medycyna_wspolczesna.pdf

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

ROZWÓJ MEDYCYNY

WSPÓŁCZESNEJ

NARODZINY CHEMIOTERAPII

PRÓBY WALKI Z DROBNOUSTROJAMI CHOROBOTWÓRCZYMI

• U schyłku XIX w. wprowadzenie do lecznictwa związków chemicznych

otrzymanych na drodze syntezy – zapoczątkowanie nowego typu terapii

chemicznej (ale nie była to jeszcze chemioterapia)

• Pierwsze leki syntetyczne likwidowały ból, obniżały temperaturę i leczyły

reumatyzm, jednakże brak skuteczności w chorobach zakaźnych wywołanych

drobnoustrojami

• Znano bakteriobójcze środki chemiczne (fenol, sublimat, formalina), ale dawały się

stosować tylko zewnętrznie (dawki potrzebne do zabicia bakterii zabójcze dla

człowieka w stosowaniu wewnętrznym)

• Emil Adolf von Behring (późniejszy odkrywca toksyny-antytoksyny błoniczej,

1912) – nieudane próby zwalczania błonicy za pomocą podawanych do wewnątrz

bakteriobójczych środków chemicznych – stwierdził, że walka z bakteriami

wewnątrz organizmu utopijnym marzeniem

PAUL EHRLICH I STWORZENIE SALWARSANU

• Twórca nowego kierunku w terapii opartej na wykrytym przez niego tropizmie

barwników do organizmów żywych

• W dalszej fazie badań bazujących na tym odkryciu otrzymał preparat chemiczny

z właściwością krętkobójczą i leczniczą w kile

• 31 sierpnia 1909 – E. przeprowadził 606 próbę na królikach chorych na kiłę,

wstrzykując im badany „preparat 606” = salwarsan (dosł.: „zbawczy arsen”),

nazajutrz zarazki kiły znikły, po miesiącu wyzdrowienie – uwolnienie ludzkości od

straszliwej choroby zw. „biczem bożym”

• Próba leku na ludziach – nie był łatwy w użyciu (nierozpuszczalny w wodzie,

wrażliwy na tlen, przykre objawy uboczne, choć niegroźne dla życia)

• Kolejne próby – opracowanie pochodnej salwarsanu z numerem 914 =

Neosalwarsan (rozpuszczalny w wodzie, o wiele mniej szkodliwe działania

uboczne)

• Odkrycie Ehrlicha – bodziec do dalszych badań w zakresie skutecznego leczenia

przyczynowego, do prób realizowania marzeń „epoki bakteriologicznej” =

znalezienia metody „wielkiego leczenia wyjaławiającego” (okazała się złudzeniem)

• 1908 Nagroda Nobla dla Ehrlicha za badania w dziedzinie chemioterapii

ODKRYCIE ENZYMÓW

• Lata 80 XVIII w. – odkrycie i wstępne opisanie enzymów przez L. Spallanzaniego

• Lata 30 XIX w. – istotny przełom dla tego kierunku badań

• Liczne odkrycia i spostrzeżenia –wielki wzrost zainteresowania się enzymami jako

czynnikami, których poznanie = wytłumaczenie (choć częściowe) wielu procesów

życiowych

• Rozpoczęcie izolacji tych związków, badanie ich budowy, właściwości i

mechanizmów działania

• Nauka o enzymach stała się jednym z najpoważniejszych działów biochemii

www.lek2002.prv.pl

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

ODKRYCIE HORMONÓW

• Lata 40 XIX w. podjęcie ukierunkowanych badań ( Graves i Basedow )

• 1901 – uzyskanie pierwszego hormonu w stanie krystalicznym i w postaci

chemicznie czystej przez Japończyka J. Takamine ; uzyskanej substancji nadano

nazwę adrenalina (łac. ad przy i renalis – nerkowy)

• 1905 – wprowadzenie nazwy hormony (gr. hormao - poruszam)

dlagruczołów wydzielania wewnętrznego przez angielskiego fizjologa E. Starlinga

• 1904 – dokonanie syntezy chemicznej adrenaliny przez aptekarza F. Stolza

• W szybkim tempie kolejne odkrycia czystych hormonów, chemiczne syntezy

naturalnych, a nawet sztucznie wytworzonych ciał nie spotykanych w organizmie,

ale działających jak hormony naturalne

• Banting, Best i Mac Leod wyizolowali w stanie krystalicznym czynnik

przeciwcukrzycowy - insulinę

ODKRYWANIE WITAMIN

• Późne odkrycie witamin, ale awitaminozy znane do dawna: gnilec (szkorbut),

krzywica (rachityzm, angielska choroba), ślepota zmierzchowa (tzw. kurza) i

choroba beri-beri (zdarzająca się w pd-wsch. Azji)

