wyklady socjologia dewiacji.doc

4.04.2006 r. – wykład

TEORIA NAPIĘĆ

Modernizm – podejście kulturowe do dewiacji

Dewiacja: obiekt badań dla socjologa: trzeba odwoływać się do kultury, wartości, norm instytucjonalnych

XX w.

1.     Teoria napięć

2.     Nowa teoria dewiacji

Odejście od dziewiętnastowiecznych założeń:

à      jak badać społeczeństwo,

à      odejście od porównywania społ. do żywego org.,

à      docenienie tego, że problematyka społeczna jest specyficzna, więc próby zastosowania bezrefleksyjnego metod badań stosowanych w naukach ścisłych nie dają szans na powodzenie

à      Trudno jest utrzymać dalej założenie o dwoistości natury człowieka, odejście od myślenia w kategoriach dualistycznych;

nie całkiem – ale nie wyciąga się tak daleko idących wniosków jak do tej pory, zwł. Dot. Natury biologicznej; odejście od koncepcji predestynacji (że człowiek przychodzi na świat z jakąś predestynacją do czynienia zła)

Dyskusje o tym, co biologiczne i społeczne odstawia się na bok, zainteresowanie gł. na społecznej naturze człowieka – jednostka produktem społeczeństwa

Odejście od:

à      skupienia na jednostce, jako na źródle przyczyn dewiacji

[dotychczas w koncepcji klasycystycznej, konserwatywnej, pozytywistycznej, słabość więzów społecznych, owszem wpływa, ale przyczyn dewiacji szuka się raczej w jednostce: odczuwa ona niewielką potrzebę przestrzegania norm, ale to ona ostatecznie decyduje o tym jak postąpi, czy postąpi dewiacyjnie]

à      spojrzenia na dewiację: poszukiwanie społecznych uwarunkowań dewiacji; bez wpływów społecznych motywacja do dewiacji w ogóle by się nie pojawiła

à      Zerwanie z myśleniem, że są jakieś impulsy wewn., wrodzone inklinacje do zachowań dewiacyjnych

Czy to znaczy, ze nic nie jest wrodzone? Nie, po prostu się tym teraz nie zajmowano

SPOŁECZNE ŹRÓDŁA DEWIACJI

Impuls do dewiacji jako sposób wypełnienia oczekiwań społecznych.

Uzasadnienie teorii napięć:

A. NATURA LUDZKA

Jednostka to trochę jak biała karta, na której społeczeństwo „zapisuje” różne rzeczy

Natura à JAŹŃ

Natura człowieka nie jest dana „przedspołecznie”

Interesuje nas tutaj to, co jest w człowieku wykreowane przez wpływ społeczny

Natura przedspołeczna jest niebadalna, nie da się do niej dotrzeć, nie badamy jej

Konflikt w jednostce (biologia/kultura) nie rozważany.

Jaźń – aspekt osobowości, który składa się na koncepcję jednostki odnośnie jej samej

Sposób, w jaki jednostka pojmuje siebie, jest rezultatem jej doświadczeń w kontaktach z innymi ludźmi, bez tego nie ma szans na rozwinięcie pojęcia „JA”

              (Ossowski: historia dwóch dziewczynek wychowanych przez zwierzęta)

Musimy w innych jak w lustrze się przeglądać, bez relacji z innymi nie możemy rozpoznać samych siebie

Człowiek buduje swoje ja nie tak, jak odczytują go inni, ale jak mu się, wydaje, że inni go widzą. Lustro społeczne jest szczególnym lustrem, w kontaktach z różnymi ludźmi zobaczymy siebie w różny sposób.

Lustro społeczne nie jest obiektywne

Jaźń rozwija się w procesie socjalizacji w trakcie interakcji z innymi ludźmi, to proces.

Człowiek nie przychodzi na świat ze zorganizowaną jaźnią, uformowaną koncepcją własnej tożsamości. Dziecko uwewnętrznia definicje, jakie tworzą o nim inni ludzie i jakie inni maja wyobrażenia o jego miejscu w społeczności.

Dziecko w ten sposób dochodzi do koncepcji samego siebie udzielając odp. na pytania:

1.     kim jestem?

2.     jaki jestem?

Potwierdzanie tych odpowiedzi we własnym zachowaniu. Dochodzi do weryfikacji, rewizji, oszacowania itd. statusu i ról społ. z oczekiwaniami innych ludzi – PROCES.

TEORIA NAPIĘĆ – ZAINTERESOWANIE ZDETERMINOWANĄ JEDNOSTKĄ

Wybory jednostki są ograniczane przez społeczeństwo

Chcemy tu analizować sytuacje ludzi w społ. jako ludzi stojących przed wyborem, ale nie tak racjonalnym jak ujmowali to klasycyści: ograniczony wybór alternatyw. Ograniczenia mają charakter strukturalny. Teoria Mertona podstawą.

Jednostka to osoba o wpojonych kulturowo celach i wdrożonym wachlarzu środków uznanych za właściwe (określone możliwości działania by dostać się do tych środków; dostęp różny dla różnych środków, czasami niektórzy wybierają środki nieprawomocne).

Środki są dane, charakterystyczne dla każdej grupy społecznej.

Na środki wpływa miejsce, jakie zajmuje jednostka w strukturze społ.

B. WIZJA PORZĄDKU SPOŁECZNEGO

Nawiązanie do perspektywy:

1.     normatywnej (normy instytucjonalne)

2.     strukturalno-funkcjonalnej (dominuje !!!! w socjologii XX w. w latach 30.-60.)

społeczeństwo = system społeczny

koncepcja systemu

SYSTEM MA STRUKTURĘ

Społeczeństwo to szereg połączonych ze sobą elementów, które tworzą stratyfikację, hierarchię. To powiązanie elementów w całość powoduje, że zmiana jednego elementu powoduje zmianę całości, gdyż elementy są nawzajem funkcjonalne.

System trwa i to wymaga, by poszczególne elementy dostosowywały się do potrzeb systemu. System wymaga czegoś od jednostek, grup. Wymogi systemowe. System utrzymuje całość w jakimś porządku.

Warunkiem trwania systemu: utrzymywanie balansu RÓWNOWAGI SPOŁECZNEJ, gdy wszystkie elementy wypełniają swoje funkcje, są funkcjonalne.

Normy powodują, że system jest w stanie utrzymać się w równowadze. Ludzie są socjalizowany do wspólnych wartości, a przestrzegając ich ludzie zapewniają trwanie systemu.

System społ. to funkcjonalna całość, gdzie każdy element jest ważny.

Nieprzystosowanie jednostek może okazać się funkcjonalne dla systemu.

W wyniku napięć społecznych powstają „szczeliny” i dzięki zachowaniom dewiacyjnym od czasu do czasu można te napięcia trochę redukować.

NAPIĘCIA SĄ NIEUCHRONNE – W SPOŁECZEŃSTWIE TKWI SPRZECZNOŚĆ, bo nacisk na sukces w sprzeczności z możliwościami ludzi, szczególnie tych niekorzystnie ulokowanych w strukturze społ.

Napięcia społ. są dewiacjogenne, bo nacisk na sukces w stałej sprzeczności z możliwościami.

Przyczyny strukturalne dewiacji.

Strukturalnie ograniczony jest dostęp, ludzie popychani do dewiacji przez strukturalne nierówności.

C. DEFINICJA DEWIACJI

Dewiacja, to takie przystosowanie do społ. sytuacji (miejsce w strukturze), kiedy jednostka nie jest w stanie realizować celów kulturowych normalnymi środkami lub rezygnuje z osiągnięcia celów kulturowych. Dewiacja jako nonkonformizm, a nie jako złamanie normy. Sytuacja adaptacyjna jest bardzo ważna. Adaptacja do czegoś stworzonego bez jego udziału.

Te same środki, które stabilizują współczesne społeczeństwo, tworzą obszary dysfunkcji.

Pewne nonkonform. Zachowania wobec systemu mogą, paradoksalnie, podtrzymywać system.

Czy można dewiacje rozpatrywać w kategoriach braku równowagi społecznej?

Anomia jest przyczyną dewiacji, ale też dewiacja zwrotnie działa na natężenie anomii àmoże dojść do transformacji systemu.

D. ROZMIARY I ROZPRZESTRZENIENIE DEWIACJI

Związek dewiacja/pozycja w strukturze społ.

Myślenie w kategoriach klasowych: w niższych klasach realizacja celów kulturowych w większym stopniu blokowana à większe natężenie dewiacji tutaj.

E. PRZYCZYNY DEWIACJI

Dewiacja = rozłam: kulturowo indukowane aspiracje/strukturalnie determinowane możliwości

David Matza: „Ambicja promuje dewiację, gdy jest instytucjonalnie frustrowana”.

Rozbudzając ambicje, a nie blokując mu środki do celu (niewiele zależy w tym względzie od jednostki)

Napięcie = fundamentalna ironia porządku społecznego

To, co sprawia, że społeczeństwo trwa sprawia równocześnie, że powstaje dewiacja.

Indywidualne przystosowanie się jednostek? Może dot. grup społecznych.

Pojawia się myślenie w kategoriach podkultur. (Cloward i Olin – kryminolodzy: tłumaczą tą teorią tworzenie się grup przestępczych i podkultur narkomańskich)

11.04.2006 r.

F. POLITYKA SPOŁECZNA

1.     Modyfikacje w obrębie struktury społecznej

Trzeba oddziaływać na przyczyny dewiacji, REFORMY STRUKTURY SPOŁECZNEJ W KIERUNKU ZWIĘKSZENIA EGALITARYZMU MOŻLIWOŚCI, jakie w ramach tej struktury będą odnosiły się do poszczególnych jednostek społeczeństwa,

â          zniesienie blokad w dostępie do środków prawomocnych lub

â          zwiększenie wyboru środków.

Np. rozbudowany system stypendialny.

Ten, kto chce ma możliwość dostępu do środków prawomocnych.

Zmiana podejścia – nie karanie, ale reagowanie w odpowiedni sposób. Działanie zanim dewiacja (niewłaściwy rodzaj przystosowania jednostki do społeczeństwa) się u jednostki pojawi.

Praca polegająca na nie tylko na uświadamianiu jednostkom możliwości, których nie dostrzegają i stwarzanie nowych.

2.     Kształtowanie społecznej jaźni, czyli osoby społecznej

KRYTYKA:

1.     Problem dewiacji klasy średniej:

â          Teoria napięć nie wyjaśnia przyczyn dewiacji wśród osób, które MAJĄ dostęp do prawomocnych środków, nie tłumaczą przestępczości białych kołnierzyków

2.     Wizja społeczeństwa jako monolitu wartości – nie tylko skupione wzgl. idei konsensusu, ale uznanie, że to jest oczywistość, że jest jedna kultura w społeczeństwie.

3.     Kwestia ograniczoności reform, które proponują zwolennicy tej teorii:

â          Ruch reformatorski jest mało skuteczny, potrzebne jest coś więcej (sprawiedliwość ludowa… tiaa… jeśli chciałoby się zlikwidować napięcia wynikające ze struktury klasowej należy zlikwidować samą strukturę klasową, potrzebna jest powszechna rewolucja)

Powrót do teorii anomii à Stefan Nowak: próba wyjaśnienia syt. w Polsce za pomocą typologii Mertona, rozwinięcie jej – wskazał 9 typów przystosowania (to nie są totalne metody przystosowania, mogą dotyczyć tylko poszczególnych dziedzin życia; indywidualne modele przystosowania):