Podtyp: Conchifera- skorupowce
Gromada: Gastropoda (Cephalophora)- ślimaki
Bivalvia- małże
Cephalopoda- głowonogi
- ciało niesymetryczne
- płaszcz ściśle połączony z workiem trzewiowym zwany wspólnie visceropallium
- visceropallium ulega skręceniu już w stadium larwalnym (veliger) [worek trzewiowy skręca się o 90 stopni przez niesymetryczne rozmieszczenie mięsni]
- torsja pozostaje w ciągu wzrostu i może doprowadzić do 180 stopniowego skręcenia worka t.
- narządy wew. przemieszczają się na stronę lewą i odwrotnie
- jama płaszczowa przesuwa się ku przodowi, zwykle za głowę
- GŁOWA:
- oddzielona na brzusznej stronie bruzdą
- 1 lub 2 paty czułek (wciągalne rurki)
- oczy, otwór gębowy na jej spodniej stronie
- NOGA:
- silnie umięśniona
- od spodu spłaszczona
- niektóre mają ją mniej lub bardziej zredukowaną
- WOREK TRZEWIOWY:
- na grzbietowej stronie ciała zwęża się ku tyłowi
- niesymetryczny wraz z narządami skręca się w prawo, rzadziej w lewo
- prawe skrzele przesunęło się w lewo, a lewe na prawą
- redukowanie parzystych narządów, zwłaszcza prawych
- PŁASZCA:
- fałd skórny , rozrastający się od grzbietu jama ściany płaszczowej przekształcona w jamę płucną
- niektóre formy mają w ściance jamy płaszczowej mają szczelinę lub powstaje rurka oddechowa (syfon)
- zewnętrzna strona płaszcza pokryta skorupką
- muszla różnorodna
- zwykle jest to zwinięta rurka, zwężająca się na szczycie
- górne skręty są zwinięte mniej lub bardziej regularnie
- środkowe i dolne są nieregularne
- niektóre rodzaje wycofują worek trzewiowy ze szczytowych skrętów, tworząc nad jego końcem przegrodę, wierzchołek po pewnym czasie odpada
- MUSZLA:
- 3 warstwy:
-periostracum (cienka, konchiolina)
- mesostracum (gruba, wapienna)
- hypostracun (pokłady b. delikatnych płytek wapiennych)
- żeberka- ślady przyrostów
- ślimak łączy się z muszlą mięśniem wrzeciona przyczepionego do górnej części słupka
- u przodoskrzelnych wyst. wieczko- szczelnie zamyka otwór muszli
- płucodyszne maja skomplikowany mechanizm zamykania skorupki- (fałdki, listewki, wieczko)
- zakrywki (wapienne lub błoniaste)
płucodyszne zamykają nimi muszle na czas spoczynku (spadek temp.)
- nie sa połączone ze ślimakami, odrzucone, gdy powraca do aktywnego życia
- przedstawiciele Xenophoridae przytwierdzają do swojej skorupki wydzielina gruczołów nożnych kamyki, gąbki…
- powłoka ciała- nabłonek migawkowy i tkanka łączna
- bardzo dużo gruczołów śluzowych, szczególnie na nodze
- gruczoł hypobranchialny- (między skrzelem, a tylnim jeltem) wydziela wielka ilość śluzu
- u niektórych morskich ten gruczoł zwie się purpurowym- kolor wydzieliny, dużo bromu, trwała
- Układ pokarmowy:
- otwór gębowy (otoczony wargami)- spodnia strona przedniej części głowy
- odbyt przesunięty na prawą stronę
- gardziel- (szczęki z konchioliny- 2 boczne blaszki)
- na dnie gardzieli język (mięsisty wałek) – pokryty błona postawną w niej osadzone zęby chitynowe
- żeby +błona= tarka
- do gardzieli uchodzą 1 lub 2 pary gruczołów ślinowych
- nieraz gruczoły jadowe
- ślimaki filtrujące pokarm- na skrzelach ruchliwe rzęski (wyw. prady), także gruczoły śluzowe
- przełyk przechodzi w rozszerzony żołądek
- z żołądkiem łączy się wielki gruczoł wątrobowo- trzustkowy
- proste jelito cienkie (wewnątrz komórki rzęskowe i śluzowe)
- otwór odbytowy
- Układ wydalniczy:
- nerki łączą się orzęsionym lejkiem nerkowym z osierdziem
- u większości zachowuje się lewa nerka (morfologicznie prawa)
- workowata o gładkiej lub gabczasej scianie
- u przodoskrzelnych leży poza jamą płaszcza
- płucodyszne mają nerkę pomiędzy osierdziem, a końcowym odcinkiem jelita
- niektóre ślimaki lądowe mogą mieć koło nerek, okresowo gruczoł przylegający do jelita (gromadzenie wydalin w postaci ziarenek podczas snu)
- Układ krążenia:
- serce po grzbietowej stronie
- serce ma 2 przedsionki, 1 komora
- ale tez 1 przedsionek
- z komory wybiega aorta dzieląca się na 2 panie
- krew: zatoki jamy ciała- arterie skrzelne- narządy oddechowe- żyła skrzelowa lub płucna- serce
- krew płynie też od skurczy mięśni
- krew bezbarwna lub zabarwiona
to hemolimfa (amebocyty jądrami)
- Układ oddechowy:
- występuje 1 skrzele, jego oś przyrasta często do ścianki jamy płaszczowej
- u płucodysznych skrzeli brak – oddychają tlenem atmosferycznym, a jama ciała komunikuje się z zewnątrz tylko otworem oddechowym
- u wielu lądowych jama płucna służy do magazynowania wody
- u tyłoskrzelnych – skrzela zanikły, ich funkcje pelnią wyrostki
- Układ nerwowy:
- kilka par zwojów
- 1 para zwojów mózgowych (głowa)
- zwoje przełykowe i wargowe
- zwoje nożne
- zwoje boczne (płaszczowe)
- zwoje ciemieniowe
- nieparzysty zwój trzewiowy
- za pośrednictwem 1 lub 2 nerwów łączy się narząd Sempera- wydzielanie wewnętrzne
- neurosekrecja
- Narządy zmysłów:
- oczy osadzone na przedniej części głowy lub jej bokach
- rogówka zew. i wew., soczewka, ciało szkliste, pigment, siatkówka, osłonka łącznotkankowa
- najczęściej pęcherzykowate oczy (najlepiej rozwinięte u płucodysznych)
- statocysty (symetrycznie, wśród mięśni nogi)
- czułki
- osphradium- zmysł chemiczny, organ węchu, w zgrubiałych zakończeniach 2 pary czułków
- brodawki na języku- smak
- narządy boczne u niektórych- ruch wody, zmiana temperatury
- Układ rozrodczy:
- w górnej części u ślimaków spiralnie skręconych, w środku u form spłaszczonych
- samice maja 2 otwory płciowe- do 1 wnikają plemniki, 2 składa jaja
- zbiornik nasienny przyjmuje jaja
- otworem składającym jaja łączy się jajowód
- macica
- jądra- liczne cewki
- nasieniowód – skręcony, niekiedy rozszerza się i tworzy pęcherzyk nasienny
- penis:
- u przodoskrzelnych – na grzbiecie lub na prawej stronie głowy, koło prawego czułka
- macica uchodzi do jamy płaszczowej, ma ślepą wypuklinę- torebkę kopulacyjną
- bardzo skomplikowana budowa gonad form obojnakich
- (zwłaszcza tyłoskrzelnych i płucodysznych)
- strzałka miłosna- delikatny wapienny sztylecik
- Rozmnażanie:
- pierwotnie rozdzielnopłciowe – niektóre stały się wtórnie obojnacze
- charakter obojnactwa:
- u niektórych w gonadach wytwarzane są równocześnie plemniki i jaja
- czasem płeć zmienia się czasowo, po czym jest protandria
- Rozród:
- większość jajorodna
- żyworodność (lub jajożywordność) jest rzadko spotykana
- niektóre prymitywne przodoskrzelne mają jaja otoczone grubą osłonką z mikropylem (otworem w osłonce, przez który się przedostaje plemnik)
- pojedyncze jaja składaja też płucodyszne z rzędu Stylommmatophora
- zwykle jaja składane licznie, otoczone wspólną galaretowata masą – przypominają skrzek
- każde wspomniane jajo w tej masie, ma przeźroczystą osłonkę
- Helix pomatia- twarda osłonka z solami wapnia
- Rozwój:
- z jaj zawartych w skrzeku lub kokonach rozwija się bardzo mało zarodków (reszta jaj to j. odżywcze) występuje u wielu przedstawicieli rodzajów przodoskrzelnych
- pelagiczna larwa- typ trochofory
- larwy brak u żyworodnych i większej części płucodysznych
- brak planktonowych larw
- pelagiczne larwy typu veliger- płaty otoczone wieńcem rzęsek (pole rzęskowe), ich skorupka zaczyna się stopniowo skręcać
- u płucodysznych voliger występuje tylko w rodzinie Ellobiidae- brak rozwoju larwalnego wewnątrz jaja
- Ruch:
- noga
- poprzeczne fale skurczów nogi przechodzą przez spód nogi
- śluz łagodzi tarcie stopy
- bardzo powolne przechodzenie bodźców przez ich układ nerwowy
- Odżywianie:
- formy roślinożerne, drapieżne, pasożytnicze
- roślinożerne konsumują drobne glony, liście wodnych roślin, rozkładające się szczątki roślinne, grzyby, padlina
- drapieżne (morskie)- ślimaki, jamochłony, padlina
- Filogeneza:
- wywodzą się z jednotarczowców
- najbardziej starożytna grupa- przodoskrzelne
- Budowa ciała:
- ciało 2-boczne symetrycznie
- ciało osłaniają 2 wielkie fałdy płaszcza zrośnięte na znacznej przestrzeni, na brzegu wolne
- płaszcz wytwarza 2 połówkową muszlę
- kształt muszli różnorodny
- na stronie grzbietowej występuje szczyt (2 guzkowate wyniosłości)
- obie połówki muszli przylegają do siebie całkowicie, lub w niektórych miejscach tak, że powstają szczeliny (na zewnątrz wysuwa nogę, syfony lub bisor)
- wiązadło- rozchyla ustawicznie muszlę, mieści się na górnej muszli, z tyłu, poza szczytem
- wiązadło ma 2 warstwy:
zew.- nieelastyczna
wew.- elastyczna
- zwieracze- zamykają ją
- górna wew, krawędź jednej z połówek muszli ma ząbki, guzki, które wchodzą w zagłębienie lub wyrostki drugiej połówki – tworząc zamek
- 2 odcinki mięśni zwieraczy
- linia płaszczowa- odcinki brzegów płaszcza, tworzy zatoczkę (ślad przyczepu mięśni wciągających syfony)
- warstwa rogowa (periostracum)
- porcelanowa (mesostracum)
- perłowa (hypostracum)
- PERŁY:
- ziarenko piasku podrażnia małże, ta wydziela dookoła niego substancję perłową
- aby perła powstała , kawałek nabłonka płaszcza przemieszcza się do wnętrza ciała zwierzęcia (taki kawałek tworzy woreczek perłoywórczy), wydzielający perłę
- jeśli na tylnim końcu ciała ma 2 szczeliny:
to górna jest odbytowa, dolna- oddechowa
- syfony- wydłużenie brzegu płaszcza, są kurczliwe i mogą być wciągane (pobieranie świeżej wody)
- kurczliwa noga jest silnie rozwinięta
- na brzusznej stronie noga ma ostry krawędź
- gruczoły wytwarzające bisior (Mytilus edulis) przytwierdzaja się nim do podłoża
- w nodze jama bisiorowa, w środku przewód bisiorowy uchodzi do bruzdy
- bisior wydzielaja gruczoły pod nabłonkiem migawkowym
- skrzela mieszcza się w jamie płaszczowej
- Układ mięśniowy:
- mięśnie nogi (łączą ją z muszlą )
- płaszcza (rozwinięte na jego brzegach) np. mięsnie wciągaczy syfonu
- zwieraczy muszli
- otwór gebowy- przednia część skrzeli
- z każdej strony otworów para płatów przygębowych z nabłonkiem migawkowym (homologi czułków ślimaka)
- brak szczęk i tarki
- brak gruczołów mieszczących się u większości mięczaków w przedniej cześci układu
- krótki przełyk
- workowaty żołądek (uchodzi gruczoł wątr- trzus)
- żołądek w tylnej części tworzy wypuklinę- pręcik krystaliczny (ferment rozkładający skrobie i glikogen, oddziela mechanicznie zanieczyszczenia pobrane)
- jelito tworzy kilka pętli, przebija komorę serca
- odchody wpadają do powierzchni stekowej
- parzyste symetryczne nerki (narządy Bojanussa)
- pod osierdziem, połączone z nim i jama płaszcza
- wnętrze nerek silnie sfałdowane, pokryte nabł. Gruczołowym
- inne narządy wydalnicze:
- gruczoły osierdziowe )wydaliny usuwane za pośrednictwem nerek(
- rozrzucone komórki wydalnicze
- Układ kroczenia, jama ciał:
- serce otoczone woreczkiem osierdzia
- 1 komora i 2 przedsionki
- z komory biega 2 tętnice: przednia (doprowadza krew do gruczołu wątrobowego, gonad, płatów gębowych, przedniej części płaszcza, przedniego zwieracza i nogi) i tylna (osiedzie, jelito tylne, zwieracz tylni, część tylna płaszcza)
- układ nie zamknięty
- ze skrzeli krew wraca do przedsionków
- nabrzmienie nogi- narząd Kebera
- krew zawiera hemicyjaninę
- u niektórych hemoglobina ale nie rozpuszczona, trzymana w specjalnych koórkach
- amebocyty
- osierdzie – pozostałość wtórnej jamy ciała, po stronie grzbietowej, tuz pod muszlą
- układ oddechowy:
- skrzela zwisające po obu stronach nogi do jamy płaszczowej
- u Filibranchia:
- na osi 2 rzedy blaszkowatych tworów
- blaszki na krawędziach mają nabłonek rzęskowy
- blaszeczki tworzą nici skrzelowe
- każda nic tworzy 2 odnogi: zstępującą i wstępującą
- u Eullamellibranchia:
- nici każdego szeregu łączą się mostkami
- takie same mostki między zstępującą i wstępującą odnoga
- 2 skrzela
- u Septibranchia
- skrzela zwężone
- przegroda dzieli jamę płaszcza na górna i dolną (dziek otworkom są w łączności ze sobą)
- 3 pary zwojów:
- mózgowo-boczne
- połączone pnie nerwowe ze zwojami nożnymi
- zwoje trzewiowe
- słabo rozwinięte
- reagują na zmiany natężenia światła
- różnorodne oczy (zagłębienia z barwnikiem i oskórkiem jako soczewką)
- u wyżej uorganizowanych oczy: nabłonek powierzchni ciała pęcherzykowaty, siatkówka, nabłonek barwnikowy, tapetum lucidum
- statocysty (na nodze, po bokach zwojów nożnych)
- receptory dotyku na nodze syfonach, czułkowatych wyrostkach
- rozdzielnopłciowe
- obojnakie (zjaw. wtórne)
- parzyste gonady z rozgałęzieniami
- brak narządów kopulacyjnych
- Rozmnażanie, rozród:
- plemniki wydalone przez otwór wyciekowy
- wpadają otworem wciekowym do jamy płaszczowe- tu zapłodnienie
- wyłącznie płciowo
- u tych u których jaja rozwijaja się w org, macierzystym- jama skrzelowa przekształca się w jamę lęgową wysłane nabłonkiem gruczołowym
- u form składających jaja do wody larwa trochfora
- przypomina trochoforę pierścienic
- ale ma miękką skorupke i płaszcz
- planktonowa larwa- voliger (16 dni)
- opada na dno
- przytwierdza się do podłoża
- larwy typu glichidium różnych małż słodkowodych :
- 2-klapowata skrupka, na brzegu haczyki, biczykowata wić, szczecinki zmysłowe- wyrzucona na zewnątrz przez zwierze macierzyste
- otacza się osłonka jajaową
- pływają w wodzie lub opadaja na dno
- haczyki glohidii wbijaja się do ryb
- skóra ryb je obrasta
- żyje w cyście do 2 miesięcy
- czerpie pokarm z tkanek żywiciela
- młode małże przebijają cystę
- opadają na dno
- okrzemki z mułu
- duże i bardzo duże mięczaki
- głowa tułów
- para wielkich oczu
- na przodzie łowy otwór gębowy
- otoczony wieńczem 8 – 10 ramion
- ramiona- przekształcona część nogi, która obrosła głowę dookoła tworząc z nia cephalopodium
- tak gdzie 10 ramion 8 krótszych i 2 dłuższe
- 1 ramię przekształcone w narząd do przenoszenia plemniomieszków (hektokotylus)
- dziesięciornice mają dookoła otw. gębowego fałd skórny (z 6-10 wyrostków)= gwiazda
- od wew. ramion przyssawki (bądź haczyki, wyrostki)
- przyssawki mogą działać indywidualnie
- Lodzik (Nautilus)- nie ma ramion, w pobliżu otworu gębowego ma 2 płaty skórne, u samca 2 pary wyrostków tworzą narząd kopulacyjny
- płaszcz okrywa tułow
- w tylnej części jamy płaszczowej – 2 lub 4 piórkowate skrzela
- tylna część jamy płaszcza otwór odbytowy, ujścia narządów wydalniczych, otwór płciowy
- wewnątrz lejka mieści się gruczoł śluzowy- narząd Millera
- wraz z wodą usuwane są wydaliny
- pływanie ruchem odrzutowym wstecz= wyrzucanie wody przez lejek
- górna warstwa skóry- komórki barwnikowe (chromatofory)- zmiana ubarwienia, kurczenie i rozkurczanie
- komórki tęczowe- mienienie się, pod barwnikowymi
- narządy świetlne rozsiane w wielkiej liczbie po icle
- do narządów świetlnych dochodza liczne włókna nerwowe i naczynia krwionośne
- woreczek czernidłowy – wystrzykuja czarny obłok
- muszla zew, tylko łodzik- 2 warstwowa
- muszla wew. – składa się z 3 części
- środkowa część muszli – fragmokon, prosta stożkowata, podzielona na komory
- mięśnie ciągnące się od muszli do lejka i ramion
- para mięśni szyjnych
- mięśnie lejka
- Szkielet: tylko tu chrząstka
- chrząstkowy
- ochrona dla ukł. nerwowego
- chrząstka głowowa- ochrania zwoje nerwowe
- w środku tej chrząstki- torebki słuchowe (zagłębienia z narządami równowagi)
- otwór gębowy otacza go warga
- para szczęk rogowych (papuzi dziób)
- gardziel...
lenka_997