, że wdech całościowy jest jak gdyby pogłębionym, zwykłym "codziennym" wdechem. Stwarza on najkorzystniejsze warunki dla wydłużenia fazy wydechu, podczas której zachodzi proces emisji dźwięku, a więc wydobywania i wysyłania w przestrzeń głosu. Ćwiczenia oddechowe Najlepiej i najskuteczniej wykonuje się je w pozycji stojącej. Stajemy w lekkim rozkroku, ciało rozluźnione, ręce wzdłuż ciała, plecy proste, głowa i szyja w linii prostej z kręgosłupem. Przy oddychaniu (wdechu) kontrolujemy, aby ramiona nie unosiły się w górę. Przy wydechu unikamy wszelkich ruchów szyi i głowy.
Chciałabym, aby te ćwiczenia pozwoliły Państwu odszukać w odczuciach wewnętrznych pełny oddech żebrowo - przeponowy. Pozwoli on na wykorzystywanie jak największej powierzchni płuc. Ma to ogromne znaczenie podczas pięknej mowy i śpiewu. Poza tym głębokie wdechy i spokojne wydechy rozluźniają napięcie mięśniowe narządów głosu i ciała podczas sytuacji stresowych, pomagają podczas tremy, np. w czasie publicznych wystąpień. Abyśmy mogli pięknie mówić - czystym i donośnie brzmiącym głosem, przy jak najmniejszym zużyciu powietrza znajdującego się w płucach, proponuję wykonywanie poniżej zamieszczonych ćwiczeń na legato. Jest to sposób artykulacji dźwięków, który polega na tym, że wykonujemy je, łącząc płynnie ze sobą. Ćwiczenia na legato
Ćwiczenie, oprócz techniki legato, uczy jak bezpiecznie krzyczeć lub bardzo głośno mówić (na impuls oddechowy). Pamiętajmy o łączeniu dźwięków.
Ćwiczenie wykonujemy jak najdłużej na jednym oddechu, pamiętając o legato.
Wszystkie ćwiczenia wykonujemy po uprzednim prawidłowo wykonanym wdechu (pełnym, nie za dużym, ramiona nie unoszą się do góry). Jeżeli faza wydechu wydaje nam się za krótka, wówczas poćwiczmy nabieranie powietrza nosem (tak jak byśmy wąchali kwiaty). Ponieważ na samogłosce "i" jest bardzo dobre zwarcie strun głosowych, więc większość ćwiczeń oparłam o sylaby, w których występuje ta głoska. Praktyczne uwagi
Literatura
jo-chom