• Odkrywanie witamin – długi proces zapoczątkowany w latach 80 XIX w. –

poważniejsze badania nad odżywianiem się i wartością energetyczna pokarmów –

pogląd, że dla prawidłowego wzrostu i utrzymania prawidłowego biegu procesów

życiowych doprowadzenie do organizmu odpowiedniej ilości białka,

węglowodanów, tłuszczów, składników mineralnych i wody (ilość zależna od

warunków życiowych danego organizmu)

• Podważenie tego poglądu w pracowni fizjologicznej uniwersytetu w Dorpacie,

kierowanej przez Gustawa Bungego – jego asystent, Nikołaj I. Łunin – badania na

myszach – wniosek: w mleku (obok kazeiny, tłuszczów, cukru i soli) muszą

występować również inne związki, które są niewątpliwie niezbędnymi składnikami

pokarmowymi

• Holenderski lekarz Ch. Eijkman opisał (1897) chorobę, zw. na Dalekim

Wschodzie beri-beri ( polyneuritis ) występującą wśród ludności, której podstawowy

pożywieniem łuskany ryż; chorobę leczyło podawanie otrąb ryżowych lub ich

wyciągu wodnego; wniosek: otręby ryżowe muszą zawierać jakiś czynnik

niezbędny dla zdrowia

• F.G. Hopkins w Cambridge (w latach 1908-1910) powtórzył doświadczenie

Łunina – potwierdził jego wyniki; stwierdził, że: prawidłowe odżywianie =

dostarczanie organizmowi ”dodatkowych czynników pokarmowych”, które nie

odgrywają roli jako źródło energii lub materiał budulcowy, ale są nieodzowne w

diecie dla prawidłowego wzrostu i funkcjonowania organizmu

• Otto Stepp w Niemczech badania nad pożywieniem – analogiczne wnioski;

wyciągnięto z zapomnienia prace Eijkmana

www.lek2002.prv.pl

ZNACZENIE ODKRYĆ HORMONÓW

• Wynalezienie skutecznej broni w walce z wieloma chorobami wewnętrznymi

• Wielki rozwój chemii hormonów – wpływ na poznanie fizjologii i patologii gruczołów

wydzielania wewnętrznego, ich wpływu na różnorodne czynności tkanek i

narządów oraz roli w regulacji nerwowo – humoralnej tych czynności

• Różne jednostki chorobowe wywołane niewłaściwym funkcjonowaniem gruczołów

wydzielania wewnętrznego otrzymały nazwę od ich odkrywców (np. Choroba

Graves – Basedova, zespół chorobowy Cushinga, choroba Addisona)

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

• Kazimierz Funk , polski biochemik – wyodrębnił (1911) w stanie czystym

substancję, która przeciwdziała beri-beri ; okazała się niezbędna dla życia i dlatego

F. nazwał ją (1912) witaminą (vita –życie + amina – związek organiczny,

zawierający grupę aminową, pochodną amoniaku)

• MacCollum – zajął się szczególnie rolą tłuszczów w odżywianiu, badania na

szczurach; stwierdził, że w mleku, maśle lub tranie jakaś witamina o charakterze

wzrostowym; dla odróżnienia związków od siebie MacCollum i jego

współpracownicy wykorzystali kolejne litery alfabetu – 1 1916 zaproponowali dla

czynnika pokarmowego rozpuszczalnego w tłuszczach nazwę „witaminy A”,

natomiast dla substancji rozpuszczalnej w wodzie i usuwającej objawy beri-beri

nazwę „witaminy B”

• Przez długi czas spór o nazewnictwo, nazywano te związki „dodatkowymi

czynnikami pokarmowymi”; w końcu jednak pozostała nazwa zaproponowana

przez Funka : witaminy

• Christian Froelich i Axel Cholst , norwescy badacze, prowadząc badania nad

szkorbutem wykazali, że choroba ta wynikiem niedoboru – znalezienie czynnika

przeciwszkorbutowego =wynalezienie witaminy C

• 1928 – wyodrębnienie z witaminy B – witaminę B 1 , nazwanej też aneuryną , a

później tiaminą

• 1933 – uzyskanie witaminy B B 2 ( ryboflawiny ) skutecznej w niektórych chorobach

skóry

• 1948 – odkrycie witaminy B B 6 ( pirydoksyny ), wywierającej zasadniczy wpływ na

białkową przemianę materii

• 1948 – uzyskanie witaminy B 12 zwanej również kobalaminą , której niedobór

odgrywa dużą rolę w powstawaniu niedokrwistości złośliwej

• 1937 – wykrycie witaminy PP = amid kwasu nikotynowego (także z zespołu

witamin B), której brak powoduje pelagrę

• 1933 – wyizolowanie i poznanie budowy witaminy A przez szwajcarskiego

chemika, Pawła Karrera

• Wykrycie witaminy D przez MacColluma przez unieczynnienie witaminy A

zawartej w tranie = leczenie krzywicy (tran leczył natomiast choroby oczu)

• Wyjaśnienie ( 1924 ) tajemniczej kwestii dot. roli promieni słonecznych lub

sztucznych w zapobieganiu krzywicy – Alfred Fabian Hess , pediatra amerykański

i Harry Stenbock, biochemik

• Badania Adolfa Windausa – pod wpływem promieni słonecznych z ergosterolu

powstaje witamina D, ale okazało się, że nie wszystkie produkty tak powstające

mają właściwości biologiczne witaminy przeciwkrzywiczej – próby oddzielenia

właściwej witaminy - wyizolowanie krystalicznej substancji, którą uważano za

właściwą wit. D ( kalcyfero l) – też okazała się mieszanką – mieszaninę nazwano

wit. D 1 , czystą witaminę nazwano witaminą D 2 i dla niej przeznaczono nazwę

kalcyferol

• Wykazanie wyraźnych różnic w działaniu biologicznym kalcyferolu i witaminy D

zawartej w tranie – przypuszczenie, że prowitamina D zawarta w tkankach

zwierzęcych nie jest ergosterolem, ale jego homologiem wywodzącym się z

cholesterolu – potwierdzenie Windaus i współpracownicy (1935-37) naświetlając

ten związek promieniami nadfioletowymi otrzymali syntetyczną witaminę D 3 , która

różniła się od kalcyferolu budową bocznego łańcucha, wykazywała identyczne

właściwości biologiczne z witaminą D zawartą w tranie, cechując się m.in. większą

aktywnością w przypadku krzywicy

www.lek2002.prv.pl

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

• 1937 – H. McLean Evans wyodrębnił witaminę E zwaną też tokoferolem ,

zapobiegającą bezpłodności

• 1937 – Paul György dokładnie opisał witaminę H (niem. Haut – skóra),

niezbędną do utrzymania prawidłowego stanu skóry;

• 1935 – Fritz Kögl wyodrębnił z jaj żółtek pewną substancję, która pobudzała

wzrost drożdży – nazwał ją biotyną ; okazało się, że wit. H i biotyna to jedna i ta

sama substancja; okazała się niezbędnym czynnikiem zapewniającym prawidłową

przemianę materii

• 1929 – Henrik Dam zauważył, że u kurcząt żywionych pokarmem pozbawionym

tłuszczów i steroli występuje skaza krwotoczna, zauważył też, że nadmiar witamin

A, B i C w diecie oraz drożdży i tranu nie dają pomyślnych wyników, natomiast

trochę tłuszczu z wątroby świni zapobiegało krwotokom – odkrycie witaminy K; w

1939 wyodrębnienie z lucerny niemal czystej witaminy K w postaci żółtego oleju

ODKRYCIE SULFONAMIDÓW

GERHARD DOMAGK (1895 – 1964)

• Nawiązał do koncepcji Ehrlicha w poszukiwaniu pośród różnych barwników

substancji unieczynniających bakterie chorobotwórcze, zwłaszcza gronkowce i

paciorkowce

• Wraz ze współpracownikami interesował się m.in. barwnikiem syntetycznym

chryzoidyną – działał zabójczo na bakterie in vitro, jednak bez efektu in vivo – w

komórkach zwierzęcych

• Pomysł wzmocnienia działania bakteriobójczego poprzez wprowadzenie do

cząsteczki chryzoidyny grupy sulfonamidowej skuteczność w zwalczeniu

paciorkowców u myszy, pomyślne wyzdrowienie córki Domagka oraz uratowanie

życia syna prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Roosevelta

• Nagroda Nobla w 1939 r.

• Kolejne próby otrzymania następnych pochodnych sulfanilamidu przez innych

uczonych

• 1938 – preparat wyprodukowany przez firmę „May and Baker” – Sulfapirydyna

lub Dagenan (już niemal doskonały lek na zapalenie płuc, a zwłaszcza na

rzeżączkę, 13 x silniejszy od prontosilu)

• 1939 – szwajcarska firma „Ciba” wyprodukowała sulfatiazol , 50-krotnie silniejszy

od prontosilu

• 1940 – sulfaguanidyna – dobry lek na zakażenie przewodu pokarmowego

• Wiele skutków ubocznych tych leków (wymioty, biegunki, bóle głowy i gardła,

dreszcze, gorączka) – przyczyny wewnątrz organizmu – starano się poznać

mechanizm bakteriostatycznego działania sulfonamidów – dokonał tego D.D.

