Kielich i patena fundacji Konrada Mazowieckiego.pdf

Kielich i patena fundacji Konrada Mazowieckiego

(Płock, Muzeum Diecezjalne)

Kielich z patena, będący darem Konrada Mazowieckiego dla katedry w Płocku, jest uważany

za jeden z najcenniejszych zabytków rzemiosła artystycznego, późnoromańskiej sztuki w

Polsce. Pochodzi z 2 ćw. XIII, autor nieznany. Przechowywany jest obecnie w skarbcu

katedralnym, Muzeum Diecezjalnego w Płocku.

Kielich z patena jest wykonany ze srebra, pozłacany. Zdobiony techniką grawerunkową,

niellowany. Kielich ma półkolistą, spłaszczoną czarę, z lekko wywiniętą wargą. Trzon

okrągły, ośmioboczny nodus i spłaszczoną stopę.

Czara kielicha ozdobiona jest ośmioma okrągłymi medalionami, w których ukazane zostały

cztery wydarzenia z dzieciństwa Chrystusa: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Hołd Trzech

Króli, Rzeź Niewiniątek i Ucieczkę do Egiptu.

Nad medalionami, nieco poniżej brzegu kielicha znajduje się wstęga z wyrytymi po łacinie,

imiona rodziny Konrada .Bardzo ciekawie przedstawiono nodus, jako jedyny z całego dzieła

nie został wykonany grawerunkiem lecz rzeźbą. Ma kształt spłaszczonej kuli, ozdobiony

ośmioma półplastycznymi główkami mnichów. Stopę kielicha obiegają z dołu i z góry paski

grawerowanej siatki. Między paskami, w centrum przedstawiony został ukrzyżowany

Chrystus w długim perizonium, pod jego stopami znajduję się czaszka Adama. Wokół niego,

Jan Chrzciciel i Prorocy. Wielce oryginalnym dziełem jest patena. W centrum pateny

umieszczony został tronujący Chrystus Pantokrator, nad nim anioł bez skrzydeł. Po bokach

cztery klęczące, adorujące go postacie: u góry książę Konrad naprzeciwko jego żona Agafia z

kielichami w dłoniach, na dole zaś synowie ich Kazimierz i Ziemowit, z rękami złożonymi do

modlitwy. Obrazy wygrawerowane na kielichu i patenie cechuje niezwykła precyzja

wykonania; stroje są bogato drapowane, bardzo realnie został oddana dynamika gestów

postaci.

Zważając na wielowiekowość kielicha i pateny można przyjąć , że zachowały się one w

bardzo dobrym stanie.

Ogólny wygląd kielicha jest romański, jednak można zauważyć w nim już początki nowego

stylu. Kolista, nierozczłonkowana stopa oraz okrągły trzon to cechy jeszcze typowo

romańskie. Natomiast spłaszczenie i spłycenie czary oraz wywinięty brzeg, są już

zapowiedzią form gotyckich, tak samo jak zastąpienie kulistego nodusu wielobocznym,

pionowo dzielonym w formie płytek. Bardzo rzadki jest motyw plastycznych głów na

nodusie. Natomiast przedstawienie w takiej pozycji Chrystusa Pantokratora jest motywem

znanym. Najstarsze wizerunki tego typu można znaleźć już na ikonach z IV wieku. Bardzo

podobne przedstawienie znajduje się na mozaice z XI wieku w kościele Hagia Sophia w

Stambule oraz na Ewangeliarzu ze Spiry (XIII wiek).

Obecnie przyjmuję się za niemal pewne że kielich i patena powstały w 1239 r. jako akt

zadośćuczynienia ze strony Konrada i jego małżonki Agafii za zabicie kanonika płockiego

Jana Czapli, podejrzewanego o spikowanie przeciwko księciu.

Konrad został obłożony klątwą przez papieża Grzegorza IX i miała być z niego zdjęta dopiero

gdy hojnie obdaruje katedry w Gnieźnie, Włocławku i Płocku.

Większość badaczy obstaje za wykonaniem kielicha w Polsce. Podsumowując; dzieło to

niezwykłe jest nie tylko z powodu jego walorów artystycznych oraz jedynego w swoim

rodzaju grawerunku na patenie. Jest także skarbnicą wiedzy w badaniach nad genealogią

rodziny Konrada Mazowieckiego.