medycyna_15-18_wieku.pdf

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

HISTORIA MEDYCYNY XV-XVIII wiek

ZMIANY POLITYCZNO-SPOŁECZNE I GOSPODARCZO-KULTURALNE

WARUNKUJĄCE REWOLUCJĘ NAUKOWĄ PRZEŁOMU XV I XVI w.

• Zdobycie Konstantynopola 1453 r.

• Napływ uczonych Greków do państw zachodnich, głównie do Włoch (znajomość

greki, oryginalne dzieła, Zachód poznaje Arystotelesa, Hippokratesa)

• Odrodzenie nauki i sztuki (poszukiwanie zabytków po dawnych Rzymianach)

9 Rozwój budownictwa w stylu odrodzenia, rzeźbiarstwa i malarstwa

(Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael

9 Nauka rysunku – studia z natury = potrzeba lepszego poznania kształtów

człowieka, jego budowy = rozwój anatomii – nie wg Galena, ale opartej na

rzetelnym badaniu ciała ludzkiego, żywego lub martwego

• Podróże i odkrycia morskie XV w.

9 1486 r. – Diaz opływa przylądek Dobrej Nadziei = otwarcie nowej drogi do

Indii – Vasco da Gama (1498)

9 1492 r. – Krzysztof Kolumb odkrywa Amerykę

• Wynalazek druku – II poł. XV w. (szybsze rozpowszechnienie nowych wiadomości

i nowych haseł; druk dzieł starożytnych autorów)

• Genialny malarz

• Wielki uczony

• Głęboki myśliciel

• Wszechstronny badacz

• Pierwszorzędny anatom – dokładny, ścisły, badający zwłoki ludzkie na sekcji, z

nożem w ręku

• Przygotowywał prawdopodobnie większe dzieło anatomiczne

KRYTYKA MEDYCYNY SCHOLASTYCZNEJ

FILOZOFIA PRZYRODY I KRYTYKA AUTORÓW ŚREDNIOWIECZNYCH

PARACELSUS (1493-1541)

LEONARDO DA VINCI (1452-1519)

• Lekarz, alchemik

• Ogromna biegłość lekarska

• Nieubłagany przeciwnik medycyny galenowskiej oraz „książkowych” lekarzy

• Publicznie wrzucił w ogień „Kanon” Avicenny – jawnie zerwał z autorytetami

• Wystąpił przeciwko aptekarzom, którzy przyrządzali długie i drogie recepty i

zamiast nich wprowadził pojedyncze, silnie działające leki

• Chciał ponownie połączyć medycynę i chirurgię

• Lekceważył znaczenie anatomii

• Bóg i natura to jedno i to samo

PODSTAWY REWOLUCJI NAUKOWEJ

DZIEŁA KOPERNIKA, VESALIUSZA I GALILEUSZA

ANDREAS VESALIUSZ (1515-1564)

• Zamiłowanie do badań przyrodniczych

• Studia w Paryżu (3 lata)

www.lek2002.prv.pl

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

• Zauważył wiele błędów w anatomii Galena; anatomia Galena = anatomia małpy, a

nie człowieka

• 1543 (gdy miał 28 lat) wydał dzieło De humani corporis fabrica libri septem (stało

się podstawą nowoczesnej anatomii; ważnym czynnikiem upadku średniowiecznej

wiary w autorytety i dowodem na słuszność poglądu, że przyrodę trzeba badać i

uważnie opisywać, wierząc tylko swoim oczom)

MIKOŁAJ KOPERNIK (1473-1543)

• Astronom i lekarz, człowiek uniwersalnie wykształcony

• Dzieło De revolutionibus orbium coelestium (1543)

• W naturze panuje wszędzie prostota i rozum

• Nowy, heliocentryczny pogląd na świat = obalenie nauki Arystotelesa, degradacja

Ziemi w układzie świata – jedno z najśmielszych twierdzeń epoki Odrodzenia

• Żeby trafnie ujmować zjawiska potrzeba (oprócz zmysłowego spostrzegania):

pracy umysłu + swobody ducha + zdolności pomijania tego, o czym pozornie

świadczą zmysły i czego wymagają ortodoksyjne poglądy

GALILEUSZ (GALILEO GALILEI, 1564-1642)

• Potwierdził system Kopernika

• Z jego imieniem wiąże się nowożytna mechanika, która stanowi podstawę

dzisiejszej fizyki, fizjologii i astronomii – ciała poruszające się w pustej przestrzeni i

jeden wszechświat, w którym wszędzie obowiązują te same prawa mechaniki

• Ostatecznie obalił Arystotelesa i całą jego naukę (fałszywa nauka o rzekomej

różnicy między światem niebieskim, niezmiennym a światem ziemskim,

zmiennym); na niebie również zachodzą zmiany; monizm świata fizycznego (w

odróżnieniu od dwoistości w pogl. Arystotelesa))

• Nowa mechanika – używa pojęcia siły (w odróżn. Od formy u Arystotelesa i duszy

u innych)

• Wszystko mierzył, ważność stosunków przed kontemplacją i spekulacją

ROZWÓJ ANATOMII CZŁOWIEKA (XV-XVI w.)

• Odkrycia anatomiczne narządu słuchu – Alessandro Achillini (1463-1512)

• Opis chrząstek nalewkowatych – Berengario da Carpi (1470-1530)

• Odkrycie zastawek żylnych – Jacques Sylvius-Dubois (1488-1555)

• Interesujące badania anatomiczno – fizjologiczne Leonarda da Vinci (1452-1519)+

anatoma Marco de la Torre (1473-1566)

Wiele nowych spostrzeżeń, np. – wszystkie naczynia wychodzą z serca, opis

mechaniki zastawek serca, prawidłowy opis połączeń nerwów obwodowych z

ośrodkowym układem nerwowym

• Andreas Vesaliusz (1514-1564)

StudentSylviusa

Tabulae anatomicae sex (wiele błędów od Galena, np. opis pięciopłatkowej

wątroby)

De humani corporis fabrica libri septem , rysunki Jana Stephanusa Calcara (1499-

1546); doskonałą obserwacja układu mięśniowego w ruchu, przestrzenne

wyobrażenia naczyń i nerwów

Zachowało się wiele nazw wprowadz. przez niego, np.zastawki mitralne, mięsień

kapturowy; między komorami serca nie ma żadnych otworów, przez które mogłąby

przedostawać się krew; płuca rozszerzają się w wyniku ruchów klatki piersiowej

www.lek2002.prv.pl

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

• Opis narządu słuchu i narządów płciowych – Gabriele Fallopio (1523-1562) w

Oservationes Anatomicae (1563)

• Kolejne badania narządu słuchu – Bartolomeo Eustachio (1520-1574)

ROZWÓJ ANATOMII

• Valvula ileocoecalis – Caspare Bauhin (1605)

• Opis naczyń chłonnych u psa – Gasparo Aselli (1622)

• Badania nad budową wątroby – Francis Glisson (1654)

• Ductus pancreaticus u człowieka – Johann Georg Wirsung (1642)

• Ductus thoracicus – Jean Pecquet (1647)

• Opis naczyń limfatycznych u człowieka – Olaf Rudbeck (1647)

• Odkrycie płucnych naczyń włosowatych – Marcello Malpighi (1661)

• Odkrycie kłębków nerkowych i struktury śledziony – Marcello Malpighi (1666)

• Odkrycie ductus parotideus – Niels Stensen (1661)

• Badania nad włóknami mięśnia sercowego – Richard Lower (1669)

• Gruczoły dwunastnicze – Johann Conrad Peyer (1687)

• Gruczoły ślinowe jelita cienkiego – Johann Nathanael Lieberkühn (1745)

• Ciałko rzęskowe – Johann Gottfried Zinn (1755)

POCZĄTKI NOWOŻYTNEJ NAUKI O KRĄŻENIU KRWI

• Anatomia ożywiona (anatomia animata)

