granice tolerancji cz.I.doc

TEORIE ETIOLOGICZNE

KIERUNEK STRUKTURALNY- TEORIA ANOMII R. K. MERTONA

Ø     Ujęcie strukturalne- takie, w którym źródeł zachowań dewiacyjnych poszukuje się bezpośrednio w strukturze społecznej

Ø     Teoria ta jest konsekwentnie socjologiczna, rzadko odwołuje się do zmiennych psychospołecznych, psychologicznych itp.

Ø     Jest to koncepcja, która konsekwentnie upatruje genezy dewiacji bezpośrednio w strukturze społecznej ® makrosocjologiczna perspektywa badawcza

Ø     Koncepcja Mertona (teoria anomii, teoria środków- celów, teoria napięcia) jest najpopularniejszą współczesną teorią zachowań dewiacyjnych

Ø     Koncepcje Mertona wywodzi się od Durkheima

o       Wspólne jest im pojęcie anomii- stanu pewnej dezintegracji w obrębie kultury, struktury społecznej lub wzajemnie pomiędzy nimi, Merton: załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami a celami kulturowymi a społecznie ustrukturalizowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami

Ø     Dewiacja jako zjawisko normalne

o       Teoria anomii- wyraz negacji wcześniejszych koncepcji kontroli społecznej ® nietrafny jest pogląd, że zachowanie dewiacyjne stanowi ekspresję biologicznych popędów człowieka, które dochodzą do głosu, gdy osłabieniu ulega kontrola społeczna (bo niby dlaczego zachowania dewiacyjne występują z różną częstością, natężeniem etc.?)

o       Zdaniem Mertona, „dla systemu społecznego dewiacje niekoniecznie są bardziej dysfunkcjonalne niż funkcjonalny jest dla nich konformizm”® zachowanie dewiacyjne nie jest czymś nienormalnym czy patologicznym, lecz stanowi oczekiwany rezultat pewnych napięć w strukturach: społecznej i kulturowej; jest normalne w tym sensie, że stanowi normalne, to jest oczekiwane działanie (jeśli bowiem uda nam się zlokalizować grupy szczególnie podatne na owe strukturalne naciski, możemy oczekiwać, że napotkamy w nich stosunkowo wysoką częstotliwość zachowań dewiacyjnych, nie ze względu na to, że członkowie mają określone skłonności biologiczne, lecz dlatego, że reagują oni normalnie na sytuację społeczną, w której się znajdują

o       Pewne formy zachowań dewiacyjnych okazują się równie normalne, jak zachowania konformistyczne

Ø     Struktura społeczna i struktura kulturowa

o       Struktura społeczna- zorganizowany zespół społecznych zależności, w które uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub grupy

o       Struktura kulturowa- zespół kierujących zachowaniem wartości normatywnych, wspólnych członkom określonego społeczeństwa czy grupy; dwa główne elementy

Ø     Kulturowo zdefiniowane cele, czyli „rzeczy warte zabiegów”- są zazwyczaj powiązane i tworzą hierarchię wartości, cechuje je pewien stopień integracji

Ø     Usankcjonowane środki służące do realizacji kulturowo określonych celów (normy instytucjonalne)- sposoby postępowania uznane za dopuszczalne w realizacji tych celów

o       We właściwie funkcjonującym społeczeństwie cele kulturowe i instytucjonalne środki służące do ich realizacji są harmonijnie ze sobą powiązane; jednakże równowaga między celami a środkami może ulec zachwianiu ® dwa typy społeczeństwa, w której brak jest prawidłowej integracji między tymi elementami struktury kulturowej

Ø     Społeczeństwo, w którym cele są ważniejsze od wiodących do nich środków ® mamy do czynienia z wyjątkowo silnym naciskiem na realizację kulturowych celów i nieporównanie mniejszym na instytucjonalne środki, które powinny do nich prowadzić (wszystkie chwyty dozwolone, cel uświęca środki); cel osiąga się wszelkimi możliwymi środkami, niezależnie, czy są one dozwolone, czy nie; w miarę, jak się ten proces pogłębia, społeczeństwo staje się niestabilne i pojawia się anomia (brak norm)

Ø     Środki są celem same w sobie, konformizm staje się wartością podstawową; cele kulturowe stają się nieistotne, zapomniane, liczy się ścisłe przestrzeganie rytuałów

o       Właściwie zintegrowana grupa, to dopiero taka, w której członkowie społeczeństwa czerpią satysfakcję zarówno z realizacji wymogów kulturowych, jak i z przestrzegania instytucjonalnych sposobów prowadzących do jego realizacji ® ludzie są zadowoleni zarówno z reguł gry, jak i z końcowego rezultatu

o       Struktura społeczna determinuje faktyczne możliwości realizacji kulturowo wyznaczonych celów przez jednostki ulokowane w rozmaitych jej punktach® ci, na wyższych szczeblach drabiny mają większe szanse na realizację celów, niż ci, na niższych; istnieje więc sprzeczność miedzy wymogami kulturowymi a strukturalnymi możliwościami ich realizacji w sposób konformistyczny

o       W obecnych społeczeństwach dominują wartości takie jak: sukces, osiągnięcia, zdobywanie wykształcenia, zawodu, rozwój w różnych sferach aktywności

Nadmierne akcentowanie konieczności realizowania kulturowo wyznaczonych celów w porównaniu z naciskiem, jaki dana kultura kładzie na przestrzeganie norm regulujących zachowania mające służyć osiąganiu nowych celów, rodzi tendencje do zachowań nonkonformistycznych. ® brak równowagi między postrzeganą istotnością celów i środków kulturowych sprzyjają „chodzeniu na skróty”- sięganiu po nie aprobowane, nieinstytucjonalne środki

o       Kultura zaleca przyjęcie trzech jej zasad:

§        Wszyscy powinni zdążać do tych samych, istotnych celów

§        Widoczne niepowodzenie jest tylko przystankiem na drodze do ostatecznego sukcesu

§        Autentyczną porażką jest wyzbycie się ambicji

o       Szanse na osiągnięcie celu są uzależnione od przynależności do poszczególnych klas społecznych

Ø     Typy adaptacji jednostek- pięć typów przystosowania się jednostek do sytuacji dysharmonii między elementami struktury kulturowej oraz między strukturą kulturową a społeczną

o       Konformizm- najpowszechniejszy rodzaj akceptacji- akceptacja zarówno celów kulturowych, jak i legalnych środków; są dominujące by system społeczny mógł prawidłowo funkcjonować; jednostki takie dążą do kulturowo wyznaczonych celów przestrzegając jednocześnie sposoby ich realizacji

o       Innowacja- dążenie do osiągnięcia kulturowych celów (podobnie jak konformiści; te same cele), jednakże przy wykorzystaniu nieinstytucjonalnych (zabronionych) środków (odrzucają konformistyczne środki)

ü     Ten typ adaptacji oznacza, że jednostka została zsocjalizowana w sposób niepełny

ü     Innowacja występuje we wszystkich warstwach społecznych, ale najwyższa presja do zachowań innowacyjnych występuje na niższych szczeblach drabiny społecznej

ü     Skłonność do innowacji pojawia się zawsze tam, gdzie struktura kulturowa kładzie nadmierny nacisk na jakikolwiek rodzaj sukcesu

o       Rytualizm- odrzucenie celów kulturowych przy jednoczesnej akceptacji środków instytucjonalnych (norm postępowania); rezygnacja z aspiracji przy trzymaniu się norm; dla rytualisty bezpieczniejsze są małe ambicje, gdyż duże sprawiają poczucie zagrożenia i wywołują frustrację

o       Wycofanie- odrzucenie zarówno celów wyznaczonych przez kulturę, jak i instytucjonalnych środków służących do realizacji tych celów; ludzie tacy są członkami społeczeństwa jedynie formalnie- znajdują si ew społeczeństwie, ale do niego nie należą, ponieważ nie podzielają systemu wartości tego społeczeństwa; najrzadszy i najbardziej potępiany rodzaj reakcji na stan anomii, jest groźny dla systemu społecznego; jednostki takie bezproduktywnie obciążają resztę społeczeństwa i negują jego podstawowe wartości (psychotycy, narkomani, hippisi, samobójcy)

ü     Może się zdarzyć, gdy jednostka ma głęboko zinternalizowane wartości, ale nie ma szans na realizację wymogów kulturowych; internalizacja uniemożliwia innowację, więc następuje odrzucenie zarówno środków, jak i celów

o       Bunt- odrzucenie celów i środków przy jednoczesnym dążeniu do wprowadzenia nowych celów kulturowych i nowych norm instytucjonalnych; ma grupowy, zorganizowany charakter; do buntu dochodzi wówczas, gdy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda

Ø     Krytyka

o       Niejasny podział (różnice między konformistą a rytualistą, buntownikiem a innowatorem, buntownikiem a wycofanym)

o       Odnosi się raczej do jednostek niż do grup

o       Nie poruszanie pewnych kwestii, wyrywkowość teorii (np. dla jakich warstw społecznych prawdopodobne jest wycofanie?)

o       Zdecydowane przeciwstawienie przez Mertona środków i celów (dla kogoś zarabianie pieniędzy może być celem i środkiem zarazem)- cel może się stać środkiem, a środek celem

o       Wadliwość formalna- typologia Mertona nie obejmuje wszystkich logicznie dedukowanych kategorii; Dubin rozszerzył wstępnie typologię Mertona, tworząc dwa systemy innowacyjne: innowację behawioralną (akceptację celów i aktywne odrzucenie środków dotychczasowych i zastąpienie ich nowymi) oraz innowację wartości (odrzucenie celów dotychczasowych i zastąpienie ich nowymi przy akceptacji środków); rozszerzył też adaptację rytualną- rytualizm behawioralny (jak u Mertona) i rytualizm wartości (akceptacja celów i odrzucenie środków). Również S. Nowak zaproponował rozszerzenie typologii Mertona (9 typów)

o       Nie wynika z teorii Mertona jednoznacznie, co to jest anomia (czy jest to rozdźwięk między elementami struktury kulturowej, czy też między kulturą a strukturą) ® kilka definicji

Ø     Uznanie, że dewiacja nie jest przejawem patologicznych skłonności poszczególnych jednostek, lecz stanowi normalną i oczekiwana reakcję, którą generują struktura kulturowa i społeczna

Ø     Zachowanie dewiacyjne jest normalną reakcją normalnych ludzi na nienormalne sytuacje

KIERUNEK KULTUROWY

CHICAGOWSKA SZKOŁA EKOLOGII SPOŁECZNEJ

Ø     Pomimo wielu różnic pomiędzy teoretykami chicagowskiej szkoły, można wyodrębnić wspólne aspekty

o       Przedmiot zainteresowania- organizm miejski

o       Zbliżona płaszczyzna wyjaśniania różnic w przestrzennym rozkładzie przestępczości i innych zjawisk patologii społecznej

o       Perspektywa rozpatrywania dewiacji (przez pryzmat procesów zachodzących w wielkich metropoliach)

o       Wspólna siatka pojęciowa: „dezorganizacja społeczna”, „konflikt kultur”, „transmisja tradycji”

Ø     Darwinizm społeczny Parka- społeczności ludzkie rządzą się tymi samymi prawami, co społeczności zwierząt czy roślin; główne cechy społeczności: organizacja terytorialna, powiązanie z zajmowanym obszarem, trwałe więzy symbiotycznych zależności między jednostkami

o       Koncepcja Parka oparta na analogiach i metaforach wywodzących się z biologii- walka, współpraca, konkurencja (obserwowane w szczególności w miastach)

Ø     Ekologiczna analiza Chicago Burgessa

o       Przeprowadził badanie potwierdzające koncepcję Parka

§        Twierdził występowanie na terenie Chicago pięciu stref (obszarów różniących się składem mieszkańców, a także charakterem zabudowy i pełnionych funkcji)- strefa „najgorsza” to strefa zamieszkiwana przez ludzi, którzy przegrali walkę o byt (tu: ekonomiczny) i dostali się do niej niejako na drodze naturalnej selekcji

Ø     Badania zespołu Shawa

o       Przestępczość w Chicago maleje wraz ze wzrostem ich odległości od centrum

Ø     Chicagowska szkoła nie reprezentowała jednolitego stanowiska, można wyróznić dwie orientacje

1.    reprezentowana przede wszystkim przez Parka i Burggessa- czynniki ekologiczne są różne od kulturowych, do tych pierwszych przykładali większą wagę; czynniki ekologiczne to m.in. zmiany sposobu mieszkania, zwiększanie się gęstości zaludnienia, ekspansja przemysłu- to, co charakteryzuje sytuację człowieka we współczesnym mieście; przestępczość jest wynikiem naturalnego rozwoju miasta

2.    ekologia kulturowa- nie środowisko fizyczne, ale środowisko społeczne odgrywa główną rolę w pracach chicagowskich ekologów (kierunek wykształcony później); dezorganizacja społeczna- tradycyjne normy zachowania zanikają, nieformalna kontrola społeczna słabnie, to powoduje wzrost podatności na dewiacyjne wzory postępowania, zachowania dewiacyjne zaczynają być tolerowane, a nawet aprobowane

o       transmisja kulturowa- dzieci żyjące w dzielnicach przestępczych są bardziej narażone na oddziaływanie różnorodnych, sprzecznych standardów i form zachowania niż na oddziaływanie jednego, spójnego i konformistycznego wzoru

§        choć w dzielnicach przestępczych dominuje konformistyczny system wartości, to jednak funkcjonuje tam również konkurencyjny, dewiacyjny system wartości, natomiast w dzielnicach, w których przestępczość jest niska, takiego konkurencyjnego systemu wartości nie ma, bądź nie jest na tyle silny, by miał wywrzeć istotny wpływ na zachowanie młodzieży

TEORIA KONFLIKTU KULTUR SELLINA

Ø     Przeciwstawił się traktowaniu norm prawnokarnych jako jedynej jednostki analizy w kryminologii, są one bowiem relatywne ® nie mogą stanowić podstawy do formułowania praw ogólnych

Ø     Podstawową jednostką analizy w socjologii przestępczości winna być norma zachowania (normy zachowania występują wszędzie tam, gdzie istnieją grupy społeczne, czyli występują powszechnie)- nie muszą być skodyfikowane

Ø     Badanie norm zachowania może stanowić lepszą podstawę kształtowania teorii naukowych niż badanie przestępstw zdefiniowanych przez prawo karne

Ø     Ustalenie norm obowiązujących w danej grupie punktem wyjścia analizy zachowań dewiacyjnych

o       Norma zachowania- reguła poparta sankcją; sankcja tworzy barierę przeciwko naruszaniu normy, moc tej bariery zależna jest od postawy grupy wobec danego zachowania (słaba bariera- grupa nie przywiązuje zbytniej wagi do przestrzegania tej normy)

o       Aby norma miała skutecznie kontrolować zachowanie jednostki, musi stać się częścią jej osobowości

Ø     Klasyfikacja subiektywnego postrzegania oporu grupy przeciwko naruszeniu normy zachowania:

o       Brak oporu ze strony grupy- jeśli norma nie stanowi elementu osobowości jednostki, to nie odczuwa ona oporu ze strony grupy, bądź gdy naruszyła normę przypadkowo

o       Zredukowany opór ze strony grupy- jeśli jednostka zinternalizowała daną normę, lecz jednocześnie przyswoiła sobie inną normę, która odmiennie definiuje reakcję na dane zachowanie

o    ...