szczepienie koni.pdf

Szczepienia koni

do diagnostyki zakażonych zwierząt, izo-

lowanie zakażonych zwierząt przez 14 dni,

ograniczenie zarówno bezpośrednich, jak

i pośrednich kontaktów pomiędzy zwie-

rzętami podatnymi na zakażenie i używa-

nie skutecznych szczepionek w ogniskach

choroby (1, 2).

Szczepienie przeciwko chorobom za-

kaźnym przenoszonym bezpośrednio jest

skuteczne tylko wtedy, kiedy podlega mu

większość zwierząt w stadzie. Wysoka od-

porność stada pośrednio zabezpiecza nie

szczepione, podatne zwierzęta. Ta kon-

cepcja jest szczególnie bliska epidemio-

logii chorób zakaźnych ludzi, ale poma-

Jerzy Kita 1 , Krzysztof Anusz 2 , Magdalena Zaleska 1

z Katedry Nauk Klinicznych 1 oraz Katedry Higieny Żywności i Ochrony Zdrowia

Publicznego 2 Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Warszawie

ozprzestrzenianie się wysoce zaraź-

liwej choroby w dużych populacjach

koni zwykle trwa tygodnie, a nie kilka dni.

Możliwe więc jest jej zwalczanie i kontro-

la już po wybuchu. Nawet w przypadku

inﬂ uenzy szerzącej się bardzo gwałtow-

nie, nowe przypadki występują w okresie

od 3 do 4 tygodni, a pośrednie drogi sze-

rzenia są ważniejsze niż zakażenia aerozo-

lowe. To sprawia, że nowe wybuchy cho-

roby mogą być ograniczane poprzez sku-

teczny nadzór, używanie szybkich testów

1 Komisja podkreśliła, że następne spotkanie ekspertów odnośnie do programów nadzoru nad dzikimi ptakami powinno się odbyć na początku września br.

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(10)

625

Prace poglądowe

Equine vaccination

ności. Należy pamiętać, że konie są zagro-

żone wieloma chorobami, w różnym cza-

sie ich życia i w różnych okolicznościach

zależnych od wieku, sposobu utrzymania

i użytkowania. Przykładowo odporność po

szczepieniu przeciwko tężcowi trwa przez

lata, a odporność przeciwko inﬂ uenzie mie-

siące. Ponadto źrebięta są bardziej zagro-

żone tężcem niż młode konie wyścigowe,

natomiast nie podlegają wysokiemu ryzy-

ku zakażenia wirusem inﬂ uenzy. Tak więc,

optymalny czas szczepienia przeciwko tym

chorobom nie jest jednakowy.

Skuteczność szczepionki nie może być

określona na podstawie jednej obserwacji

klinicznej. Hipoteza musi być sprawdzona

odpowiednimi metodami naukowymi. Wy-

niki badań serologicznych są źródłem jedy-

nie pośredniej informacji na temat odpor-

ności osiągniętej po szczepieniu (3). Dopie-

ro zakażenie doświadczalne zarówno koni

szczepionych, jak i nie szczepionych do-

starcza mocnych dowodów skuteczności

szczepionki. Trudno jednak przewidzieć

jaka ona będzie w przypadku zakażenia

naturalnego. Pewność uzyskuje się dopie-

ro po serii badań epidemiologicznych lub

nawet po seriach badań zarówno doświad-

czalnych, jak i epidemiologicznych.

Odpowiedź immunologiczna konia na

szczepienie może być obniżona przez wiele

czynników, wśród których ważną rolę od-

grywa proces prezentacji antygenów zwią-

zany z głównym układem zgodności tkan-

kowej – MHC (major histocompatibility

complex). Innym ważnym czynnikiem jest

immunosupresja wynikająca z różnych sta-

nów chorobowych, ze stosowania leków,

w tym przede wszystkim kortykosteroidów.

Obniżają one przede wszystkim odpowiedź

immunologiczną związaną z powstawaniem

przeciwciał klas IgGa i IgGb. Prawdopo-

dobnie jednak najważniejszym czynnikiem

gospodarza wpływającym na skuteczność

szczepień jest wiek zwierzęcia. Stosunkowo

dokładnie badano jego wpływ u koni mło-

dych. Mniej wiadomo na ten temat w odnie-

sieniu do koni starszych. Z całą pewnością

należy unikać u nich stosowania szczepio-

nek atenuowanych, ponieważ żywy zarazek

może być groźny dla starszego organizmu.

Bezpieczne są natomiast szczepionki inak-

tywowane, z których większość powinna

być starszym koniom podawana corocznie

lub nawet częściej (4). Wydaje się, że wiek

może nie być czynnikiem osłabiającym od-

powiedź immunologiczną poszczepienną,

jeśli w szerszym zakresie stosowane będą

szczepionki DNA. Zachęcające wyniki uzy-

skano, stosując szczepionkę DNA przeciw-

ko zakaźnemu wirusowemu zapaleniu tęt-

nic (EAV), kiedy to zarówno poszczepienne

miana przeciwciał, jak i czas trwania swo-

istej poszczepiennej humoralnej odpowie-

dzi immunologicznej, nie różniły się u koni

6-letnich, a nawet 21-letnich (5).

Niedobory immunologiczne sprzyjają

chorobom układu oddechowego źrebiąt

w wieku od 1 do 6 miesiąca życia. Szcze-

gólnie groźne w tym okresie jest zakażenie

Rhodococcus equi , które przyjmuje postać

epidemiczną. Obecnie stosowana immu-

noproﬁ laktyka to podawanie osocza od hi-

perimmunizowanych koni lub stosowanie

autoszczepionek u klaczy ciężarnych i źre-

biąt. Nie można jednoznacznie stwierdzić,

czy zakażenia układu oddechowego u mło-

dych koni są związane z określonym niedo-

borem immunologicznym, czy też z nor-

malną, związaną z wiekiem podatnością

na zakażenie niedojrzałych immunolo-

gicznie źrebiąt (6).

Źrebięta syntetyzują immunoglobuliny

od momentu urodzenia, ale ich wytwarza-

nie nie osiąga odpowiedniego poziomu do

2 miesiąca życia. Ponadto w pierwszych

tygodniach życia odpowiedź immunolo-

giczna źrebiąt jest hamowana przez obec-

ne jeszcze biernie przekazane przeciwciała

matczyne. Miano przeciwciał matczynych

przeciwko wielu ważnym patogenom ob-

niża się poniżej poziomu hamującego od-

powiedź immunologiczną około 2–3 mie-

siąca życia. Czasami okres ten jest dłuższy,

np. w przypadku przeciwciał przeciwko

wirusowi inﬂ uenzy może trwać nawet 6

miesięcy. Wielokrotnie obserwowano, że

nawet jeśli programy szczepień koni roz-

poczynano w 6 miesiącu życia lub później,

to nie zawsze odpowiedź immunologicz-

na była satysfakcjonująca. Odnotowano

również powstawanie u źrebiąt wielo-

krotnie szczepionych w okresie trwania

efektu biernie przekazanych przeciw-

ciał matczynych antygenowo swoistej

tolerancji immunologicznej, która może

trwać przez wiele miesięcy. Wydaje się

jednak, że stan taki może być przełama-

ny poprzez stosowanie u młodych zwie-

rząt szczepionek o odpowiedniej konstruk-

cji, która zapewnią skuteczną prezentację

antygenów, często wspomaganą przez ko-

stymulatory (6).

Podsumowując, należy podkreślić

znaczenie pobrania siary przez źrebięta

i w tym kontekście pamiętać, że szczepie-

nie klaczy na 2 do 6 tygodni przed poro-

dem przy użyciu inaktywowanych szcze-

pionek maksymalizuje u niej miano prze-

ciwciał. Obecnie wielu autorów twierdzi,

że źrebięta powinno się szczepić w 6 mie-

siącu życia, a jeśli to możliwe nawet po

9 miesiącu życia. Prowadzone są badania

nad nowymi szczepionkami i technikami

szczepień, które pomagałyby przełamywać

supresyjne działanie przeciwciał matczy-

nych. Pewne efekty osiągnięto po zasto-

sowaniu szczepionek DNA, szczepionek

w postaci kompleksów immunostymulują-

cych – ISCOM (immune stimulating com-

plexes) czy też żywych szczepionek łączo-

nych z różnymi adiuwantami (7).

Kita J. 1 , Anusz K. 2 , Zaleska M. 1 • Department of

Clinical Sciences 1 and Department of Food Hygiene

and Public Health 2 , Faculty of Veterinary Medicine,

Warsaw Agricultural University.

Vaccination, along with management measures, is con-

sidered a primary method to control infectious dise-

ases. This paper reviews current protocols for equine

vaccination. Traditionally live and inactivated vacci-

nes are in use but new strategies employing recom-

binant, vectored and DNA vaccines approach. System

of vaccine strains selection has been implemented of-

fering new approach to the surveillance of most im-

portant equine infectious diseases. Development of

new adjuvants and antigen presentation systems al-

lows to induce prolonged protective immune respon-

se with the use of inactivated vaccines. However, in

a number of diseases immunization has shown its li-

mitations. Endemic infections occur often in foals

with failure of passive transfer. In these conditions

maternal antibody level is too low to protect the foal

but may still be high enough to block the develop-

ment of active immune response after vaccination.

It is now expected that rapid progress in the tech-

nology of antigen screening and understanding of

equine immune system will help to design of many

new vaccines to prevent, control and possibly eradi-

cate equine infectious diseases.

Keywords: horse, vaccination, infectious diseases.

ga również lepiej zrozumieć epidemiolo-

gię bezpośrednio przenoszonych chorób

zakaźnych koni i znaczenie szczepień w ich

zwalczaniu i kontroli. Dokładnego określe-

nia wpływu szczepień na stado można do-

konać, wykorzystując dodatkowe informa-

cje na temat trwania odporności matczynej,

wieku zwierząt ulegających pierwszemu za-

każeniu, czasu trwania siewstwa zarazka

przez zakażone zwierzęta i trwania odpor-

ności po naturalnych zakażeniach i szcze-

pieniach, średniej długości czasu przeby-

wania zwierząt w stadzie lub w grupie oraz

częstotliwości kontaktów w grupie (2).