• XIII – wieczne rozważania lekarza arabskiego IBN AN NAFISA w komentarzu do

Kanonu Avicenny

Wychodząc z założenia, że między komorami jest przegroda, ale nie ma w niej

otworów, przez które mogłąby przdostawać się krew, i opierając się na analizie

budowy naczyńwniosek: krew musi przez vena arteriosa (arteria pulmonalis)

dochodzić do płuc, tam rozprzestrzeniać się i mieszać z powietrzem, a następnie

przez arteria venosa (vena pulmonalis) przedostawać się do lewej komory =

pierwszy opis małego krążenia

JÓZEF STRUŚ Z POZNANIA (1510-1568)

• Słuchacz medycyny, wykładowca i rektor Uniwersytetu w Padwie

• Leczył osobistości w Budzie, Konstantynopolu, propozycja objęcia stanowiska

lekarza nadwornego w Madrycie na dworze Filipa II

• Tłumaczył dzieła greckie, astronomiczne i poetyckie

• Pisał wiersze po łacinie

• Tłumaczył Galena

• Napisał oryginalne dzieło lekarskie o pulsie

MIGUEL SERVETO (1511-1553)

• Lekarz i teolog

• Krew przechodzi z prawej do lewej komory za pośrednictwem płuc, gdzie nabiera

jasnego koloru

• Dzieła: De trinitatis erroribus (1531), Restitutio christianismi (1553)

REALDO COLOMBO

9 Dzieło: De re anatomica

9 Poparł swoje twierdzenia obserwacją na zwierzętach

www.lek2002.prv.pl

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

• Odkrycia zastawek żylnych (Giamba Hista Cano 1546; F. Dubois Sylvius 1555;

Hieronimus Fabritius de Aquapendente (ok.. 1537-1619), De venarum ostiolis

1603

ANDREAS CESALPINUS (1519-1603)

• Żyły nabrzmiewają pod wpływem nałożenia podwiązki nie od strony serca, ale od

strony obwodowej (1571), nie wyciągnął wniosków

WILLIAM HARVEY (1578-1657)

• Londyński lekarz, wykształcony w Padwie

• Eksperymenty na zwierzętach

• Serce nie ssie krwi, lecz tłoczy na zewnątrz (dowód: tryskanie krwi z tętnic tylko

podczas skurczu)

• Skurcz tłoczący krew przyczyną powstawania fali tętna

• W czasie skurczu lewa komora ciśnie krew do aorty, prawa do płuc

• Przez porowatości płuc krew przechodzi z prawej do lewej komory

• Nie ma bezpośredniego przechodzenia krwi przez przegrodę międzykomorową

• Krew wtłoczona do aorty rozchodzi się po całym ciele i wraca przez naczynia żylne

do prawej komory serca

• Jednorazowo komora lewa wtłacza ok. 15 uncji krwi, która obiega całe ciało

kilkakrotnie w ciągu dnia

• Krew w żyłach płynie w kierunku serca, a zastawki żylne zapobiegają jej

powrotowi, sprzyjając przepływowi ku sercu jeśli na ramię nałożyć przepaskę w

części dystalnej, następuje zastój krwi, jeśli jednak zacisnąć ją mocniej ramię nie

nabrzmiewa, bo zatrzymany jest dopływ krwi z tętnic

• Dzieło: Exercitatio anatomica de motu Cordis et sanguinis in animalibus (Frankfurt

1628), od tej daty w medycynie przejście od Odrodzenia do Baroku – tak ważne

wydarzenie

• 1661 r. – odkrycie naczyń włosowatych przez Marcello Malpighiego (1628-1694),

dzieło De pulmonibus epistola II (1661)

ROZWÓJ EPIDEMIOLOGII

GIROLAMO FRANCASTORO (1483-1553)

• dzieło: De contagionibus et contagiosis morbis

• Podwaliny nowoczesnej epidemiologii

• Choroba może być przeniesiona w wyniku:

• Bezpośredniej styczności ( per contactum ), trąd, świerzb

• Przez przedmioty (naczynia, ubranie, pościel – per fomitem ), na których znajdują

się czynniki wywołujące zakażenie, a powstający na skutek gnicia i udzielający

się ( contagiosis seminaria prima ) drogą kontaktu pośredniego

• Na skutek infekcji na odległość przez powietrze (dżuma, ospa, gruźlica)

• W czasie gnicia towarzyszące chorobie cząsteczki zarażające (seminaria)

rozprzestrzeniają się wskutek wyziewów i parowania, a następnie przenoszone

przez powietrze, wodę i inne środowisko

• Gdy cząsteczki zarażające dostaną się do innego organizmu – rozchodzą się i

powodują gnicie jednego z czterech humorów (tego samego, z którego powstały

w chorym organizmie; ten właśnie humor przyciągnął je w organizmie zdrowym,

obecnie zakażonym)

www.lek2002.prv.pl

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

= takie powinowactwo (sympatia) humorów oraz narządów do jednego rodzaju

zarazków (seminaria) tłumaczy dlaczego jedne z nich np.w gruźlicy –osadzają

się w płucach, inne gdzie indziej

= ważne wnioski praktyczne:

• Należy zniszczyć zarazki znajdujące się na odzieży i przedmiotach

pochodzących ze środowiska zarazy

• Trzeba zabezpieczyć się przed możliwością infekcji

• Baczniejsza obserwacja chorych i dokładniejszy opis wielu chorób, nie tylko

zakaźnych

• Wykazanie, że pod postacią gorączki dżumowej ( febris pestica ) – nie tylko

dżuma, ale i dur plamisty

• Ustalił różnicę między słoniowacizną ( lepra Graecorum ) a trądem

• Syphilis nadał jej nazwę morbus Gallicus , odrębną jednostką chorobową, nie ma

nic wspólnego z trądem

THOMAS SYDENHAM (1624-1689)

• Choroby zakaźne nie są wywoływane przez pogodę i porę roku, ale zależą od

ukrytych właściwości ziemi, która przez parowanie wydziela miazmaty

• Wszystkie choroby występują z gorączką, kryją się pod różnymi maskami objawów

i dopiero genius epidemicus sprawia, że przybierają w czasie epidemii jednolitą

postać – etiologiczne i kliniczne postacie epidemii (oderwane od całej

współczesnej mu nauki i wyglądające wówczas na fantastykę)

JAN SOLFA (1483-1564)

• Znany lekarz krakowski, nadworny medyk Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta

• Dzieło De morbo Gallico (1517) – patologia kiły

WOJCIECH OCZKO

• Znakomity uczony, lekarz nadworny Stefana Batorego

• Dzieło: Przymiot (1581) – dzieje szerzenia się kiły, jej etiologia, patologia i terapia

• Opisał operacje plastyczną nosa (przeszczep płata skóry z ramienia)

ROZWÓJ CHIRURGII

¾ AMBROŻY PARÉ (1516-1590)

• Sławny chirurg francuski zw. ojcem nowoczesnej chirurgii

• Bystry obserwator, niezwykle zręczny operator

• Od wczesnych lat chłopięcych uczył się balwierstwa

• W 17 r. życia – kilka lat praktyki w szpitalu Hôtel Dieu w Paryżu

• Chirurg polowy – częsty udział w wyprawach wojennych

• Chirurg kilku królów francuskich

• sławne poglądy na temat leczenia ran postrzałowych

• Wykonywał bardzo trudne operacje

• Jako pierwszy w epoce nowożytnej zaczął stosować metodę podwiązywania tętnic

(ligatura) na kończynach przy ich amputacji

• Jako pierwszy opisał złamanie kości szyjki udowej

• Stosował wyciągi własnego pomysłu, protezy i aparaty ortopedyczne

¾ XVI i XVII w. szczególnie pomyślne warunki rozwoju chirurgii we Francji – królowie

w częstych wojnach – potrzebowali chirurgów i udzielali im poparcia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: