Babiogórski Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia
Babiogórski Park Narodowy znajduje się przy granicy Polski ze Słowacją. Obejmuje północną stronę masywu Babiej Góry wraz z najwyższym szczytem Beskidu Wysokiego Diablakiem (1725 m npm). Powierzchnia parku wynosi 3392 ha, w tym 3198 ha (94.3 %) lasów. Ochroną ścisłą objęte jest 1062 ha (31.3%). Początki ochrony omawianego obszaru sięgają okresu międzywojennego, kiedy to uchwałą walnego Zgromadzenia PAU utworzono w 1933 r "Rezerwat na Babiej Górze" obejmujący 642 ha. Park utworzony został 30 października 1954 roku na obrzarze 1727.54 ha. Od 1977 r. uznany jest przez UNESCO za jeden ze światowych rezerwatów biosfery i włączony do realizacji programu MaB.
Geologia, geomorfologia i gleby
Grzbiet masywu Babiej Góry nieznacznie wznosi się i opada tworząc, słabo zaznaczone szczyty. Babią Górę tworzą skały osadowe. Zostały one wypiętrzone w okresie trzeciorzędu i noszą miano fliszu karpackiego. Są to naprzemianległe warstwy piaskowców magurskich, margli, łupków oraz iłów. Skład ich i ułożenie są wyraźnie widoczne w miejscach odsłonionych na północnym, stromym stoku Babiej Góry. Północne ściany masywu zostały wytworzone w wyniku olbrzymich ruchów osuwiskowych. Przeważającym typem gleb na terenie parku są ubogie gleby inicjalne i autogeniczne. W piętrze kosodrzewiny występują rankery właściwe - gleby słabo zróżnicowane morfologicznie wytworzone ze skał bezwęglanowych. W pasie regla górnego tworzą się rankery brunatne. W dolnym reglu znajdują się rędziny brunatne utworzone najczęściej z wapieni marglistych, gleby brunatne typowe i oglejone oraz gleby bielicowe.
Wody
Grzbiet Babiej Góry jest obszarem wododziałowym. Potoki spływające na północ są dopływami Wisły i leżą w zlewni Bałtyku. Potoki spływające na południe leżą w zlewni Morza Czarnego. Na terenie parku bierze początek wiele potoków takich, jak: Jałowiec, Markowy Potok, Jaworzynka, Rybny Potok i inne. W masywie Babiej Góry jest kilka małych stawków, z których największy Mokry Stawek ma 450 m2. Powstał on na skutek obrywów bloków skalnych przed ok. 6000 lat.
Roślinność
Flora Babiej Góry była badana już 100 lat temu przez H. Zapałowicza, który stwierdził występowanie ponad 600 gatunków roślin naczyniowych. Obecnie na terenie parku potwierdzono występowanie około 700 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gat. mchów oraz liczne porosty, glony i wątrobowce. Na Babiej Górze występuje 70 gatunków wysokogórskich oraz 54 objętych ochroną gatunkową.
Do osobliwości należą okrzyn jeleni (będący symbolem parku) i rogownica alpejska, które w parku mają jedyne stanowiska w Polsce. Masyw Babiej Góry jest naturalnym modelowym przykładem, ukazującym piętrowy układ roślinności w górach. W surowych warunkach klimatycznych, na ubogiej inicjalnej glebie, roślinność wyróżnia się niezwykłym bogactwem gatunkowym.
W reglu dolnym (700 -1150 m npm) króluje żyzna buczyna karpacka a jodły, buki i świerki osiągają 40m wysokości i ponad 450 cm obwodu. W bogatym runie często spotkać można m.in. żywiec cebulkowy i czosnek niedźwiedzi. W piętrze tym występują również bory jodłowo-świerkowe. Ich wyjątkowa wartość wynika z tego, że są to lasy pierwotne, nigdy nie użytkowane gospodarczo.
W reglu górnym (1150- 1360 m npm) dominują wysokie, smukłe i silnie ugałęzione świerki. Nawiększy obszar parku (67% pow.) zajmuje accidofilna zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa, jako jedyny spośród zbiorowisk leśnych wykształcający się na siedliskach bezwapiennych tworzy zwarte i cieniste drzewostany. Powyżej piętra regla górnego występuje zbiorowisko kosodrzewiny karpackiej z zaroślami jarzębiny i kępami ziołorośli. Zwarty pas kosodrzewiny (1360-1650 m npm) poprzecinany jest potokami i rumoszem skalnym. Na najbardziej stromych stokach występuje zespół kostrzewy pstrej - jedyny endemiczny zespół roślinny Babiej Góry. Jesienią charakterystyczny brunatny kolor nadają halom sit skucina i kosmatka brunatna.
Fauna
Fauna parku liczy m.in. ok 120 gatunków ptaków (w tym sowa uralska, puchacz, dzięcioły, płochacz halny i siwerniak). W ostatnich latach rzadkością stał się głuszec. W parku występuje wiele ssaków. Licznymi są jelenie i dziki. Stosunkowo częste są owadożerne ryjówki (górska, aksamitna i malutka). Do rzadkości należą ryś, wilk, niedźwiedź oraz drobne gryzonie nadrzewne: koszatka, orzesznica i żołędnica. Wśród bezkręgowców najlepiej poznanymi są chrząszcze, których w masywie Babiej Góry stwierdzono ok. 1400 gatunków, w tym klika endemicznych. W małych stawkach żyją traszki. Ryby żyją tylko w potokach i Skawicy a brak ich małych płytkich stawkach.
Kultura materialna i turystyka
Region Babiej Góry charakteryzuje się znaczną odmiennością kulturową. Miejscowa ludność zachowała i kultywuje liczne tradycje. W pobliżu parku i na jego terenie są różne pamiątki architektury i przedmiotów użytkowych. Masyw Babiej Góry od początku XX wieku jest celem turystów. W roku 1901 na Markowych Szczawinach wybudowano schronisko czynne do czasów obecnych. Park jest jednak nielicznie odwiedzany przez turystów. Ruch turystyczny w Parku może się odbywać po szlakach turystycznych od świtu do zmierzchu. Największe atrakcje turystyczne to szczyt Babiej Góry - Diablak wznoszący się kilkaset metrów ponad sąsiednie szczyty. Jest to doskonałe miejsce widokowe na obszar od Krakowa po Niżne Tatry, z panoramą Polskich Tatr włącznie. W roku 1983 wydana została obszerna monografia "Parku Narodowego na Babiej Górze". W Ośrodku Edukacyjnym przy Dyrekcji BPN jest ekspozycja przyrodnicza oraz ogród roślin babiogórskich.

Białowieski Park Narodowy

Białowieski Park Narodowy (BPN) leży we wschodniej części Polski w województwie podlaskim, przy granicy z Białorusią. Park znajduje się w centralnej części Puszczy Białowieskiej, najbardziej naturalnego kompleksu leśnego na niżu Europy. Powierzchnia parku (powiększonego o ponad 5 000 ha w 1996 r.) wynosi 10 502 ha, w tym najstarsza część Obszar Ochrony Ścisłej zajmujący 4 747 ha, Park Pałacowy (48 ha) i Ośrodek Hodowli Żubrów (274 ha). Ekosystemy leśne zajmują ponad 90% obszaru Parku.

Jeden z dwudziestu dwóch i najstarszy z polskich parków narodowych, powstał w 1921 roku, kiedy utworzono leśnictwo "Rezerwat", które w 1932 roku przemianowano na "Park Narodowy w Białowieży". W roku 1947 obiekt ten reaktywowano jako Białowieski Park Narodowy. W 1977 r. BPN został uznany przez UNESCO za Światowy Rezerwat Biosfery, zaś w 1979 r. jako jedyny w Polsce obiekt przyrodniczy za Dziedzictwo Światowe. Od 1992 r. jest on częścią polsko-białoruskiego Transgranicznego Obiektu Dziedzictwa Światowego.

Teren parku należy do obszaru staroglacjalnej wysoczyzny morenowej, powstałej w wyniku rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego stanowiącego stadiał Warty. Rzeźba jest mało urozmaicona. Wśród utworów powierzchniowych dominują piaski i żwiry. Na terenie parku przeważają gleby brunatne i płowe wytworzone z glin zwałowych. W dolinach rzek występują czarne ziemie i słabo wykształcone mady. Małe bezodpływowe zagłębienia zajmują gleby torfowe.

Puszcza Białowieska leży przy wododziale Wisły i Niemna. Na terenie parku narodowego nie ma jezior i większych rzek. Najbardziej cenny obszar parku objęty ochroną ścisłą leży w widłach rzek Hwoźżnej i Narewki. Na tym terenie ma swoje źródła rzeka Orłówka. Przez obszar przyłączony do parku w roku 1996 przepływają dopływy Narewki: Łutownia, Przedzielna i Braszcza.

Białowieski Park Narodowy chroni ostatnie na niżu Europy naturalne ekosystemy leśne znajdujące się w strefie lasów liściastych i mieszanych. Na obszarze parku występuje 40 zbiorowisk roślinnych, wśród których przeważają zbiorowiska leśne. Bardzo małe powierzchnie zajmują bory świeże i bagienne. Drzewostany, które ocalały są jedynym wzorcem na to, jak wyglądały niegdyś europejskie lasy. Najważniejszym zbiorowiskiem leśnym typ u środkowoeuropejskiego jest las dębowo-grabowy, dla którego przyjęła się w Polsce ludowa nazwa - grąd. Ten typ lasu ma charakterystyczną strukturę, składającą się z kilku warstw: ponad okap drzew liściastych wznoszą się pojedyncze strzeliste korony świerków, sięgające niekiedy do 45 m. wysokości. Następną warstwę tworzą korony okazałych dębów, lip, klonów, a niekiedy także jesionów i wiązów. Na wysokości kilkunastu metrów zorpościera się zwarta warstwa koron grabów. Bujnie rozwinięta jest też warstwa krzewów.
Na szczególną uwagę zasługuje Obszar Ochrony Ścisłej, na terenie którego praktycznie od 1921 roku nie są wykonywane żadne prace leśne. Według danych inwentaryzacyjnych w 1991 roku przeciętny wiek drzewostanów na tym obszarze wynosił 126 lat (średni dla Polski to 54 lata). Wiele puszczańskich drzew ma imponujące rozmiary i wiek. Najwyższe świerki osiągają ponad 52 m wysokości. Najstarsze dęby liczą ponad 400 lat. Niektóre z nich stają się legendarne jak np. Dąb Jagiełły, który w wieku ok. 500 lat powalony został (w 1974 r.) przez wiatr.
Wartość lasów BPN to w pierwszym rzędzie niespotykane bogactwo form, wyrażające się między innymi ilością gatunków Flora parku liczy około 4 500 gatunków, w tym 725 gatunków roślin naczyniowych (rośliny kwiatowe, widłaki, paprocie), ponad 200 gat. mszaków, 277 gat. porostów i około 3000 gat. grzybów - a wiele nadal jest odkrywanych. Spośród szczególnie rzadkich roślin Parku należy wyróżnić: pełnika europejskiego, kosaćca syberyjskiego, arnikę górską, turówkę wonną i fiołka bagiennego.

Fauna Parku Narodowego liczy ok. 11 000 gat. Największym zwierzęciem w Puszczy Białowieskiej i całej Europie jest żubr (symbol BPN). Przed dwoma tysiącami lat zamieszkiwał on prawie całą Europę za wyjątkiem północnej części Skandynawii. Dorosłe byki żubra osiągają wagę prawie jednej tony. Poza żubrem, żyją tu też: koniki polskie typu, łosie, dziki, jelenie, sarny i bobry. Z wielkich drapieżników, zamieszkują Park Narodowy wilki i rysie.

W Parku gnieżdzi się 130 gatunków ptaków, w tym: orlik krzykliwy, bocian czarny i żuraw, oraz 8 gatunków dzięciołów. Wśród przeszło 7000 gatunków owadów, ze względu na rzadkość należy wymienić gatunki takie jak: mieniak strużnik, wstęgówka jesionka, nastrosz topolowiec, kraśnik mokradłowiec, żerdzianka Urrusova i inne.


W skład Białowieskiego Parku Narodowego wchodzą ponadto: Park Pałacowy z końca XIX wieku, zaprojetowany przez W. Kronenberga, Ośrodek Hodowli Żubrów, oraz obręb ochronny „Hwożna”. Dla potrzeb turystów Park udostępnia: Rezerwat Pokazowy Żubrów, prezentujący również inne gatunki zwierząt, Muzeum Przyrodniczo – Leśne oraz Ośrodek Edukacji Przyrodniczej im. prof. J.J. Karpińskiego..
Białowieża jest znanym ośrodkiem naukowym. Działają tu placówki m.in. PAN, Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Badawczego Leśnictwa, które specjalizują się w badaniach naturalnych ekosystemów leśnych. Park jest miejscem licznych badań prowadzonych przez naukowców z wielu ośrodków w Polsce i zagranicy.

Zwiedzanie głównego obiektu Parku - Obszaru Ochrony Ścisłej jest możliwe wyłącznie w zorganizowanych grupach pod opieką uprawnionego przewodnika. Na tym obszarze udostępniony jest jeden pieszy szlak o długości 4 km. W części przyłączonej do Parku w 1996 roku (Obręb Ochronny Hwoźna) biegną dwa znakowane szlaki piesze i rowerowe o długości 6,5 i 11,5 km. Wybudowano też wieżę do obserwacji zwierząt w dolinie Narewki.

Biebrzański Park Narodowy

Utworzony 25 września 1993r. na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 1993r. (Dz. U. Nr 86, poz. 399) do 1 stycznia 1999 r. w województwach: łomżyńskim, białostockim i suwalskim - obecnie województwie podlaskim.
Powierzchnia Parku wynosi 59223,00 ha. W granicach Parku znalazł się dawny rezerwat "Czerwone Bagno" o powierzchni 11.298 ha. Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 66824,00 ha.
Projekt utworzenia parku narodowego w dolinie Biebrzy został opracowany w 1968 roku przez prof. Adama Pałczyńskiego.
Biebrzański Park Narodowy leży w północno-wschodniej części Polski. Obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej, rozpościerającej się na długości ponad 100 km i szerokości 10-15 km w części południowej, 30-40 km w części środkowej i 1-3 km w części północnej. Znaczna część parku to największy i najbardziej naturalny w Polsce oraz w Europie kompleks torfowisk niskich, przejściowych i wysokich.
Zatorfioną dolinę Biebrzy otaczają wysoczyzny morenowe. W jej obrębie wyróżniono 3 części określone jako baseny: północny - obejmujący dolinę na wschód od Sztabina, środkowy - od Sztabina do Osowca i południowy - do ujścia Biebrzy do Narwi. Baseny rozdzielają przewężenia szerokości ok. 1 km. Basen Północny, zwany też Basenem Górnej Biebrzy, obejmuje 40-kilometrowy odcinek doliny szerokości 1,5 - 3,0 km, wypełniony torfem miąższości 3-6 m. Torfowiska zajmują tu ok. 20 000 ha. Basen Środkowy ma kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 20x40 km. Większą część powierzchni tego basenu zajmuje taras zalewowy. Jest on pokryty torfem miąższości 1-3 m. Jedynie w strefie przykorytowej Biebrzy niewielkie powierzchnie zajmują iły, muły i piaski. Basen Południowy, zwany też Basenem Dolnej Biebrzy, ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12-15 km. Również i tu największą powierzchnię zajmuje taras zalewowy. W jego obrębie torfowiska zajmują powierzchnie 21 000 ha, a od strony koryta rzeki występuje strefa mułowa szerokości 1-2 km. Od Osowca do kolonii Nowa Wieś po wschodniej stronie basenu ciągnie się na długość 20 km taras wydmowy, wznoszący się 2-3 m nad poziom torfowisk. Oddziela on strefę dolinową Biebrzy od zatorfionej rynny przylegającej do wysoczyzny ograniczającej Basen Dolnej Biebrzy od wschodu.
Biebrzański Park Narodowy obejmuje dużą część wszystkich trzech basenów. Główną oś hydrograficzną parku stanowi rzeka Biebrza. Jej długość wynosi 164 km, a cała zlewnia obejmuje 7062 km kw. Szerokość koryta Biebrzy wynosi od kilku metrów w Basenie Północnym do kilkudziesięciu w jej dolnym biegu. Płynie wolno zakolami, pozostawiając liczne starorzecza. W granicach parku znajdują się dolne odcinki dopływów Biebrzy. Dopływami prawobrzeżnymi są: Lebiedzianka, Netta i biegnący jej korytem Kanał Augustowski, Kopytówka, Ełk i jego dopływ Jegrznia, Dybła, Klimaszewnica i Wissa. Dopływami lewobrzeżnymi są: Sidra, Kamienna, Brzozówka, Czarna Struga i Kosódka. Dolina Biebrzy jest też w znacznym stopniu zasilana wodami podziemnymi z rozległych warstw wodonośnych z wysoczyzn morenowych otaczających dolinę. Przewężenia doliny oddzielające poszczególne baseny utrudniają odpływ wód. powodując trwałe uwodnienia torfowisk.
Szata roślinna odznacza się ogromną różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków, jak: brzoza niska, wierzba lapońska, widłak jałowcowaty, widłaki goździsty, wroniec, goździk piaskowy, grążel żółty, rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna, pomocnik baldaszkowy, wielosił błękitny, gnidosz królewski, goryczka wąskolistna, niebielistka trwała, kosaciec syberyjski, storczyk krwisty, obuwik pospolity. W uroczysku Grzędy występują również: arnika górska, orlik pospolity, lilia złotogłów, buławik czerwony, podkolan biały, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, tajęża jednostronna. Rosną tu także rzadkie w Polsce rośliny naczyniowe: skalnica torfowiskowa, wełnianka delikatna, fiołek mokradłowy, miesięcznica trwała. Występuje też kilka rzadkich, reliktowych gatunków mchów: mokradłosz, prątnik, skorpionowiec brunatny, tujowiec. Szata roślinna w poszczególnych w poszczególnych basenach wykazuje pewną indywidualność, przejawiającą się w odmienności zbiorowisk roślinnych. Inaczej wykształca się strefowość roślinna, charakterystyczna dla dolin rzecznych. Wynika to z różnorodności warunków ekologicznych w poszczególnych częściach doliny.
Według dotychczasowych, niepełnych jeszcze danych na terenie doliny Biebrzy występuje ponad 50 naturalnych zespołów roślinnych, w tym niemal wszystkie typy zbiorowisk wodnych, bagiennych i torfowiskowych spotykanych w Polsce. Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk mechowiskowych, zawierających w swoim składzie liczne gatunki rzadkie i reliktowe, zanikające w innych częściach kraju.
Fauna parku jest bogata, chociaż jeszcze nie w pełni zbadana, np. łoś, który jedynie tu przetrwał okres wojny i dzięki ochronie rozmnożył się i rozprzestrzenił na terenie Polski. Poza łosiem w parku występują: jeleń, sarna, dzik, zając szarak, bóbr, a z gatunków drapieżnych: wilk, lis, jenot, borsuk, tchórz zwyczajny, kuna leśna, wydra, gronostaj, łasica. Ponad to żyje tu 17 gatunków drobnych ssaków, a wśród nich najliczniejsze i najbardziej rozpowszechnione są: orzesznica, ryjówka malutka, badylarka, nornik północny, smużka.
Kotlina Biebrzańska ma ogromne znaczenie dla wielu gatunków ptaków, często bardzo rzadkich w Polsce, a także w Europie. Stwierdzono tu aż 262 gatunki ptaków zarówno lęgowych, jak i żerujących oraz wypoczywających w czasie corocznych wędrówek. Dla ptaków siewkowatych, wymagających rozległych, podmokłych obszarów Biebrza stanowi jedną z najważniejszych ostoi w Europie Środkowej. Najbardziej charakterystyczne gatunki lęgowe dla doliny Biebrzy to: batalion, 4 gatunki bekasów, w tym dubelt i sporadycznie lęgowy bekasik, kulik wielki, biegus zmienny, żuraw, mewa mała, 5 gatunków rybitw, w tym białoskrzydła i białowąsa. Dla wodniczki bagna biebrzańskie mają znaczenie wyjątkowe - być może od utrzymania biebrzańskich turzycowisk w stanie niezmienionym zależeć będzie istnienie tego gatunku (badania biologii i liczebność tego gatunku trwają tu do dziś). Kotlina Biebrzy jest jednym z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie można jeszcze spotkać cietrzewia i sowę błotną. W pobliżu Biebrzy i jej dopływów na licznych starorzeczach prócz wymienionych ptaków gniazdują jeszcze takie rarytasy, jak: rożeniec, świstun, łabędź krzykliwy. To tutaj odnotowano aż 25 gatunków ptaków drapieżnych, w tym pojawiających się w Polsce wyjątkowo. Na uwagę zasługuje bielik, gadożer, błotniaki: zbożowy i łąkowy, orliki: grubodzioby i krzykliwy oraz orzełek włochaty. Ostoją ptaków drapieżnych (oprócz błotniaków) są przede wszystkim okalające dolinę olsy, w których znajdują dogodne warunki gniazdowania między innymi takie ptaki, jak: bocian czarny, puchacz i drożdzik.
Bagna biebrzańskie są najważniejszym w Polsce, a także w całej Europie Środkowej i Zachodniej obszarem lęgowym dla wielu gatunków ptaków związanych ze środowiskiem bagiennym. Dolina Biebrzy ma więc pod względem ornitologicznym szczególne znaczenie, zwłaszcza, że bagna zanikają w krajobrazie Europy, a ptaki tych środowisk tracą podstawę swego bytu. Występują tu izolowane stanowiska lęgowe gatunków borealnych, a także gatunków, których centrum zasięgu geograficznego znajduje się w strefie tajgi i tundry. Dlatego obszar parku biebrzańskiego został objęty Międzynarodową Konwencją RAMSAR, chroniącą obszary błotne i lęgowiska ptaków.