Zebranie odpowiednich danych epi-

demiologicznych umożliwia wyznacze-

nie części stada lub grupy, która musi

być skutecznie szczepiona. Matematycz-

ne modelowanie odporności na pozio-

mie stada pozwala na wprowadzanie al-

ternatywnych metod kontroli chorób. Są

to programy uwzględniające raczej celowa-

ne szczepienia w grupach wysokiego ryzy-

ka niż jednolitą strategię szczepień w całej

populacji oraz szczepienia interwencyjne

w ogniskach choroby.

Należy unikać stosowania szczepio-

nek multiwalentnych. Trudno wtedy uło-

żyć najbardziej skuteczne programy szcze-

pień, czyli zapewnić wytworzenie najbar-

dziej wydajnej, najdłuższej i występującej

w najbardziej odpowiednim czasie odpor-

626

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(10)

Prace poglądowe

Rodzaje szczepionek

i generuje ten sam proﬁ l odpowiedzi im-

munologicznej, który obserwowany jest po

naturalnym zakażeniu wirusem inﬂ uenzy.

Odporność utrzymuje się do 6 miesięcy

po podaniu źrebiętom pojedynczej dono-

sowej dawki (8).

Wysoką immunogenność wykazu-

ją szczepionki rekombinowane z wekto-

rem. Technologia rekombinacji DNA wy-

korzystuje bakterie i wirusy jako wektory

immunogennych antygenów polipeptydo-

wych lub epitopów peptydów innych pa-

togenów. Technika ta jest bardziej skom-

plikowana w przypadku bakterii. Wektory

wprowadzają materiał genetyczny kodu-

jący antygeny patogenu do komórek go-

spodarza, co w konsekwencji prowadzi do

wytwarzania białek i prezentacji antygenu.

Podstawowym warunkiem zastosowania tej

technologii jest wiedza na temat immuno-

genności antygenów określonego patoge-

nu. Prototypowym wektorem wirusowym

jest wirus krowianki, np. opisano rekom-

binant wirusa krowianki prezentujący gli-

koproteinę EHV-1. Również EHV-1 może

być wektorem szczepionek rekombinowa-

nych, zarówno zwierzęcych, jak i ludzkich

(10). Stwierdzono bowiem, że przeciwcia-

ła przeciwko herpeswirusom ludzkim 1 i 5

nie neutralizują EHV-1.

Innym wektorem jest wirus ospy kanar-

ków, który jest w stanie zakażać komórki

ssaków, ale nie wytwarza prowirusa i jest

używany jako wektor genów EHV-1 i wiru-

sa inﬂ uenzy. Skonstruowano również żywą

szczepionkę rekombinowaną przeciwko za-

każeniu wirusami EHV-4 i inﬂ uenzy koni,

w której zastosowano rekombinant EHV-

4 ze specyﬁ cznymi delecjami (8).

Szczepionki inaktywowane są niepato-

genne i łatwe w przygotowaniu. Wyma-

gają stosowania wielu dawek i regularne-

go wywoływania efektu booster, a ich sku-

teczność często zależy od odpowiednich

adiuwantów. U koni najczęściej stosowa-

ne są szczepionki zawierające cały inakty-

wowany patogen. Bakterie inaktywuje się

najczęściej fenolem, a wirusy formaliną lub

β-propiolaktonem. Pomimo ich wysokiej

immunogenności, mają ograniczoną sku-

teczność w zapobieganiu chorobom układu

oddechowego. W tym kontekście szczegól-

ną uwagę przykłada się do stosowania w ich

składzie odpowiednich adiuwantów.

Szczepionki białkowe mogą zawierać

naturalnie wytwarzane składniki patoge-

nów np. białko M w szczepionce przeciwko

zakażeniu S. equi , które nie jest patogenne

i wywołuje mniej nasilone miejscowe reak-

cje po iniekcji niż całość produktów bakte-

ryjnych (9). Obecnie najczęściej stosowaną

szczepionką białkową u koni jest anatok-

syna tężcowa, która jest przygotowywa-

na poprzez inaktywację formaliną toksy-

ny tężcowej i łączona z adiuwantem (wo-

dorotlenek glinu).

Rekombinowane szczepionki podjed-

nostkowe mogą zawierać rekombinowa-

ne polipeptydy lub peptydy zawierające po-

jedyncze epitopy antygenowe. Technologia

rekombinacji DNA doprowadziła do syn-

tetycznego wytwarzania wielu swoistych

antygenów odpowiedzialnych za rozwój

odporności przeciwko określonym pato-

genom. Oczyszczone białka są słabo im-

munogenne i nie mogą być dobrze prezen-

towane przez MHC bez użycia odpowied-

nich adiuwantów. Krytycznym momentem

w przygotowaniu szczepionki podjednost-

kowej jest wiedza o tym, które antygeny pa-

togena są immunogenne i pobudzają od-

porność chroniącą przed zakażeniem. Jeśli

mamy do czynienia np. z rekombinowanym

białkiem to powinno ono podlegać syste-

mowi ekspresji, który pozwala na uzyska-

nie immunogenności charakterystycznej

dla naturalnego białka (8). Przykładowo

ekspresja genu HA wirusa inﬂ uenzy koni

w układzie bakulowirusa generowała pro-

dukt białkowy, który nie był immunogenny

u myszy i koni. Natomiast ekspresja tego

samego genu bezpośrednio poprzez uży-

cie szczepionki DNA wywoływała u tych

gatunków zwierząt odpowiedź immuno-

logiczną chroniącą przed doświadczal-

nym zakażeniem.

Szczepienia szczepionkami DNA wywo-

łują in vivo syntezę białek antygenowych,

i to w sposób identyczny do występujące-

go w przypadku naturalnego zakażenia.

Ta endogenna produkcja powoduje pre-

zentację antygenów cytotoksycznym lim-

focytom T CD8 + , jak również limfocytom

T pomocniczym CD4 + . Szczepienia szcze-

pionkami DNA pobudzają odpowiedź im-

munologiczną związaną zarówno z limfo-

cytami T cytotoksycznymi, jak i przeciw-

ciałami. Szczepionki DNA są bardziej

immunogenne od szczepionek żywych,

przy niskich kosztach i minimalnym ry-

zyku działań ubocznych. Prace doświad-

czalne wykazały, że wytwarzają skuteczne

zabezpieczenie przeciwko zakażeniu wi-

rusem inﬂ uenzy i EHV-1 (8).

Jak już wspomniano, wzmocnienie

immunogenności szczepionek uzyskuje

się poprzez stosowanie adiuwantów. Jed-

nym z najbardziej obiecujących jest kom-

pleks immunostymulujący (ISCOM), który

pobudza antygenowo swoistą odpowiedź

immunologiczną, związaną z przeciwcia-

łami i limfocytami T, w tym indukcją lim-

focytów T cytotoksycznych. Szereg prób

ze szczepionkami ISCOM przeciwko in-

ﬂ uenzie koni wykazało, że odporność po-

szczepienna może trwać nawet 15 miesięcy.

Ważnym składnikiem adiuwantów ISCOM

jest Quil A- składnik roślinnych saponin.

Quil A jest również stosowany w wielu koń-

skich szczepionkach, często w połączeniu

z wodorotlenkiem glinu i chociaż nie jest

tak skuteczny jak ISCOM, to jednak jego

Szczepionki atenuowane zawierają żywe

zarazki o osłabionej patogenności, które

mogą nadal replikować się w organizmie

konia. Generują one szerokie spektrum od-

powiedzi immunologicznej, w tym związa-

nej zarówno z przeciwciałami, jak i limfo-

cytami T cytotoksycznymi. Odporność ta

jest długotrwała, a jej wytworzenie wymaga

podania mniejszej liczby dawek szczepion-

ki niż w przypadku szczepionek inaktywo-

wanych. Szczepionki te mogą być jednak

niebezpieczne u gospodarzy z niedobora-

mi immunologicznymi i u źrebnych klaczy.

Rozważane jest również niebezpieczeństwo

rewersji patogenności atenuowanych drob-

noustrojów i możliwość zanieczyszczenia

szczepionki innymi patogenami.

Żywe szczepionki atenuowane gene-

rują wytwarzanie białek, które pobudza-

ją limfocyty T cytotoksyczne. Szczepion-

ki te uzyskuje się przez atenuację wirusów

w hodowlach komórkowych lub przez wy-

korzystywanie temperaturowrażliwych

mutantów. Użycie spontanicznie zmu-

towanych wirusów stwarza potencjalne

niebezpieczeństwo rewersji ich zjadliwo-

ści. Dlatego prowadzone są badania, w któ-

rych określone mutacje uzyskiwane są przy

użyciu technik rekombinacji DNA. Osiąga

się wtedy przewidywalne efekty i w kon-

sekwencji nie jest możliwa rewersja. Przy-

kładem takich badań są prace nad przy-

gotowaniem doświadczalnych szczepio-

nek przeciwko EHV-1 z delecjami genów

kodujących określone białka (8).

Obecnie dostępne żywe atenuowa-

ne szczepionki dla koni to szczepionka

przeciwko wirusowemu zapaleniu tętnic

i dwie szczepionki do stosowania donoso-

wego – przeciwko zakażeniu Streptococcus

equi i przeciwko zakażeniu wirusem in-

ﬂ uenzy koni. Żywa modyﬁ kowana szcze-

pionka przeciwko zakażeniu S . equi (Fort

Dodge) wytworzona została poprzez che-

miczną mutagenezę paciorkowca końskie-

go. Podawana jest donosowo i dzięki temu

unika się reakcji zapalnej po jej podaniu,

która powszechnie występuje po parente-

ralnych podaniach szczepionek przeciwko

zakażeniu S. equi (8, 9). Należy pamiętać,

że jeśli stosuje się inne szczepionki domię-

śniowo, które nie powodują powstawania

ropni w miejscach iniekcji, to donosowe

szczepienie przeciwko S. equi powinno być

wykonane po tych szczepieniach, a nie jed-

nocześnie z nimi. Jest to związane z możli-

wością zanieczyszczenia tych szczepionek

przez aerozol szczepionki przeciwko zaka-

żeniu S. equi , co może wywołać powsta-

wanie ropni po domięśniowym podaniu

szczepionki. Donosowa szczepionka prze-

ciwko inﬂ uenzie koni (Fort Collins) zawie-

ra temperaturowrażliwy żywy atenuowany

wirus inﬂ uenzy. Jest bezpieczna, skuteczna

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(10)

627

Prace poglądowe

dodatek zwiększa skuteczność działania

adiuwacyjnego (7, 11).

Należy zwrócić uwagę na adiuwanty

błon śluzowych. Są to bakteryjne egzo-

toksyny patogenów układu pokarmowe-

go – toksyna cholerowa (CT) wytwarzana

przez Vibrio cholerae lub termowrażliwa

enterotoksyna E. coli . Podawanie na bło-

ny śluzowe stosunkowo małych ilości nie

immunogennych antygenów białkowych

sprzężonych toksyną cholerową pobudza

wytwarzanie miejscowych przeciwciał kla-

sy IgA. Toksyna cholerowa polepsza pre-

zentację antygenu, pobudza różnicowa-

nie się izotypów limfocytów T, stymuluje

limfocyty T pomocnicze CD4 + i pobu-

dza odpowiedź immunologiczną związa-

ną z pamięcią immunologiczną na pozio-

mie miejscowym i ogólnym. Odporność

błon śluzowych ma podstawowe znaczenie

w odporności na szerokie spektrum pato-

genów, w tym wirusowi inﬂ uenzy i S. equi .

Generowanie odpowiedzi immunologicz-

nej błon śluzowych związanej z powstawa-

niem przeciwciał IgA przy użyciu zabitych

szczepionek jest trudne i jedynym efektyw-

nym sposobem zwiększenia tej odpowie-

dzi jest zastosowanie adiuwantów błon ślu-

zowych. Ostatnio zachęcające wyniki uzy-

skano po donosowych szczepieniach koni

szczepionką inaktywowaną, w której anty-

geny wirusa inﬂ uenzy połączono z toksy-

ną cholerową (12).

konie są już odporne 8 dni po jednorazo-

wym szczepieniu, nawet jeśli w tym okre-

sie przeciwciała nie są jeszcze wykrywane

(14). Te optymistyczne wnioski zostały nie-

co zweryﬁ kowane wynikami badań epide-

miologicznych na terenie USA, gdzie wy-

kazano przypadki kliniczne choroby po-

śród szczepionych koni (15).

W badaniach nad skutecznością szcze-

pionek przeciwko tężcowi koni wiele uwagi

poświęca się problemom optymalnego cza-

su rozpoczynania szczepień, czasowi pomię-

dzy pierwszą i drugą immunizacją, termino-

wi i częstotliwości szczepień klaczy w okresie

przedporodowym, długości trwania odpor-

ności po szczepieniu i różnorodności odpo-

wiedzi immunologicznej koni na szczepionki

produkowane przez różnych wytwórców.

Anusz i wsp. (16) przeprowadzili ba-

dania na 40 źrebnych klaczach w różnym

wieku i 40 źrebiętach urodzonych od tych

klaczy. Klacze były szczepione przeciwko

tężcowi anatoksyną tężcową dwukrotnie

w odstępie miesiąca, a po roku otrzymy-

wały dawkę przypominającą. Krew do ba-

dań swoistej odporności humoralnej (ELI-

SA) pobierano od nich 2 miesiące i miesiąc

przed porodem oraz miesiąc po porodzie.

Źrebięta podzielono na 4 grupy. Zwierzę-

ta w grupie kontrolnej nie były szczepione,

a zwierzęta 3 grup doświadczalnych szcze-

piono odpowiednio w 2, 4 i 6 miesiącu ży-

cia, a następnie drugi raz 4 tygodnie póź-

niej. Od wszystkich źrebiąt pobierano krew

do badań swoistej odporności humoralnej

7 dni po porodzie, a następnie: od źrebiąt

grupy kontrolnej (nie szczepione) w 2, 4 i 6

miesiącu życia; od źrebiąt 3 grup doświad-

czalnych (szczepione) w dniu 1 szczepie-

nia, w dniu 2 szczepienia i 2 tygodnie po

drugim szczepieniu. Stwierdzono pozytyw-

ną korelację pomiędzy koncentracją swo-

istych przeciwciał w surowicy krwi klaczy

2 miesiące przed porodem i ich potomstwa

w ciągu pierwszych dni życia. Należy za-

znaczyć, że odnotowano znaczny spadek

tego poziomu u klaczy miesiąc przed poro-

dem. Dwukrotne szczepienia źrebiąt ana-

toksyną tężcowa wywołały znaczny wzrost

mian przeciwciał w surowicach u wszyst-

kich zwierząt szczepionych, niezależnie

od okresu szczepienia. Jednak najwyższy

wzrost stwierdzono u źrebiąt, u których

szczepienie rozpoczynano w 4–5 miesią-

cu życia.

Wielokrotnie w różnego rodzaju szcze-

pionkach toksoid tężcowy łączony jest z an-

tygenami obydwu podtypów wirusa inﬂ u-

enzy koni. Wobec tego hipiatrzy muszą do-

konać prawidłowego wyboru szczepionki,

biorąc pod uwagę aspekty praktyczne im-

munoproﬁ laktyki inﬂ uenzy koni i tężca

koni. Kita i wsp. (17) przeprowadzili ba-

dania na 18 jednorocznych koniach pół-

krwi angloarabskiej, z których 6 zaszcze-

piono szczepionką Gripovac (Biowet, Pu-

ławy), 6 szczepionką Inﬂ utet (Biowet,

Puławy), a 6 stanowiło grupę kontrolną.

Obydwie szczepionki zawierają inaktywo-

wane antygeny obydwu podtypów wirusa

inﬂ uenzy, a Inﬂ utet również anatoksynę

tężcową. Konie zaszczepiono dwukrotnie

domięśniowo, w 0 i 28 dniu doświadcze-

nia. Krew do badań pobierano 6-krotnie –

w 0, 14, 28, 42, 98 i 105 dniu doświadcze-

nia. Stwierdzono, że szczepionka Gripo-

vac powinna być stosowana w sytuacjach

wymagających szybkiego obniżenia poten-

cjału epizootycznego zagrożonej populacji

koni. Szczepionka Inﬂ utet może być stoso-

wana w innych bezpiecznych uwarunko-

waniach, np. do szczepień podstawowych

młodych koni przeciwko grypie i tężco-

wi. Wnioski te wynikają z obserwacji, że

anatoksyna tężcowa znajdująca się wraz

z antygenami obydwu podtypów wirusa

inﬂ uenzy w szczepionce Inﬂ utet wpływa

niekorzystnie na immunogenność tej szcze-

pionki, przede wszystkim w odniesieniu do

podtypu A/1 wirusa inﬂ uenzy.

Szczepienia przeciwko inﬂ uenzie

Szczepienia przeciwko inﬂ uenzie koni są

prowadzone od 1960 r. Większość szcze-

pionek zawiera inaktywowane wirusy lub

są sporządzone z podjednostek. Na ryn-

kach amerykańskim i kanadyjskim jest

również dostępna szczepionka żywa ate-

nuowana, zawierająca szczep A/equi/2/

Kentucky/1/91 (H3N8), przeznaczona do

podawania donosowego u koni powyżej 11

miesiąca życia. W Europie dostępna jest

szczepionka podjednostkowa Equilis Equ-

enza – T (Intervet) przeciwko inﬂ uenzie

koni i tężcowi do podawania domięśniowe-

go. Zawiera ona oczyszczone podjednost-

ki HA i NA 3 szczepów wirusa: A/equi/1/

Prague/56 (H7N7), A/equi/2/Newmarket/

1/93 (H3N8). W skład szczepionki wcho-

dzi także toksoid tężcowy oraz saponina

jako adiuwant (11).

Zasady czynnego uodporniania nie ule-

gły zmianie i źrebięta od klaczy zarówno

nie szczepionych, jak i od szczepionych

powinny otrzymać pierwszą dawkę szcze-

pionki po ukończeniu 6 miesiąca życia. Je-

śli zachodzi potrzeba szczepienia zwierząt

młodszych niż 6 miesięczne, powinny one

zostać poddane badaniu na obecność prze-

ciwciał matczynych.

Przeciwciała te mogą interferować

z antygenami szczepionkowymi. W żad-

nym przypadku nie powinno się szczepić

źrebiąt młodszych niż 4-miesięczne. Szcze-

pione po raz pierwszy dorosłe konie należy

uodporniać dwukrotnie, w odstępie 4 ty-

godni. Dawkę przypominającą szczepion-

ki wszystkie zwierzęta powinny otrzymy-

wać co 6 miesięcy.

Opracowując nowe szczepionki prze-

ciwko inﬂ uenzie koni należy brać pod

Najczęściej stosowane szczepienia

Szczepienia przeciwko tężcowi

Szczepienia koni przeciwko tężcowi są sto-

sowane powszechnie i uważa się, że zdecy-

dowanie obniżają liczbę przypadków cho-

roby. Pogląd ten nie jest jednak poparty ba-

daniami epidemiologicznymi, np. w USA

wnioski odnoszące się do skuteczności tok-

soidów są oparte na badaniach odpowiedzi

serologicznej u zwierząt laboratoryjnych.

Szczepionki są tam rejestrowane i dopusz-

czane do stosowania, jeśli wywołują od-

powiedź serologiczną u świnek morskich

cztery razy wyższą niż konieczna do ochro-

ny przed naturalnym zakażeniem. W litera-

turze światowej znajdujemy dwa opisy do-

świadczalnego wywołania toksemii u koni

w przebiegu badań mających na celu ocenę

skuteczności toksoidu (szczepionki) w zno-

szeniu zwiększonego napięcia mięśniowe-

go. Należy zaznaczyć, że w tych doświad-

czeniach stosowano oczyszczoną toksy-

nę. Osiągnięte wyniki sugerują, że seria 3

szczepień wywołuje odporność koni naj-

mniej na 8 lat, jeśli nie na całe życie. Stwier-

dzono również, że prawidłowo zaszczepio-

ne konie pozostają odporne na zakażenie

nawet wówczas, kiedy miano przeciwciał

w surowicy spada poniżej wykrywalnego

(13). W innych badaniach wykazano, że

628

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(10)

Prace poglądowe

uwagę to, że od dłuższego czasu nie spo-

tyka się przypadków wywołanych zakaże-

niem wirusem podtypu A/equi/1 (H7N7).

Uznano więc, że brak wskazań do stoso-

wania szczepu tego podtypu w aktualnych

szczepionkach.

Nie ma także danych wskazujących na

utrzymywanie się wśród koni szczepów

podobnych do prototypowego wirusa in-

ﬂ uenzy A/equi/2/Miami/ 63 (H3N8). Wy-

daje się, że w szczepionkach powinien on

być zastąpiony innym, aktualnym szczepem.

Większość wirusów inﬂ uenzy izolowanych

od 1999 r. należy do podtypu A/equi/2/

Newmarket/93. Wobec tego szczepionki,

które zawierają szczepy linii europejskiej,

takie jak: Newmarket/2/93, Suﬀ olk/89 czy

Borlange/91, spełniają warunek aktualności

i mogą być stosowane. Jeżeli ﬁ rma chce po

raz pierwszy użyć w szczepionce wirusa linii

europejskiej, powinna wykorzystać szczep

wirusa A/equi/2/Newmarket/93. Eksperci

wskazują jednak na bezwzględną koniecz-

ność stałego monitorowania populacji koni,

gdyż najnowsze izolaty terenowe wykazują

pewne różnice antygenowe w stosunku do

szczepów prototypowych tak europejskich,

jak i amerykańskich (18, 19, 20).

Zaleska i wsp. (21) wskazują na znacz-

ną role mechanizmów odporności komór-

kowej w zabezpieczaniu koni przed zaka-

żeniem wirusem inﬂ uenzy. Autorzy prze-

prowadzili badania na 12 jednorocznych

koniach pełnej krwi angielskiej. Grupę ba-

daną stanowiło 6 koni, które zaszczepiono

dwukrotnie w 0 i 34 dniu doświadczenia

szczepionką Equigrip (Merial) zawierają-

cą antygeny obydwu podtypów wirusa in-

ﬂ uenzy. Krew do badań hematologicznych,

odporności komórkowej, swoistej odpo-

wiedzi humoralnej pobrano siedmiokrotnie

w 0, 17, 34, 53, 83, 117 i 123 dniu doświad-

czenia. W 117 dniu doświadczenia doko-

nano doświadczalnego zakażenia miesza-

niną podtypów wirusa A/1 i A/2. 17 dni po

pierwszym szczepieniu u wszystkich koni

szczepionych wzrosły indeksy stymulacji

limfocytów (test swoistej transformacji

blastycznej limfocytów), podczas gdy u 4

spośród 6 koni nie szczepionych zmalały.

Na uwagę zasługuje obserwacja, że w tym

czasie nie stwierdzono jeszcze statystycz-

nie istotnego wzrostu mian przeciwciał

swoistych w surowicach koni szczepio-

nych (test zahamowania hemaglutynacji,

HI). Średnie logarytmów mian przeciw-

ciał swoistych dla obydwu podtypów wi-

rusa inﬂ uenzy były istotnie wyższe u tych

koni dopiero po II szczepieniu, w 53 dniu

doświadczenia niż u koni nie szczepio-

nych. Pobudzenie aktywności immuno-

logicznej limfocytów już 17 dni po pierw-

szym szczepieniu może mieć już pewne

znaczenie zabezpieczające przed zakaże-

niem, pomimo jeszcze niskiego w tym cza-

sie poziomu odporności humoralnej po-

szczepiennej. Po doświadczalnym zaka-

żeniu zarówno u koni szczepionych, jak

i nie szczepionych nie stwierdzono istotne-

go wzrostu mian przeciwciał. Natomiast 6

dni po doświadczalnym zakażeniu stwier-

dzono istotny wzrost indeksów stymula-

cji limfocytów zarówno u koni szczepio-

nych, jak i nie szczepionych. Jednak u koni

uprzednio szczepionych indeksy stymulacji

limfocytów wzrosły istotnie wyżej.

cyjnej inaktywowanej szczepionki, wyka-

zały działanie ochronne przeciwko ronie-

niom u klaczy kucy walijskich zakażonych

doświadczalnie wirusem EHV-1 (20).

W USA jedyna szczepionka dopusz-

czona na rynek jest szczepionką inakty-

wowaną. Specjaliści amerykańscy twier-

dzą, że mniejsza liczba przypadków ronień

po szczepieniach może wynikać również

z doskonalenia postępowania ogólnego

w proﬁ laktyce tej choroby.

Pełną ocenę szczepień ogranicza we-

dług nich brak akceptowanego mode-

lu zakażenia doświadczalnego. Pewnym

rozwiązaniem byłoby sprawdzenie sku-

teczności szczepień w ogniskach natu-

ralnych zakażeń. Podsumowując nale-

ży stwierdzić, że choć wybuchy choro-

by występowały u szczepionych zwierząt,

to jednak jeszcze więcej zwierząt byłoby

nimi objęte, gdyby nie stosowano progra-

mu szczepień. Obecnie większość klinicy-

stów prowadzi szczepienia w sytuacjach

wysokiego ryzyka (8, 20).

Szczepienia przeciwko zołzom

Wykazano, że stosowanie komercyjnej do-

mięśniowej szczepionki przeciwko Strepto-

coccus equi zmniejsza częstość występowa-

nia i wpływa na łagodniejszy przebieg cho-

roby. Po szczepieniu obserwuje się jednak

ostre odczyny miejscowe, w tym tworzenie

się ropni w miejscu iniekcji (9, 20).

Pozytywne efekty uzyskano po zastoso-

waniu u koni rekombinowanej szczepionki

podjednostkowej składającej się z 3 synte-

tycznie wytworzonych białek, charaktery-

stycznych dla komórek S. equi wywołują-

cego zołzy. Jednoczesne szczepienie do-

nosowe i podskórne tych koni wywołało

u nich znaczny wzrost koncentracji IgA

na błonach śluzowych oraz swoistych

przeciwciał w surowicy (22). W ocenie

skuteczności tej szczepionki wykorzy-

stano również doświadczalne zakażenia

i stwierdzono obniżenie częstości wystę-

powania oraz zmniejszenie nasilenia ob-

jawów klinicznych. W Polsce szczepion-

ka donosowa jest niedostępna, stosowa-

ne są natomiast podawane domięśniowo

autoszczepionki. Ocenę ich skuteczności

opierano dotychczas jedynie na obserwa-

cjach klinicznych (20).

W najbliższym czasie zostanie wpro-

wadzona szczepionka żywa Equilis Strep

E zawierająca delecyjny mutant S. equi

szczep TW928 (Intervet). Szczepionka

jest przeznaczona do szczepień podślu-

zówkowych (wprowadzenie szczepion-

ki pod śluzówkę górnej wargi). Szczepie-

nie podstawowe rozpoczyna się w wieku

4 miesięcy (dwukrotne szczepienie w od-

stępie 4 tygodni).

Szczepienia przeciwko wściekliźnie

Stosowane u koni szczepionki przeciw-

ko wściekliźnie są skuteczne i bezpiecz-

ne. Twierdzi się tak, pomimo że opisano

jedynie kilka doświadczalnych zakażeń.

W trakcie jednego z nich stwierdzono

serokonwersję u szczepionych koni, jak

również przedłużony okres inkubacji,

przy czym kliniczne objawy wystąpiły za-

równo u zwierząt szczepionych, jak i kon-

trolnych. W doświadczeniu zastosowano

tak zwaną szczepionkę testową zawierają-

cą minimalną efektywną dawkę antygenu.

W trakcie innego doświadczalnego zakaże-

nia wykazano 12-miesięczny okres ochron-

ny u koni szczepionych. Trzeba jednak pa-

miętać, że w szeregu doniesień opisywano

wściekliznę u koni szczepionych.

Alternatywę dla konwencjonalnych

szczepionek przeciwko wściekliźnie stoso-

wanych u dużych ssaków, mogą stanowić

szczepionki DNA. Modelowe badania takiej

szczepionki łączonej z różnymi adiuwan-

tami prowadzono na kucach. Stwierdzono

możliwość uzyskania silnej serokonwersji po

dwóch szczepieniach podstawowych (23).

Szczepienia przeciwko

herpeswirusowemu (EHV-1) ronieniu

klaczy

Szczepienie przeciwko wirusowemu

zapaleniu mózgu i rdzenia

Odpowiedź immunologiczna na zakażenie

herpeswirusami ma zarówno charakter hu-

moralny, jak i komórkowy. Nadal nie wia-

domo jak współdziałanie tych dwóch ty-

pów odporności może zapobiegać ronie-

niu. Biorąc pod uwagę patogenezę choroby

należałoby przypuszczać, że inaktywowane

szczepionki nie powinny skutecznie chro-

nić przed zakażeniem, ponieważ nie sty-

mulują odporności komórkowej. Zaskakuje

więc, że badania, w których użyto komer-

Szczepionki przeciwko zapaleniu mózgu

i rdzenia są szczególnie popularne w USA,

np. właściwie każdy producent wytwarza

przynajmniej jedną szczepionkę przeciw-

ko zakażeniu wirusem EEE (Eastern equ-

ine encephalitis). Już w 1969 r. przepro-

wadzono kontrolę skuteczności szczepień

przeciwko WEE (Western equine encepha-

litis) i EEE w przebiegu doświadczalnych

zakażeń odpowiednimi wirusami. Wszyst-

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(10)

629

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: