1. Charakterystyka powieści poetyckiej jako gatunku na przykładzie.
Powieść poetycka jest typowo romantycznym i nowatorskim wówczas gatunkiem literackim. Kojarzona jest głównie z twórczością Byrona i Scotta, którzy tworzyli epickie poematy wierszowane, niezgodne z dotychczas znanymi gatunkami epickimi. W Polsce ten gatunek rozwinął się w drugiej połowie XIX wieku, jest związany z wczesną falą romantyzmu, poprzedzającą powstanie listopadowe. Powieść poetycka trwała zatem zaledwie jedno dziesięciolecie, ale wywarła wielki wpływ na kształtowanie się sądu o epoce, gdyż wprowadziła bohatera bajronicznego, metafizyczną filozofię istnienia, opartą na tajemnicy buntu. W polskiej literaturze powieści te pisane były trzynasto- i jedenasto- zgłoskowcami, ich narracja utrzymana była w trzeciej osobie, lecz inkrustowanej przytoczeniami i wstawkami lirycznymi, jak pieśni lub ballady (np. pieśń masek w „Marii”). Istotnym elementem tej powieści jest tytuł, który odsłania istotne założenia gatunku i objaśnia sens słowa powieść (np. „Maria. Powieść ukraińska”). Powieść znaczy tu tyle, co opowieść, relacja oparta na źródłach regionalnych lub historycznych. Podtytuły nie tylko ujawniały sensy lokalizacyjne bądź historyczne, ale także podkreślały autentyzm przedstawionych wydarzeń, powołanie na realne źródła, stawały zatem w opozycji do bajki. Taka konstrukcja oddala dzieła doby romantyzmu od klasycystycznej epiki heroicznej, przepełnionej poetycką fikcją. Jej narracja wskazuje na opozycyjność powieści poetyckiej do dawnej epiki, jest ona zbudowana kunsztownie, daleka od retoryki, autorzy wyraźnie zachowują w niej wierność z kondycją społeczną, prawdą psychologiczną, stanami uczuciowymi poszczególnych bohaterów, np. w „Marii” postacie są tak zróżnicowane względem siebie: Marię charakteryzuje sentymentalna czułość, Miecznika kolokwialność, maksymy starego żołnierza
Znaczącą nowością powieści poetyckiej była mowa pozornie zależna, czyli wypowiedzi narratora, zbliżona do wypowiedzi bohatera, jego indywidualnych cech i postaw. Dzięki tej mowie narrator traci pozory swej autorytatywności, staje się częścią konstrukcji zdarzeniowych i medium postaci. Poprzez takie zabiegi powieść poetycka znacznie odbiegała od wizerunku wizji świata jednolitej i zdominowanej przez wszystkowiedzącego narratora. Dzięki temu powieść ta stała się otwarta na inne gatunki literackie, jak liryka i dramat. Liryzacja widoczna jest zarówno w przytoczeniach, jak wypowiedź pacholęcia w „Marii”, która jest niemalże wyodrębnionym lirykiem o rozpaczy egzystencjalnej, ale również w mowie pozornie zależnej, w rozmyślaniach bohaterów, opisów przyrody i krajobrazu, tonacji uczuciowej i emocjonalnej postaci. Dzięki temu pejzaż z zobiektywizowanego opisu staje się pejzażem mentalnym – projekcją stanów o osobnej semantyce, powiązanej jednak z całością utworu. Taki pejzaż w „Marii” przejawia się jako stepowy synonim smutku i pustki, tęsknoty, bo taka jest emocjonalna przestrzeń wizji Ukrainy.
Dramatyzacja przejawia się zaś we wprowadzaniu dialogu lub wypowiedzi zbudowanych na podobieństwo dialogu. Takie przejawy obficie występują w „Marii”, jak np. rozmowa Miecznika z kozakiem wojewody, lub Miecznika z córką, będące także dialogami, choć zamaskowanymi. Znamieniem dramatyzacji będzie również kompozycja sen operujących przestrzenią w sposób teatralny. Powieść poetycka nie tylko wchłaniała inne gatunki, ale także bardzo swobodnie traktowała kompozycję, pozostawiała celowo pewne luki w narracji, niejasności, niedopowiedzenia, np. w przebiegu wydarzeń lub w ukazywaniu losów bohaterów. Taki zabieg nazwany został fragmentarycznością. Ta pozorna niespójność znajduje uzasadnienie nie tylko narracyjne, ale także w filozofii powieści poetyckiej, przedstawiającej metafizyczną tajemnicę bytu. Ukazana rzeczywistość jest zatem nieodgadniona, niezbadane są losy człowieka, jego przeznaczenie. Pewna na świecie jest jedynie śmierć. Człowiek staje się igraszką w rękach pozaziemskich sił.
DRAMAT ROMANTYCZNY – to gatunek o charakterze synkretycznym, łączący elementy różnych gatunków i rodzajów literackich, a także różne kategorie estetyczne. Nawiązuje do dramatu Szekspirowskiego. Odrzucono więc zasadę trzech klasycznych jedności. Akcja dramatów romantycznych rozgrywała się w różnych miejscach, była wielowątkowa, rozgrywała się w czasie dłuższym, niż jedna doba. Fabuła dramatu romantycznego była luźnym zestawieniem nie związanych ze sobą epizodów, które nie są powiązane ze sobą łańcuchem przyczynowo – skutkowym, a mogą istnieć niezależnie od siebie. To charakterystyczna cecha kompozycji otwartej, w której ulegają zatarciu związki między poszczególnymi składnikami, brak jest wyrazistych proporcji, uwidoczniona jest fragmentaryczność i wieloznaczność świata przedstawionego. Romantycy odrzucili także zasadę jedności stylistycznej, łącząc elementy nie tylko liryczne, epickie i dramatyczne, ale także motywy realistyczne z fantastycznymi, tragizm z komizmem, groteskę z humorem.
2. Charakterystyka „Dziadów” jako dramatu romantycznego.
- zerwanie z zasadą trzech jedności: miejsca, czasu i akcji – miejsce: akcja toczy się w różnych miejscach: Wilno (klasztor, cela więzienna, plac przed kościołem, u Senatora, cmentarz), okolice Lwowa, Warszawa; czas: „Prolog” w Zaduszki, sceny I, II, III w Wigilię, scena V w Wielkanoc, „Ustęp” po nowym roku; akcja: niejednolita, główne wątki to losy Konrada, sytuacja Polaków, ocena narodu polskiego i rosyjskiego, przyszłość Polski.
- Nie zachowana zasada harmonii, jasności, umiaru, prawdopodobieństwa, gdyż występują sceny i postacie fantastyczne, wizje, sny prorocze.
- Występuje synkretyzm rodzajowy i gatunkowy: sceny tragiczne i groteskowe (sen Senatora), pieśni, scena operowa (bal), bajka Goreckiego, przypowieść Księdza Piotra, opowieść o Cichowskim, opisy np. w „Ustępie”, zacieranie się granicy między trzema rodzajami.
- Dwupłaszczyznowość świata przedstawionego – świat realistyczny i fantastyczny (Duchy, diabły, aniołowie), świat metafizyczny współistnieje z realnym (sny, proroctwa).
- Kompozycja luźna, otwarta, pozornie nieuporządkowana, pozbawiona wyraźnego ciągu przyczynowo – skutkowego (każda scena może tworzyć odrębną, zamkniętą całość), fragmentaryczność, występowanie samodzielnych epizodów, powiązanych luźno z akcją.
- Występuje bohater zbiorowy i jednostkowy. Bohater główny – romantyczny – nie występuje we wszystkich scenach. Bohaterowie są fikcyjni lub to postacie historyczne.
- Zmienność nastroju utworu: podniosły w scenach wizyjnych, smutny, przygnębiający w scenach tragicznych dla narodu, tajemniczy i niezwykły w innych scenach (cmentarz).
- Łączenie elementów podniosłych z komicznymi, groteskowymi, np. rozmowy diabłów.
- Różnorodność form – język proroka, satyryka, sprawozdawcy.
- Niejednolitość wersyfikacyjna – wiersz sylabiczny, sylabotoniczny, jedenasto- lub dwudziestozgłoskowy.
- Elementy ludowe – scena IX, „Noc Dziadów”, świat duchów złych i dobrych, towarzyszących Konradowi, księdzu Piotrowi, Senatorowi.
- Zasada kontrastu zastosowana głównie do sfery moralnej i metafizycznej, stąd dychotomiczność świata przedstawionego i podobieństwo do misterium (zło-szatan)
- Dramat nocy i snu. Muzyczność dramatu – liczne piosenki.
- Sceniczność dramatu – mimo rozbicia tradycyjnej struktury dramatu, podtytułu „Poema”, licznych fragmentów lirycznych i epickich, utwór jest przeznaczony na scenę, świadczą o tym bogate didaskalia oraz niebywały dramatyzm wielu scen.
3. Charakterystyka dramatu romantycznego na przykładzie „Kordiana”.
- Zrywa z regułą trzech jedności.
- Wielowątkowość dzieła: wątki miłosne, polityczne, moralne, fantastyczne,.
- Epizodyczność, np. w opowieści Grzegorza, czy epizod z Wiolettą.
- Motywy fantastyczne (postacie i sceny fantastyczne) obok motywów realistycznych, sceny tragiczne i komiczne (rozmowa papieża z papugą).
- Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy (np. list do Laury, monologi Kordiana, opowiadanie Grzegorza).
- Obecność bohatera romantycznego, przeżywającego rozterki wewnętrzne, ogarniętego ideą walki o wolność ojczyzny.
- Kompozycja dzieła otwarta, poszczególne sceny są ze sobą tylko luźno powiązane, najczęściej osobą głównego bohatera.
- Wizja sceniczna utworu ma charakter monumentalnych widowisk, sceny wymagające perspektywicznych panoram i rozbudowanych dekoracji, ich spoiwem jest sam bohater.
- Kompozycja otwarta, jedynym spoiwem, łączącym poszczególne sceny dramatu jest najczęściej bohater, ale i jego dzieje są fragmentaryczne i nie do końca wyjaśnione.
4. Charakterystyka dramatu romantycznego na przykładzie „Nie-Boskiej Komedii”.
„Nie-Boską Komedię” cechuje nowatorstwo formy. Nie ma w utworze akcji w ścisłym tego słowa znaczeniu. Cały dramat dzieli się na dwie odrębne części: dramat rodzinny i społeczny. Elementem łączącym te dwie części jest hrabia Henryk.
Autor nie przestrzega trzech klasycznych jedności. Czas akcji nie jest określony, ale na pewno dłuższy od jednej doby, a między częścią I a II jest dziesięć lat przerwy. Akcja rozgrywa się w różnych miejscach, w zamku hrabiego, w kościele, w obozie rewolucjonistów.
Obok fragmentów realistycznych, takich jak obraz obozu rewolucjonistów znajdują się sceny o charakterze fantastycznym, z udziałem Dziewicy, Anioła Stróża, Chrystusa.
Synkretyzm formy przejawia się w wprowadzeniu elementów lirycznych, takich jak wizja końca świata, wypowiedzi Marii, a później Orcia.
Kompozycja jest otwarta, poszczególne sceny nie są ze sobą powiązane.
W dramacie zaprezentował autor klasyczną koncepcję tragizmu, gdyż ukazuje sytuację, w której przeciwnicy reprezentują racje obiektywnie słuszne, choć wzajemnie się wykluczające, a każda próba rozwiązania konfliktu prowadzi do katastrofy.
Rewolucja społeczna, rozumiana jako obalenie starego porządku i przejęcie władzy przez warstwy dotąd uciskane jest nieunikniona, gdyż wieki krzywdy i nędzy doprowadzają w końcu do wybuchu nienawiści, którego nic nie jest w stanie powstrzymać. Arystokracja utraciła cechy, którymi niegdyś mogła się chlubić: męstwo, szlachetność, honor, rycerskość.
Jednak sama rewolucja budzi u autora niekłamane przerażenie, niesie ból i śmierć.
Powstaje sytuacja tragiczna, gdyż rację ma Pankracy, ale rację ma także Henryk, który wie, że konflikt nie przyniesie żadnego rozwiązania, że nadal ludzie będą podzieleni na klasy.
Autor szukał wyjścia z tej katastroficznej sytuacji. Jedyną szansę widział w miłości do Chrystusa, która pogodzi zwaśnione klasy.
5. Ludowość romantyczna.
Za główne źródło narodowej odrębności romantycy uznali lud i jego pogardzoną przez oświecenie, traktowaną jako zabobon, kulturę duchową. Kultura ta, mająca charakter pogański, słowiański, rodzimy, północny, była w pojęciu romantyków podstawowym czynnikiem narodowej odrębności, zacieranej nieustannie przez obcą, ogólnoeuropejską kulturę latyńską, stworzoną przez ludy południa: Grecję i Rzym. Właściwością kultury ludowej jest to, że ma ona charakter spirytualistyczny, pierwotny, rodzimy. Dotychczasowej kulturze ludowej, kulturze „marginesu”, romantycy nadali rangę ogólnonarodową. Przyjęli także ludową koncepcję świata opartą na wiedzy „tajemnej”, zapewniającej żywą łączność człowieka z naturą, światem ducha, siłami nadprzyrodzonymi, z całym kosmosem. Pragnęli utożsamić się z ludowym rozumieniem świata i przyjąć ludowe sposoby jego poznawania: wiarę, czucie, zaklęcia. Ludową wiedzę o ziołach, zwierzętach, świecie ducha jako wiedzę naturalną, dawną, doskonałą, przeciwstawiali więc abstrakcyjnej, martwej nauce racjonalistycznej. Opartą na folklorze, zachowującą lokalny, powiatowy koloryt poezję narodową przeciwstawiali uprawianej dotychczas poezji dworskiej, uczonej, spętanej sztywnymi przepisami i obcą narodowi literacką tradycją.
Budowana na ludowych wyobrażeniach i ludowej twórczości romantyczna propozycja światopoglądowa i estetyczna miała, jak wiadomo, charakter społecznego i literackiego skandalu. Podważała bowiem generalnie feudalny porządek świata. Świadczył o tym chociażby przebieg walki romantyków z klasykami.
Romantycy polscy jako pierwsi w dziejach naszej kultury uczynili twórczość ludową modelem narodowej sztuki (Mickiewicz, Norwid, Lenartowicz). Sami chcieli tworzyć tak, jak lud tworzy, rozumieć i wartościować świat tak, jak robi to lud. Ludowość dla polskiej literatury romantycznej odkrył Adam Mickiewicz. „Ballady i romanse”, tomik, który poeta nazwał zbiorkiem ballad i pieśni gminnych, wprowadzały ówczesnych czytelników w nieznany świat ludowej kultury materialnej i duchowej. Ludowość zrewolucjonizowała ówczesną literaturę, stała się manifestem romantyzmu, rzuconym literaturze klasycystycznej, jej estetyce i myśli społeczno-politycznej. Mickiewicz bowiem, a za nim inni twórcy epoki romantyzmu uznali, że to właśnie prosty lud jest esencją narodu, jego najwartościowszą częścią i że to on będzie gwarantem przyszłej wolności narodowej.
Odmienne podejście do ludowości miał Juliusz Słowacki, w którego pisarstwie łatwo można zaobserwować znamienną ewolucję od ujęć intelektualnych i ironicznych do koncepcji ludowości mistycznej, od „Balladyny” do „Króla Ducha”. W twórczy sposób nawiązywał do ludowości Zygmunt Krasiński, a z kolei Fredro w swym komediopisarstwie ukazał jej drugie oblicze, odwołując się do folkloru szlacheckiego, plebejskiego czy myśliwskiego.
Lud więc stał się dla romantyków wartością najwyższą i decydującą zarówno w sztuce, poglądzie na świat, jak i w życiu społecznym. Problem niepodległości wiązali oni ze społecznym wyzwoleniem chłopa. Zaś w działaniach politycznych kierowali się hasłem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego „ Wszystko dla ludu i przez lud – oto najogólniejsza zasada demokracji”.
6. Synkretyzm rodzajowy na przykładzie ballad i dramatu romantycznego.
Synkretyzm rodzajowy w dramacie romantycznym objawia się już w samej nazwie tegoż gatunku. Romantyzm nadając nowemu typowi dramatu taką nazwę wskazywał na odrębność stylu dramatu wobec dramatu klasycznego. Romantycy w tworzeniu takiego typu dzieła literackiego kierowali się głównie pisarstwem Szekspira, który to jako pierwszy w swych licznych utworach scenicznych nie stosował się do ustalonych zasad. I tak romantycy po pierwsze zrywają z koncepcją zachowania trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Na scenie występuje wielu bohaterów naraz, zanika także jednoznaczność ciągu przyczynowo-skutkowego, sama za kompozycja staje się otwarta.
Synkretyzm widoczny jest w dramacie romantycznym w chwilach, kiedy tragizm sytuacji silnie kontrastuje z ironicznym ujęciem omawianego zagadnienia przez poetę, jak chociażby u Słowackiego. Przemieszanie trzech różnych rodzajów literackich jest ewidentne w wielu utworach literackich. W „Nie-Boskiej Komedii” do epiki należą pisane prozą wstępy do każdego aktu dzieła, w „Kordianie” opowieści Grzegorza. Do liryki w dramacie Krasińskiego zaliczają się wypowiedzi Orcia, zaś u Słowackiego liryką jest monolog Kordiana na szczycie Mont Blanc.
7. Synkretyzm rodzajowy na przykładzie ballad i powieści poetyckiej.
Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy łatwo można prześledzić w twórczości Adama Mickiewicza, który swym tomikiem poetyckim „Ballady i romanse” przedstawił w pełni utwory, gdzie ta zasada występuje w sposób ewidentny. Synkretyzm w swych balladach objawia się przede wszystkim już w samej formie utworów, gdyż gatunek ballada nie był dotychczas gatunkiem często uprawianym przez literatów, ponadto romantyzm nieco zmodyfikował zasady, podług których wcześniejsze ballady były pisane. We wszystkich balladach Mickiewicza występuje tendencja do łączenia w obrębie jednego utworu wszystkich rodzajów literackich. Ballady Mickiewicza są pisane poezją, a nie prozą, występują w nich wyraźnie elementy liryczne, o charakterze refleksyjnym, nasycone są rozważaniami o podłożu ściśle egzystencjalnym, moralnym i etycznym. Ballady te zawierają w sobie również takie cechy, które są charakterystyczne dla epiki. Elementami epickimi są tu ściśle określona fabuła, wyrazistość akcji utworu, a także narrator, który w różny sposób, raz obiektywny, raz subiektywny i wszystkowiedzący przedstawia treść utworu. Przebieg akcji reguluje jednak nie tylko narracja, ale również dialogi, a to przecież jest jakże charakterystyczne dla dramatu. W omawianych balladach poza tak charakterystycznymi wyznacznikami romantyzmu, jak tajemniczość sytuacji, jak fascynacja nieodgadnioną przyrodą, jak zgoła fantastyczne postaci dzieła, występują również momenty, w których komizm łączy się z tragizmem, a sytuacje dramatyczne często powiązane są z groteską. W balladzie „Powrót taty” ponadto występuje modlitwa dzieci i ich pieśni religijne.
Synkretyzm w romantycznej powieści poetyckiej można natomiast zaobserwować w „Marii” Antoniego Malczewskiego lub w „Konradzie Wallenrodzie” Mickiewicza. I tak już sam gatunek tych dzieł jest wielką nowością, gatunkiem, będącym wielkim osiągnięciem romantyzmu. Po raz pierwszy w literaturze pojawia się taki typ powieści, będący zarazem manifestem romantyzmu w stosunku do twardych reguł poetyki klasycystycznej. W utworach tego typu ujawniają się podstawowe założenia programowe romantyzmu, a więc uwielbienie dla regionalizmu i umiłowanie mistyki. W powieściach poetyckich występuje nie tylko łączenie w jednym utworze elementów charakterystycznych dla trzech rodzajów literackich: epiki, liryki i dramatu. Ponadto sposób wypowiadania myśli i uczuć przez głównych bohaterów także wskazuje na wielkie różnice między tymi postaciami. W „Marii” wypowiedzi Miecznika cechuje kolokwialność, słowa Marii nasycone są sentymentalną czułością. W narracji powieści poetyckich występuje mowa pozornie zależna, a więc wypowiedzi narratora, choć zbliżone do cech wypowiedzi bohatera. Narracja występuje w trzeciej osobie, co pozwalało na łączenie się w utworze innych rodzajów. W utworach tych licznie występują dialogi, pieśni. Szczególnie wyraźna jest liryzacja pewnych wypowiedzi, jak wypowiedź Pacholęcia w „Marii”. Dramatyzację obserwujemy nie tylko dzięki licznym dialogom i przytoczeniami słów, ale również dzięki kompozycji scen operujących przestrzenią w sposób teatralny. Powieść poetycka ponadto z dużą swobodą traktowała wewnętrzne rygory kompozycyjne, celowo pozostawiając luki w narracji, niedopowiedzenia, choćby w przebiegu wydarzeń, fragmentaryczność dzieła.
8. Litwa w polskiej literaturze romantycznej.
Najpełniej Litwę w literaturze polskiej przedstawił Adam Mickiewicz w epopei „Pan Tadeusz”. W tym dziele wydarzenia rozgrywają się w ściśle określonej scenerii. Jej przestrzeń tworzą: dwór w Soplicowie, ruiny zamku Horeszków, zaścianek, sad i ogród, zagajnik z matecznikiem. Jest to świat wyidealizowany i uporządkowany. Ziemia litewska rodzi obfite plony, zwykłe rośliny zdają się być bujniejsze i dorodniejsze niż w rzeczywistości. Dzięki poddaniu się rytmowi natury bohaterowie żyją w pełnej harmonii z przyrodą. Pory roku określają rodzaj wykonywanych czynności, rozrywki i obowiązki. Zjawiska przyrodnicze pokrywają się z ludzkimi emocjami. Świat przedstawiony zawiera też elementy baśniowości i cudowności, jak prorocze znaki na niebie, opis królestwa zwierząt mieszkających w mateczniku. W tej rzeczywistości szlachta odgrywa ważną rolę, a dla tej grupy społecznej podstawą życia jest tradycyjna etykieta, dokładnie regulująca sposoby zachowań oraz ustalająca swoistą hierarchię całej społeczności. Dzięki temu ma każdy wyznaczone miejsce i rolę, a nawet błahe wydarzenia, jak grzybobranie, spacer czy posiłek. Miejsce to nadaje mieszkańcom sens życia, pozwala im przetrwać tragiczne zwroty historii. Innymi utworami, w których pojawia się Litwa są dwie powieści poetyckie Mickiewicza „Grażyna” i „Konrad Wallenrod”. W tych dziełach autor przedstawia wydarzenia, jakie miały miejsce na Litwie w odległych czasach historycznych, w okresie średniowiecza.
9. Ukraina w polskiej literaturze romantycznej.
Ukrainę do literatury wprowadził romantyzm polski. Już we wczesnej fazie epoki pojawiła się tzw. Ukraińska szkoła poetów, do której zaliczano twórców zamieszkujących obszary Ukrainy i dający literacki wyraz fascynacją tą krainą w swych utworach. Do grona tego należeli m.in. Antoni Malczewski, Seweryn Goszczyński, Józef Zaleski. W szerszym rozumieniu pojęcie szkoły obejmowało również część twórczości Słowackiego. W „Marii” Malczewskiego i w „Zamku Kaniowskim” Goszczyńskiego pejzaż powieści poetyckiej staje się pejzażem mentalnym, czyli projekcją stanów duchowych o wyrazistej semantyce, powiązanej z całością sensów utworu. W obu tych utworach krajobraz taki odgrywa znaczącą rolę. W „Marii” dominuje pejzaż stepowy, pojęty jako synonim pustki, smutku i tęsknoty, bo taka jest emocjonalna przestrzeń wyobrażonej w poemacie Ukrainy. W ”Zamku Kaniowskim” przeważa jesienny pejzaż nocny, widmowy i groźny, zinstrumentowany muzycznie przez wycie wichru, dysharmoniczne dźwięki (skrzypienie szubienicy, jęki puszczyków), stanowiąc zapowiedź grozy wydarzeń i współkomponent nastrojowości, dobrze współistniejącej ze stanami psychicznymi bohaterów: morderczyni Orliki i hajdamaki Nebaby. Zdecydowanie największym piewcą Ukrainy był Józef Bohdan Zaleski. Został wręcz nazwany najbardziej ukraińskim poetą romantyzmu. Osiągnął to nie tylko trzymając się określonej geografii ziem ukraińskich czy tematyce ukraińskiej, ale zdołał wytworzyć literacki ekwiwalent ukraińskości. Swoistość ducha ukraińskiego postrzegał głównie w specyficznym przemieszaniu smutku z wesołością, tęsknej zadumy z radosnym śmiechem. Dokumentem i pośrednikiem w przekazywaniu tej aury nastrojowej stała się dla poety ukraińska pieśń ludowa. Z nazewnictwa folkloru zaczerpnął także gatunkowe określenia swych wierszy: dumy i dumki, a także szumki, wyróżniające się skocznym rytmem i żartobliwym nastrojem. Zaleski w doskonały sposób przeniósł rytmikę i śpiewność pieśni ukraińskich do poezji polskiej, co było bardzo trudne ze względu na znaczne różnice intonacyjne języka ukraińskiego i polszczyzny. Swych sił w opisie przyrody i kultury Ukrainy próbował też – i to z powodzeniem – Juliusz Słowacki, chociażby w „Śnie srebrnym Salomei”. Ukazał w tym utworze obraz Ukrainy pochłoniętej rewolucją chłopów. Krajobraz tej literackiej rzeczywistości jest nieprzychylny, to miejsce grozy, świat dziwny i tajemniczy, ukazany w sposób frenetyczny.
10. Mesjanizm Mickiewicza.
Mesjanizm to pogląd, głoszący wiarę w nadejście zbawiciela, mesjasza, który przyniesie narodowi lepszą przyszłość. Polski romantyzm przypisywał narodowi polskiemu posłannictwo zbawienia ludzkości i wyznaczał mu rolę mesjasza narodów, cierpiącego niewinnie dla odkupienia całej ludzkości. W III części „Dziadów” Mickiewicz wyłożył nowatorskie poglądy poety o człowieku, narodzie, etyce. Przede wszystkim jednak przedstawił etyczny problem pokory oraz mesjanizm jako sposób porządkowania refleksji historiozoficznej i profetycznej dotyczącej przyszłości narodu. Mickiewiczowski mesjanizm był niewątpliwie odpowiedzią na klęskę powstania listopadowego, stanowił bowiem podstawę optymistycznych prognoz przyszłości oraz – przez analogię do Chrystusa – wydobywał ogólnoludzki sens polskiej walki i męczeństwa. Mesjanistyczne myślenie o narodzie odtąd trwale towarzyszyło pisarstwu Mickiewicza, choć poszczególne formuły mesjanistyczne uległy przekształceniom (np. w duchu rewolucji).
Mesjanizm „Dziadów” polega przede wszystkim na wielorakim wykorzystywaniu analogii zachodzącej między męką Chrystusa i odkupicielskim sensem jego ofiary, a ofiarą niewinną współczesnych polskich męczenników. Ofierze tej przypisuje się zatem podobną moc zbawczą w stosunku do własnego narodu, za który się cierpi oraz – szerzej – w stosunku do całego świata. Ofiara polska ma bowiem również sens uniwersalny, jest jakby ponowieniem powszechnego odkupicielskiego charakteru ofiary Chrystusa. Jest złożona dla wolności i ma zbawić współczesny świat historyczny. Tym samym przywraca ład chrześcijańskiej teodycei: zło w świecie nie jest skandalem moralnym lub dowodem okrucieństwa Boga lecz przejawem odwiecznych zamysłów Boga, który kolejnymi aktami odkupień zbliża świat do porządku boskiego. Do walki ze złem historycznym, uosobionym w caracie, Bóg wybrał Polskę nie tylko ze względu na jej wcześniejsze zasługi dla wiary i wolności, czego Mickiewicz dowodzi w „Księgach narodu”, ale także z uwagi na niewinny charakter poniesionych cierpień. Kategoria niewinności odnosiłaby się do całego narodu, nie tylko do jego ofiar dziecięcych. Oczywiście to myślenie ma jakąkolwiek sensowność racjonalną wyłącznie wówczas, gdy przyjmuje się boskie władanie historią, możliwość interwencji Boga w dzieje świata, wreszcie arenę ziemską traktuje się jako teren permanentnej walki Boga z Szatanem, Dobra ze Złem. W „Dziadach” występuje takie właśnie pojmowanie rzeczywistości, a jego wyrazicielem w dramacie jest Ksiądz Piotr, posiadający moc przewidywania i przepowiadania.
Nieco odmienny mesjanizm przedstawia Mickiewicz w „Księgach narodu”. Mesjanizm w tym d...
SunnyNight