Woods (teoria o rywalizującym działaniu związków o podobnej budowie

ODKRYCIE ANTYBIOTYKÓW

PENICYLINA

• Ostatnie lata XIX w. początki badań nad antybiotykami ( Rudolf Emmerich )

• Schyłek lat 20 XX w. - odkrycie (przypadkowe) penicyliny przez Aleksandra

Fleminga (1881-1955); bezskuteczne próby otrzymania bardziej stężonych

wyciągów

• 1940 r . – otrzymanie benzylopenicyliny w postaci oczyszczonej przez zespół

badaczy, z Howardem Floreyem i Ernstem Borisem Chainem na czele;

jednoczesne przeprowadzenie pierwszych badań klinicznych leku z ustaleniem

www.lek2002.prv.pl

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

miary, wg której obliczono jego wartość leczniczą („jednostka oksfordzka” =

najmniejsza ilość penicyliny, jak hamuje wzrost standardowego szczepu

gronkowca zawartego w 50 ml hodowli)

• Wyjaśnienie budowy chemicznej penicyliny po wykryciu obecności w jej

cząsteczce siarki oraz stwierdzeniu, że otrzymany produkt to mieszanina kilku

penicylin (z Penicillium notatum otrzymano aż 4 penicyliny, oznaczono je literami

F,G, X, K)

• Uratowanie życia milionom ludzi (zapalenie płuc, płonica, gorączka połogowa,

rzeżączka) – bardzo szybkie leczenie

• Fleming, Florey i Chain otrzymali Nagrodę Nobla za prace nad penicyliną

KOLEJNE SUKCESY

• 1944 – Selman Abraham Waksman (1888-1973) wyizolował ze szczepu

promieniowców (Streptomyces griseus) substancję, którą nazwał streptomycyną ;

szerokie zastosowanie tego antybiotyku – atakuje bakterie Gram-dodatnie i Gram-

ujemne, zdolność niszczenia kwasoodpornego prątka wywołującego gruźlicę;

Nagroda Nobla (1952)

• 1947 – otrzymano chloromycetynę (późniejszy chloramfenikol lub

detromycyna )

• 1948 – Benjamin Minge Duggar wyizolował z płynu po hodowli Streptomyces

aureofaciens – aureomycynę , antybiotyk z grupy późniejszych tetracyklin

• 1963 – odkrycie gentamycyny w podłożu Micromonospora purpurea i

echinospora przez Weinsteina i współpracowników

• Poza dużą skutecznością antybiotyków również działania uboczne – drobnoustroje

umiały przystosować się do zmienionych pod wpływem antybiotyków warunków

biologicznych i nabrać przeciw nim odporności

ROZWÓJ WIEDZY O KRWI

GRUPY KRWI I TRANSFUZJOLOGIA

• Prowadzenie przetaczania krwi na zasadzie prób i błędów – dla niektórych

oznaczało uratowanie życia, dla większości przetoczenie krwi = tragiczny koniec

wśród gwałtownych objawów wstrząsu

• Podstawy nowoczesnej transfuzjologii – przełomowe odkrycie: wykrycie (1901)

przez Karla Landsteinera (1868-1943) trzech grup krwi, które określił A, B i 0

• 1902 – Alfred Decastello (1872-1960) wykrył czwartą grupę krwi AB

• Nadal jednak problemy z przetaczaniem, dopiero odkrycie tzw. czynnika Rh

zmienia sytuację, dokonali tego K. Landsteiner i Alexander Salomon Wiener

(1907-1976)

• Wcześniej badania grup krwi prowadzili również Emil von Dungern i polski

naukowiec Ludwik Hirszfeld (1884-1954) – niezależnie od Landsteinera wykryli

grupy krwi u psów i wykazali, że grupy krwi są dziedziczone zgodnie z prawem

Mendla

Ludwik Hirszfeld

• L. Hirszfeld w czasie I wojny światowej badał grupy krwi żołnierzy różnych

narodowości i z różnych krajów, stwierdził, że stosunek procentowy

poszczególnych grup krwi jest różny i dość charakterystyczny dla niektórych

narodowości = podstawa do badań grup krwi w zależności od cech

antropologicznych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: