A. Malczewski - Maria. Powieść ukraińska.pdf - lektury - pracowity.polon.uw

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

ANTONI MALCZEWSKI

Maria

ść ń

ai i iaa iia

a iaa ia ia r ii r i ri

a i ii rai iii a arar i

ira i i rai a i ri ai i

rai a a aai irar i ra i a a ia

i i i ar ia i i aai i ar a

iii i a a raa i i ari a ira i i

ra i ra i i a ia i i

i i i ra i ar ii a a a r

r ai i a ai a iii a

ar riai i i a ii ¹ i aii i

ira a r i aaa ii i a a a a

i a i ar ar a i ra a i

a a a a ii a ai i i a i

aa a ai i i i aaii a

ii i i a ri i ra

ai i aa

ai a

Mai ²

śń 

i ii i

a i ii

ia r i i

ii a i i ia i

a ai

Ej! ty na szybkim koniu, gǳie pęǳisz, kozacze³?

Czy zaoczył⁴ zająca, co na stepie skacze?

Koń, Przestrzeń

¹ i i i ar ia i i aai i ar a iii — Wynika

z tych słów, że Malczewski Niemcewicza o to pozwolenie prosił. Barǳo prawdopodobne, że jako dawnego

znajomego. Nie ma jednak żadnych śladów zainteresowania się Mari i jej autorem ze strony Niemcewicza.

K. W. Woycicki we wstępie do swego wydania pism Malczewskiego (Warszawa , str. ) zapewnia, że

Niemcewicz poznał się na wysokiej wartości Marii , ale wówczas dopiero, kiedy ta wartość została już ustaloną

przez Mochnackiego. Skąd Woycicki czerpie tę wiadomość, nie podaje.

² Mai — tak podpisuje się poeta i tutaj, i na różnych dokumentach z ostatniego okresu życia. Ale jeszcze

na podaniu o dymisję z wojska ( grudnia ) widnieje czytelny podpis: i Mai ; tak też pisane jest

jego nazwisko na wszystkich aktach krzemienieckiego liceum, i taka właśnie pisownia jest prawidłowa. Dlatego

wprowaǳiliśmy ją u nas, mimo tego podpisu pod listem do Niemcewicza, i mimo że na karcie tytułowej

I wydania z r.  czytamy również: Mai .

³ a i ia i i — podobnie jak w iar Byrona początek opowiadania: «

ri a i a i a ».

Czy rozigrawszy myśli, chcesz użyć swobody

I z wiatrem ukraińskim puścić się w zawody?

Lub może do swej lubej, co czeka wśrzód⁵ niwy,

Nucąc żałosną dumkę, lecisz niecierpliwy?

Bo i czapkęś nasunął, i rozpuścił woǳe,

A długi tuman kurzu ciągnie się na droǳe.

Zapał jakiś rozżarza twojej twarzy śniadość,

I jak światełko w polu błyszczy na niej radość,

Gdy koń, co jak ty, ǳiki, lecz posłuszny żyje,

Porze⁶ szumiący wicher wyciągnąwszy szyję.

Umykaj, Czarnomorcu⁷, z swą mażą⁸ skrzypiącą,

Bo ci synowie stepu⁹ twoją sól roztrącą.

A ty, czarna ptaszyno, co każdego witasz,

I krążysz, i zaglądasz, i o coś się pytasz,

Spiesz się swą tajemnicę odkryć kozakowi —

Nim skończysz twoje koło, oni ujść gotowi.

Pęǳą — a wśrzód promieni zniżonego słońca,

Podobni do jakiego od Niebianów gońca —

I długo, i daleko, słychać kopyt brzmienie:

Historia, Polska

Bo na obszernych polach rozległe milczenie;

Ani wesołej szlachty, ni rycerstwa głosy¹⁰,

Tylko wiatr szumi smutnie uginając kłosy¹¹;

Tylko z mogił westchnienia i tych jęk spod trawy,

Co śpią na zwiędłych wieńcach swojej starej sławy.

ǲika muzyka — ǳiksze jeszcze do niej słowa,

Które Duch dawnej Polski potomności chowa —

A gdy cały ich zaszczyt¹², krzaczek polnej róży,

Ah¹³! czyjeż serce, czyje, w żalu się nie nuży?

III

Minął już kozak bezdnię¹⁴ i głębokie jary,

Gǳie się lubią ukrywać wilki i Tatary;

Wierzenia, Zabobony, Koń

Przyleciał do ﬁgury (co jej wzgorek znany,

Bo pod nią już od dawna upior pochowany),

Uchylił przed nią czapki, żegnał się trzy razy

I jak wiatr świsnął stepem z pilnymi rozkazy.

I koń rzeski¹⁵, żadnym się urokiem nie miesza,

Koń

⁴ a — a nie [!] jest zarówno w autograﬁe, jak w wydaniu z r. ; a zam.

prawdopodobnie dla rytmu, gdyż gǳie inǳiej, np. w.  używa poeta zwykłej formy: zoczyć.

⁵ r — ǳiś popr.: wśród; pisownia charakterystyczna dla Malczewskiego.

⁶ r — pruje, rozpiera.

⁷ arr — poprawny wołacz od Czarnomorzec: arr . (Słowacki w wierszu a i a

ii woła: Mój Ukraińcu!); [Czarnomorzec to zwyczajowa nazwa chłopów zamieszkujących okolice Morza

Czarnego; transportowali oni towary rolnicze (gł. zboże) do portów, przywożąc stamtąd np. sól; Red. WL].

⁸ aa — gatunek wozu używany przez Kozaków. Linde przytacza z ia Zimorowicza: «W mażach

łubianych» wozili Kozacy połcie do Lwowa; [Do maży zwykle zaprzęgano woły, były więc to pojazdy powolne;

Red. WL].

⁹ i — tzn. kozak i koń. Toż samo w. : „oni ujść gotowi”.

¹⁰ i a i rra — domyślne: „nie dają się słyszeć”.

¹¹ iar i i ia — ten wiersz znajduje się także w utworze Malczewskiego za-

czynającym się od słów: a rr i raa aii a ogłoszonym po raz pierwszy w Ateneum

, IV, .

¹² a (daw.) — osłona, obrona.

¹³ a — ǳiś: ach; pisownia charakterystyczna dla Malczewskiego.

¹⁴ Mi a i i i ar — Na Rusi, ledwo nie w każdej wiosce, znajdują się źrzódła lub

studnie, osąǳone przez pospólstwo za tak głębokie, że im dna brakuje; ale za to każda z tych otchłani wsławiona

jaką naǳwyczajną powieścią, a czasem od Duchów strzeżona [ ra : por. przyp. do w. ;

J. U. — w ten sposób oznaczono komentarze redaktora wydania krytycznego, Józefa Ujejskiego, do objaśnień

autora.]. [przypis autorski]

  Maria i raia



Tylko parschnął¹⁶, i wierzgnął, i dalej pospiesza.

Ciemny Boh¹⁷ po granitach srebrne szar snuje,

Rzeka

A śmiały, wierny kozak myśl pana zgaduje —

Szumi młyn na odnoǳe, i wróg w łozie szumi,

Wróg

A żwawy wierny konik kozaka rozumi¹⁸ —

I przez kwieciste łąki, przez ostre bodiaki¹⁹

Lżej się nie przesuwają pierszchliwe sumaki²⁰;

I jak strzała schylony na wysokiej kuli²¹,

Czai się zwinny kozak, do konia się tuli;

I przez puste bezdroża król pustyni rusza —

A step — koń — kozak — ciemność — jedna ǳika dusza.

O! któż mu tam przynajmniej pohulać zabroni?

Zginął — w roǳinnym stepie nicht²² go nie dogoni.

Ruszaj, ruszaj, kozacze — pośpiech nakazany;

W starym, wyniosłym zamku niemałe odmiany:

Pan Wojewoda, z synem od dawna w rozprawie²³,

Ojciec, Syn, Konﬂikt

Długo teraz rozmawiał — i barǳo łaskawie;

A jednak — żywe były urazy i zwady,

Zatruta serc pociecha, zniszczone układy²⁴,

I łzy czułej rozpaczy i pychy zapału

Płynęły — często — gorsko²⁵ — ale bez poǳiału²⁶.

Już inaczej w tym zamku — znikły niesmak, żałość,

Jaśnieje przepych pański, nadǳiadów wspaniałość;

Już wśrzód licznego dworzan i służby orszaku,

Grona paziów, rycerzy domowego znaku²⁷,

W okazałe komnaty (długo niewiǳiany)

Zeszedł pan Wojewoda, bogato przybrany;

A gdy każdy to szczęście usiłował głosić²⁸ —

Zdawał się więcej synem niż chlubą unosić.

W spokojnych jego rysach²⁹ trudno poznać znamię

Głębokich wewnątrz uczuć; tylko ǳielne ramię —

Świetna mowa³⁰, dla luǳi — imię znakomite —

Co w sobie, to na zawsze dla wszystkich ukryte;

Lecz teraz, czy z potrzeby, czy w nagłym wzruszeniu,

W pieszczotach dawał ulgę długiemu cierpieniu;

I gdy w cichości z synem jakąś sprawę waży,

¹⁵ ri — ǳiś: rześki (u Lindego tylko: rześki).

¹⁶ ar — ǳiś: parsknął.

¹⁷ — duża rzeka płynąca przez zachodnią i środkową Ukrainę i wpadająca do Morza Czarnego pomięǳy

Dniestrem a Dnieprem.

¹⁸ a ir i aa ri — Czterowiersz kończący się tymi słowami brzmi jak zwrotka ludowej

piosenki.

¹⁹ ia (z ukr.) — roślina kolczasta [roǳaj wielkich krzaków ostu].

²⁰ a a. a — roǳaj antylopy [nazwa łac. aia aaria , ǳiś żyje tylko w Azji Środkowej, w XVII w.

można go było spotkać na terenie całej ǳisiejszej Ukrainy — Red. WL].

²¹ a raa a i i — trzeba się domyśleć: jak strzała położona na cięciwie łuku; a :

przód siodła.

²² i — tak stale pisze Malczewski [wpływ ukr.; Red. WL].

²³ rrai — tu: w sporze, w niezgoǳie.

²⁴ i a — może majątkowe.

²⁵ r — a. r : gorzko; podobnie r : gorzknąć.

²⁶ ia — tzn. Wojewoda nie ǳielił rozpaczy syna, a Wacław zapału pychy ojca.

²⁷ rr a — tzn. stanowiących prywatne wojsko domu wojewody (znak: sztandar).

²⁸ a i ia i — każdy z obecnych [usiłował głosić; Red. WL] szczęście oglądania

znowu Wojewody.

²⁹ ra — podobnie w rar Byrona (I. ): „ i a r a

r a a a r ai ”.

³⁰ i rai ia a — charakterystyczne dla stylu Malczewskiego skróty myśli; domyślnie:

na zewnątrz widoczne tylko ǳielne ramię itd., wszystko to bĳe w oczy z samej postawy Wojewody.

  Maria i raia



Widocznie — uśmiech igrał na poważnej twarzy;

A w oczach się mignęła szybka, ǳika radość,

Jak kiedy długim chęciom już się staje zadość,

Jak gdy w truǳącym biegu i myśli ucisku

Spocznie kto już na chwilę — choćby na mrowisku.

Spocznie? — oh! może tylko czoło pałające

Położy, gǳie go żądeł czekają tysiące.

Do późnej nocy w zamku zgiełk i tętent trwały;

Do późnej nocy trąby i wiwaty grzmiały:

Uczta

Dawny wrócił obyczaj, wspaniała ochota,

Długie się stoły śklniły³¹ od srebra i złota;

I loch pański jak serce zdawał się otwarty —

A stary węgrzyn³² płoǳił nie bez duszy żarty;

I goǳąc huczne tony z wesołym hałasem,

Muzyka z swą melodią przebiła się czasem³³.

Do późnej nocy twarze — ostre — malowane —

Portret

Przodków w długim szeregu zebranych na ścianę,

Zdały się iskrzyć nieraz martwymi oczami

I śmiać się do pĳących, i ruszać wąsami.

W ustach mieszka wesołość — w oczach myśl zgadnienia³⁴

W głębi to, w głębi serca³⁵ robak przewinienia;

Serce, Wina, Fałsz

A gdy jaka uciecha razem luǳi zbierze,

Śmiech

I Pycha, i Pochlebstwo śmieją się — nieszczerze.

Może tak w dawnym zamku — bo w rznięte podwoje³⁶

Noc

Już Noc zaprowaǳiła ciemne rządy swoje;

Już ucichli surmacze³⁷; Sen Szczęście osłania;

I puszczyk z wieży zaczął grobowe wołania;

Ptak

A jeszcze — w bocznym skrzydle obszernej budowy,

Gǳie ǳielny Wojewoda wzrok orli, surowy,

Oko

Pomarszczoną powieką w ustroniu przyciska,

Jak w jaszczur³⁸ kryją kamień, którym duma błyska —

Jeszcze stuk chodu słychać — lub ciężkie westchnienia,

Dźwięk

W przerwanym tępotaniu³⁹, wracają sklepienia.

Nicht tam niezawołany wnĳść się nie poważy —

Tam jego myśl ukryta samotnie się żarzy —

Tam może brnąć już w rozpacz, w niezwykłej niemocy,

Depce burzliwym krokiem po ciemnościach nocy,

Noc

Jakby w jej czarnym tchnieniu chciał gǳieś znaleźć rękę

Krwawej, zgubnej przyjaźni — lub zgasić swą mękę!

³¹ i i — ǳiś: lśnić się.

³² r (daw.) — wino pochoǳąc z Węgier.

³³ a i ria i a — poprzez wesoły hałas uczty, z którym zresztą tony jej („huczne”)

były w zupełnej zgoǳie.

³⁴ a aiia — [ǳiś popr.: zgadnięcia; Red.WL] tego co się wewnątrz drugich kryje? Taki

domysł mógłby nasuwać wiersz następny, ale tylko domysł.

³⁵ i i ra — podobnie w rar (I. ) [Byrona; Red. WL] „ ii ii ar

iri r ” Cała pierwsza część tego ustępu przypomina nadto początek II. pieśni aa Waltera Scotta,

gǳie z powodu podobnych okoliczności (uczta) znajdują się podobne reﬂeksje i gǳie również wiǳimy możnego

pana dręczonego tajemną zgryzotą, a udającego wesołość.

³⁶ ri — rzeźbione drzwi.

³⁷ ra — trębacz; osoba grająca na surmie.

³⁸ ar — skóra wyprawna z zachowaniem łuskowatej, a przynajmniej chropawej powierzchni. Tu mowa

niewątpliwie o rękojeściach szabel oprawnych w „jaszczur”, a wysaǳanych drogimi kamieniami.

³⁹ ai (neol.) — tupot.

  Maria i raia



A. Malczewski - Maria. Powieść ukraińska.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: